Köktürkler

ÖZET Bu çalışmada, Türklerin en eski yazılı belgeleri olan Köktürk Kağanlık Yazıtlarındaki yönetim ile ilgili sözcükler, anlambilime ait olan konulardan alt anlamlılık ve üst anlamlılık açısından incelenmeye çalışılacaktır. Çalışmada öncelikle kavram alanı ve kavram alanını oluşturan alt anlam ve üst anlam konuları açıklanmaya çalışılacak ve yönetim sözcüğünün alt ve üst anlam kavramları tespite çalışılacaktır. Yönetim, insanlığın tarihe yön verdiği dünden bugüne özellikli bir kavram olarak gücünü her geçen gün arttırmaktadır. Tarihî metinler Köktürk Kağanlık yazıtlarından tespit edilecek yönetim ile ilgili sözcükler, Türklerin ve Türkçenin dünya tasavvuru ve tasarrufu hakkında bize bilgi verecektir. Türkçenin yönetim ile ilgili sözcükleri ifadedeki yeteneği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Köktürk Kağanlık yazıtlarında yönetim sözcüğü ile ilgili adlarla kavram alanı oluşturulan sözcükler tespit edilecektir. Tespit edilen sözcükler ile Türklerin evren tasavvuru ve tasarrufunun sınırları belirlenecektir. Yönetim ile ilgili sözcüklerin anlam eksenlerinden hareketle anlam hiyerarşileri ortaya konularak, Türkün ve Türkçenin Köktürk Kağanlığı dönemindeki kültür coğrafyası açıklanmaya çalışılacaktır.

Turks who, were living under the rule of the Rourans had been serving as a blacksmith. However, Turks who increasingly were getting strong by means of growing population during Bumin's reign, had been waiting for an appropriate time to proclaim their independence. The onward events together with a progressive process had given them an opportunity what they were looking for. The Rourans have been defeated by Turkic army led by Bumin and then Bumin and his tribe have founded on their own settlement. When Bumin died in 552 AD, his son, Mukan,  has ascended the throne instead of his father, and there by the might of the state had growed with heavy increase and then had become a supreme power in all Central Asia.
Keywords: Bumın, Istemi, Muqan, The Rourans, Ch’ou, Ch’i

Türkçe'nin bilinen yazılı ilk örnekleri,8.yüzyılın başlarına dayanan
ve Orhun vadisinde bulunan,bu yüzden de Orhun Âbideleri veya
Orhun Yazıtları olarak adlandırılan yazıtlardır.Bu
yazıtlar,Türkçe'nin,tarihsel süreçteki gramer yapısı ve bu yapının
değişimiyle ilgili bilgiler verdiği gibi, Türklerin devlet anlayışı ile
yönetimi ,Türklerin kültürel öğeleri,Türklerin komşuları ile
soydaşlarıyla olan ilişkileri ve sosyal yaşantısıyla vb. ilgili önemli
bilgiler, içermektedir.Bu makalede, Orhun Abidelerinde
geçen,Türklerin siyasi ve sosyal yaşamıyla ilgili bazı konulara
değineceğiz.

Özet: Türkçede ilk olarak Eski Türk runik harfli metinlerinde rastlanan /ń/ sesi,
(ny) ligatürüyle gösterilmekte ve Eski Uygurcadan itibaren /n/ ve /y/ şeklinde iki farklı ses hâlinde Eski Uygur ağızlarını ayırt etmede kullanılan kıstaslar arasında yer almaktadır. Hem (ny) ligatürünün kökeni hem de /ń/ sesinin yapısı
konusunda akademik tartışmalar devam etmektedir. Bu çalışmada, bahsi geçen tartışmalar verilerek (ny) ligatürü ve /ń/ sesine yönelik ileri sürdüğümüz değerlendirme ve görüşler, istatistik ve fonetik yönelim bakımından ispatlanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, runik yazısı, (ny) ligatürü, /ń/ sesi

On the Origin of the [ ny ] Ligature of Old Turkic Runic Script and the /ń/
Phoneme
Abstract: The /ń/ phoneme which is firstly seen in Old Turkic Runic inscriptions is indicated with the ligature (ny) is also among those criteria used to distinguish the dialects of Old Uyghur, which differ from each other by the ramification of the /ń/ phoneme as /n/ and /y/. Scholarly discussions on the ligature (ny) and the quality of /ń/ phoneme have still been made. In this study, it is tried to prove what we set forth concerning the ligature (ny) and the /ń/ phoneme, in terms of statistics and phonological propensity.
Keywords: Old Turkic, Runic script, [ ny ] ligature, /ń/ phoneme

627-630 yılları arasında kötü günler geçiren Doğu Gök Türkler, art arda gelen başarısız kağan yönetimleri ve zor iklim şartlarıyla mücadele etmekteydi. Halk yorgun, kızgın ve umutsuzdu. İlig Kağan halka kötü davranırken ülkeyi yönetme konusunda da başarısızdı. Türklerin Çin'e sığınmaları, yaşamanın zor oluşu ve kağandan memnuniyetsizlik üzerine her geçen gün artmaktaydı.

