Papers (Makaleler) by Fatih Doğru
In this paper, we introduce an ongoing lexicographic corpus project. The Center for Lexicography,... more In this paper, we introduce an ongoing lexicographic corpus project. The Center for Lexicography, abbreviated as SÖZMER, was established under the aegis of Eskisehir Osmangazi University to support lexicographical projects. SÖZMER decided to initiate a corpus-based Turkish lexicography project. This project will be the first stage of the endeavour aimed at preparing a specialized dictionary for Turkish lexicography. The primary aim of the project is to prepare an electronic corpus for researchers of Turkish lexicography. The secondary aim of the project is to obtain a word list of Turkish lexicographic terms. This paper presents a description of the process of data collection and the methodology employed for building a specialized corpus. The study contains an outline of the project background, needs, problems, and the phases of corpus building. Opsomming: Korpus-gebaseerde navorsing op terminologie van die Turkse leksikografie (CBRT-TURKLEX). In hierdie artikel word 'n lopende leksikografiese projek bekend gestel. Die Sentrum vir Leksikografie, afgekort tot SÖZMER, is onder die vaandel van die Eskisehir Osmangazi Universiteit tot stand gebring om leksikografiese projekte te ondersteun. SÖZMER het besluit om 'n korpus-gebaseerde Turkse leksikografieprojek te inisieer. Hierdie projek *
Seslenme Sözleri ve Genel Türkçe Sözlüklerdeki Görünümü Özet Biri ya da birilerine yönelik olarak... more Seslenme Sözleri ve Genel Türkçe Sözlüklerdeki Görünümü Özet Biri ya da birilerine yönelik olarak söz söylenirken o kimselerin kimi özelliklerine bağlı olarak bazı sözlerle seslenilir. Bu sözler; sözün yöneltildiği kişinin kendi adı, soyadı, lakabı veya zamirler olabileceği gibi bunun yanında çoğu zaman o kişinin adının yerine geçen; konuşucunun çeşitli duygularını yansıtma özelliği bulunan ve sözün yöneltildiği kişinin bir takım ayırıcı özelliklerini yansıtacak şekilde sözlüksel anlam taşıyan sözlerdir. Bir dilin en sık kullanılan ögelerinden biri olan seslenme sözlerinin sözlüklerde ne şekilde tanımlandığı da kuşkusuz sözlük kullanıcıları için son derece önemli bir husustur. Bu bildiride hangi sözlerin seslenme sözü olarak değerlendirilmesi gerektiği konusuna açıklık getirilmeye çalışılacak; hangi yollarla oluşturuldukları tespit edilecek; kavramsal yönden hangi alt başlıklara ayrılabilecekleri ile ilgili öneriler getirilecek ve genel Türkçe sözlüklerdeki durum ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Seslenme Sözleri, Hitap, Ünlemler, Genel
Türkçe Sözlükler
Abstract
While we call out to somebody we use some words related to their features. These words maybe names, surnames, nicknames and pronouns about the person addressed or these words may have some lexems which reflect distinctive features of the person addressed different feelings of the speaker. It is an important case for dictionary users, how to address words which are a frequent element in general vocabulary of a language defined in dictionaries. In this paper, we will try to clarify which words are addressing words; we will determine how they are formed and we will offer suggestions about which conceptional titles can be given for these words. We will discuss how we can arrange lexems in general Turkish dictionaries.
Key Words: Addressing Words, Address, Interjection, General
Turkish Dictionaries
Öz
Gelişen teknolojiye bağlı olarak televizyon, İnternet vb. iletişim araçların yaygınlaşması, ul... more Öz
Gelişen teknolojiye bağlı olarak televizyon, İnternet vb. iletişim araçların yaygınlaşması, ulaşımın kolaylaşması, artan eğitim düzeyi ve okur-yazarlık oranı, büyük şehirlere yaşanan göçler, standart dilin baskın etkisi gibi etkenlerle ağızlar varlıklarını sürdürememe tehdidi altındadır. Bu nedenle hiç vakit kaybetmeden ağızların belgelenmesi ve araştırılması şarttır. Ağız araştırmaları; dil, tarih, sosyoloji, coğrafya, edebiyat, kültür ve sanat vd. alanlar için taşıdığı malzeme bakımından önem teşkil eden ağızların bilimsel yöntemlerle araştırılması, zenginliklerinin ortaya konması ve tamamıyla kaybolup gitmeden belgelenerek koruma altına alınması bakımından önem arz eder. Bu bağlamda daha önce üzerine herhangi bir çalışma yapılmamış olan Eskişehir ilinde yaşayan Manavların ağızlarının belgelenmesi ve genel özelliklerinin belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada Eskişehir ili ve Manavlarla ilgili genel bilgilere yer verilecek ve Eskişehir ilindeki Manavların, nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu yerleşim birimlerinden derlenen metinlere dayalı olarak Eskişehir İli Manav Ağızlarının genel özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Eskişehir, Ağız araştırmaları, Türkiye Türkçesi ağızları, Manavlar.
GENERAL CHARACTERISTICS OF MANAV DIALECTS OF ESKİŞEHİR
Abstract
Dialects are threatened with not being able to sustain their existence by such factors as the spread of communication tools such as television, Internet depending on the developing technology, facilitation of transportation, increasing education level and literacy rate, immigration to big cities, dominant influence of standard language etc. For this reason, it is imperative that the dialects are documented and investigated without losing time. Dialect studies are important for the protection by documenting before dialects completely disappear, investigate the dialects by scientific methods, reveal the richness of the dialects which is important for presenting valuable materials for language, history, sociology, geography, literature, culture and art and other fields. In this context, it is important to document and determination of general characteristics of the dialects of the Manavs living in the province of Eskişehir, which have not been studied previously. In this study, general information about Eskişehir province and Manavs will be given and the general characteristics of Manav dialects of Eskişehir will be tried to be revealed based on the texts which compiled from Manavs who live in Eskişehir.
Keywords: Eskişehir, dialect studies, dialects of Turkey Turkish, Manavs.
ÖZET
İnsan yaşamının en vazgeçilmez parçalarından biri olan dil, toplumdaki değişmelere paralel ... more ÖZET
İnsan yaşamının en vazgeçilmez parçalarından biri olan dil, toplumdaki değişmelere paralel bir şekilde tarihsel olarak çeşitli değişimler yaşar. Bu değişimler; şekil, kurallar, yazım, noktalama gibi hususlarda ve sözcüklerin anlamlarında yaşanabilmektedir. Çalışmamızın konusuna temel oluşturan anlam değişmeleri, bir göstergenin daha önce gösterdiği kavrama göre bütünüyle başka bir kavramı göstermesi olarak gerçekleşebileceği gibi, o göstergenin gösterdiği kavramın yanında çokanlamlı duruma gelerek (ya da çokanlamlı özelliğini yitirerek) yeni kavramları da karşılaması (ya da karşıladığı başka kavramları artık karşılamıyor olması) durumlarında gerçekleşebilir. Anlamlar değişirken farklı evreler geçirirler ve farklı yollarla içeriklerinde bazı değişiklikler söz konusu olur. Bu da her anlam değişmesinin bir anlam olayı yoluyla gerçekleştiğini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Kâmûs-ı Türkî (1901) ve Türkçe Sözlük (2011)’teki sözlükbirimlerin anlamlarının karşılaştırılarak bu sözlükbirimlerde var olan anlam değişmelerini ve bunlarının temelinde yer alan anlam olaylarını ortaya koymaktır. Çalışmanın girişinde anlam, anlam değişmeleri ve anlam olayları hakkında birtakım genel bilgilere yer verilmiş ve Kâmûs-ı Türkî’de tespit edilen eylem türündeki sözlükbirimlerdeki anlam ve anlambirimciklerin Türkçe Sözlük’teki anlam ve anlambirimciklerle eşleşmeleri gösterilmiş, bu anlamlar ve anlambirimciklerdeki anlam değişmeleri ve anlam olayları incelenmiştir. Değerlendirme bölümünde ele alınan sözlükbirimlerdeki anlam eşleşmeleri, anlam değişmeleri ve anlam olayları tablolar halinde verilmiş; bunlarla ilgili istatistiksel bilgiler aktarılmıştır. Sonuç bölümünde elde edilen bilgilere dayanılarak KT ile TS arasında geçen yüz on yıllık süreçte eylemlerin anlamlarında çeşitli faktörlerle gerçekleşen anlam değişmelerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Özet
Bir dilin söz varlığını barındıran temel başvuru kaynakları olan sözlükler hazırlanış amaçla... more Özet
Bir dilin söz varlığını barındıran temel başvuru kaynakları olan sözlükler hazırlanış amaçlarına ve oluşturulma tekniklerine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Hazırlanan sözlüğün tek dilli ya da çok dilli olması, alfabetik ya da tematik olarak düzenlenmesi, ele aldığı söz varlığının niteliği (genel sözlük, lehçe sözlüğü, terim sözlüğü, eşanlamlılar sözlüğü vb.) gibi ölçütlere göre bu kategoriler oluşturulmaktadır. İçeriği (mizah), üslubu (yergi) ya da formatı (alfabetik olmayan düzenleme) ile beklenen ölçütlerden ayrılan bir başvuru kaynağı olarak tanımlanan aykırı sözlükler de hazırlanış amacı ve oluşturulma tekniği itibariyle farklı bir sözlük kategorisi olarak görülmektedir. Aykırı sözlükler bilinen bu kategorilerin dışına çıkan ve mizahi/eleştirel bir içeriğe sahip olan, alışılageldik tanımların yerine sıra dışı tanımların yer aldığı sözlüklerdir. Aykırı sözlüklerin en temel özelliği hem sözlüğün tanımlarındaki, hem hazırlanış yöntemindeki hem de sözlüğü oluşturan veritabanındaki sıra dışılıktır. Yapılan tanımla-rın alışılmış sözlük tanımlarından farklı olmasının yanı sıra bu tanımlarda alaycı, mizahi, eleştirel ve kimi zaman da toplumsal değerlere ters düşen bir yaklaşım görülür. Bu çalışmada aykırı sözlüğün ne olduğu; Türkiye’de ve Dünyadaki belli başlı aykırı sözlüklerin hangileri olduğu ve bunların özellikleri üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Aykırı sözlük, Sözlük, Sözlükbilim, Sözlük türleri
Çevredilbilimi (eco-linguistics) çok dilliliğe, dillerin korunmasına ve geliştirilmesine
vurgu ya... more Çevredilbilimi (eco-linguistics) çok dilliliğe, dillerin korunmasına ve geliştirilmesine
vurgu yaparak diller arası etkileşimi araştıran bir alan olarak 70’li yılların başından itibaren
önem kazanmış disiplinler arası bir çalışma alanıdır.
Çevredilbilimi, dil-toplum-kültür-çevre ilişkisine ve sorunlarına bilinen, kalıplaşmış
resmi çerçevenin dışında bakar ve biyolojideki çeşitliliğe benzer bir çeşitliliğin kültür ve dilde
de olması gerektiğini savunur.
