Maków Podhalański

Maków Podhalański
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Maków Podhalański – rzeka Skawa
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	suski
Gmina	Maków Podhalański
Data założenia	XIV wiek
Prawa miejskie	1840
Burmistrz	Michał Surmiak
Powierzchnia	20,12 km²
Wysokość	od 350 do 850 (najczęściej podawane 374 lub 455) m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 5604; 279 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 33
Kod pocztowy	34-220
Tablice rejestracyjne	KSU
	Położenie na mapie Polski Maków Podhalański
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Maków Podhalański
	Położenie na mapie powiatu suskiego Maków Podhalański
	Położenie na mapie gminy Maków Podhalański Maków Podhalański
	49°43′50″N 19°40′51″E/49,730556 19,680833
TERC (TERYT)	1215064
SIMC	0924537
	Urząd miejskiul. Szpitalna 3; 34-220 Maków Podhalański
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Maków Podhalański (do 1930 Maków^[6]) – miasto w województwie małopolskim, w powiecie suskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Maków Podhalański. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bielskiego. Położone nad rzeką Skawą, w Beskidzie Makowskim, u stóp Bryndzówki (698 m n.p.m.).

Siedziba gminy obejmującej miasto Maków Podhalański oraz wsie: Białkę, Grzechynię, Juszczyn, Kojszówkę, Wieprzec i Żarnówkę.

Położenie

Na północ od miasta znajduje się Pasmo Koskowej Góry, nazwane tak od najwyższego punktu, Koskowej Góry (868 m). Jego częścią jest Makowska Góra. Inne wzgórza w pobliżu to Ostrysz (707 m), Kamienna Góra (719 m) i Stołowa Góra. Na południe od rzeki rozciąga się Pasmo Jałowieckie m.in. z Malikowskim Groniem (760 m). Dalej w kierunku południowym (na południe od doliny rzeki Skawicy, dopływu Skawy) wznosi się trochę wyższe Pasmo Policy (najwyższy punkt 1369 m). Jednak najbliżej Makowa Podhalańskiego leży góra Jawor (857 m) w pobliżu Juszczyna. Najbardziej na południe – na granicy ze Słowacją – widać Pasmo Babiogórskie.

Historia

Ta sekcja od 2009-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pierwsze wzmianki o Makowie jako osadzie starostów lanckorońskich pochodzą z 1378 r., chociaż już w 1358 r. wzmiankowano o istniejącej już rozległej parafii makowskiej oraz kościele. Najważniejszy ośrodek pielgrzymkowy w Karpatach w Polsce przedrozbiorowej. Dzierżawcą Makowa w 1378 roku był Hanko z Zakliczyna, żupnik wielicki – protoplasta rodu Jordanów^[7].

Od połowy XIV w. aż do rozbiorów Polski Maków występuje jako wieś królewska i znajduje się na terytorium dawnego starostwa lanckorońskiego. Maków i okoliczne osiedla były dobrami królewskimi – stanowiły Makowszczyznę. Pierwotna osada skupiała się na osiedlu Młyny – Stary Rynek.
Na środku starego rynku rosła ponad 400-letnia lipa, lecz spłonęła na początku XXI w. Przy budowie pawilonu handlowo–gastronomicznego Krokus natrafiono na ślady osiedla historycznego i obwarowanie drewniane starego rynku. Na skutek pośpiechu przy budowie, nie przekazano tego zdarzenia władzom miasta, celem przeprowadzenia skrupulatnych badań wykopaliskowych. Przypuszczalnie był to falochron, zabezpieczający centrum osiedla Maków przed wodami rzeki Skawy, która kiedyś płynęła u stóp Makowskiej Góry. Siła wody Skawy przesunęła koryto w obecne położenie, natomiast ludzie wzmocnili nowe koryto budując tamę na osiedlu Jazy.

