Breguet 14

Breguet 14A2/B2
	; Breguet 14A2 39. Eskadry Breguetów (16. eskadry wywiadowczej) w Boryspolu pod Kijowem, 1920
	Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Societe Anonyme des Atelieurs d'Aviation Louis Breguet
Typ	A2 rozpoznawczy; B2 lekki bombowiec
Konstrukcja	drewniano-metalowa (duraluminium)
Załoga	2 (pilot i strzelec/obserwator)
	Historia
Data oblotu	21 listopada 1916
Lata produkcji	1917-1928
	Dane techniczne
Napęd	1 × Renault 12Fcx lub; 1 × Renault 12Fcy; 1 × Fiat A12 lub; 1 × Liberty 12
Moc	12Fcx: 300 KM (224 kW); 12Fcx: 310 KM (231 kW)
	Wymiary
Rozpiętość	14,36 m
Długość	8,87 m
Wysokość	3,3 m
Powierzchnia nośna	A2: 47,5 m²; B2: 50 m²
	Masa
Własna	A2: 1010 kg; B2: 1040 kg
Startowa	A2: 1520 kg; B2: 1780 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	12Fcx: 178 km/h; 12Fcx: 183 km/h; Fiat A12: 167 km/h; Liberty 12: 208 km/h
Pułap	A2: 6300 m; B2: 5750 m
Zasięg	390 km
Długotrwałość lotu	2 h 45 min
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Francja, Belgia, Hiszpania, USA, Polska, Brazylia, Chiny, Czechosłowacja, Dania, Finlandia, Grecja, Syjam, Urugwaj, Japonia
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

Breguet 14 (Breguet XIV, skrót: Bre 14) – francuski lekki bombowiec i samolot rozpoznawczy okresu I wojny światowej; jeden z najlepszych samolotów I wojny światowej, zbudowany w 1916 roku we francuskiej firmie Societe Anonyme des Atelieurs d'Aviation Louis Breguet.

Historia i rozwój

Samolot został zaprojektowany przez Louisa Breguet w jego zakładach Breguet, nosząc początkowo oznaczenie Breguet AV. Stanowił on powrót Bregueta do preferowanego przez niego układu ze śmigłem ciągnącym (po zbudowaniu samolotu ze śmigłem pchającym Breguet BUM). Pierwszy prototyp nowego samolotu w wersji rozpoznawczej Breguet 14A2 został oblatany przez samego konstruktora 21 listopada 1916, a w wersji bombowej Breguet 14B2 15 kwietnia 1917 roku.

Konstrukcja samolotu wyróżniała się spośród współczesnych mu sporym udziałem duraluminium. Po testach samolotu, francuskie Ministerstwo Lotnictwa zamówiło 150 sztuk w wariancie rozpoznawczym, oznaczonym Breguet 14A2 i 100 sztuk w wariancie bombowym Breguet 14B2 (litera po numerze konstrukcji oznaczała przeznaczenie, a ostatnia cyfra – liczbę załogi; do 1918 nazwę samolotu zapisywano cyframi rzymskimi Breguet XIV). Wersja A2 była wyposażona w aparat fotograficzny, część miała radiostację do współpracy z artylerią. Wersja B2 miała na dolnym skrzydle wyrzutniki bombowe Michelin. Samoloty Breguet 14 budowano przede wszystkim z silnikami rzędowymi Renault 12Fcx lub Fcy, o mocy 300-310 KM, wyróżniającymi się kolektorami spalin z charakterystycznym kominkiem do góry. W miarę zwiększania produkcji samolotu i ograniczonej produkcji silników Renault, samoloty budowano także z innymi silnikami: Fiat A-12 (240-285 KM), Liberty 12 (400 KM) lub Lorraine-Dietrich (258-370 KM).