Dil doğal bir kaynaktır tıpkı bitkiler ve hayvanlar gibi. Çevrebilimi, çevremizde önemli
bir yere sahip olan bitki, hayvan vd. doğa unsurlarının korunmasını ve doğal ortamında
yaşamasını dikkate alır. Çevredilbilimi de (insan için) en az bir bitki veya bir hayvan kadar
değeri olan dilin korunması ve kendi doğal ortamında yaşaması üzerinde durur.
19. yüzyılın sonunda Türkiye’ye göç etmek zorunda kalan Kazan Tatarlarının küçük bir
kısmı Eskişehir’in Çifteler ilçesi Osmaniye köyüne gelip yerleşmişlerdir. Uzun yıllar kendi köy
ortamlarında Kazan Tatar kültürünü yaşatan ve dillerini kullanan Tatarlar, eğitim, geçim
sıkıntısı, evlilik vd. nedenlerden dolayı köylerini terk ederek başta Eskişehir olmak üzere
büyük yerleşim birimlerine göç etmişlerdir. Böylelikle uzunca bir süre günlük hayatta etkin bir
şekilde kullanılan Kazan Tatar Türkçesi, giderek alan boşaltmış ve yerini Türkiye Türkçesine
bırakmıştır. Bu durum çevredilbilimi açısından bir kayıptır. Bu bağlamda Kazan Tatar
Türkçesinin alan boşaltarak belli yaş aralığında kullanıyor olması başta Kazan Tatarları olmak
üzere ve çevreye duyarlı herkes tarafından dikkate alınmalıdır.
Bu bildiride (yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında) Eskişehir’de konuşulan Kazan Tatar
Türkçesinin çevredilbilimsel açıdan incelemesi yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Çevredilbilimi, Eskişehir, Kazan Tatar Türkçesi, Osmaniye.
Conference Presentations (BİLDİRİLER) by Fatih Doğru
PROCEEDINGS of the 13th International Conference of the Asian Association for Lexicography (ASIALEX 2019), 2019
The Turkish language also interacts with some other languages and some of the reasons are geograp... more The Turkish language also interacts with some other languages and some of the reasons are geographical area, commercial relations, technological developments, the expansion of communication facilities, and social factors. There are many foreign words in the Turkish language. Most of these words have a Westem origin. These loanwords have become elements of the Turkish vocabulary throughout the centuries and some of them have been derived with some kind of Turkish suffıxes. In this study, Westem loanwords derived with Turkish suffıxes have been examined in Turkish dictionaries. According to the results of this study, these suffıxes are derivational suffıxes that include "suffıxcs that attach to nominals". There are a small number of ”suffıxes that attach to vcrbs". The following languages were accepted as Westem languages which are labeled as the origin of headwords in Türkçe Sözlük (Turkish Dictionary) (2015) and Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü (Dictionary of foreign words in Turkish) (2004): French, Italian, Greek, English, German, Spanish, Russian, Latin, Romaic, Armenian, Slavic, Bulgarian, Hungarian, Albanian, Portuguese, Nomegian, Germanic, Romanian, and the Australian native language. The following Turkish suffıxes that are attached to Westem loanwords were designated in Turkish dictionaries, Tükçe Sözlük (2005) and Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü (2004): +A1, +CA, +CI4, +CI4k, +(a)cık, +CI4klI4, +CI41, +CI4lAr, +CI4lI4k, +DA, +DAn, +dAş, -gl4, +giller, -I4cl4, -I4lmAk, +(I4)m, +(I4)msI4, +(I4)mtırak, +I4ylA, +k, +la-0, +lAç, +lAmA, +lAmAcI, +lAmAcIlIk, +lAmAk, +lAnAbilir, +lAndIrIlmA, +lAndIrIlmAk, +lAndIrmA, +lAndIrmAk, +lAnIş, +lAnmA, +lAnmAk, +lAr, +lArcA, +lAşmA, +lAşmAk, +lAştIrIcI, +lAştIrIcIlIk, +lAştIrIlmA, +lAştIrIlmAk, +lAştIrmA, +lAştIrmAk, +lAtIlmAk, +lAtIş, +lAtmA, +lAtmAk, +lAttIrmA, +lAttIrmAk, +lAyI4cI4, +lAyIş, +1I4, +ll4k, +H4lAr, +H4lAşmA, +H4lAşmAk, +ll4ll4k, -mA, -mAk, +sAl, +sAmA, +sAmAlI, +sl4, +sI4lAr, +sl4z, +sI4zlAndIrmAk, +sI4zlAr,+sI4zlAşmA, +sI4zlAşmAk, +sI4zlAştIrmA, +sl4zll4k, +ş.
Key Words: Turkish dictionaries, language relations, Westem loanwords, Turkish suffıxes
IX. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU BİLDİRİ KİTABI, 2018
Öz: +{lAr} biçimbirimi dil araştırmalarında başta çoğu kaynakta bu biçimbirime adını verdiğini gö... more Öz: +{lAr} biçimbirimi dil araştırmalarında başta çoğu kaynakta bu biçimbirime adını verdiğini gördüğümüz çokluk işlevi olmak üzere çeşitli işlevleriyle ele alınmaktadır. Ancak bu biçimbirimin sıkça kullanılan ve başlıca işlevlerinden biri olan dilek/temenni işlevine kaynaklarda pek yer verilmediği görülür. Çalışmamızda, kullanıldığı bağlamlardan hareketle +{lAr} biçimbiriminin yer aldığı tümcelere dilek, temenni, dua, istek vb. anlamlar kattığı göz önüne alınarak bu işlevine dilek/temenni adı uygun görülmüştür. Ayrıca biçimbirimin kullanıldığı bağlamlarda çoğu eksilti yoluyla oluşturulan, ilişki sözleri olan kalıp sözler içinde yer aldığı gözlenmiştir. Biçimbirimin temel işlevi olan ve çoğu kaynakta bu biçimbirime adını verdiğini gördüğümüz çokluk işlevinin kimi zaman dilek/temenni işlevli tümcelerde de bulunduğu, kimi zaman ise çokluk işlevinin söz konusu olmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada +{lAr} biçimbirimi ile kurulan sevgiler, saygılar, selamlar, tebrikler, teşekkürler, öpücükler, mutluluklar, esenlikler, başarılar, iyi çalışmalar, iyi dersler, mutlu sabahlar, iyi günler, iyi akşamlar, iyi geceler, iyi hafta sonları, nice yıllara, mutlu seneler, iyi bayramlar, hayırlı kandiller, nice yaşlar, iyi uykular, tatlı rüyalar, iyi yolculuklar, iyi tatiller, hayırlı nöbetler, hayırlı tezkereler, bol şanslar, günaydınlar, merhabalar gibi yapılarda görülen dilek/temenni işlevi üzerinde durulacaktır. A nahtar sözcükler: +{lAr} biçimbirimi, dilek, temenni, biçimbilgisi.
The 12th International Conference of The Asian Association for Lexicography “Lexicography in the Digital World”, 2018
There is a lack in the field of lexicography in terms of terminology use because there
is not a ... more There is a lack in the field of lexicography in terms of terminology use because there
is not a lexicography terminology created and made available for researchers in Turkey
although there is an increase in lexicography studies. Therefore, in order to fulfil this need and
create a Turkish Lexicography terminology, Eskisehir Osmangazi University Center for
Lexicography has decided to start a project.
This study aims to create a specialised corpus including Turkish lexicography studies
and to set forth Turkish Lexicography terminology by using this corpus. To create a
specialised corpus will help the researchers in deciding what terminology they can use in their
studies and it can also help to standardize the terminology use.
There is not a platform in which the researchers can discuss and see the previous
terminology use in the studies. Terminology choice is mainly made intuitively and it usually
depends on small academic group discussions. A corpus can ease the terminology use of the
researchers in the field.
Based on these necessities, a corpus for Turkish lexicography was created and is
accessible to the researchers on a website, www.tsd.ogu.edu.tr . The stages of the study were
as follows: synchronization and desynchronization of the corpus, determining the corpus
content, digitizing the sources, external tagging of the texts, text type tagging, and
lemmatizing. There is also a platform on the website via which the researchers can send new
terms they have encountered in related studies.
Keywords: Lexicography, terminology, term, corpus, TLC
The definition of polyonymy is the use of multiple nouns for the same concept. It can be said tha... more The definition of polyonymy is the use of multiple nouns for the same concept. It can be said that it is the same as the synonymy when it is addressed the semantics perspective, the difference between polyonymy and synonymy is related to the subject approach. Terminology and semantics address this concept differently. Standardization is extremely important in terms used in studies in specific fields such as lexicography. Words can be taken from the general language or another field on terminologization. The polyonymy formed in this way is reasonable. However, having multiple signifiers of the same concept in one field can cause various difficulties. Nevertheless, a concept in a field of science is being used with multiple signifiers for various reasons. The difference between these signifiers may be due to spelling, loanword usage, usage of direct translation of loanword, usage of different suffixes, ideal of nativization and the preference of the author. In order to reveal the polyonymy on a science field, a specialised corpus makes it easy to detect the examples. In this study, Turkish Lexicography Corpus (TLC) which was built by Eskişehir Osmangazi University Center for Lexicography will be utilized in order to reveal the polyonymy in the field of Turkish lexicography. TLC contains articles, conference papers, books, bulletins and postgraduate theses written in Turkish in the field of Turkish lexicography between 1932 and 2016. This corpus can monitorize the terms of Turkish lexicography and it contains different text types. Making a list of polyonym words and to reveal the causes of polyonymy is important for homogeneity in communication on Turkish lexicography field. In addition, the presentation of identified polyonym terms may facilitate the choice of term in future studies of researchers.
8. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu, 2019
Özet
Bir dilin anlam ayırt edici ve işlevsel en küçük birimleri olan sesbirimler kişiye veya yöre... more Özet
Bir dilin anlam ayırt edici ve işlevsel en küçük birimleri olan sesbirimler kişiye veya yöreye göre farklı sesletildiklerinde sesbirimsel değişkeleri (allophone) oluştururlar. Dilde çeşitli etmenlere bağlı olarak gerçekleşen ses değişmelerinde dilin konuşulduğu alan da önemli bir etkiye sahiptir. Ses değişmelerindeki farklılaşmalar bir toplum içindeki farklı ağızlar konuşan topluluklar arasındaki çeşitlenmeleri göstermesi bakımından önemlidir. Dilde en fazla rastlanan değişmelerden biri ses değişmeleridir. Bir dilin ağızlarında da şüphesiz en fazla değişme seslerde gerçekleşir. Ağızlar hakkında yapılan çalışmalarda da araştırmacılar ele aldıkları ağzılarda gerçekleşen ses değişmelerinin üzerinde dikkatle dururlar ve o ağızların karakteristik özelliklerini bu yolla ortaya koymaya çalışırlar. Afyonkarahisar ağızlarının karakteristik özelliklerini belirlemek için de bu ağızlarda görülen ses değişmelerinin ortaya konması yararlı olacaktır. Anadolu ağızları ile ilgili tasniflerde Afyonkarahisar ili ağızları Batı grubu ağızları içinde Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak ve Nallıhan (Ankara) ağızları ile birlikte I. alt grupta yer almaktadır. Afyonkarahisar ağızları hakkında merkez ve ilçelerde konuşulan ağızları ele alan çeşitli çalışmalar yapılagelmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Afyonkarahisar ili ağızları hakkında daha önce yapılan çalışmalardan Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Başmakçı ve Dazkırı Ağzı, Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı, Dinar ve Evciler Yöresi Ağzı, Emirdağ Ağzı, İscehisar ve İhsaniye Ağzı, Sinanpaşa Ağzı, Sultandağı Ağzı ve Şuhut ve Yöresi Ağızları’nda yer alan şahıs adları tespit edilecektir. Daha sonra söz konusu şahıs adlarında gerçekleşen ses değişmeleri; ünlü değişmeleri, ünsüz değişmeleri ve ünlü-ünsüz değişmeleri bağlamında ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmada ses değişmeleri; ünlü değişmeleri (damak uyumu, damak uyumsuzluğu, dudak uyumu, dudak uyumsuzluğu, artlılaşma, önlüleşme, daralma, genişleme, yuvarlaklaşma, düzleşme, sıra değiştirme, ünlü türemesi, ünlü düşmesi, geçişme, alıntı sözcüklerdeki birincil ünlü uzunluğunun kaybolması), ünsüz değişmeleri (ünsüz uyumu, ünsüz uyumsuzluğu, ötümlüleşme, ötümsüzleşme, ünsüz düşmesi, erime, yutulma, ikiz ünsüzlerin tekleşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz benzeşmezliği, dudaksıllaşma, dişsilleşme, damaksıllaşma, süreklileşme, akıcılaşma, sızıcılaşma, süreksizleşme, ünsüz ikizleşmesi, örnekseme, göçüşme, yer değiştirme, yarı ünlüleşme, çoklu kullanım) ve ünlü-ünsüz değişmeleri (büzülme, derilme, kaynaşma, toplaşma, hece tekleşmesi, hece düşmesi, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu, bozulma) başlıkları altında ele alınacak ve Afyonkarahisar ili ağızlarında yer alan şahıs adlarından tespit edilen örnekler bu değişmeler bakımından değerlendirilecektir.
Anahtar Sözcükler: Afyonkarahisar, Ağızlar, Şahıs adları, Ses değişmeleri
Özet
Türk sözlükbilimi alanında kaynak ve hedef metinlerin kalitesinin yükseltilmesi, iletişimde ... more Özet
Türk sözlükbilimi alanında kaynak ve hedef metinlerin kalitesinin yükseltilmesi, iletişimde bağdaşıklık
ve kurumsal dilin geliştirilmesi için sistemli, ilkesel, bilimsel ilkelere dayalı bir terim çalışması
özgün bir nitelik arz etmektedir. Ayrıca bu alanda terim sözlüklerinde süreçlerin, rollerin, görevlerin,
çalışma ilkelerinin, kayıt oluşturma ilkelerinin, kayıt seçme ilkelerinin net olarak ifade edildiği bir terminoloji
kılavuzu ile kullanıcı katkısına ve eleştirisine açık bir terim çalışması yoktur. Sözlükbilimi alanındaki
terim tercihi ise ya sezgisel olarak ya da birkaç kişiden oluşan akademik topluluklarda yapılan tartışmalarla
yapılmaktadır. Birden çok kullanıcının, oluşturulmuş veri tabanındaki temayülleri görerek ya
da tartışarak bir karara vardığı bir platform bulunmamaktadır.
Bu ihtiyaca çözüm sağlamak amacıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sözlükbilimi Uygulama
ve Araştırma Merkezi bir proje geliştirme kararı alarak araştırmaya başlamıştır. Bu proje kapsamında
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları belirlenecek, kaynak
dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak
üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca proje kapsamında,sözlükbilimi alanındaki araştırmacıların terim
önerecekleri ya da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu kullanıcıların
hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde bulunmayan ancak bir şekilde sözlükbilimi
ile ilgili yayınlarda rastladıkları terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir
Türk sözlükbilimi terminolojisi üzerine derlem tabanlı bir araştırmanın konu edildiği bu projede temel
amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır. Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alan yazınının
taranarak alan terminolojisinin bilimsel yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış
olması”na çözüm bulmayı hedeflemektedir. Oluşturulan veri tabanında sözlükbilimi terimlerinin
sağlıklı olarak tespit edilebilmesi için birtakım çalışma teknikleri oluşturmak gerekmiştir. Veri tabanı
içerisindeki bir ifadenin sözlükbilimi alanına ait bir terim olup olmadığı konusunda çoklu karar verme
mekanismasında dayalı bir yol izlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilimi, Sözlük, Terminoloji, Derlem, Etiketleme.
LABELLING IN CORPUS BASED TERMINOLOGY OF LEXICOGRAPHY
RESEARCH WITH DIGITALISED TEXT
The main aim of this project, which mentions about a research based on collection
of terms of Turkish Lexicography, is to reveal the terms of Turkish Lexicography.
This aim intends to solve the detection saying “Turkish Lexicography cannot be presented
for the benefit of experts by scanning the literature and identifying scientifically,
which project designers see as a problem. A four-phase project has been designed
in order to achieve this aim. A collection having a special aim will be designed.
Diachronic limit of this collection having a special was started in 1932, when Turkish
Language Association (TDK) was founded and synchronous limit was accepted as
first half of 2016. Articles, assertions, books, journals and postgraduate thesis written
in Turkish and possible to reach in the Lexicography literature are going to be scanned
for the collection. In order to do this, both printed and electronic resources are going to
be reviewed and it is going to be paid attention to the fact that collection’s authority is
high. At the second phase, digitizing of the acquired resources is going to be completed.
Primarily, printed resources are going to be transferred into electronic environment
as PDF files and then they are going to be turned into OCR, which is read by the
machine with the help of the optical character reader together with the other electronic
resources. At the same time, unreadable, missing or wrong characters are going to be
corrected or deleted. As a second process, metadata labelling of the texts (author name,
publication name, publication year etc.) and text type labelling are going to be
made. The last process in this phase is lemmatization, that is to say, scanning the texts
in the collection and determine their lexicography terms. At the last phase of the project
is the analysis and evaluation. At this phase, frequencies of the terms are going to
be determined and context index and collocation structures are going to be revealed.
As a result, homograph, homonyme and polisemy terms of the lexicography are going
to be determined, their source languages are going to be confirmed and a substructure
is going to be constituted for the domain experts to use them in term preferences and
to ensure de-dialectalization. Also, within the context of the project, internet based
discussion platform in which researchers in the field of lexicography can recommend
terms or is going to be presented to users. When researchers in this field come across
terms that are not included in the collection but are related to Lexicography in some
way, they can fill the term questionnaire and send it via the platform.
Keywords: Lexicography, Terminology, Corpus Linguistics, Dictionary, Database,
Labelling.
Türk sözlükbilimi terminolojisi üzerine derlem tabanlı bir araştırmanın konu
edildiği bu projede ... more Türk sözlükbilimi terminolojisi üzerine derlem tabanlı bir araştırmanın konu
edildiği bu projede temel amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır.
Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alanyazınının taranarak alan terminolojisinin bilimsel
yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış olması”na
çözüm bulmayı hedeflemektedir. Bu amaca ulaşmak için dört aşamalı bir proje
hazırlanmıştır. Birinci aşamada özel amaçlı bir derlem oluşturulacaktır. Bu özel
amaçlı derlemin art zaman sınırı Türk Dil Kurumunun kuruluşu olan 1932’den
başlatılmış ve eş zaman sınırı ise 2016 yılın ilk yarısı olarak kabul edilmiştir.
Derlem için sözlükbilim alanyazınında ulaşılabilir Türkçe yayımlanmış makale,
bildiri, kitap, bülten ve hazırlanmış lisansüstü tezler taranacak, bunun için hem
basılı hem de elektronik kaynaklar gözden geçirilecek ve derlemin temsil gücünün
yüksek olmasına dikkat edilecektir. İkinci aşamada elde edilen kaynakların
sayısallaştırması yapılacaktır. Öncelikle basılı kaynaklar PDF biçimine elektronik
ortama aktarılacak ve ardından diğer elektronik kaynaklarla birlikte optik karakter
okuma programı aracılığı ile makinenin okuyabileceği (OCR) hâle getirilecektir.
Aynı zamanda metinlerde okunamayan, eksik veya yanlış çıkan karakterler
düzeltilecek ve temizlenecektir. İkinci işlem olarak metinlerin önce dış veri
etiketlemesi (yazar adı, yayın adı, yayın yılı vd.) ardından metin türü etiketlemesi
yapılacaktır. Bu aşamadaki son işlem sözbirimleştirmedir yani derlemdeki
metinlerin taranarak sözlükbilimi terimlerinin tespit edilmesidir. Projenin son
aşaması çözümleme ve değerlendirmedir. Bu aşamada terimlerin sıklıkları tespit
edilecek, bağlam dizinleri ve eş dizim yapıları ortaya çıkartılacaktır. Sonuç olarak
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları
belirlenecek, kaynak dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde
kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca
proje kapsamında, sözlük bilimi alanındaki araştırmacıların terim önerecekleri ya
da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu
kullanıcıların hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde
bulunmayan ancak bir şekilde sözlük bilimi ile ilgili yayınlarda rastladıkları
terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir.
Buyrum tümceleri, pek çok farklı anlamsal işlevi bulunmakla birlikte genellikle eylemin yapılması... more Buyrum tümceleri, pek çok farklı anlamsal işlevi bulunmakla birlikte genellikle eylemin yapılmasını bildiren
ve buyuru anlamı içeren tümcelere verilen genel addır. Eklemeli bir dil olan Türkçede buyrum tümceleri eyleme
getirilen çeşitli eklerle oluşturulur. Bu eklerin hangileri olduğu, birinci şahısların kendilerine emredip
edemeyeceği ve bu tümcelerin sahip oldukları pek çok farklı anlamsal işlevden kaynaklanan birtakım sebeplerden
ötürü buyrum tümceleri Türkçenin en karmaşık ve tartışmalı konularından birini teşkil etmektedir.
Günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri kullanım amaçlarına göre çeşitli anlamsal farklılıklar
gösterirler. Kimi zaman kibar bir algı uyandıran bu tümceler kimi zaman da son derece kaba olarak görünebilmektedir.
Dilbilimde ilk kez kibarlığı araştıran ve kibarlık ilkelerini öneren Robin Lakoff (1973, 1977),
daha sonra bu ilkeleri geliştiren Leech (1983) ve Brown & Levinson (1978, 1987) tarafından ortaya konulan
kibarlık ilkelerine göre bakıldığında söz konusu bu tümceler, kullanılış şekli ve bulundukları bağlama göre
farklı boyutlar kazanmaktadır. Bu çalışmada, gündelik hayatta farklı türden yazılı metinlerde -özellikle de
toplumsal ihtiyaca yönelik olarak hazırlanmış metinlerde- sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri ele alınmıştır.
