Żywotnik
 Thuja plicata | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
żywotnik |
| Nazwa systematyczna | |
| Thuja L. Sp. Pl. 1002. 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Żywotnik, tuja (Thuja L.) – rodzaj roślin iglastych z rodziny cyprysowatych. Rodzaj obejmuje pięć gatunków drzew i krzewów[4], z których trzy występują na terenie Azji (Korea, Chiny, Japonia), a dwa w Ameryce Północnej[5]. W obszarach występowania należą do głównych gatunków lasotwórczych na siedliskach wilgotnych, aczkolwiek Thuja sutchuenensis to gatunek w naturze skrajnie nieliczny[5].
Żywotnik zachodni i olbrzymi, a także inne gatunki, są popularnie sadzone jako rośliny ozdobne, cenione ze względu na małe wymagania i dostępność zróżnicowanych odmian ozdobnych[5][6]. W Polsce uprawiane są głównie: żywotnik zachodni i olbrzymi[7] oraz mieszaniec między nimi – żywotnik pośredni Thuja ×plicatoides. Żywotnik zachodni i olbrzymi dziczeją z upraw i mają w polskiej florze status kenofitów – zadomowionych przybyszy[7][8].
Żywotniki wykorzystywane są poza tym jako rośliny lecznicze, przy czym żywotnik zachodni jest gatunkiem także trującym dla człowieka i koni[9]. Rośliny te, a zwłaszcza żywotnik olbrzymi, dostarczają poza tym cenionego drewna, łatwego do obróbki i bardzo trwałego. Ze względu na odporność na działanie wody Indianie z pni tych drzew wykonywali canoe[5], poza tym wykorzystywali te drzewa wszechstronnie, włącznie ze sporządzaniem ubrań z ich kory[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy oraz drzewa osiągające do 70 m wysokości, o koronach stożkowatych[5], z pniami do ponad 6 m średnicy[6], z gałęziami ułożonymi w jednej płaszczyźnie.
- Liście
- Młode szpilkowate, potem łuskowate. Zimozielone, ułożone na łodydze nakrzyżlegle, okrywające gałązki, o długości ok. 2 mm[5].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, drobne. Szyszki męskie złożone z 4–6 łusek. Szyszki żeńskie są wzniesione, jajowate, złożone z 8–12 łusek, z których 2 lub 3 pary w środkowej części są płodne[5]. Dojrzewają w ciągu jednego roku, osiągając długość ok. 1 cm[5]. Nasiona oskrzydlone[5], eliptyczne, płaskie lub grube, ziarnkowate.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju Thuja należy 5 gatunków, 51 innych nazw w randze gatunku to synonimy, status 4 nazw gatunkowych jest nieustalony[4]. Do tego rodzaju zaliczany był także gatunek Thuja orientalis (żywotnik wschodni), który został wyodrębniony we własnym jednogatunkowym rodzaju Platycladus jako Platycladus orientalis (biota wschodnia). Status żywotnika pośredniego (żywotnika nibyolbrzymiego[10]) (Thuja ×plicatoides Seneta), uprawianego w Polsce[11], jest nierozstrzygnięty[4].
Thya Adanson
- Wykaz gatunków[4]
- Thuja koraiensis Nakai – żywotnik koreański
- Thuja occidentalis L. – żywotnik zachodni, antropofit zadomowiony we florze Polski[7]
- Thuja plicata Donn ex D. Don – żywotnik olbrzymi, antropofit zadomowiony we florze Polski[7]
- Thuja standishii (Gordon) Carrière – żywotnik japoński
- Thuja sutchuenensis Franch.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
- ↑ a b c d Thuja. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-09-24].
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 32. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 921, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 192, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Maria Henneberg, Elżbieta Skrzydlewska (red.). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984, s. 159–161. ISBN 83-200-0419-5.
- ↑ Ewa Chojnowska: Iglaki. Katalog roślin, porady zestawienia. Warszawa: Multico, 2008, s. 128. ISBN 978-83-7073-577-7.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.