Makowianie od samych początków osady zajmowali się wyrębem drzew z otaczającej Maków puszczy beskidzkiej oraz bednarstwem. Już w XIV w. na potrzeby żupników wielickich zrębnicy z Makowa dostarczali beczki na sól, co czyni bednarstwo tradycyjnym rzemiosłem w Makowie. Wiadomo także, że w XVI w. istniał tu folwark, który historycy umiejscawiają w miejscu stadionu sportowego.

Na XVII w. przypada rozbudowa centrum Makowa. Budownictwo wkracza również na stoki górskie. Zabudowania stawiano jedynie z ogólnodostępnego drewna. Dachy kryto gontami. Najazd szwedzki spowodował nie tylko upadek gospodarczy Makowa, ale przyczynił się do całkowitego jego zniszczenia. W 1657 r. król Jan II Kazimierz Waza nadał miastu przywilej wolnego wyrębu drzewa, związany z odbudową po zniszczeniach spowodowanych wojną ze Szwedami.

W 1774 r. wskutek I rozbioru Rzeczypospolitej po śmierci ostatniego starosty lanckorońskiego Jana Józefa Wielopolskiego Maków wraz z resztą królewszczyzny lanckorońskiej został przejęty przez skarb austriacki^[8].

Po sprzedaży tzw. klucza makowskiego hrabiemu Filipowi Saint-Genois d’Anneaucourt w 1843 r. Maków uzyskał za sprawą nowego właściciela prawa miejskie^[8]. Otrzymał herb w 1873 r.

W 1844 r. zaczęto budowę huty żelaza Maurycy współpracującej z kuźnicą w Zawoi, lecz ze względu na niską opłacalność została zamknięta w 1863 r. W 1878 Habsburgowie żywieccy wykupili dobra od Maurycego, syna hrabiego^[8]. Pod koniec XIX w. Maków został połączony linią kolejową z Krakowem (na pn.) i Chabówką w 1884 roku^[8].

Podczas I wojny światowej wielu mieszkańców z Makowa i okolic zaciągnęło się do legionów Józefa Piłsudskiego, który osobiście przebywał w mieście w listopadzie 1914 r. i w 1916 r.

Maków dwukrotnie w swej historii był siedzibą starostwa. W 1914 r. z powodu działań wojennych starostwo nie rozpoczęło urzędowania. Ponownie starostwo powołano już w wolnej Polsce w 1923 r.

Do powiatu makowskiego wchodził okręg sądowy suski z 10 gminami, jordanowski z 16 gminami oraz makowski z 10 gminami. Przed 1929 r. przyłączone zostały gminy Ponice, Chabówka oraz miasto Rabka. Ogółem powiat obejmował 823 km² powierzchni, a zamieszkiwało go 69 000 mieszkańców (1931) – sam Maków odpowiednio 22,03 km² powierzchni i 4111 mieszkańców.

W tym czasie Maków dzięki specyficznemu mikroklimatowi i dogodnym warunkom geograficznym sukcesywnie przekształcał się w duży ośrodek wczasowy dla mniej zamożnych turystów i kuracjuszy. W latach 20. XX w. rozpoczął się okres budowy domów letniskowych, rozwijało się budownictwo miejscowe, a w 1933 r. na stokach Makowskiej Góry wybudowano ośrodek wczasowy dla kolejarzy (późniejsze sanatorium przeciwgruźlicze).

Dość pomyślnie rysujące się perspektywy rozwojowe na początku lat 30. XX w. zostały przyhamowane. Złożyły się na to 2 czynniki: likwidacja powiatu makowskiego (pomimo jego bardzo dobrego prosperowania) oraz konsekwencje wielkiego kryzysu gospodarczego. Ostatecznie rozwój miasta zahamowała II wojna światowa.

3 września 1939 r. Niemcy zajęli Maków bez walki. Miasto weszło w skład Generalnego Gubernatorstwa i był miastem granicznym, gdyż na Skawie przebiegała granica z III Rzeszą.