Bu buyrum tümcelerinin sahip oldukları anlamsal işlevler belirlenmiş ve kibarlık/kabalık kuramına göre
ifade ettikleri durumlar tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Buyrum tümcesi, emir kipi, kibarlık, kabalık
Translations (ÇEVİRİLER) by Fatih Doğru
ÖZET
Hâlihazırdaki basılı sözlüklerden elektronik sözlüklere geçiş evresinde, sözlükbilimsel ele... more ÖZET
Hâlihazırdaki basılı sözlüklerden elektronik sözlüklere geçiş evresinde, sözlükbilimsel elektronik araçların anlayış ve üretimine rehberlik edebilecek yeni bir sözlükbilim teorisine ihtiyaç duyup duymadığımız ya da zaten basılmış eserler döneminde geliştirilen teorileri kullanıp kullanamayacağımız sorusu gündeme gelmiştir. Bu soruyu cevaplamak için öncelikle bu makale, bir sözlükbilim teorisinin var olup olmadığını mümkün olduğu ölçüde tartışmaktadır. Çeşitli yaklaşımlar sözlükbilimsel daire çerçevesinde özellikle teori kavramının yaygın olarak tartışmalı olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, kısaca, sadece doğal olaylarla ilgili olan, sanat ve zanaatın etki alanına atıfta bulunan bilime göre Anglo-Sakson akademik gelenek tartışılmakta ve bu geleneğin yaygın olarak dünyanın diğer bölgelerindeki gelenekler tarafından karşı olduğunu göstermektedir. Bu temel üzerine makale, sözlükbilimsel teorinin tek başına mevcudiyetinin mümkün olmadığını ancak çeşitli derecelerde yararlı teorilerin mevcut olduğunu göstermektedir. Son olarak, özellikle bu teoriler, sadece basılı sözlük formları üzerinde durmayı doğru bulmaz ancak onların reddedilmemesi gerektiğini söyler. Son olarak bu teoriler, özellikle basılı sözlük biçimi üzerine odaklanmış olmayanlar, rededdilmemeleri gerektiği gibi bilgibilimin engin alanındaki diğer disiplinler ve sözlükbilim arasındaki yakın etkileşimde daha fazla iyileşmesi ve gelişmesi gerektiğini iddia eder.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilim, Sözlükbilim Teorisi, Sözlükbilimsel Teori Kavramı, İşlev Teorisi, Sözlükbilimin Akademik Durumu, Sözlükbilimin Disiplinlerarası Eğilimi, Sözlükler, Başvuru Araçları, Bilgibilim.
Sözmerbülten by Fatih Doğru
Uploads
Papers (Makaleler) by Fatih Doğru
Anahtar Kelimeler: Seslenme Sözleri, Hitap, Ünlemler, Genel
Türkçe Sözlükler
Abstract
While we call out to somebody we use some words related to their features. These words maybe names, surnames, nicknames and pronouns about the person addressed or these words may have some lexems which reflect distinctive features of the person addressed different feelings of the speaker. It is an important case for dictionary users, how to address words which are a frequent element in general vocabulary of a language defined in dictionaries. In this paper, we will try to clarify which words are addressing words; we will determine how they are formed and we will offer suggestions about which conceptional titles can be given for these words. We will discuss how we can arrange lexems in general Turkish dictionaries.
Key Words: Addressing Words, Address, Interjection, General
Turkish Dictionaries
Gelişen teknolojiye bağlı olarak televizyon, İnternet vb. iletişim araçların yaygınlaşması, ulaşımın kolaylaşması, artan eğitim düzeyi ve okur-yazarlık oranı, büyük şehirlere yaşanan göçler, standart dilin baskın etkisi gibi etkenlerle ağızlar varlıklarını sürdürememe tehdidi altındadır. Bu nedenle hiç vakit kaybetmeden ağızların belgelenmesi ve araştırılması şarttır. Ağız araştırmaları; dil, tarih, sosyoloji, coğrafya, edebiyat, kültür ve sanat vd. alanlar için taşıdığı malzeme bakımından önem teşkil eden ağızların bilimsel yöntemlerle araştırılması, zenginliklerinin ortaya konması ve tamamıyla kaybolup gitmeden belgelenerek koruma altına alınması bakımından önem arz eder. Bu bağlamda daha önce üzerine herhangi bir çalışma yapılmamış olan Eskişehir ilinde yaşayan Manavların ağızlarının belgelenmesi ve genel özelliklerinin belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada Eskişehir ili ve Manavlarla ilgili genel bilgilere yer verilecek ve Eskişehir ilindeki Manavların, nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu yerleşim birimlerinden derlenen metinlere dayalı olarak Eskişehir İli Manav Ağızlarının genel özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Eskişehir, Ağız araştırmaları, Türkiye Türkçesi ağızları, Manavlar.
GENERAL CHARACTERISTICS OF MANAV DIALECTS OF ESKİŞEHİR
Abstract
Dialects are threatened with not being able to sustain their existence by such factors as the spread of communication tools such as television, Internet depending on the developing technology, facilitation of transportation, increasing education level and literacy rate, immigration to big cities, dominant influence of standard language etc. For this reason, it is imperative that the dialects are documented and investigated without losing time. Dialect studies are important for the protection by documenting before dialects completely disappear, investigate the dialects by scientific methods, reveal the richness of the dialects which is important for presenting valuable materials for language, history, sociology, geography, literature, culture and art and other fields. In this context, it is important to document and determination of general characteristics of the dialects of the Manavs living in the province of Eskişehir, which have not been studied previously. In this study, general information about Eskişehir province and Manavs will be given and the general characteristics of Manav dialects of Eskişehir will be tried to be revealed based on the texts which compiled from Manavs who live in Eskişehir.
Keywords: Eskişehir, dialect studies, dialects of Turkey Turkish, Manavs.
İnsan yaşamının en vazgeçilmez parçalarından biri olan dil, toplumdaki değişmelere paralel bir şekilde tarihsel olarak çeşitli değişimler yaşar. Bu değişimler; şekil, kurallar, yazım, noktalama gibi hususlarda ve sözcüklerin anlamlarında yaşanabilmektedir. Çalışmamızın konusuna temel oluşturan anlam değişmeleri, bir göstergenin daha önce gösterdiği kavrama göre bütünüyle başka bir kavramı göstermesi olarak gerçekleşebileceği gibi, o göstergenin gösterdiği kavramın yanında çokanlamlı duruma gelerek (ya da çokanlamlı özelliğini yitirerek) yeni kavramları da karşılaması (ya da karşıladığı başka kavramları artık karşılamıyor olması) durumlarında gerçekleşebilir. Anlamlar değişirken farklı evreler geçirirler ve farklı yollarla içeriklerinde bazı değişiklikler söz konusu olur. Bu da her anlam değişmesinin bir anlam olayı yoluyla gerçekleştiğini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Kâmûs-ı Türkî (1901) ve Türkçe Sözlük (2011)’teki sözlükbirimlerin anlamlarının karşılaştırılarak bu sözlükbirimlerde var olan anlam değişmelerini ve bunlarının temelinde yer alan anlam olaylarını ortaya koymaktır. Çalışmanın girişinde anlam, anlam değişmeleri ve anlam olayları hakkında birtakım genel bilgilere yer verilmiş ve Kâmûs-ı Türkî’de tespit edilen eylem türündeki sözlükbirimlerdeki anlam ve anlambirimciklerin Türkçe Sözlük’teki anlam ve anlambirimciklerle eşleşmeleri gösterilmiş, bu anlamlar ve anlambirimciklerdeki anlam değişmeleri ve anlam olayları incelenmiştir. Değerlendirme bölümünde ele alınan sözlükbirimlerdeki anlam eşleşmeleri, anlam değişmeleri ve anlam olayları tablolar halinde verilmiş; bunlarla ilgili istatistiksel bilgiler aktarılmıştır. Sonuç bölümünde elde edilen bilgilere dayanılarak KT ile TS arasında geçen yüz on yıllık süreçte eylemlerin anlamlarında çeşitli faktörlerle gerçekleşen anlam değişmelerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bir dilin söz varlığını barındıran temel başvuru kaynakları olan sözlükler hazırlanış amaçlarına ve oluşturulma tekniklerine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Hazırlanan sözlüğün tek dilli ya da çok dilli olması, alfabetik ya da tematik olarak düzenlenmesi, ele aldığı söz varlığının niteliği (genel sözlük, lehçe sözlüğü, terim sözlüğü, eşanlamlılar sözlüğü vb.) gibi ölçütlere göre bu kategoriler oluşturulmaktadır. İçeriği (mizah), üslubu (yergi) ya da formatı (alfabetik olmayan düzenleme) ile beklenen ölçütlerden ayrılan bir başvuru kaynağı olarak tanımlanan aykırı sözlükler de hazırlanış amacı ve oluşturulma tekniği itibariyle farklı bir sözlük kategorisi olarak görülmektedir. Aykırı sözlükler bilinen bu kategorilerin dışına çıkan ve mizahi/eleştirel bir içeriğe sahip olan, alışılageldik tanımların yerine sıra dışı tanımların yer aldığı sözlüklerdir. Aykırı sözlüklerin en temel özelliği hem sözlüğün tanımlarındaki, hem hazırlanış yöntemindeki hem de sözlüğü oluşturan veritabanındaki sıra dışılıktır. Yapılan tanımla-rın alışılmış sözlük tanımlarından farklı olmasının yanı sıra bu tanımlarda alaycı, mizahi, eleştirel ve kimi zaman da toplumsal değerlere ters düşen bir yaklaşım görülür. Bu çalışmada aykırı sözlüğün ne olduğu; Türkiye’de ve Dünyadaki belli başlı aykırı sözlüklerin hangileri olduğu ve bunların özellikleri üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Aykırı sözlük, Sözlük, Sözlükbilim, Sözlük türleri
vurgu yaparak diller arası etkileşimi araştıran bir alan olarak 70’li yılların başından itibaren
önem kazanmış disiplinler arası bir çalışma alanıdır.
Çevredilbilimi, dil-toplum-kültür-çevre ilişkisine ve sorunlarına bilinen, kalıplaşmış
resmi çerçevenin dışında bakar ve biyolojideki çeşitliliğe benzer bir çeşitliliğin kültür ve dilde
de olması gerektiğini savunur.
Dil doğal bir kaynaktır tıpkı bitkiler ve hayvanlar gibi. Çevrebilimi, çevremizde önemli
bir yere sahip olan bitki, hayvan vd. doğa unsurlarının korunmasını ve doğal ortamında
yaşamasını dikkate alır. Çevredilbilimi de (insan için) en az bir bitki veya bir hayvan kadar
değeri olan dilin korunması ve kendi doğal ortamında yaşaması üzerinde durur.