Wersje

Pod koniec wojny wprowadzono do produkcji warianty: rozpoznawczy Bre 14bis A2 i bombowy 14bis B2 z posiadające ulepszone skrzydła z lotkami z odciążeniem rogowym. Inne warianty, budowane w mniejszej liczbie, to jednomiejscowy bombowiec dalekiego zasięgu Bre 14B1, samolot dalekiego rozpoznania Bre 14A2GR (14GR2), wersja treningowa Bre 14E2, samolot sanitarny Bre 14S oraz wodnosamolot Bre 14H. Dalszy model bombowca z powiększoną rozpiętością skrzydeł i większym udźwigiem nosił oznaczenie Breguet 16. Bazując na Breguecie 14, opracowano także dwumiejscowy myśliwiec Breguet 17, zbudowany w małej liczbie (200-300 szt). Po I wojnie światowej rozwinięto także wersję bojową 14TOE (Théatres des Operations Extérieures), montowaną w Wietnamie oraz kilka rodzajów wersji cywilnych samolotu 14T i 14Tbis, zabierające 2 pasażerów lub 2 chorych w zamkniętej kabinie w podwyższonym kadłubie.

Użycie

Samoloty Breguet 14 w wersji rozpoznawczej i bombowej weszły na uzbrojenie lotnictwa francuskiego w 1917 roku. Jesienią na froncie znajdowało się już 6 eskadr bombowych, 3 wywiadowcze (rozpoznawcze) i 3 współpracy z artylerią. Ponieważ samolot szybko pokazał bardzo dobre własności bojowe i pilotażowe, w tym wysokie osiągi i dużą odporność na uszkodzenia, francuskie lotnictwo zamówiło dalsze liczne partie Breguetów 14. Wielkość zamówień wymogła nawet konieczność podjęcia licencyjnej produkcji samolotu w kilku innych zakładach, m.in. Farman i Schmitt.

Jeszcze podczas wojny Breguet 14 został zakupiony przez Belgię (40 sztuk), Hiszpanię (60 sztuk + 40 po wojnie) i USA (ponad 600 samolotów, ok. połowa z silnikami Fiat). Do końca I wojny, wyprodukowano ok. 5500 Breguetów 14.

Samolot pozostał w produkcji i na uzbrojeniu po I wojnie światowej. Francuskie samoloty używane były w interwencji w rosyjskiej wojnie domowej oraz w walkach z powstańcami w koloniach francuskich – Maroku i Syrii (używano tam także licznych samolotów sanitarnych Bre 14S). Ostatnie szkolne samoloty wycofano w 1932. Oprócz Francji, Belgii, Hiszpanii i USA, samoloty te używane były po wojnie także przez Polskę (158), Brazylię (30), Chiny (70 wariantu Bre 14/400), Czechosłowację (10), Danię, Finlandię (38), Grecję, Syjam i Urugwaj (9). W Japonii podjęto ich produkcję licencyjną w zakładach Nakajima z silnikami Rolls-Royce Eagle VIII 360 KM.

We Francji po wojnie, oprócz nowo budowanych samolotów w wersji cywilnej, wiele wojskowych samolotów Bre 14 przebudowano na wersje pasażersko-transportowe lub pocztowe, różniące się wyglądem. Samoloty te używane były przez pierwsze powstające wówczas linie lotnicze. Towarzystwo lotnicze CGEA (Compagnie Generale d'Enterprise Aeronautique) używało 106 Bre 14T do lotów między Francją a Afryką (Casablanca, Dakar). Samoloty te latały m.in. nad Saharą. Produkcja Breguetów 14 zakończyła się w 1928 po zbudowaniu 8370 samolotów (według innych źródeł 7800 lub 8000).