Przez cały okres okupacji na terenie Makowa (przede wszystkim w lasach) i w okolicy działała partyzantka, której wielu mieszkańców miasta pomagało. Jednak aktywni byli również Niemcy, którzy swoją siedzibę mieli w willi Marysin, gdzie dokonywano przesłuchań i licznych egzekucji. Do największej z nich doszło 25 sierpnia 1942 r., kiedy to rozstrzelano 72 osoby. Makabrycznej zbrodni hitlerowcy dokonali na Osiedlu Zagórze z 4 na 5 kwietnia 1944 r. – pacyfikując, mordując i paląc żywcem 42 osoby.

28 stycznia 1945 r. po blisko tygodniowej walce Armia Czerwona wraz z oddziałem Walka płk Kalinowskiego zajęła Maków. W walkach poległo blisko 1000 żołnierzy sowieckich^{[potrzebny przypis]}.

Dopiero od lat 60. XX w. zaczął się dla miasta okres ponownego rozwoju, choć przemiany ustrojowe na początku lat 90 XX w. ponownie go przyhamowały.

W 1979 r. obraz Matki Boskiej Makowskiej został ukoronowany przez papieża Jana Pawła II.

25 lipca 2001 r. miasto nawiedziła powódź, która zniszczyła centrum miasta, gdzie z brzegów wystąpił przepływający tu Księży Potok. Suma opadów atmosferycznych tego dnia wyniosła aż 190,8 mm.

Nazwa miasta

Do początku XX w. powszechnie funkcjonowała nazwa Maków. Jest to nazwa dzierżawcza, pochodzi prawdopodobnie od imienia chłopa zasadźcy Maka. Popularna etymologia wiąże jednak tę nazwę z rośliną makiem, co znalazło odzwierciedlenie w herbie miasta.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. na obszarze Polski były dwa miasteczka o takiej nazwie (drugie to Maków Mazowiecki). O uporządkowanie nazewnictwa wnioskowała kolej. Zaproponowano kilka określeń, które mogły być drugim członem nazwy: Krakowski, Podgórski, Małopolski i Podhalański. Ostatecznie przyjęta została ta ostatnia wersja, choć z geograficznego i historycznego punktu widzenia jest ona niepoprawna – kraina Podhale zaczyna się kilka kilometrów od miasta. Decyzję tę zaakceptowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych^[9].

W latach 1924–1933 Maków był siedzibą powiatu makowskiego.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Makowa Podhalańskiego w 2014 roku^[10].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

Ruiny dawnej huty żelaza wraz z murem oporowym przy ul. Moniuszki;

dom ul. 3 Maja 24 z 1896, obecnie biblioteka i izba regionalna.

Inne zabytki

- Kościół klasycystyczny z XIX w. – Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin;
- domy drewniane z I połowy XIX wieku;
- kapliczki i pomniki przydrożne.

Osiedla mieszkaniowe

Osiedle Tysiąclecia
Tzw. nowe bloki przy ul. 3 Maja

Gospodarka

Przemysł w gminie Maków Podhalański

drzewny i meblarski (m.in.: Drewmax – producent mebli z litego drewna sosnowego z elementami rattanu lub szkła^[12], Drewpol – producent mebli woskowanych^[13], Arbox – producent mebli z drewna litego^[14], Stolarstwo Meblowe Mirosław Bochenek^[15], Drzewna Spółdzielnia Pracy Spólnota – producent leżaków i sanek z siedzibą w Białce koło Makowa Podhalańskiego^[16])
odzieżowy (m.in. Dalia)
spożywczy

Transport

W latach 1990–2003 istniała w Makowie Podhalańskim komunikacja miejska, wykonywana przez Miejski Zakład Komunalny (MZK). Autobusy miejskie, kursujące na liniach o numeracji od 1 do 8, łączyły Maków z wsiami na terenie gminy, a także Suchą Beskidzką, Stryszawą i Skawicą.