19. yüzyılın sonunda Türkiye’ye göç etmek zorunda kalan Kazan Tatarlarının küçük bir
kısmı Eskişehir’in Çifteler ilçesi Osmaniye köyüne gelip yerleşmişlerdir. Uzun yıllar kendi köy
ortamlarında Kazan Tatar kültürünü yaşatan ve dillerini kullanan Tatarlar, eğitim, geçim
sıkıntısı, evlilik vd. nedenlerden dolayı köylerini terk ederek başta Eskişehir olmak üzere
büyük yerleşim birimlerine göç etmişlerdir. Böylelikle uzunca bir süre günlük hayatta etkin bir
şekilde kullanılan Kazan Tatar Türkçesi, giderek alan boşaltmış ve yerini Türkiye Türkçesine
bırakmıştır. Bu durum çevredilbilimi açısından bir kayıptır. Bu bağlamda Kazan Tatar
Türkçesinin alan boşaltarak belli yaş aralığında kullanıyor olması başta Kazan Tatarları olmak
üzere ve çevreye duyarlı herkes tarafından dikkate alınmalıdır.
Bu bildiride (yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında) Eskişehir’de konuşulan Kazan Tatar
Türkçesinin çevredilbilimsel açıdan incelemesi yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Çevredilbilimi, Eskişehir, Kazan Tatar Türkçesi, Osmaniye.
Conference Presentations (BİLDİRİLER) by Fatih Doğru
Key Words: Turkish dictionaries, language relations, Westem loanwords, Turkish suffıxes
is not a lexicography terminology created and made available for researchers in Turkey
although there is an increase in lexicography studies. Therefore, in order to fulfil this need and
create a Turkish Lexicography terminology, Eskisehir Osmangazi University Center for
Lexicography has decided to start a project.
This study aims to create a specialised corpus including Turkish lexicography studies
and to set forth Turkish Lexicography terminology by using this corpus. To create a
specialised corpus will help the researchers in deciding what terminology they can use in their
studies and it can also help to standardize the terminology use.
There is not a platform in which the researchers can discuss and see the previous
terminology use in the studies. Terminology choice is mainly made intuitively and it usually
depends on small academic group discussions. A corpus can ease the terminology use of the
researchers in the field.
Based on these necessities, a corpus for Turkish lexicography was created and is
accessible to the researchers on a website, www.tsd.ogu.edu.tr . The stages of the study were
as follows: synchronization and desynchronization of the corpus, determining the corpus
content, digitizing the sources, external tagging of the texts, text type tagging, and
lemmatizing. There is also a platform on the website via which the researchers can send new
terms they have encountered in related studies.
Keywords: Lexicography, terminology, term, corpus, TLC
Bir dilin anlam ayırt edici ve işlevsel en küçük birimleri olan sesbirimler kişiye veya yöreye göre farklı sesletildiklerinde sesbirimsel değişkeleri (allophone) oluştururlar. Dilde çeşitli etmenlere bağlı olarak gerçekleşen ses değişmelerinde dilin konuşulduğu alan da önemli bir etkiye sahiptir. Ses değişmelerindeki farklılaşmalar bir toplum içindeki farklı ağızlar konuşan topluluklar arasındaki çeşitlenmeleri göstermesi bakımından önemlidir. Dilde en fazla rastlanan değişmelerden biri ses değişmeleridir. Bir dilin ağızlarında da şüphesiz en fazla değişme seslerde gerçekleşir. Ağızlar hakkında yapılan çalışmalarda da araştırmacılar ele aldıkları ağzılarda gerçekleşen ses değişmelerinin üzerinde dikkatle dururlar ve o ağızların karakteristik özelliklerini bu yolla ortaya koymaya çalışırlar. Afyonkarahisar ağızlarının karakteristik özelliklerini belirlemek için de bu ağızlarda görülen ses değişmelerinin ortaya konması yararlı olacaktır. Anadolu ağızları ile ilgili tasniflerde Afyonkarahisar ili ağızları Batı grubu ağızları içinde Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak ve Nallıhan (Ankara) ağızları ile birlikte I. alt grupta yer almaktadır. Afyonkarahisar ağızları hakkında merkez ve ilçelerde konuşulan ağızları ele alan çeşitli çalışmalar yapılagelmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Afyonkarahisar ili ağızları hakkında daha önce yapılan çalışmalardan Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Başmakçı ve Dazkırı Ağzı, Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı, Dinar ve Evciler Yöresi Ağzı, Emirdağ Ağzı, İscehisar ve İhsaniye Ağzı, Sinanpaşa Ağzı, Sultandağı Ağzı ve Şuhut ve Yöresi Ağızları’nda yer alan şahıs adları tespit edilecektir. Daha sonra söz konusu şahıs adlarında gerçekleşen ses değişmeleri; ünlü değişmeleri, ünsüz değişmeleri ve ünlü-ünsüz değişmeleri bağlamında ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmada ses değişmeleri; ünlü değişmeleri (damak uyumu, damak uyumsuzluğu, dudak uyumu, dudak uyumsuzluğu, artlılaşma, önlüleşme, daralma, genişleme, yuvarlaklaşma, düzleşme, sıra değiştirme, ünlü türemesi, ünlü düşmesi, geçişme, alıntı sözcüklerdeki birincil ünlü uzunluğunun kaybolması), ünsüz değişmeleri (ünsüz uyumu, ünsüz uyumsuzluğu, ötümlüleşme, ötümsüzleşme, ünsüz düşmesi, erime, yutulma, ikiz ünsüzlerin tekleşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz benzeşmezliği, dudaksıllaşma, dişsilleşme, damaksıllaşma, süreklileşme, akıcılaşma, sızıcılaşma, süreksizleşme, ünsüz ikizleşmesi, örnekseme, göçüşme, yer değiştirme, yarı ünlüleşme, çoklu kullanım) ve ünlü-ünsüz değişmeleri (büzülme, derilme, kaynaşma, toplaşma, hece tekleşmesi, hece düşmesi, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu, bozulma) başlıkları altında ele alınacak ve Afyonkarahisar ili ağızlarında yer alan şahıs adlarından tespit edilen örnekler bu değişmeler bakımından değerlendirilecektir.
Anahtar Sözcükler: Afyonkarahisar, Ağızlar, Şahıs adları, Ses değişmeleri
Türk sözlükbilimi alanında kaynak ve hedef metinlerin kalitesinin yükseltilmesi, iletişimde bağdaşıklık
ve kurumsal dilin geliştirilmesi için sistemli, ilkesel, bilimsel ilkelere dayalı bir terim çalışması
özgün bir nitelik arz etmektedir. Ayrıca bu alanda terim sözlüklerinde süreçlerin, rollerin, görevlerin,
çalışma ilkelerinin, kayıt oluşturma ilkelerinin, kayıt seçme ilkelerinin net olarak ifade edildiği bir terminoloji
kılavuzu ile kullanıcı katkısına ve eleştirisine açık bir terim çalışması yoktur. Sözlükbilimi alanındaki
terim tercihi ise ya sezgisel olarak ya da birkaç kişiden oluşan akademik topluluklarda yapılan tartışmalarla
yapılmaktadır. Birden çok kullanıcının, oluşturulmuş veri tabanındaki temayülleri görerek ya
da tartışarak bir karara vardığı bir platform bulunmamaktadır.
Bu ihtiyaca çözüm sağlamak amacıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sözlükbilimi Uygulama
ve Araştırma Merkezi bir proje geliştirme kararı alarak araştırmaya başlamıştır. Bu proje kapsamında
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları belirlenecek, kaynak
dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak
üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca proje kapsamında,sözlükbilimi alanındaki araştırmacıların terim
önerecekleri ya da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu kullanıcıların
hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde bulunmayan ancak bir şekilde sözlükbilimi
ile ilgili yayınlarda rastladıkları terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir
Türk sözlükbilimi terminolojisi üzerine derlem tabanlı bir araştırmanın konu edildiği bu projede temel
amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır. Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alan yazınının
taranarak alan terminolojisinin bilimsel yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış
olması”na çözüm bulmayı hedeflemektedir. Oluşturulan veri tabanında sözlükbilimi terimlerinin
sağlıklı olarak tespit edilebilmesi için birtakım çalışma teknikleri oluşturmak gerekmiştir. Veri tabanı
içerisindeki bir ifadenin sözlükbilimi alanına ait bir terim olup olmadığı konusunda çoklu karar verme
mekanismasında dayalı bir yol izlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilimi, Sözlük, Terminoloji, Derlem, Etiketleme.
LABELLING IN CORPUS BASED TERMINOLOGY OF LEXICOGRAPHY
RESEARCH WITH DIGITALISED TEXT
The main aim of this project, which mentions about a research based on collection
of terms of Turkish Lexicography, is to reveal the terms of Turkish Lexicography.
This aim intends to solve the detection saying “Turkish Lexicography cannot be presented
for the benefit of experts by scanning the literature and identifying scientifically,
which project designers see as a problem. A four-phase project has been designed
in order to achieve this aim. A collection having a special aim will be designed.
Diachronic limit of this collection having a special was started in 1932, when Turkish
Language Association (TDK) was founded and synchronous limit was accepted as
first half of 2016. Articles, assertions, books, journals and postgraduate thesis written
in Turkish and possible to reach in the Lexicography literature are going to be scanned
for the collection. In order to do this, both printed and electronic resources are going to
be reviewed and it is going to be paid attention to the fact that collection’s authority is
high. At the second phase, digitizing of the acquired resources is going to be completed.
Primarily, printed resources are going to be transferred into electronic environment
as PDF files and then they are going to be turned into OCR, which is read by the
machine with the help of the optical character reader together with the other electronic
resources. At the same time, unreadable, missing or wrong characters are going to be
corrected or deleted. As a second process, metadata labelling of the texts (author name,
publication name, publication year etc.) and text type labelling are going to be
made. The last process in this phase is lemmatization, that is to say, scanning the texts
in the collection and determine their lexicography terms. At the last phase of the project
is the analysis and evaluation. At this phase, frequencies of the terms are going to
be determined and context index and collocation structures are going to be revealed.
As a result, homograph, homonyme and polisemy terms of the lexicography are going
to be determined, their source languages are going to be confirmed and a substructure
is going to be constituted for the domain experts to use them in term preferences and
to ensure de-dialectalization. Also, within the context of the project, internet based
discussion platform in which researchers in the field of lexicography can recommend
terms or is going to be presented to users. When researchers in this field come across
terms that are not included in the collection but are related to Lexicography in some
way, they can fill the term questionnaire and send it via the platform.
Keywords: Lexicography, Terminology, Corpus Linguistics, Dictionary, Database,
Labelling.
edildiği bu projede temel amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır.
Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alanyazınının taranarak alan terminolojisinin bilimsel
yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış olması”na
çözüm bulmayı hedeflemektedir. Bu amaca ulaşmak için dört aşamalı bir proje
hazırlanmıştır. Birinci aşamada özel amaçlı bir derlem oluşturulacaktır. Bu özel
amaçlı derlemin art zaman sınırı Türk Dil Kurumunun kuruluşu olan 1932’den
başlatılmış ve eş zaman sınırı ise 2016 yılın ilk yarısı olarak kabul edilmiştir.
Derlem için sözlükbilim alanyazınında ulaşılabilir Türkçe yayımlanmış makale,
bildiri, kitap, bülten ve hazırlanmış lisansüstü tezler taranacak, bunun için hem
basılı hem de elektronik kaynaklar gözden geçirilecek ve derlemin temsil gücünün
yüksek olmasına dikkat edilecektir. İkinci aşamada elde edilen kaynakların
sayısallaştırması yapılacaktır. Öncelikle basılı kaynaklar PDF biçimine elektronik
ortama aktarılacak ve ardından diğer elektronik kaynaklarla birlikte optik karakter
okuma programı aracılığı ile makinenin okuyabileceği (OCR) hâle getirilecektir.
Aynı zamanda metinlerde okunamayan, eksik veya yanlış çıkan karakterler
düzeltilecek ve temizlenecektir. İkinci işlem olarak metinlerin önce dış veri
etiketlemesi (yazar adı, yayın adı, yayın yılı vd.) ardından metin türü etiketlemesi
yapılacaktır. Bu aşamadaki son işlem sözbirimleştirmedir yani derlemdeki
metinlerin taranarak sözlükbilimi terimlerinin tespit edilmesidir. Projenin son
aşaması çözümleme ve değerlendirmedir. Bu aşamada terimlerin sıklıkları tespit
edilecek, bağlam dizinleri ve eş dizim yapıları ortaya çıkartılacaktır. Sonuç olarak
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları
belirlenecek, kaynak dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde
kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca
proje kapsamında, sözlük bilimi alanındaki araştırmacıların terim önerecekleri ya
da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu
kullanıcıların hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde
bulunmayan ancak bir şekilde sözlük bilimi ile ilgili yayınlarda rastladıkları
terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir.
ve buyuru anlamı içeren tümcelere verilen genel addır. Eklemeli bir dil olan Türkçede buyrum tümceleri eyleme
getirilen çeşitli eklerle oluşturulur. Bu eklerin hangileri olduğu, birinci şahısların kendilerine emredip
edemeyeceği ve bu tümcelerin sahip oldukları pek çok farklı anlamsal işlevden kaynaklanan birtakım sebeplerden
ötürü buyrum tümceleri Türkçenin en karmaşık ve tartışmalı konularından birini teşkil etmektedir.
Günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri kullanım amaçlarına göre çeşitli anlamsal farklılıklar
gösterirler. Kimi zaman kibar bir algı uyandıran bu tümceler kimi zaman da son derece kaba olarak görünebilmektedir.
Dilbilimde ilk kez kibarlığı araştıran ve kibarlık ilkelerini öneren Robin Lakoff (1973, 1977),
daha sonra bu ilkeleri geliştiren Leech (1983) ve Brown & Levinson (1978, 1987) tarafından ortaya konulan
kibarlık ilkelerine göre bakıldığında söz konusu bu tümceler, kullanılış şekli ve bulundukları bağlama göre
farklı boyutlar kazanmaktadır. Bu çalışmada, gündelik hayatta farklı türden yazılı metinlerde -özellikle de
toplumsal ihtiyaca yönelik olarak hazırlanmış metinlerde- sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri ele alınmıştır.
Bu buyrum tümcelerinin sahip oldukları anlamsal işlevler belirlenmiş ve kibarlık/kabalık kuramına göre
ifade ettikleri durumlar tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Buyrum tümcesi, emir kipi, kibarlık, kabalık
Translations (ÇEVİRİLER) by Fatih Doğru
Hâlihazırdaki basılı sözlüklerden elektronik sözlüklere geçiş evresinde, sözlükbilimsel elektronik araçların anlayış ve üretimine rehberlik edebilecek yeni bir sözlükbilim teorisine ihtiyaç duyup duymadığımız ya da zaten basılmış eserler döneminde geliştirilen teorileri kullanıp kullanamayacağımız sorusu gündeme gelmiştir. Bu soruyu cevaplamak için öncelikle bu makale, bir sözlükbilim teorisinin var olup olmadığını mümkün olduğu ölçüde tartışmaktadır. Çeşitli yaklaşımlar sözlükbilimsel daire çerçevesinde özellikle teori kavramının yaygın olarak tartışmalı olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, kısaca, sadece doğal olaylarla ilgili olan, sanat ve zanaatın etki alanına atıfta bulunan bilime göre Anglo-Sakson akademik gelenek tartışılmakta ve bu geleneğin yaygın olarak dünyanın diğer bölgelerindeki gelenekler tarafından karşı olduğunu göstermektedir. Bu temel üzerine makale, sözlükbilimsel teorinin tek başına mevcudiyetinin mümkün olmadığını ancak çeşitli derecelerde yararlı teorilerin mevcut olduğunu göstermektedir. Son olarak, özellikle bu teoriler, sadece basılı sözlük formları üzerinde durmayı doğru bulmaz ancak onların reddedilmemesi gerektiğini söyler. Son olarak bu teoriler, özellikle basılı sözlük biçimi üzerine odaklanmış olmayanlar, rededdilmemeleri gerektiği gibi bilgibilimin engin alanındaki diğer disiplinler ve sözlükbilim arasındaki yakın etkileşimde daha fazla iyileşmesi ve gelişmesi gerektiğini iddia eder.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilim, Sözlükbilim Teorisi, Sözlükbilimsel Teori Kavramı, İşlev Teorisi, Sözlükbilimin Akademik Durumu, Sözlükbilimin Disiplinlerarası Eğilimi, Sözlükler, Başvuru Araçları, Bilgibilim.
Sözmerbülten by Fatih Doğru
Anahtar Kelimeler: Seslenme Sözleri, Hitap, Ünlemler, Genel
Türkçe Sözlükler
Abstract
While we call out to somebody we use some words related to their features. These words maybe names, surnames, nicknames and pronouns about the person addressed or these words may have some lexems which reflect distinctive features of the person addressed different feelings of the speaker. It is an important case for dictionary users, how to address words which are a frequent element in general vocabulary of a language defined in dictionaries. In this paper, we will try to clarify which words are addressing words; we will determine how they are formed and we will offer suggestions about which conceptional titles can be given for these words. We will discuss how we can arrange lexems in general Turkish dictionaries.
Key Words: Addressing Words, Address, Interjection, General
Turkish Dictionaries
Gelişen teknolojiye bağlı olarak televizyon, İnternet vb. iletişim araçların yaygınlaşması, ulaşımın kolaylaşması, artan eğitim düzeyi ve okur-yazarlık oranı, büyük şehirlere yaşanan göçler, standart dilin baskın etkisi gibi etkenlerle ağızlar varlıklarını sürdürememe tehdidi altındadır. Bu nedenle hiç vakit kaybetmeden ağızların belgelenmesi ve araştırılması şarttır. Ağız araştırmaları; dil, tarih, sosyoloji, coğrafya, edebiyat, kültür ve sanat vd. alanlar için taşıdığı malzeme bakımından önem teşkil eden ağızların bilimsel yöntemlerle araştırılması, zenginliklerinin ortaya konması ve tamamıyla kaybolup gitmeden belgelenerek koruma altına alınması bakımından önem arz eder. Bu bağlamda daha önce üzerine herhangi bir çalışma yapılmamış olan Eskişehir ilinde yaşayan Manavların ağızlarının belgelenmesi ve genel özelliklerinin belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada Eskişehir ili ve Manavlarla ilgili genel bilgilere yer verilecek ve Eskişehir ilindeki Manavların, nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu yerleşim birimlerinden derlenen metinlere dayalı olarak Eskişehir İli Manav Ağızlarının genel özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Eskişehir, Ağız araştırmaları, Türkiye Türkçesi ağızları, Manavlar.
GENERAL CHARACTERISTICS OF MANAV DIALECTS OF ESKİŞEHİR
Abstract
Dialects are threatened with not being able to sustain their existence by such factors as the spread of communication tools such as television, Internet depending on the developing technology, facilitation of transportation, increasing education level and literacy rate, immigration to big cities, dominant influence of standard language etc. For this reason, it is imperative that the dialects are documented and investigated without losing time. Dialect studies are important for the protection by documenting before dialects completely disappear, investigate the dialects by scientific methods, reveal the richness of the dialects which is important for presenting valuable materials for language, history, sociology, geography, literature, culture and art and other fields. In this context, it is important to document and determination of general characteristics of the dialects of the Manavs living in the province of Eskişehir, which have not been studied previously. In this study, general information about Eskişehir province and Manavs will be given and the general characteristics of Manav dialects of Eskişehir will be tried to be revealed based on the texts which compiled from Manavs who live in Eskişehir.
Keywords: Eskişehir, dialect studies, dialects of Turkey Turkish, Manavs.
