Żabno
50°07′58″N 20°53′07″E/50,132778 20,885278
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
_Market_Square_in_=25C5=25BBabno_02.jpg) Rynek w Żabnie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
sprzed 1385 do 1905, odzyskane w 1934 | ||||
| Burmistrz |
Tomasz Kijowski (2024) | ||||
| Powierzchnia |
11,13[1] km² | ||||
| Wysokość |
183 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 14 | ||||
| Kod pocztowy |
33-240 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
KTA | ||||
Położenie na mapie gminy Żabno  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |||||
| 50°07′58″N 20°53′07″E/50,132778 20,885278
| |||||
| TERC (TERYT) |
1216154 | ||||
| SIMC |
0982641 | ||||
Urząd miejski ul. Jagiełły 133-240 Żabno | |||||
| Strona internetowa | |||||
Żabno – miasto w powiecie tarnowskim (woj. małopolskie) położone na prawym brzegu Dunajca. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żabno.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 4100 mieszkańców, a powierzchnia wynosiła 11,13 km²[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość początkowo była niewielką osadą. Najstarsza pisana wzmianka o Żabnie pochodzi z 1274 roku, w tym roku książę Bolesław Wstydliwy nadał miejscowość rycerzowi Świętosławowi z rodu Gryfitów[2]. Prawa miejskie Żabno uzyskało przed 1385 rokiem[3]. W 1400 roku król polski Władysław Jagiełło nadał miastu prawo niemieckie.
Miejscowość wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymieniając dziedzica Jana Rabsztyńskiego z Kraśnika, który odziedziczył ją po matce. Miasto miało wówczas 12 łanów mieszczańskich, łan wójtowski oraz folwark szlachecki z dworem[3].
Od XV wieku następuje rozwój rzemiosła. Żabno ze względu na swoje położenie komunikacyjne, stało się miejscem jarmarków. Prawo do nich miasto otrzymało w 1487 roku, a ich tradycja przetrwała do dziś. W XV wieku w mieście znajdowały się dwa kościoły, pw. Świętego Ducha i pw. Świętego Krzyża. Obecnie w mieście istnieje jedna parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Ducha Świętego, należąca do dekanatu Żabno, diecezji tarnowskiej[4].
Miasto było wielokrotnie niszczone, w 1501 roku zostało spalone przez Tatarów, a w 1655 roku przez Szwedów i przez wojska Rakoczego.
Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim. W 1799 roku prawie całe miasto strawił pożar. W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest w powiecie tarnowskim w Galicji. Według austriackiego spisu powszechnego pod koniec XIX wieku we wsi było 178 domów, w których mieszkało 1341 mieszkańców w tym 656 mężczyzn i 685 kobiet. W miasteczku mieszkało wtedy 669 katolików oraz 672 izraelitów[3]. W miejscowości znajdowała się 6-klasowa szkoła ludowa, urząd podatkowy i pocztowy[3].
Miasto utraciło prawa miejskie w 1909 roku, a odzyskało je w 1934 roku już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę[5].
Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 800 Żydów. We wrześniu 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Tarnowie[6].
W kwietniu 1943 roku opodal miasta doszło do starcia oddziału „Stacha” Gwardii Ludowej z Niemcami i granatową policją. Zginęło kilkunastu gwardzistów[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnowskiego.
17 stycznia 1945 roku do Żabna wkroczyły oddziały przez oddziały Armii Czerwonej. Dwudziestu żołnierzy poległych w walkach zostało pochowanych w zbiorowej mogile na cmentarzu. W 1948 roku na mogile ustawiono pomnik[8].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[9].
- Kościół pw. Ducha Świętego, otoczenie, drzewostan, wieża bramna;
- cmentarz wojenny nr 253;
- cmentarz żydowski, ul. Kościuszki.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W XIX wieku ludność trudniła się przeważnie rolnictwem oraz handlem. Pierwszym zakładem przemysłowym w Żabnie była cegielnia uruchomiona w 1905 roku. Obecnie Żabno jest ośrodkiem usługowym, z drobnym przemysłem m.in. metalowym i przetwórczym (przetwórstwo warzyw). Na terenie miasta znajdują się również dwie fabryki świeczek.
Związani z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]W Żabnie urodził się pisarz Adolf Rudnicki[10][11].