Najbliższe lotniska znajdują się w Krakowie i w Katowicach. W 2013 ok. 6 km na południowy zachód od miasta oddano do użytku prywatne lądowisko Blachdom Plus Maków Podhalański.

Drogi

droga krajowa 28

Kolej

Stacja kolejowa PKP Maków Podhalański (ul. Kolejowa), położona na linii kolejowej Sucha Beskidzka – Chabówka, po której kursują wszystkie pociągi z Krakowa do Zakopanego.

Mosty

Most kolejowy

Most nad rzeką Skawą

Mosty drogowe

Most łączący Maków Podhalański i Suchą Beskidzką
Most łączący Maków Podhalański i Białkę
Most Grzechyński

Most spacerowy

Most Jedziński

Edukacja

Przedszkola

Gminne Przedszkole Samorządowe
Przedszkole Niepubliczne Sióstr Serafitek pw. św. Anny
Prywatne Przedszkole Słoneczny Uśmiech

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich (SPSK)

Szkoły ponadpodstawowe

Zespół Szkół im. św. J. Kantego:
- Liceum Profilowane (LP)
- Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące (po ukończeniu ZSZ)
- Technikum (T)
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa (ZSZ)
Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zaoczne, ul. Wolności

Szkoła policealna

Asystent Osoby Niepełnosprawnej (w Zespole Szkół im. św. J. Kantego)

Pozostałe placówki szkolne

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (SOSW)
- Szkoła Podstawowa, ul. Orkana,
- Internat, ul. Moniuszki.

Urzędy oraz inne ważniejsze instytucje w Makowie Podhalańskim

Urząd Miejski
Urząd Pocztowy
Komisariat Policji
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS)
Miejski Dom Kultury
Gminny Zarząd Placówek Oświatowych (GZPO)
Miejska Biblioteka Publiczna
Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne Eko-Skawa Sp. z o.o. (dawne MZWiK)
Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Makowie Podhalańskim-Centrum
Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Makowie Podhalańskim-Dolnym
Dom Pomocy Społecznej (DPS)

Placówki medyczne

Szpital im. księdza dr Stanisława Czartoryskiego, al. Kasztanowa
Zakład Długoterminowej Opieki Medycznej im. św. Katarzyny Sieneńskiej (dawne sanatorium przeciwgruźlicze), ul. Mickiewicza
Miejska Przychodnia Zdrowia, ul. Kościuszki
Poradnie Specjalistyczne (przy szpitalu im. księdza dr Stanisława Czartoryskiego)
6 aptek, 2 sklepy medyczne, 2 zakłady optyczne.

Muzea

Izba Regionalna w Miejskiej Bibliotece Publicznej
Muzeum Historyczne Makowa Podhalańskiego (MHMP)

Biblioteki

Miejska Biblioteka Publiczna
Biblioteka Parafialna przy parafii rzymskokatolickiej pw. Przemienienia Pańskiego

Organizacje społeczne

Polana Makowska – zespół regionalny
Miejski Klub Sportowy Halniak
Stowarzyszenie Babiogórska Grupa Krótkofalowców
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Makowskiej
Małopolskie Stowarzyszenie Promocji Agroturystyki
Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga przy parafii rzymskokatolickiej pw. Przemienienia Pańskiego
Feniks – Klub bilardowy
Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich (SGB)
Beskidzkie Stowarzyszenie Kombatantów i Osób Represjonowanych
Babiogórskie Stowarzyszenie Twórców Kultury
Związek Podhalan
Polski Związek Wędkarski (PZW)
Fundacja Aktywnej Rehabilitacji (FAR)
Ognisko Muzyczne Moderato
Gminna Orkiestra Dęta Maków Podhalański
The Chilloud – zespół rockowy (dawniej Narwana)
Zespoły Szkolne (np. chór Septyma)

Turystyka

Spokojne miasteczko, położone w dolinie o specyficznym mikroklimacie, już w latach międzywojennych przyciągnęło wiele osób, które postawiły tutaj swoje wille. Na stoku Makowskiej Góry powstało także sanatorium przeciwgruźlicze. Miasto jest znane ze swojej szkoły krawieckiej, założonej w 1896 r., w której uczy się typowego dla tego obszaru haftu makowskiego. Wyroby lokalnego rękodzieła ludowego są popularnymi pamiątkami z tego regionu.