İnsan yaşamının en vazgeçilmez parçalarından biri olan dil, toplumdaki değişmelere paralel bir şekilde tarihsel olarak çeşitli değişimler yaşar. Bu değişimler; şekil, kurallar, yazım, noktalama gibi hususlarda ve sözcüklerin anlamlarında yaşanabilmektedir. Çalışmamızın konusuna temel oluşturan anlam değişmeleri, bir göstergenin daha önce gösterdiği kavrama göre bütünüyle başka bir kavramı göstermesi olarak gerçekleşebileceği gibi, o göstergenin gösterdiği kavramın yanında çokanlamlı duruma gelerek (ya da çokanlamlı özelliğini yitirerek) yeni kavramları da karşılaması (ya da karşıladığı başka kavramları artık karşılamıyor olması) durumlarında gerçekleşebilir. Anlamlar değişirken farklı evreler geçirirler ve farklı yollarla içeriklerinde bazı değişiklikler söz konusu olur. Bu da her anlam değişmesinin bir anlam olayı yoluyla gerçekleştiğini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Kâmûs-ı Türkî (1901) ve Türkçe Sözlük (2011)’teki sözlükbirimlerin anlamlarının karşılaştırılarak bu sözlükbirimlerde var olan anlam değişmelerini ve bunlarının temelinde yer alan anlam olaylarını ortaya koymaktır. Çalışmanın girişinde anlam, anlam değişmeleri ve anlam olayları hakkında birtakım genel bilgilere yer verilmiş ve Kâmûs-ı Türkî’de tespit edilen eylem türündeki sözlükbirimlerdeki anlam ve anlambirimciklerin Türkçe Sözlük’teki anlam ve anlambirimciklerle eşleşmeleri gösterilmiş, bu anlamlar ve anlambirimciklerdeki anlam değişmeleri ve anlam olayları incelenmiştir. Değerlendirme bölümünde ele alınan sözlükbirimlerdeki anlam eşleşmeleri, anlam değişmeleri ve anlam olayları tablolar halinde verilmiş; bunlarla ilgili istatistiksel bilgiler aktarılmıştır. Sonuç bölümünde elde edilen bilgilere dayanılarak KT ile TS arasında geçen yüz on yıllık süreçte eylemlerin anlamlarında çeşitli faktörlerle gerçekleşen anlam değişmelerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bir dilin söz varlığını barındıran temel başvuru kaynakları olan sözlükler hazırlanış amaçlarına ve oluşturulma tekniklerine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Hazırlanan sözlüğün tek dilli ya da çok dilli olması, alfabetik ya da tematik olarak düzenlenmesi, ele aldığı söz varlığının niteliği (genel sözlük, lehçe sözlüğü, terim sözlüğü, eşanlamlılar sözlüğü vb.) gibi ölçütlere göre bu kategoriler oluşturulmaktadır. İçeriği (mizah), üslubu (yergi) ya da formatı (alfabetik olmayan düzenleme) ile beklenen ölçütlerden ayrılan bir başvuru kaynağı olarak tanımlanan aykırı sözlükler de hazırlanış amacı ve oluşturulma tekniği itibariyle farklı bir sözlük kategorisi olarak görülmektedir. Aykırı sözlükler bilinen bu kategorilerin dışına çıkan ve mizahi/eleştirel bir içeriğe sahip olan, alışılageldik tanımların yerine sıra dışı tanımların yer aldığı sözlüklerdir. Aykırı sözlüklerin en temel özelliği hem sözlüğün tanımlarındaki, hem hazırlanış yöntemindeki hem de sözlüğü oluşturan veritabanındaki sıra dışılıktır. Yapılan tanımla-rın alışılmış sözlük tanımlarından farklı olmasının yanı sıra bu tanımlarda alaycı, mizahi, eleştirel ve kimi zaman da toplumsal değerlere ters düşen bir yaklaşım görülür. Bu çalışmada aykırı sözlüğün ne olduğu; Türkiye’de ve Dünyadaki belli başlı aykırı sözlüklerin hangileri olduğu ve bunların özellikleri üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Aykırı sözlük, Sözlük, Sözlükbilim, Sözlük türleri
vurgu yaparak diller arası etkileşimi araştıran bir alan olarak 70’li yılların başından itibaren
önem kazanmış disiplinler arası bir çalışma alanıdır.
Çevredilbilimi, dil-toplum-kültür-çevre ilişkisine ve sorunlarına bilinen, kalıplaşmış
resmi çerçevenin dışında bakar ve biyolojideki çeşitliliğe benzer bir çeşitliliğin kültür ve dilde
de olması gerektiğini savunur.
Dil doğal bir kaynaktır tıpkı bitkiler ve hayvanlar gibi. Çevrebilimi, çevremizde önemli
bir yere sahip olan bitki, hayvan vd. doğa unsurlarının korunmasını ve doğal ortamında
yaşamasını dikkate alır. Çevredilbilimi de (insan için) en az bir bitki veya bir hayvan kadar
değeri olan dilin korunması ve kendi doğal ortamında yaşaması üzerinde durur.
19. yüzyılın sonunda Türkiye’ye göç etmek zorunda kalan Kazan Tatarlarının küçük bir
kısmı Eskişehir’in Çifteler ilçesi Osmaniye köyüne gelip yerleşmişlerdir. Uzun yıllar kendi köy
ortamlarında Kazan Tatar kültürünü yaşatan ve dillerini kullanan Tatarlar, eğitim, geçim
sıkıntısı, evlilik vd. nedenlerden dolayı köylerini terk ederek başta Eskişehir olmak üzere
büyük yerleşim birimlerine göç etmişlerdir. Böylelikle uzunca bir süre günlük hayatta etkin bir
şekilde kullanılan Kazan Tatar Türkçesi, giderek alan boşaltmış ve yerini Türkiye Türkçesine
bırakmıştır. Bu durum çevredilbilimi açısından bir kayıptır. Bu bağlamda Kazan Tatar
Türkçesinin alan boşaltarak belli yaş aralığında kullanıyor olması başta Kazan Tatarları olmak
üzere ve çevreye duyarlı herkes tarafından dikkate alınmalıdır.
Bu bildiride (yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında) Eskişehir’de konuşulan Kazan Tatar
Türkçesinin çevredilbilimsel açıdan incelemesi yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Çevredilbilimi, Eskişehir, Kazan Tatar Türkçesi, Osmaniye.
Key Words: Turkish dictionaries, language relations, Westem loanwords, Turkish suffıxes
is not a lexicography terminology created and made available for researchers in Turkey
although there is an increase in lexicography studies. Therefore, in order to fulfil this need and
create a Turkish Lexicography terminology, Eskisehir Osmangazi University Center for
Lexicography has decided to start a project.
This study aims to create a specialised corpus including Turkish lexicography studies
and to set forth Turkish Lexicography terminology by using this corpus. To create a
specialised corpus will help the researchers in deciding what terminology they can use in their
studies and it can also help to standardize the terminology use.
There is not a platform in which the researchers can discuss and see the previous
terminology use in the studies. Terminology choice is mainly made intuitively and it usually
depends on small academic group discussions. A corpus can ease the terminology use of the
researchers in the field.
Based on these necessities, a corpus for Turkish lexicography was created and is
accessible to the researchers on a website, www.tsd.ogu.edu.tr . The stages of the study were
as follows: synchronization and desynchronization of the corpus, determining the corpus
content, digitizing the sources, external tagging of the texts, text type tagging, and
lemmatizing. There is also a platform on the website via which the researchers can send new
terms they have encountered in related studies.
Keywords: Lexicography, terminology, term, corpus, TLC
Bir dilin anlam ayırt edici ve işlevsel en küçük birimleri olan sesbirimler kişiye veya yöreye göre farklı sesletildiklerinde sesbirimsel değişkeleri (allophone) oluştururlar. Dilde çeşitli etmenlere bağlı olarak gerçekleşen ses değişmelerinde dilin konuşulduğu alan da önemli bir etkiye sahiptir. Ses değişmelerindeki farklılaşmalar bir toplum içindeki farklı ağızlar konuşan topluluklar arasındaki çeşitlenmeleri göstermesi bakımından önemlidir. Dilde en fazla rastlanan değişmelerden biri ses değişmeleridir. Bir dilin ağızlarında da şüphesiz en fazla değişme seslerde gerçekleşir. Ağızlar hakkında yapılan çalışmalarda da araştırmacılar ele aldıkları ağzılarda gerçekleşen ses değişmelerinin üzerinde dikkatle dururlar ve o ağızların karakteristik özelliklerini bu yolla ortaya koymaya çalışırlar. Afyonkarahisar ağızlarının karakteristik özelliklerini belirlemek için de bu ağızlarda görülen ses değişmelerinin ortaya konması yararlı olacaktır. Anadolu ağızları ile ilgili tasniflerde Afyonkarahisar ili ağızları Batı grubu ağızları içinde Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak ve Nallıhan (Ankara) ağızları ile birlikte I. alt grupta yer almaktadır. Afyonkarahisar ağızları hakkında merkez ve ilçelerde konuşulan ağızları ele alan çeşitli çalışmalar yapılagelmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Afyonkarahisar ili ağızları hakkında daha önce yapılan çalışmalardan Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Başmakçı ve Dazkırı Ağzı, Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı, Dinar ve Evciler Yöresi Ağzı, Emirdağ Ağzı, İscehisar ve İhsaniye Ağzı, Sinanpaşa Ağzı, Sultandağı Ağzı ve Şuhut ve Yöresi Ağızları’nda yer alan şahıs adları tespit edilecektir. Daha sonra söz konusu şahıs adlarında gerçekleşen ses değişmeleri; ünlü değişmeleri, ünsüz değişmeleri ve ünlü-ünsüz değişmeleri bağlamında ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmada ses değişmeleri; ünlü değişmeleri (damak uyumu, damak uyumsuzluğu, dudak uyumu, dudak uyumsuzluğu, artlılaşma, önlüleşme, daralma, genişleme, yuvarlaklaşma, düzleşme, sıra değiştirme, ünlü türemesi, ünlü düşmesi, geçişme, alıntı sözcüklerdeki birincil ünlü uzunluğunun kaybolması), ünsüz değişmeleri (ünsüz uyumu, ünsüz uyumsuzluğu, ötümlüleşme, ötümsüzleşme, ünsüz düşmesi, erime, yutulma, ikiz ünsüzlerin tekleşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz benzeşmezliği, dudaksıllaşma, dişsilleşme, damaksıllaşma, süreklileşme, akıcılaşma, sızıcılaşma, süreksizleşme, ünsüz ikizleşmesi, örnekseme, göçüşme, yer değiştirme, yarı ünlüleşme, çoklu kullanım) ve ünlü-ünsüz değişmeleri (büzülme, derilme, kaynaşma, toplaşma, hece tekleşmesi, hece düşmesi, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu, bozulma) başlıkları altında ele alınacak ve Afyonkarahisar ili ağızlarında yer alan şahıs adlarından tespit edilen örnekler bu değişmeler bakımından değerlendirilecektir.
Anahtar Sözcükler: Afyonkarahisar, Ağızlar, Şahıs adları, Ses değişmeleri
Türk sözlükbilimi alanında kaynak ve hedef metinlerin kalitesinin yükseltilmesi, iletişimde bağdaşıklık
ve kurumsal dilin geliştirilmesi için sistemli, ilkesel, bilimsel ilkelere dayalı bir terim çalışması
özgün bir nitelik arz etmektedir. Ayrıca bu alanda terim sözlüklerinde süreçlerin, rollerin, görevlerin,
çalışma ilkelerinin, kayıt oluşturma ilkelerinin, kayıt seçme ilkelerinin net olarak ifade edildiği bir terminoloji
kılavuzu ile kullanıcı katkısına ve eleştirisine açık bir terim çalışması yoktur. Sözlükbilimi alanındaki
terim tercihi ise ya sezgisel olarak ya da birkaç kişiden oluşan akademik topluluklarda yapılan tartışmalarla
yapılmaktadır. Birden çok kullanıcının, oluşturulmuş veri tabanındaki temayülleri görerek ya
da tartışarak bir karara vardığı bir platform bulunmamaktadır.
Bu ihtiyaca çözüm sağlamak amacıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sözlükbilimi Uygulama
ve Araştırma Merkezi bir proje geliştirme kararı alarak araştırmaya başlamıştır. Bu proje kapsamında
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları belirlenecek, kaynak
dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak
üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca proje kapsamında,sözlükbilimi alanındaki araştırmacıların terim
önerecekleri ya da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu kullanıcıların
hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde bulunmayan ancak bir şekilde sözlükbilimi
ile ilgili yayınlarda rastladıkları terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir
Türk sözlükbilimi terminolojisi üzerine derlem tabanlı bir araştırmanın konu edildiği bu projede temel
amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır. Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alan yazınının
taranarak alan terminolojisinin bilimsel yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış
olması”na çözüm bulmayı hedeflemektedir. Oluşturulan veri tabanında sözlükbilimi terimlerinin
sağlıklı olarak tespit edilebilmesi için birtakım çalışma teknikleri oluşturmak gerekmiştir. Veri tabanı
içerisindeki bir ifadenin sözlükbilimi alanına ait bir terim olup olmadığı konusunda çoklu karar verme
mekanismasında dayalı bir yol izlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilimi, Sözlük, Terminoloji, Derlem, Etiketleme.
