Şevki Vanlı ve Mimarlık Üzerine Yazmak

VEKAM YAYINLARI ANKARA’DA İZ BIRAKAN MİMARLAR DİZİSİ III Şevki Vanlı Koç Üniversitesi VEKAM Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi 2022 ISBN: 978-605-9388-29-0 Editör: T. Elvan Altan Her hakkı mahfuzdur. Bu yayının hiçbir bölümü kopya edilemez. Kaynak göstermeden alıntı yapılamaz. VEKAM’ın izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla kopya edilip yayımlanamaz. Tasarım: Barek www.barek.com.tr Dijital Kitap Yapım Sistematik Dijital Kitap Atölyesi Kapak Görseli: Vanlı Mimarlık Bürosu, 1987. Kaynak: Sargın, G. A. (Ed). (2001). Şevki Vanlı: düşünceler ve tasarımlar. Ankara: Mimarlar Derneği, s. 169. Koç Üniversitesi VEKAM Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Pınarbaşı Mahallesi, Şehit Hakan Turan Sokak, No: 9, Keçiören 06290 Ankara T (312) 355 20 27 F (312) 356 33 94 vekam.ku.edu.tr VEKAM Yayın No: 62 İÇİNDEKİLER Sunuş ............................................................................................................... Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu 5 Giriş: Şevki Vanlı’nın Ankara’daki Mimarlık Üretimi ..................................... Prof. Dr. T. Elvan Altan, Orta Doğu Teknik Üniversitesi 6 Şevki Vanlı’nın Türkiye’de Mimarlık Yapma Stratejisi Üzerine ..................... 12 Prof. Dr. İlhan Tekeli, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Şevki Vanlı ve Mimarlık Üzerine Yazmak ....................................................... 27 Dr. Öğretim Üyesi Selda Bancı, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Şevki Vanlı’nın (Eleştirel) Düşünsel Dünyası ................................................. 37 Prof. Dr. Gökçeçiçek Savaşır, Dokuz Eylül Üniversitesi Modernitenin Gizli Aktörleri: Kullanıcılar Üzerinden Şevki Vanlı’nın Erken Dönem Konut Yapıları İncelemesi ........................................................ 49 Dr. İpek Mehmetoğlu, McGill Üniversitesi / Toronto Üniversitesi Şevki Vanlı’nın Yüzyıl Ortası Modern Konut Üretimi Üzerine Yapısal Bir Değerlendirme: Leyla Gencer Apartmanı, Mardin Evi ve Köker Apartmanı ...................................................................... 64 Dr. Öğretim Üyesi Güliz Öktem Taşdemir, Başkent Üniversitesi MSB Tandoğan Öğrenci Yurdu ........................................................................ 91 Öznur Pekeren Tunçel Şevki Vanlı ve Millî Kütüphane Binası ............................................................ 115 Dr. Öğretim Üyesi Pelin Gürol Öngören, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Anılar ................................................................................................................ 130 Şevki Vanlı’nın Ankara’daki Yapıları .............................................................. 136 Yazar Özgeçmişleri .......................................................................................... 