Szlaki turystyczne

Sucha Beskidzka – Mioduszyna – Maków Podhalański – Grzechynia – dojście do z Suchej Beskidzkiej do Zawoi Dolnej
Maków Podhalański – Budzów – Chełm Wschodni – Stronie – Kalwaria Zebrzydowska
Maków Podhalański – Stańkowa – Koskowa Góra – Parszywka – Przełęcz Dział – Groń – Pcim

Ośrodki turystyczne

Hotel Halniak,
Hotel Carlton (dawna Willa Marysin)
Ośrodek Wczasowo-Campingowy Jazy
Willa Świt (Pensjonat)
Ośrodek Wypoczynkowy Pod Łysą Górą
Ośrodek Wypoczynkowy Podhale
Młodzieżowe Schronisko Turystyczne
Zajazd Aśka

Wydarzenia sportowe i kulturalne

Tydzień Kultury Beskidzkiej (TKB) – sierpień
Międzynarodowy Bieg Uliczny po Ziemi Makowskiej – maj
Dni Makowa Podhalańskiego – lipiec
Rajd Podbabiogórskie Miasta
Rajd Krakowski – kwiecień
Rajd Pieszy Koskowa Góra
Terenowy Wyścig Rowerowy – wrzesień
Międzynarodowy Plener Rzeźbiarsko-Malarski w Makowie Podhalańskim

Ludzie związani z Makowem Podhalańskim

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Makowem Podhalańskim.

Odznaczenia

Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1985)^[17]

Zobacz też

Przypisy

↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2024-05-14] .
↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl [dostęp 2022-09-11] .
↑ Maków Podhalański – mapa szlaków turystycznych [online], mapa-turystyczna.pl [dostęp 2022-09-11] (pol.).
↑ Maków Podhalański (małopolskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-09-11] (pol.).
↑ M.P. z 1930 r. nr 249, poz. 338.
↑ Krzywda 2016 ↓, s. 18.
↑ ^a ^b ^c ^d Krzywda 2016 ↓, s. 16.
↑ M.P. z 1930 r. nr 249, poz. 338 Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 października 1930 r.
↑ Maków Podhalański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01] .
↑ Drewmax – meble sosnowe. pacyga.pl. [dostęp 2012-11-20].
↑ Meble woskowane: Drewpol. meblewoskowane.pl. [dostęp 2012-11-20].
↑ Meble drewniane – łóżka piętrowe, szafy, sosnowe, dębowe i bukowe. Arbox sklep. arbox.eu. [dostęp 2012-11-20].
↑ Meble stylowe – Producent – Mirosław Bochenek – Maków Podhalański. meblestyl.net. [dostęp 2012-11-20].
↑ DSP Spólnota: producent mebli z litego drewna. spolnota.pl. [dostęp 2012-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-15)].
↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Bibliografia

Józef Łasak – Andrzej Buś (1943-2003) – Ostatni Powsinoga Kultury Beskidzkiej Wadoviana – nr 8 – 2004
Gazeta Lekarska. Przegląd numerów Gazety Lekarskiej. Rocznik 2005 Gazety Lekarskiej Numer 2005-12 Zbigniew Żak wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej nie żyje
Kwartalnik W górach jesień 2005
Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016. ISBN 978-83-62473-68-7.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta Maków Podhalański
Oficjalna strona parafii Maków Podhalański
Maków, miasteczko, powiat myślenicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 930 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[1] Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2024-05-14] .

