Čeläbinsk

Čeläbinsk (ven.: Челя́бинск) om Venäman millionerlidn da lidnümbrik. Se om valdkundan seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Čeläbinskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.

Čeläbinsk
Челябинск

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Venäma
Eläjiden lugu (2024)	1,177,058 ristitud
Pind	530 km²
Pämez'	Natal'ja Kotova (kezaku 2019—)
Telefonkod	+7−351-xxx-xxxx
Avtokod	74, 174
Aigvö	UTC+5 (MSK+2)

Lidnan kart (2022)

Lidn om Venäman järedaks transportsol'meks, raudan da cinkan metallurgijan keskuz. Sigä pästtas surid torvid da ferroühthesuladusid, om äi metallan ümbriradmižen tegimid.

Istorii

Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1736 kuti puine lidnuz baškiran Čeläb (Seläb)-külän sijas (ven.: Челяба, Селяба). Žilo sai lidnan statusad vl 1781, oficialižikš — vl 1787.

Vozil 1743−1781 lidn oli Isetin provincijan keskuseks, vozil 1804−1919 mülüi Orenburgan gubernijha.

Vl 1892 «Samar — Uf — Zlatoust — Čeläbinsk»-raudte tuli lidnha, tehtihe sidä Transsiban päteks. Lidn šingotaškanzihe teravas, Venäman leibän (ühtenz' surtte) i čajun (kahtenz' surtte) biržad sijazisoiš täs edel revolücijad. Lidn kazvoi lujas ezmäižiden vižvoččiden planoiden aigan da Suren Voinan mändes.

Čeläbinskan ižandusen päsarakod oma metallurgii (rosttumatoi teraz, raudan ühthesuladused, cink, suren diametran torved, profiliruidud terazlava), likkuimiden da sauvondmašinoiden pästand («ČTZ Uraltrak»-traktortegim, avtoližavedamad, tesauvondan mašinad), tömašinoiden tehmine, «Molnija»-časuidentegim.

Geografijan andmused

Lidn sijadase agjan pohjoižpäivnouzmas, Miass-jogen muugotil randoil (Obin hurapol'ne bassein), Suviuralan pautkilpäi päivnouzmha, katl'uses 200..250 metrad ü.m.t. korktusil. Tulleitomad päiväd ottas voden koumandest. Šeršni-vezivaradim Miass-jogel da koume järedad järved (Smolino, Pervoje, Sineglazovo) mülüdas lidnan territorijha. Miassan hural randal Ural-region om, oiktal randal Sibir' augotase.

Matkad lidnaspäi Moskvhasai om 1879 km päivlaskmha. Matkad Jekaterinburghasai om 200 kilometrad pohjoižhe. Kopeisk om Čeläbinskan päivnouzmaine kaimdailidn, ned röunatadas toine toiženke.

Klimat om ven kontinentaline kuivahk teravan kontinentaližen klimatan röunal. Voden keskmäine lämuz om +3,2 C°, kezakun-elokun +17,1..+19,3 C°, tal'vkun-uhokun −11,1..−14,1 C°. Ekstremumad oma −48,7 C° (viluku) i +39,2 C° (kezaku, heinku). Kezaaigan minimum om −3 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +9,8 C° (tal'vku). Ei voi panda halad heinkus vaiše (minimum +3,3 C°). Paneb sadegid 430 mm vodes, enamba heinkus (87 mm), vähemba tal'vkus-keväz'kus (16..21 mm kus).

Tobmuz

Lidnan rajonad (2009)

Čeläbinsk jagase seičemeks administrativižeks rajonaks (vspäi 2014 — municipaliženke statusanke), sen ližaks enamba 20 eländpunktad-žilod mülüdas lidnümbrikho, kaik ned oma jagadud rajonidme. Administrativižed rajonad: Kalininan, Kurčatovan, Leninan, Metallurgine, Nevondkundaline, Traktortegimen da Keskuzrajon.

Eläjad

Vl 1913 lidnan ristitišt oli 65 100 eläjad. Se ületi millionad vn 1976 redukus i oli 1 029 522 eläjad vl 1979. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnümbrikon eläjiden lugu oli 1 130 132 ristitud, vn 2021 — 1 189 525 ristitud. Kaikiš suremb lidnümbrikon ristitišt oli 1 202 371 eläjad vl 2018.

Rahvahad (enamba 0,4 % vl 2010): venälaižed — 82,9 %, totarlaižed — 4,8 %, baškiralaižed — 3,0 %, ukrainalaižed — 1,4 %, saksalaižed — 0,6 %, vaugedvenälaižed — 0,4 %, toižed rahvahad — 2,7 %, rahvahuden ozutandata — 4,2 %.

Severz'-se hristanuskondan i islaman pühäpertid da judaizman pühäpert' oma saudud lidnas.

Transport

Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten om sauvomižes vspäi 1992, kiruhtramvain sisteman avaiduz planiruiše sen sijas vl 2025. Äiluguižed sildad ühtenzoittas Miass-jogen randoid. Läz 20 raudtestancijad da platformad ratas Čeläbinskas. Rengazavtote 140 km pitte ümbärdab lidnad.

Rahvahidenkeskeine civiline Čeläbinsk (Balandino)-lendimport I.V. Kurčatovan nimed (CEK / ЧЛБ / USCC / УСЦЦ, 1,65 mln passažiroid vl 2018) sijadase 18 kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan da Keskuzazijan maihe, Venämadme tobjimalaz, mugažo čarterreisid lebutahoiže.

Galerei

• 
  Lidnan administracijan sauvuz (2018)
• 
  Ph. Simeon Verhoturjelaižen kafedraline päjumalanpert' (ortodoksine hristanuskond), vn 2015 nägu
• 
  Ak-mečet' (islam, om saudud 1890-nzil vozil), vn 2018 nägu
• 
  Čeläbinskan cinkantegim vl 2016
• 
  «Polöt»-radiotegim vl 2019
• 
  Suviuralan valdkundaline universitet (2011, päsauvuz)
• 
  Čeläbinskan valdkundaline universitet (2020, päkoprus)
• 
  Čeläbinskan agjan klinine läžundkodi nomer 1, poliklinikan 1. korpus (2018)
• 
  Čeläbinsk (Balandino)-lendimportan rahvahidenkeskeine terminal vl 2020
• 
  Čeläbinsk-Päine-raudtestancijan sauvuz adivpertinke vl 2018

Irdkosketused

• Čeläbinsk-lidnan Duman oficialine sait (chelduma.ru). (ven.)
• Čeläbinskan ohjastusen oficialine sait (cheladmin.ru). (ven.) (angl.)