184 ŞEVKİ VANLI VE MİMARLIK ÜZERİNE YAZMAK1 Dr. Öğretim Üyesi Selda Bancı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Mimarın Yalnızlığı Yalnızlık hazır bulunmaz, oluşturulur. Yalnızlık, yalnız başına oluşturulur. Marguer te Duras Şevk Vanlı’nın (1926-2008) M marlık derg s n n “Mektuplar” bölümünde 1976 yılında yayımlanan b r yazısı, “M marın Yalnızlığı” başlığını taşıyor. Bu yazısında Vanlı, Doğan Tekel – Sam S sa M marlık Ortaklığı’nın o günlerde yen basılmış olan k tabı üzer ne b r değerlend rmede bulunurken, bu ves leyle, görüşler n m marlık ortamıyla paylaşıyor. Burada Vanlı’nın temas ett ğ konular yaşam boyu sürdürdüğü arayışı da özetler n tel kted r: “... Gerçek eleşt rmenlere ht yacımız var. Hep m z n, çabalarımız ç nde, b ze kend m z gösteren eleşt r c ye ht yacımız var” (Vanlı, 1976, s.10). Vanlı, neredeyse m marlık kar yer n n lk günler nden t baren, Türk ye’dek m marların yalnızlığı hakkında konuşmaktadır. İtalya’da, m marlık eğ t m aldığı yıllarda deney mled ğ canlı kültürel ortamdan sonra, ülkedek m marlık çevres n olan b ten hakkında sess z ve tepk s z bulur. “B z uygulayıcılar,” der, “çok yalnız ve ted rg n yaşadık. B z , k mse değerlend rmeye, başarılarımızı veya yanlışlarımızı ncelemeye değer görmed ... B zler tartışmaya açmadı...” (Vanlı, 2006, s.x ). Onun eks kl ğ n h ssett ğ bu konu, m marlık üzer ne yazmaya başlamasının ana mot vasyonlarından b r g b görünüyor: M mar den bahsetme arzusu le kend m marlığını ve düşünceler n paylaşma steğ . Vanlı’nın bel rtt ğ hal yle, o karşısındak konuşmadığı ç n yazmak zorundadır (Balam r ve Özaloğlu, 2007). Dolayısıyla yazma eylem ve yazının kend s onun ç n let ş msel b r rol üstlen r; k taplar, yayınlar b r sohbet ortamı oluşturur, hatta yayımlanan son k tabı da M mar den Konuşmak üst başlığını taşır.2 Türk ye’dek m marlık ortamında kend n b r yabancı g b h sseden Vanlı ç n yazma/yazı, ht yaç duyduğu anlamlı sosyal l şk ler oluşturmasında ve m marlık ortamıyla bağ kurmasında b r araç hal ne gel r. 27 Mimarın Kitapları Vanlı’nın 1950’l yıllardan, yan İtalya’da Floransa Ün vers tes nde m marlık eğ t m ne başladığı dönemden t baren yazıları dönem n M mar/Ark tekt derg s nde yayımlanmaya başlar. Mezun yet sonrası ülkeye dönüşüyle b rl kte Türk ye’dek m marlık ortamına katkıları da artar. İlk bürosunu 1954 yılında, amcası Muza er Vanlı le Ulus, Ankara’da açar. Sonrak yıllarda m marlık bürosunun kentte farklı mekânları olsa da, Vanlı yaşamının sonuna dek meslek prat ğ n n ç nde etk n olarak kalır.3 Eğ t m n tamamlayıp Türk ye’ye döndükten sonra aynı zamanda Forum derg s çevres ç nde yer alır ve kend s n , farklı gruplardan oluştuğunu düşündüğü yazı kurulunda, sanatseverler n arasında anar. Bu gruplardan b r tanes s yasete atılmak steyenler , d ğer se s yasetle akadem k olarak lg lenenler kapsamaktadır. Vanlı se Forum’un b r s yas mücadele derg s olmaktan çok düşünceler n üret leceğ b r platform olduğuna nanmaktadır (Çakmak, 2007, s.720-721). 