[gus2022-2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[3] Sakralne Dziedzictwo Małopolski [online], sdm.upjp2.edu.pl [dostęp 2022-09-11] .

[4] Maków Podhalański – mapa szlaków turystycznych [online], mapa-turystyczna.pl [dostęp 2022-09-11] (pol.).

[5] Maków Podhalański (małopolskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-09-11] (pol.).

[6] M.P. z 1930 r. nr 249, poz. 338.

[CITEREFKrzywda201618-7] Krzywda 2016 ↓, s. 18.

[CITEREFKrzywda201616-8] Krzywda 2016 ↓, s. 16.

[9] M.P. z 1930 r. nr 249, poz. 338 Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 października 1930 r.

[populacja2016-10] Maków Podhalański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[:rejestr-11] Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01] .

[12] Drewmax – meble sosnowe. pacyga.pl. [dostęp 2012-11-20].

[13] Meble woskowane: Drewpol. meblewoskowane.pl. [dostęp 2012-11-20].

[14] Meble drewniane – łóżka piętrowe, szafy, sosnowe, dębowe i bukowe. Arbox sklep. arbox.eu. [dostęp 2012-11-20].

[15] Meble stylowe – Producent – Mirosław Bochenek – Maków Podhalański. meblestyl.net. [dostęp 2012-11-20].

[16] DSP Spólnota: producent mebli z litego drewna. spolnota.pl. [dostęp 2012-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-15)].

[Lew&Mal1991-17] Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

[a-18] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Krakau

[b-19] ↑ ^a ^b ^c ^d podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Neumarkt

[a-20] Kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie.

[c-21] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ podczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)

[a-22] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Krakau

[b-23] zas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Neumarkt

[dwie-24] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Do 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne.

[scal-25] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Na przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską.

[26] 1 I 1997 zmiana nazwy gminy: Haźlach → Hażlach.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[A]

[B]

[A]

[A]

[B]

[C]

[A]

[B]

[C]

Miasto	Maków Podhalański
Wsie	Białka Grzechynia Juszczyn Kojszówka Wieprzec Żarnówka
Osady	Gronie Judaszówka Jurki
Integralne części wsi	Adamowa Bałosówka Banasiówka Dolna Banasiówka Górna Barcikówka Bartoszówka Barutowa Bednarzowa Betleje Biedrawowa Bisagi Biskupowa Błażyczkówka Bochenkówka Bogaczówka Borówka Bory (Juszczyn) Bory (Żarnówka) Boskówka Bryndzówka Brzanki Burdylówka Buroniowa Cadyń Carchla Ceremugowa Chłapkowa Chromówka Cyganówka Czajowa Czarnówka Decówka Dejówka Drabówka Drwalówka Dudrakówka Dwór Dyrdowa Dział Działkówka Działówka Dziubkówka Frydle Gąski Gigoniowa Głodówka Głowicówka Górki Gorzałkówka Grapa Grzechynia Dolna Grzechynia Górna Grzechynkówka Guziki Hanulówka Huta Jackowa Janiczakówka Janowa Jaworkowa Jaworkówka Jędrzeje Judaszówka (Kojszówka) Jurkówka Juszczynkowa Juszczyńskie Polany Kachnówka Kaniastowa Karelusowa Klimale Górne Klimalówka Dolna Kojsowa Korblowa Koskowa (Białka) Koskowa (Kojszówka) Kowalówka Kozłowa Królowa Kudziówka Kudziówka Zarąbska Kulawówka Kuraskowa Kurdasowa Kutkówka Kwaśniówka Lasikowa Laskowa Lasowa Lasówka Lizakowa Łazy Macakówka Madejowa Magurka Majchrzakówka Makowa Malikowa Malikówka Marcyniówka Dolna Marcyniówka Górna Marszałkowa Maryniaki Matyje Dolne Matyje Górne Mazurówka Mędralówka (Grzechynia) Mędralówka (Juszczyn) Michałki Mikutówka Mirochówka Miśkowa (Białka) Miśkowa (Żarnówka) Miśkowcowa Miśkowcowa Zagroda Mosorowa (Juszczyn) Mosorowa (Kojszówka) Na Łęgu Na Polanie Nędzówka Nieckulówka Nowakówka Nutówka Ocieczkowa Oleksowa Olszówkowa Orblowa Pankówka Papieżowa Pawłówka Penowa Petkówka Pęczkówka Piąstkówka Piekarzówka Pierogówka Pitkówka (Juszczyn) Pitkówka (Kojszówka) Pochopniówka Pod Chłapkiem Pod Górą Pod Grapą Pod Słońce Polakowa Polakowo Polakówka Polana Potok Przysłop (Juszczyn) Przysłop (Żarnówka) Pustki Radwanówka Rusinówka Sałapatkowa Sałapatkówka Salowa Sarnowa Satławówka Sitarzówka Skrzypkówka Skupniówka Snoza Snozy Sobańszczówka Sołtystwo Stańkówka Stasikowa Sulkówka Surzynówka Surzynówka Syce Górne Sycowa Szczepanki Szczurkówka Szewczykówka Szpakówka Tatarowa Tatarówka Tochówka Turkowa U Dyrdów U Gronia U Jończyków U Kopra U Oleksy U Pitka U Polańskich U Sale U Sitarzy Uczniowa Urbanówka Wątrobówka Wawrzelakówka Wicherkówka Wicusie Wielka Polana Wilkówka (Grzechynia) Wilkówka (Żarnówka) Witkówka Woźnówka Wyrobkowa Wyrodówka Za Potokiem Zagórze Zagroda Zagrodniki Zagrody Dolne Zagrody Górne Zającówka Zajdówka Zarąbki Zawale Zgudowa Zgudówka