İlgili çalışma Gök Türk kağanlığının yeniden diriliş sürecini anlatmaktadır.

Özet: Önceki muhtelif çalışmalarda tespit edilmiş olan Türk runik harfli Kök Türk Yazıtları'ndaki yön ifadeleri ve terimlerinin, çalışmamızda yer, yön ile kavimler anlatılırken belirli bir yerden başladığı ve muayyen bir kurguya sahip olduğu fark edilmiştir. Yazıtlarda yön sıralanışının/düzeninin daima belli bir istikamette ya da sistem dahilinde ifade edilmiş olması, Türk kültüründe yönlerin hangi önceliği taşıdığı konusunda fikir vermesi bakımından önem taşımaktadır. Yönlerin belirli bir merkezi baz alarak başlaması ve bu yönün baz alınmasında Türk yaşamında ve kültüründe farklı konularda da geçerliliğinin bulunması, bize Kök Türk yazıtlarındaki bu yön kurgusunun sabit olduğunu, tesadüfi olmadığını örnekler ışığında ortaya koyma imkânı vermiştir. Bu yön sistematiğinin tespitinden hareketle bir de yazıtlarda geçen silindiği için okunamamış bir kelime tamamlanabilmektedir. Bildirimizde, Kök Türk yazıtlarında tespit ettiğimiz bu başlangıç merkezli olan ve sabit bir doğrultuda sıralanan yön kurgusunun ortaya konulması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Kök Türk yazıtları, Türk runik alfabe, Türkçede yön kavramı.

Çalışmanın Türü: Araştırma Öz Köl Tigin (G6) ve Bilge Kagan (K4) yazıtlarındaki (e)dgü : bilge : kişig : (e)dgü : (a)lp : kişig ibareleriyle ilgili değerli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada, metnin bütününden hareketle bağlamın ve edebi sanatların dikkate alınmasıyla yapılacak bir değerlendirmenin önceki çalışmalara katkı sağlayacağı düşüncesiyle yola çıkılmıştır. İlgili ibarelerdeki her kelimeye ayrı bir anlam verme yoluna gidilmesi ve bütün kelimelerin neredeyse her durumda ilk anlamlarıyla değerlendirilmesi üslup bakımından metne uygun düşmemektedir. Bu çalışmada, söz konusu ibarelere verilebilecek anlamlar üzerinde durulacaktır. Anahtar kelimeler: Orhun Yazıtları, edgü bilge, edgü alp Abstract Valuable studies have been made about the (e)dgü : bilge : kişig : (e)dgü : (a)lp kişig in the texts of Köl Tigin (G6) and Bilge Kagan (K4). In this study, evaluation that considering the context and literary arts will contribute to previous studies. To give a different meaning to each word in related phrases and almost in case evaluation of words in the first meaning, does not correspond to the text in terms of style. In this study, the meanings that can be given to these phrases will be emphasized.

Öz: Türk dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini ve kültürünü barındıran Manas Destanı, Kırgızların, Eski Türk boylarının kültür olgularını, arkeolojik buluntularını araştırmada bir kaynak olabilmektedir. Bunun yanında Eski Türk arkeolojik buluntuları içerisinde bugüne kadar taşıdığı sembolik anlamı bilinmeyen, görevi tespit edilemeyen bulguların sayısı az değildir. Öyle arkeolojik bulguların birisi Moğolistan'da bulunan Şiveet Ulaan mezar külliyesindeki kuzulu koyun heykelidir. Söz konusu heykel çalışmalarda daha çok koç / koyun heykelleri kapsamında ele alınarak koyun / koç kültü içerisinde açıklanmıştır. Biz de bu makalemizde söz konusu heykeli Manas Destanı'nda, kırk çoronun Manas'a gelip birleşmeleri anlatılırken geçen 'koy kazına kozuluu (kuzulu koyun hazinedir)' tabirinin aracılığıyla açıklamaya çalıştık. Anahtar Sözcükler: Manas Destanı, Şiveet Ulaan mezar külliyesi, kuzulu koyun heykeli, maiyet, bolluk. The Sculpture of The Lambed Sheep in The Shiveet Ulaan Burial Mausoleum and Manas Epic Abstract: Manas Epic that contains a thousand-year epic tradition, history, culture and world view of the Turkic world in itself can serve as a source for investigating cultural phenomena and archaeological findings of Kyrgyz people as well as the Old Turkic tribes. Among the archeological findings are those whose function and symbolic meaning have not been determined yet. One such archaeological finding is the sculpture of the lambed sheep in the Shiveet Ulaan burial mausoleum in Mongolia. In this article, we tried to explain this statue through the phrase of 'koy kazına kozuluu (lambed sheep is a treasure)', which was used when narrating the journey of forty heroes who came together in Manas in the Epic. Giriş Hem hacmi hem de içeriğinin zenginliği açısından dünyanın en büyük destanlarından birisi sayılan Manas Destanı sadece Kırgızların değil, Eski Türk boylarının da kültürünü, inancını, dünya görüşünü, tarihini ve toplum düzenini yansıtan bir destandır 1. Çünkü Kırgızlar, VII-IX. asırlar arasında kullandığı Köktürk yazısını unuttuğu ve Türk dünyasına daha sonra kazandırılan Arap yazısını belirli nedenlerle (yarı göçebe hayat tarzı sürmesi, önemli kültür ve siyasi merkezlerden uzak kalması vb.) yaygın olarak kullanmadığı için kültürünü, dünya görüşünü, tarihini, önemli tarihî olaylar hakkındaki görüşlerini sözlü edebiyat ürünlerinde,