1 N san 1954’te yayın hayatına başlayan Forum, 15 Ek m 1969 tar h nde kapanana kadar ayda k kez olmak üzere yayımlanır. Vanlı, Forum derg s ç n 1956 ve 1962 yılları arasında çoğunlukla yapı pol t kası ve sanat üzer ne yazılar kaleme almıştır. Şekil 1. F. Ll. Wright: İnsana Dönüş, 1960, kapak ve karşılıklı iki sayfa. Kaynak: Yazarın arşivi. Vanlı’nın lk k tabı F. Ll. Wr ght: İnsana Dönüş, Frank Lloyd Wr ght’ın 1959’da ölümünden hemen sonra 1960 yılında Dost Yayınları’nca Ankara’da yayımlanır4 (Şek l 1). Boyutları ve çer ğ neden yle genell kle küçük k tap olarak anılan yayın, b r Türk m mar tarafından modern m marlığın ustalarından b r hakkında yazılan lk monograf olmalı ve Türk ye m marlık l teratürünün lkler arasında yer almalı. Basımından uzun yıllar sonra Vanlı bu çalışmasından “monograf d ye başlayıp, aklıma gelen yazmıştım” d ye bahseder (Vanlı, 2002, s.106). Aslında bu k tap, Vanlı’nın Wr ght hakkında yaptığı çalışmaların lk 28 değ ld r. İtalya’dak ün vers te eğ t m sırasında tutkulu b r m marlık öğrenc s olarak amatör derg Arch tettura ç n muhab r olarak çalışmış ve Avrupa’dak seyahatler nde m marlarla röportajlar yapmıştır (Vanlı, 2002, s. 98). Örneğ n, 1951’de Wr ght’ın çalışmaları üzer ne hazırlanan “S xty Years of L v ng Arch tecture: e Work of Frank Lloyd Wr ght [Yaşayan M marlığın Altmış Yılı: Frank Lloyd Wr ght’ın Çalışması]” başlıklı gez c serg ye ve lg l etk nl klere katılmış; aynı dönemde, bu zlen mler yle Frank Lloyd Wr ght ve organ k m marlık hakkındak düşünceler n yazarak Türk ye’dek m marlık derg ler ne gönderm şt r.5 Turgut Cansever, F. Ll. Wr ght: İnsana Dönüş’ün önsözünde, efsanev modern m marlardan b r hakkında yayımlanan bu k tabın Türk ye’dek m marlık kültürü ç n önem n vurgular. Cansever’e göre ülkede m mar düşünce hâlâ “esk m marlıklar” çerçeves nde sıkışıp kalmıştır: Çağdaş m mar yazının böyles eserler olmadan m mar f k rler der n, olgun ve bütünlüklü olmaktan uzak kalacaktır. Vanlı (1960) se, F. Ll. Wr ght: İnsana Dönüş’e modern m marlık hakkındak düşünceler yle başlar ve Wr ght’ın m marlığını farklı açılardan tartıştığı bölümlerle devam eder: “Wr ght’ın yapıları ve sanatı, Wr ght’ta çevre ve malzeme, Wr ght’ta mekân, Organ k M mar , Wr ght ve Şeh rc l k, Wr ght’ın hayatı, Wr ght’ın beynelm lel etk ler , Wr ght’ın b rkaç sözü, Fotoğra ar, Wr ght’ın proje ve yapıları, Wr ght’ın yazıları, Müracaat ed len k taplar, Wr ght hakkında yazılanlar.” Bu çalışmasında Vanlı, Wr ght’ın m marlığını, bazen Le Corbus er, Alvar Aalto ve Walter Grop us g b d ğer çağdaş/modern m marlara kıyasla anal z ederek, bazen S gfr ed G ed on ve Bruno Zev g b eleşt rmen ve tar hç lere referansla yorumlayarak okumayı dener. Vanlı’ya göre ülkede m marlık kültürü oluşturmak ç n gen ş b r konu yelpazes ne yayılan, yakın geçm ş ve çağdaş gündem n dâh l olduğu daha fazla m mar yayına ht yaç vardır. Bu nedenle, bu küçük k tabın amacı, onun d kkat çekt ğ hâl yle, çağdaş m marlık hakkında uzun zamandır hmal ed len b r çalışma le lg lenmek ve devamı gelecek benzer yayınlar ç n b r başlangıç sağlamak adına n s yat f almak olmuştur (Vanlı, 1960, s.17-20). Aslında, Vanlı’nın bu yayını Türk ye’de m marlık alanında b r canlılık ve d nam zm n ortaya