sleutel

vervoeging van
	sleutelen

Nederlands

Uitspraak

Geluid: sleutel (hulp, bestand)
IPA: / ˈsløtəl / (2 lettergrepen)
- (Noord-Nederland): /ˈslø.tɔɫ/, /ˈslø.təɫ/
- (Vlaanderen, Brabant): /sløːtəɫ/
- (Limburg): /sløːtəl/

Woordafbreking

sleu·tel

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘werktuig om slot te openen of te sluiten’ voor het eerst aangetroffen in 1240.^[1]
erfwoord: Middelnederlands slōtel, sleutel, ontwikkeld uit Oergermaans *slutila-, afleiding bij het werkwoord *slūtan- ‘(af)sluiten’, waaruit sluiten, met het achtervoegsel *-ila voor gereedschappen.^[2] Vorm met umlaut is Vlaams, Zeeuws en Hollands; vgl. beugel, teugel. Eveneens Nederduits Slötel, Duits Schlüssel en Oudfries sletel.

Zelfstandig naamwoord

de sleutel m

een instrument waarmee een slot geopend of gesloten kan worden
- Als je je sleutel echt kwijt bent dan wordt het buiten slapen vannacht.
(techniek), (gereedschap) een stuk gereedschap om bouten en moeren mee aan te draaien
- De moer is dolgedraaid, de sleutel heeft er geen grip meer op.
(techniek) een voorwerp bedoeld om er een mechaniek zoals van een klok of speeldoos mee op te winden, een kraan open te draaien e.d.
- Achter de pendule ligt de sleutel om hem op te winden.
een aanwijzing of code waarmee een raadsel kan worden opgelost, een geheim(-schrift) ontcijferd, een cijferslot geopend of toegang kan worden verkregen
- De sleutel die bij dit geheimschrift hoort, is nog niet gevonden.
▸ In 2018 ontdekte een door het Europees ruimteagentschap (ESA) aangestuurde sonde water onder het ijs van de zuidpool van de planeet. Het lokaliseren van ondergronds water vormt de sleutel bij het bepalen van de mogelijkheden tot leven op Mars, evenals bij het vaststellen of het een permanente bron voor een verkenning door mensen kan vormen.^[3]
een aandeel of functie die in een groep van groot belang is
- Wij hebben er hard voor gewerkt, maar zij is de sleutel tot het succes.

Synoniemen

[2]: moersleutel
[4]: code, codesleutel, pincode, toegangscode, wachtwoord

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

Verwante begrippen

[1]: loper, slot
[2]: schroefbout, moer, montage, werkplaats
[4]: betaalautomaat, cijferslot, encryptie, geheimschrift, probleem, raadsel, toegangscontrole
[5]: bedrijf, industrie, maatschappij, organisatie, waterstaat

Typische woordcombinaties

[2]: Engelse sleutel, verstelbare sleutel
[4]: geheime sleutel

Vertalingen

1. werktuig om te (ont)sluiten

Afrikaans: sleutel ^(af)
Bulgaars: ключ ^(bg) m
Deens: nøgle ^(da) g
Duits: Schlüssel ^(de) m
Engels: key ^(en)
Esperanto: kleo ^(eo)
Fins: avain ^(fi)
Frans: clef ^(fr) v, clé ^(fr) v
Fries: kaai ^(fy) g
Indonesisch: kunci ^(id)
Italiaans: chiave ^(it) v
Limburgs: släötel ^(li) m, loenk ^(li) m
Litouws: raktas ^(lt) m
Luxemburgs: Schlëssel ^(lb) m

Nederduits: Slötel ^(nds) m
Noors: nøkkel ^(no) m
Nynorsk: nykel ⁽ⁿⁿ⁾ m, nøkkel ⁽ⁿⁿ⁾ m
Perzisch: کلید ^(fa) (kelid)
Papiaments: yabi
Pools: klucz ^(pl) m
Russisch: ключ ^(ru) m
Spaans: llave ^(es) v
Thai: กุญแจ ^(th) (gun-jɛɛ), ลูกกุญแจ ^(th) (lûuk-gun-jɛɛ)
Turks: anahtar ^(tr)
Vietnamees: chìa ^(vi), chìa khóa ^(vi)
Zweeds: nyckel ^(sv) g

2. moer- of Engelse sleutel

Afrikaans: sleutel ^(af)
Bulgaars: ключ ^(bg) (за завиване и отвиване) m
Duits: Schraubenschlüssel ^(de) m
Engels: wrench ^(en), spanner ^(en)
Frans: clé anglaise ^(fr) v
Grieks: γερμανικό κλειδί ^(el) (germanikó kleidí) o
Indonesisch: kunci pas ^(id)
Italiaans: chiave inglese ^(it) v

Noors: fastnøkkel ^(no) m, skiftenøkkel ^(no) m
Nynorsk: skiftenykel ⁽ⁿⁿ⁾ m, skiftenøkkel ⁽ⁿⁿ⁾ m
Pools: klucz płaski ^(pl) m
Spaans: llave fija ^(es) v
Zweeds: skruvnyckel ^(sv) g, skiftnyckel ^(sv) g

3. een voorwerp bedoeld om er een mechaniek zoals van een klok of speeldoos mee op te winden, een kraan open te draaien e.d.

Afrikaans: sleutel ^(af)
Duits: Schlüssel ^(de) m

Engels: key ^(en)
Italiaans: chiavetta ^(it) v

4. een aanwijzing of code waarmee een raadsel kan worden opgelost, een geheim(schrift) ontcijferd, een cijferslot geopend of toegang kan worden verkregen

5. een aandeel of functie die in een groep van groot belang is

Afrikaans: sleutel ^(af)

Duits: Schlüssel ^(de) m

Werkwoord

sleutel

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van sleutelen
- Ik sleutel.
gebiedende wijs van sleutelen
- Sleutel!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van sleutelen
- Sleutel je?

Gangbaarheid

Het woord sleutel staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "sleutel" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[4]

Meer informatie

Sleutel (slot), sleutel voor sloten, op Wikipedia
Sleutel (gereedschap), sleutel voor moeren, op Wikipedia
Sleutel (cryptografie), sleutel voor geheimschrift, op Wikipedia

Verwijzingen

↑ "sleutel" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ sleutel op website: Etymologiebank.nl
↑ Weblink bron “Chinees ruimtevaartuig verzamelt beelden van zuidpool op Mars” (29 juni 2022), NU.nl
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[p{{{1}}}-1] "sleutel" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[qsleutel-2] sleutel op website: Etymologiebank.nl

[Chinees_ruimtevaartuig_verzamelt_beelden_van_zuidpool_op_Mars-3] Weblink bron “Chinees ruimtevaartuig verzamelt beelden van zuidpool op Mars” (29 juni 2022), NU.nl

[4] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	sleutel	sleutels
verkleinwoord	sleuteltje	sleuteltjes