W Żabnie często bywał Stanisław Wyspiański, w miejscowym kościele znajdują się witraże według jego projektu[12][13].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Przez Żabno przebiegają drogi wojewódzkie nr 973 oraz nr 975.
W Żabnie znajduje się nieczynna dla ruchu pasażerskiego stacja kolejowa. Przechodzi przez nią zbudowana w 1906 r. linia kolejowa Tarnów – Szczucin, czyli tzw. Szczucinka. Od 2000 roku po linii nie kursują rozkładowe pociągi pasażerskie[14]. Współcześnie stacja w Żabnie jest ostatnim miejscem do którego mogą dojechać pociągi na linii kolejowej nr 115. Obecnie na żabnieńską stację sporadycznie przyjeżdżają pociągi towarowe[14], a w latach 2019–2022 na żabnieńskiej stacji pojawiły się pasażerskie pociągi retro organizowane m.in. w ramach projektu „Małopolskie Szlaki Turystyki Kolejowej”[15][16][17].
Media
[edytuj | edytuj kod]- Nowa Gazeta Żabnieńska
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]- Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego
- Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. ks. Janusza St. Pasierba
- Przedszkole Publiczne
- Niepubliczne Przedszkole ''Smerfna Chata”
Demografia
[edytuj | edytuj kod]31 grudnia 2016 roku Żabno zamieszkiwało 4230 osób, w tym 2170 kobiet i 2060 mężczyzn. Średni wiek mieszkańców miasta wynosi 40,8 lat. Żabno ma dodatni przyrost naturalny (3,3 na tysiąc mieszkańców).
- Piramida wieku mieszkańców Żabna w 2014 roku[18].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Żabnie działa klub piłkarski MLKS Żabno, którego najwyższym osiągnięciem jest udział w rozgrywkach IV ligi polskiej w piłce nożnej[19], natomiast w sezonie 2023/2024 występuje w klasie okręgowej, gr. Tarnów II[20].
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta i gminy partnerskie:
Bad Berka[21]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Historia miejscowości Żabno [online], www.sztetl.org.pl [dostęp 2017-05-28] (pol.).
- ↑ a b c d Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XIV, hasło „Żabno”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 717. [dostęp 2018-03-24].
- ↑ Witamy na stronie startowej [online] [dostęp 2017-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-21].
- ↑ Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Żabno – Historia Żabna [online], zabno.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 597.
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 365.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 735
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Author’s Name, e-Kurier Dąbrowski – niezależny portal internetowy » Blog Archive » Adolf Rudnicki [online] [dostęp 2020-05-25] (ang.).
- ↑ Żydowski Instytut Historyczny [online], www.jhi.pl [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-08].
- ↑ Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Żabno – Aktualności [online], www.zabno.pl [dostęp 2020-05-25].
- ↑ Biografia w kamienie wpisana [online], kwiatek.krakow.pl [dostęp 2020-05-25].
- ↑ a b Dawid Drwal, 115 lat temu „Szczucinka” połączyła Powiśle z Tarnowem [ZDJĘCIA] [online], TEMI - Twoje Media Informacyjne, 14 października 2021 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
- ↑ Fotogaleria: Parowozem z Tarnowa do Żabna | Małopolskie Szlaki Turystyki Kolejowej [online], kolejegalicyjskie.pl [dostęp 2020-10-13].
- ↑ Pociągiem Retro na „Szczucince” z Tarnowa do Żabna (zdjęcia) [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-10-13] (pol.).
- ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Sentymentalna podróż pociągiem retro do Tuchowa i Żabna. W weekend zabytkowy skład będzie kursował po torach w regionie [online], Tarnów Nasze Miasto, 6 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
- ↑ Żabno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny serwis MLKS Polan Żabno [online] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-05].
- ↑ Skarb - MLKS Żabno [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-06-16].
- ↑ Trzeciego października nasz zachodni sąsiad obchodził dwudziestą piątą rocznicę Zjednoczenia – 2015-10-12 na str. www.zabno.pl.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Ochotnicza Straż pożarna w Żabnie. osp.zabno.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-23)].
- Urząd Miasta i Gminy w Żabnie
- Gminne Centrum Kultury w Żabnie. ck.zabno.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-18)].
- Żabno (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 717.
- Fotogaleria z przejazdu pociągu z Tarnowa do Żabna
| Części miasta wg TERYT |
|---|
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