Miasta	Jordanów Maków Podhalański Sucha Beskidzka
Gminy miejskie	Jordanów Sucha Beskidzka
Gminy miejsko-wiejskie	Maków Podhalański
Gminy wiejskie	Budzów Bystra-Sidzina Jordanów Stryszawa Zawoja Zembrzyce

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Dobczyce (← od 1929) Jordanów (do 1923 → i ← od 1932) Myślenice
Miasteczka (1920–34)	Maków (do 1923 →)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)	Dobczyce^[A] (← od 1929) Jordanów^[B] (do 1923 → i ← 1932–55 →) Maków (do 1923 →) Myślenice^[A] Sułkowice (od 1969)
Osiedla (1954–72)	Sułkowice (1959–68)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39, 1945–54 i 1973–75)	Bystra^[B] (do 1954) Dobczyce (od 1973) Gdów^[A] Lubień (od 1973) Łętownia^[B] (do 1954) Myślenice^[A] Pcim^[A] Raciechowice^[A] Siepraw (do 1939 i od 1945) Skawa^[B] (do 1954) Sułkowice (do 1939 i od 1945) Tokarnia (od 1973) Wiśniowa (do 1939 i od 1945)
Gromady (1954–72)	Borzęta (1954–60) Brzezowa (1954–61) Bysina (1954–68) Bystra (1954–55 →) Droginia (1954–72) Dobczyce (1961–72) Dziekanowice (1954–61) Gdów (1954–72) Głogoczów (1954–72) Gorzków (1954–57 →) Gruszów (1954–61) Harbutowice (← 1956–68) Jawornik (1954–60) Kojszówka (1954–55 →) Krzczonów (1954–61) Krzyszkowice (1954–61) Krzywaczka (1954–60) Kunice (1954–60) Lipnik (1954–61) Lubień (1954–72) Łętownia (1954–55 →) Myślenice (1960–72) Naprawa (1954–55 →) Osielec (1954–55 →) Pcim (1954–72) Polanka (1954–60) Raciechowice (1954–72) Rudnik (1954–68) Sidzina (1954–55 →) Siepraw (1954–72) Skawa (1954–72) Skomielna Biała (1954–68) Skomielna Czarna (1954–61) Spytkowice (1954–55 →) Stadniki (1954–61) Stróża (1954–72) Sułkowice (1954–59) Sułkowice (1969–72) Tenczyn (1954–61) Tokarnia (1954–72) Toporzysko (1954–55 →) Trzebunia (1954–61) Trzemeśnia (1954–72) Węglówka (1954–60) Wiśniowa (1954–72) Wola Radziszowska (1954–68 (→)) Zakliczyn (1954–61) Zegartowice (1954–72) Zręczyce (1954–61)