Służba w Polsce

Do Polski przybyło w 1919 z Francji w składzie Armii Hallera 45 samolotów Breguet 14 (20 w wersji A2, 18 B2 i 6 E2). Tworzyły one dwie eskadry wywiadowcze (Br.39, potem 16 eskadra i Br.59, potem 17 eskadra) oraz jedną bombową (Br.66). Łącznie z zakupionymi następnie 30 samolotami Bre 14A2 i dwoma uzyskanymi wcześniej. Polska podczas wojny polsko-ukraińskiej 1919 i wojny polsko-bolszewickiej dysponowała do 77 Breguetami 14, większość z nich używana była bojowo. Po wojnie zakupiono dalsze samoloty, tak, że liczba wszystkich Breguetów 14 używanych w lotnictwie polskim sięgnęła 158, większość w wersji rozpoznawczej. Samoloty te nazywane były popularnie w Polsce „Ludwik XIV”. Samoloty używane były w eskadrach wywiadowczych: 1., 3., 4., 10., 16., 17. Od końca lat 20. używane były do szkolenia. W 1925 kilku przebudowanych Breguetów 14 użyto jako pierwsze w Polsce samoloty rolnicze do opylania lasów przeciw szkodnikom. Ostatecznie wycofano je z lotnictwa wojskowego w 1932, a trzy samoloty przebudowane na sanitarne – w 1935.

Opis techniczny

Opis dla wersji Bre 14A2 i B2 – pozostałe zbliżone:

Jednosilnikowy dwupłatowiec o konstrukcji mieszanej (drewno i duraluminium); pokryty płótnem, w przedniej części kadłuba blachami aluminiowymi. Płaty usztywniane zastrzałami i drutami. Początkowo w samolocie stosowano automatyczne klapy na dolnym płacie, później z nich zrezygnowano. Usterzenie klasyczne. Załoga: 2 osoby – pilot w przedniej kabinie i obserwator-strzelec / bombardier w tylnej kabinie. Obie kabiny posiadały przyrządy sterowania. Podwozie samolotu klasyczne, stałe o mocnej konstrukcji, z dwoma kołami i płozą ogonową.

Napęd: silnik rzędowy w układzie V chłodzony cieczą, z chłodnicą czołową, umieszczony z przodu kadłuba. Podstawowym silnikiem był Renault 12Fcx lub 12 Fcy – 12-cylindrowy w układzie V o mocy 300 lub 310 KM. Stosowano też inne silniki, głównie Fiat A12 lub Liberty 12. Śmigło dwułopatowe ciągnące. Paliwo w dwóch zbiornikach po 130 l, umieszczonych w kadłubie za silnikiem.

Uzbrojenie stanowił 1 zsynchronizowany karabin maszynowy pilota Vickers kaliber 7,7 mm zasilany amunicją z taśmy, zamocowany na lewym boku kadłuba oraz 1 lub 2 km-y Lewisa 7,7 mm strzelca zamocowane na obrotnicy, z magazynkami bębnowymi. Bomby podwieszane były w wersji bombowej B2 pod dolnym płatem, na dwóch wyrzutnikach Michelin. Ładunek bomb: do 256-300 kg. Wersja rozpoznawcza A2 przenosiła jedynie do 32 kg bomb, lecz więcej bomb można było przenosić w kabinie obserwatora.

[:1-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43

Samoloty myśliwskie	Breguet 17 Caudron R.11 Hanriot HD.1 Hanriot HD.2 Morane-Saulnier I Morane-Saulnier L Morane-Saulnier N Nieuport 11 Nieuport 16 Nieuport 17 Nieuport 21 Nieuport 23 Nieuport 24 Nieuport 27 Nieuport 28 SPAD S.A1 SPAD S.VII SPAD S.XII SPAD S.XIII SPAD S.XVII SPAD S.XX
Samoloty bombowe	Caudron G.4 Voisin III
Samoloty wielozadaniowe i szkolne	AR1/AR2 Caudron G.2 Caudron G.3 Morane-Saulnier AR Murice Farman S-7 Nieuport 83
Samoloty rozpoznawcze i lekkie bombowce	Breguet 14 Caudron R.11 Nieuport 10 Salmson 2 SPAD S.XI
Wodnosamoloty i łodzie latające	Caudron J Donnet-Denhaut DD-2 Donnet-Denhaut DD-8 Donnet-Denhaut DD-9 Donnet-Denhaut DD-10 FBA Typ A Georges Levy 40 HB2 SPAD S.XIV Tellier T-3
Konstrukcje prototypowe	Blériot 67 Blériot 71 Blériot 73 Breguet 11 Corsaire Dufaux C.2 Nieuport 25 Salmson 3