Óndiris revolyutsiyası

[[Súwret:Edmund Cartwright.jpg|thumb|Edmund Cartwright (Edmund Kartrayt), tigiw stanogin oylap tapqan adam. Óndiris revolyutsiyasında tigiw stanogi eń úlken ashılıwlardıń biri bolǵan, sebebi onıń járdeminde tigiw protsessi ádewir qısqarǵan.]]

Óndiris revolyutsiyası bul zatlardıń islep shıǵarıw usılında úlken hám tez ózgerisler bolǵan tariyxıy dáwirge berilgen at.

Bul 18-ásirdiń ortalarında Ullı Britaniyada baslanǵan hám 19-ásirdiń baslarına kelip Evropa hám Amerikaǵa jayılǵan. Bul kópshilik zatlardıń qol kúshi menen kishkene ustaxanalarda emes, al zavodlarda kúshli mashinalar tárepinen kóp muǵdarda aytarlıqtay arzan islep shıǵarılıwın ańlatar edi.

Jańa pikirler hám ashılıwlar shaxtyorlıq, metal óndirisi hám tovarlardı jetkerip beriwde de payda boldı. Óndiris revolyutsiyasınıń eń áhmiyetli ashılıwı puw dvigateliniń oylap tabılıwı boldı. James Watt (Djeyms Watt) tárepinen oylap tabılǵan puw dvigatel fabrikalardı isletiwde hám tereń shaxtalardı qazıwda qollanıldı. Bul sonıń menen birge temir jol dvigateli sıpatında qollanıldı. Janıwshı kómir ıssılıǵı tiykarǵı energiya jetkerip beriw ózegine aynaldı.

Geybir tariyxshılardıń pikirinshe, óndiris revolyutsiyası 1820 jıllarda juwmaqlanǵanday bolǵan, biraq olar házirgi waqıtqa shekem dawam etip atırǵan óndiris ózgerisleriniń baslanıwı bolǵanlıgın moyınlaydı.

Tariyxshılar elege shekem óndiris revolutsiyanıń baslanǵan waqtın hám ne sebepli ol birinshi bolıp Angliyada baslanǵanlıǵın haqqında elege shekem bir sheshimge kelmegen. Bul óz náwbetinde, tariyxshılar tárepinen Bilim dáwiri dep atalǵan 17-ásirdegi ilim arqalı waqıyalardı uyreniw ruxın payda etti. Angliya 1700-jıllar dawamında hesh qanday urısta qatnaspaǵan siyasiy turaqlı mámleket bolǵan.

Angliya sonıń menen birge, óz shegarasında óndiris ushın kerekli kóplegen shiyki zatqa hám mashinalardı isletiw ushın energiyaǵa iye bolǵan. Angliyada sonday-aq islep shıǵarılǵan zatlardı satıp alıwshı hám paxta, qant siyaqlı shiyki zatlar menen arzan bahada támiyinlewshi koloniyaları bolǵan. Óndiris revolyutsiyası dáwirinde qulshılıq Britaniya İmperiyasınıń kóplegen jerlerinde ámelde bolǵan, bul jańa óndirislerdi islep shıǵarıwǵa sarplanatuǵın puldıń tiykarı bolǵan.