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39)
Miasta	Jordanów (← →) Maków (Podhalański) (← →) Sucha (← →)
Gminy wiejskie jednostkowe	Chabówka (← 1929–32 →) Ponice (← 1929–32 →) Rabka (← →) Rdzawka (← 1929–30 →) Wykaz niekompletny, wymaga uzupełnienia

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Andrychów (od 1934) Kalwaria Zebrzydowska (od 1934) Lanckorona (do 1934) Maków Podhalański (od 1934) Wadowice Zator (← od 1932)
Miasteczka (1920–34)	Andrychów (→) Kalwaria Zebrzydowska (→) Maków Podhalański (← od 1932; →)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)	Andrychów^[A] Kalwaria (Zebrzydowska)^[B] Lanckorona (1926–34) Maków Podhalański^[C] (← 1932–55 →) Wadowice^[A] Zator^[A] (← 1932–50 →)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39, 1945–54 i 1973–75)	Andrychów^[A] Brody (od 1973) Brzeźnica^[B] Budzów (1945–54) Chocznia (1946–54) Kalwaria (do 1939^[B] i 1945–54) Lanckorona (od 1973) Maków^[C] (do 1954) Mucharz^[A] Ryczów (1945–54) Spytkowice^[A] (do 1945 i od 1973) Stryszów^[B] Tomice (od 1973) Wadowice (do 1939^[B]^[A] i 1945–54) Wieprz^[A] Zator^[A] (do 1950 →) Zawoja^[C] (do 1954) Zembrzyce^[B] (do 1945 i 1949–54)
Gromady (1954–72)	Andrychów (1959–72) Bachowice (1954–60) Barwałd (1954–72) Biała (1954–55 →) Bieńkówka (1954–55 →) Brody (1954–59) Brody (1967–72) Brzeźnica (1954–72) Budzów (1954–55 →) Chocznia (1954–72) Frydrychowice (1954–72) Gierałtowice (1954–61) Głębowice (1954–61) Grzechynia (1954–55 →) Harbutowice (1954–55 →) Inwałd (1954–72) Izdebnik (1954–61) Jachówka (1954–55 →) Jaroszowice (1954–68) Juszczyn (1954–55 →) Kalwaria Zebrzydowska (1959–66) Klecza Dolna (1954–61) Lanckorona (1954–72) Leńcze (1954–61) Łękawica (1954–61) Marcyporęba (1954–61) Mucharz (1954–72) Palcza (1954–55 →) Paszkówka (1954–72) Ponikiew (1954–60) Przytkowice (1954–72) Radocza (1960–72) Roczyny (1954–61) Ryczów (1954–72) Rzyki (1954–59) Skawica (1954–55 →) Spytkowice (1954–72) Stronie (1954–68) Stryszów (1954–72) Sułkowice (1954–59) Śleszowice (1954–55 →) Świnna Poręba (1954–57) Targanica (Targanice) (1954–72) Tarnawa Dolna (1954–55 →) Tłuczań (1954–61) Tomice (1954–60) Wadowice (1969–72) Wieprz (1954–72) Witanowice (1954–61) Woźniki (1954–60) Wysoka (1954–68) Zagórnik (1954–59) Zawoja (1954–55 →) Zebrzydowice (1954–59) Zembrzyce (1954–55 →) Żarnówka (1954–55 →)