Oğuzluğun oluşumuyla ilgili elimizde hiçbir kaynak bulunmamaktadır ve bu yapının çe-kirdeğinin 8. yy'ın ikinci yarısında şekillenerek gittikçe büyüyen bir boy birliğine dö-nüştüğünü ancak farazi olarak söyleyebiliyoruz. Bu yüzden, genel çıkarımlar dışında bu boy birliğinin yapısal özelliklerini hiçbir şekilde bilmiyoruz. Oğuzluğun bir etnos olarak var olduğu günlerde tutulan kayıtlarda (kabaca 9 ila 11 yy'lar arası) ikili yapıdan hiçbir şekilde bahsedilmez. Boy yapısının çözülme veya dönüşme yolunda olduğu 12. yy ortalarından itibaren Bozok ve Üçok adlandırmaları görülür. İç ve Dış Oğuz kullanımları ise çok daha sonra, Dede Korkut Kitabı ile kayda geçmiştir ve dolayısıyla sözlü anlatımın ürünü gibi gözükür. Ancak bu durum işbu kullanımların sonraki bir üretim olduğu an-lamına gelmez. En azından, bütün Türk devletimsi yapılarında ikili düzenin muhakkak bulunduğu noktasından hareketle, Yabguluk dönemi Oğuzlarında da böyle bir etnik temelli idari bölünmenin bulunduğunu varsaymalıyız. Bizim tezimiz, Oğuzlarda merkezi-liğin arttığı 10. yy başlarından itibaren bu yapının fiili önemini kaybettiği, Oğuzlar hak-kındaki ilk kayıtlar da zaten bu dönemde başladığından, hariçteki yazarların görüş ufuklarına girmediği şeklindedir. Oğuzları yakından ve içerden tanıyan Kaşgarlı Mah-mut'ta da bu bilginin geçmeyişi düşündürücüdür. Yerleşikleşen göçebe devlet yapıla-rında istisnasız görülen bir durum olarak, Selçuklu devleti ile özellikle Türkistan'da kalan Oğuzların arası açıldığında, bir zihniyet tepkisi olarak eski kimliğe vurgu süreci başlamış ve bazı umulan tahrifatla geçmiş destan hüviyetinde geri dönerek hafızalarda ve sayfalarda yerini almaya başlamıştır. Bu çerçevede biz, birliğe gönüllü veya gönül-süz olarak sonradan katılan boyları anlatan " baz " kelimesinin sözel anlatıda korunduğu, fakat 12. yy'daki geleneğin dirilişi döneminde bu kelimenin anlamı öldüğü için yeri-ni az bir ses değişikliğiyle bağlamda çok anlamsız bulunan " boz " a bıraktığı düşünce-sindeyiz. Nitekim erken kayıtlar bu kelimeyi açıklamakta zorlukla karşılaşmaktadır. Ay-nı şekilde " iç " tabiri de küçük bir ses değişikliğiyle " boz " a muvazi olmayan " üç " biçimi-ne dönüşmüştür. Abstract There is no any record about early phases of the Oğuz ethnogenesis and we can say only hypothetically that core of that structure was formed during the second half of the 8th century and started to grow up eventually being a great tribal union. Thus, except for general inferences, we do never know about structural features of that union. Dual moiety and tribal organization among the Oğuz, as long as it existed as an ethnos (roughly between the 9th and 11th centuries), never occurs in early sources