LABELLING IN CORPUS BASED TERMINOLOGY OF LEXICOGRAPHY
RESEARCH WITH DIGITALISED TEXT
The main aim of this project, which mentions about a research based on collection
of terms of Turkish Lexicography, is to reveal the terms of Turkish Lexicography.
This aim intends to solve the detection saying “Turkish Lexicography cannot be presented
for the benefit of experts by scanning the literature and identifying scientifically,
which project designers see as a problem. A four-phase project has been designed
in order to achieve this aim. A collection having a special aim will be designed.
Diachronic limit of this collection having a special was started in 1932, when Turkish
Language Association (TDK) was founded and synchronous limit was accepted as
first half of 2016. Articles, assertions, books, journals and postgraduate thesis written
in Turkish and possible to reach in the Lexicography literature are going to be scanned
for the collection. In order to do this, both printed and electronic resources are going to
be reviewed and it is going to be paid attention to the fact that collection’s authority is
high. At the second phase, digitizing of the acquired resources is going to be completed.
Primarily, printed resources are going to be transferred into electronic environment
as PDF files and then they are going to be turned into OCR, which is read by the
machine with the help of the optical character reader together with the other electronic
resources. At the same time, unreadable, missing or wrong characters are going to be
corrected or deleted. As a second process, metadata labelling of the texts (author name,
publication name, publication year etc.) and text type labelling are going to be
made. The last process in this phase is lemmatization, that is to say, scanning the texts
in the collection and determine their lexicography terms. At the last phase of the project
is the analysis and evaluation. At this phase, frequencies of the terms are going to
be determined and context index and collocation structures are going to be revealed.
As a result, homograph, homonyme and polisemy terms of the lexicography are going
to be determined, their source languages are going to be confirmed and a substructure
is going to be constituted for the domain experts to use them in term preferences and
to ensure de-dialectalization. Also, within the context of the project, internet based
discussion platform in which researchers in the field of lexicography can recommend
terms or is going to be presented to users. When researchers in this field come across
terms that are not included in the collection but are related to Lexicography in some
way, they can fill the term questionnaire and send it via the platform.
Keywords: Lexicography, Terminology, Corpus Linguistics, Dictionary, Database,
Labelling.
edildiği bu projede temel amaç Türk sözlükbilimi terminolojisini ortaya çıkarmaktır.
Bu amaç, “Türk sözlükbilimi alanyazınının taranarak alan terminolojisinin bilimsel
yöntemlerle tespit edilip alan uzmanlarının istifadesine sunulamamış olması”na
çözüm bulmayı hedeflemektedir. Bu amaca ulaşmak için dört aşamalı bir proje
hazırlanmıştır. Birinci aşamada özel amaçlı bir derlem oluşturulacaktır. Bu özel
amaçlı derlemin art zaman sınırı Türk Dil Kurumunun kuruluşu olan 1932’den
başlatılmış ve eş zaman sınırı ise 2016 yılın ilk yarısı olarak kabul edilmiştir.
Derlem için sözlükbilim alanyazınında ulaşılabilir Türkçe yayımlanmış makale,
bildiri, kitap, bülten ve hazırlanmış lisansüstü tezler taranacak, bunun için hem
basılı hem de elektronik kaynaklar gözden geçirilecek ve derlemin temsil gücünün
yüksek olmasına dikkat edilecektir. İkinci aşamada elde edilen kaynakların
sayısallaştırması yapılacaktır. Öncelikle basılı kaynaklar PDF biçimine elektronik
ortama aktarılacak ve ardından diğer elektronik kaynaklarla birlikte optik karakter
okuma programı aracılığı ile makinenin okuyabileceği (OCR) hâle getirilecektir.
Aynı zamanda metinlerde okunamayan, eksik veya yanlış çıkan karakterler
düzeltilecek ve temizlenecektir. İkinci işlem olarak metinlerin önce dış veri
etiketlemesi (yazar adı, yayın adı, yayın yılı vd.) ardından metin türü etiketlemesi
yapılacaktır. Bu aşamadaki son işlem sözbirimleştirmedir yani derlemdeki
metinlerin taranarak sözlükbilimi terimlerinin tespit edilmesidir. Projenin son
aşaması çözümleme ve değerlendirmedir. Bu aşamada terimlerin sıklıkları tespit
edilecek, bağlam dizinleri ve eş dizim yapıları ortaya çıkartılacaktır. Sonuç olarak
tespit edilen sözlükbilimi terminolojisinin eş yazımlı, eş adlı ve çok anlamlı olanları
belirlenecek, kaynak dilleri tespit edilecek ve alan uzmanlarına terim tercihlerinde
kullanmak ve ölçünlüleşmeyi sağlamak üzere bir alt yapı oluşturulacaktır. Ayrıca
proje kapsamında, sözlük bilimi alanındaki araştırmacıların terim önerecekleri ya
da ilgili terimle ilgili görüşte bulunacakları internet tabanlı bir tartışma platformu
kullanıcıların hizmetine sunulacaktır. Alandaki araştırmacılar, derlemde
bulunmayan ancak bir şekilde sözlük bilimi ile ilgili yayınlarda rastladıkları
terimleri kullanıcı terim formunu doldurarak platform üzerinden
yollayabileceklerdir.
ve buyuru anlamı içeren tümcelere verilen genel addır. Eklemeli bir dil olan Türkçede buyrum tümceleri eyleme
getirilen çeşitli eklerle oluşturulur. Bu eklerin hangileri olduğu, birinci şahısların kendilerine emredip
edemeyeceği ve bu tümcelerin sahip oldukları pek çok farklı anlamsal işlevden kaynaklanan birtakım sebeplerden
ötürü buyrum tümceleri Türkçenin en karmaşık ve tartışmalı konularından birini teşkil etmektedir.
Günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri kullanım amaçlarına göre çeşitli anlamsal farklılıklar
gösterirler. Kimi zaman kibar bir algı uyandıran bu tümceler kimi zaman da son derece kaba olarak görünebilmektedir.
Dilbilimde ilk kez kibarlığı araştıran ve kibarlık ilkelerini öneren Robin Lakoff (1973, 1977),
daha sonra bu ilkeleri geliştiren Leech (1983) ve Brown & Levinson (1978, 1987) tarafından ortaya konulan
kibarlık ilkelerine göre bakıldığında söz konusu bu tümceler, kullanılış şekli ve bulundukları bağlama göre
farklı boyutlar kazanmaktadır. Bu çalışmada, gündelik hayatta farklı türden yazılı metinlerde -özellikle de
toplumsal ihtiyaca yönelik olarak hazırlanmış metinlerde- sıklıkla karşılaşılan buyrum tümceleri ele alınmıştır.
Bu buyrum tümcelerinin sahip oldukları anlamsal işlevler belirlenmiş ve kibarlık/kabalık kuramına göre
ifade ettikleri durumlar tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Buyrum tümcesi, emir kipi, kibarlık, kabalık
Hâlihazırdaki basılı sözlüklerden elektronik sözlüklere geçiş evresinde, sözlükbilimsel elektronik araçların anlayış ve üretimine rehberlik edebilecek yeni bir sözlükbilim teorisine ihtiyaç duyup duymadığımız ya da zaten basılmış eserler döneminde geliştirilen teorileri kullanıp kullanamayacağımız sorusu gündeme gelmiştir. Bu soruyu cevaplamak için öncelikle bu makale, bir sözlükbilim teorisinin var olup olmadığını mümkün olduğu ölçüde tartışmaktadır. Çeşitli yaklaşımlar sözlükbilimsel daire çerçevesinde özellikle teori kavramının yaygın olarak tartışmalı olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, kısaca, sadece doğal olaylarla ilgili olan, sanat ve zanaatın etki alanına atıfta bulunan bilime göre Anglo-Sakson akademik gelenek tartışılmakta ve bu geleneğin yaygın olarak dünyanın diğer bölgelerindeki gelenekler tarafından karşı olduğunu göstermektedir. Bu temel üzerine makale, sözlükbilimsel teorinin tek başına mevcudiyetinin mümkün olmadığını ancak çeşitli derecelerde yararlı teorilerin mevcut olduğunu göstermektedir. Son olarak, özellikle bu teoriler, sadece basılı sözlük formları üzerinde durmayı doğru bulmaz ancak onların reddedilmemesi gerektiğini söyler. Son olarak bu teoriler, özellikle basılı sözlük biçimi üzerine odaklanmış olmayanlar, rededdilmemeleri gerektiği gibi bilgibilimin engin alanındaki diğer disiplinler ve sözlükbilim arasındaki yakın etkileşimde daha fazla iyileşmesi ve gelişmesi gerektiğini iddia eder.
Anahtar Kelimeler: Sözlükbilim, Sözlükbilim Teorisi, Sözlükbilimsel Teori Kavramı, İşlev Teorisi, Sözlükbilimin Akademik Durumu, Sözlükbilimin Disiplinlerarası Eğilimi, Sözlükler, Başvuru Araçları, Bilgibilim.
In this study, it is aimed to reveal language usage differences according to
socioeconomic strata. sahibinden.com is a platform where the seller can
write the ad description texts originally. The language usage features in
automobile ad descriptions in different value ranges on the
sahibinden.com website which provides e-commerce to the customer to
customer (C2C) were examined. In this study, a corpus of 7063 running
words was built. The numbers of sentences, length of sentences,
structures of sentences (gramatically simple/complex, syntactically
nominal/verbal, syntactically inverted/regular), types of sentences, passive
voice verbs, participles, gerunds, infinitives were tagged under the title of
syntax in the corpus. The numbers of words, lexical diversity, adjectives,
adverbs, prepositions, conjunctions, pronouns, interjections,
abbreviations, use of foreign words were tagged under the title of
vocabulary in the corpus. Imperatives, questions and suffixes for
politeness were tagged under the title of pragmatic features in the corpus.
Misspellings, punctuation mistakes and capitalization preferences were
tagged under the title of other language usage features in the corpus. The
numbers, dispersions and ratios of these features were determined
according to socio-economic strata, social classes and linguistic codes.
Socioeconomic strata were grouped as the lowest stratum, the lower
stratum, the middle-lower stratum, the middle stratum, the upper stratum
and the highest stratum. Social classes were grouped as the lower class,
the middle class and the upper class. Linguistic codes were grouped as the
restricted code and the elaborated code in the study. Similarities and
differences in language use were examined between these groups. Some
differences in the language use of individuals from different
socioeconomic strata was determined as a result of the study. The most of
the findings of the current study are parallel to the prominent researches
of the sociolinguistic field.