çıkmaya başladığı b r devr n de haberc s d r. Vanlı, m marlığı cra eden, canlı tutan ve onu koruyarak toplumsal b r olgu hal ne get ren nsanlar olduğuna nanmaktadır (Vanlı, 2001, s. 9) ve başarılı profesyonel b r platform ç n bu üç grubun ‘paylaşılan’ kültürü b rl kte üretmes gerekt ğ n savunur. Yaşam boyu süren deney mler n n bu sentez oluşturmaya yönel k olduğunu düşündüğümüzde, Türk ye m marlık ortamı ç n nasıl yen l kç ve öncü b r rol üstlend ğ açıklık kazanır. Başka b r dey şle, Vanlı, m marlığı lg alanlarının veya meslek prat ğ n n toplamı olarak görmez; b r d s pl n, kültür ve yaşam b ç m olarak kabul eder. Onun gelecek ç n hayaller vardır, v zyon sah b d r; aynı zamanda, bu hayaller ç n harekete geçer ve değerler nşa etmeye çalışır. Söz gel m , 1968 yılında, Türk ye’n n özel g r ş m tarafından başlatılan lk toplu konut projes olan OR-AN’ı kurar.6 OR-AN Toplu Konut Yerleş m ’n n çok sayıda konut 29 b r m n planlamayı ve gerçekleşt rmey yegâne amaç ed nmekten z yade, orta gel r grubu ç n b r sosyal çevre yaratması ve yen b r yaşam b ç m önermes d kkat çek c d r. Ayrıca OR-AN Yapı Endüstr Merkez , 1968’de İstanbul’da kurulan Yapı-Endüstr Merkez ’ne (YEM) benzer b r organ zasyon olarak Ankara’da kurulur. YEM’ n kurucularından Doğan Hasol, Ankara’dak merkez n oluşumunda da etk n rol üstlen r. OR-AN Konut Ş rket , Atatürk Bulvarı’nda, t car b r b nada merkez n etk nl kler ç n uygun olacak b r mekânı altı aylığına k ralar (Vanlı, 2002). Zem n kat k tapçı olarak kullanılır ve daha sonra Cem l Gerçek’ n Yaprak K tabev ’ne dönüştürülür. Üst kattaysa yapı malzemeler ve bağlı üret mlerle lg l serg ler açılır, çeş tl toplantılar yapılır ve zaman zaman merkezde sanat serg ler de düzenlen r. M marlığı sanay leşme açısından ele alan Yapı Endüstr s Derg s OR-AN Konut Ş rket ’nce aynı dönemde yayımlanmaya başlar (Özdel ve Çaylan, 2000). İzleyen yıllar, Vanlı’nın ağırlıklı olarak meslek prat ğ , M marlar Odası görevler ve der- Şekil 2. Şevki Vanlı Mimarlık Çalışmaları - Architectural Works, 1977, kapak ve karşılıklı iki sayfa. Kaynak: Yazarın arşivi. g makaleler le meşgul olduğu b r dönem. 1977 yılına geld ğ m zdeyse, m marlık çalışmalarını ve düşünceler n sunan lk k tabı Şevk Vanlı M marlık Çalışmaları - Arch tectural Works ortaya çıkar (Vanlı, 1977) (Şek l 2). K tap, Gerçek’ n Yaprak K tabev tarafından koord ne ed len ve yayımlanan “Proje Uygulama” d z s n n de lk k tabıdır.7 Türkçe ve İng l zce olmak üzere k d lde hazırlanan ve Ankara’da basılan Şevk Vanlı M marlık Çalışmaları - Arch tectural Works, Vanlı’nın 20 yılı aşan m marlık prat ğ n çer r. Cem l Gerçek’ n kısa önsözü ve Vanlı’nın özgeçm ş n , Vanlı tarafından yazılan kapsamlı b r açıklama bölümü le m marın proje ve tasarımlarını çeren dört bölüm zler. K tabın İng l zce çev r s Argun Yum, sayfa düzen se İbrah m N yaz oğlu tarafından hazırlanmıştır. 30 Şevk Vanlı M marlık Çalışmaları - Arch tectural Works, Vanlı ve Gerçek’ n b rl kte verd ğ b r karar uyarınca, yurt dışında tanıtım yapmak ç n hazırlanmış olmalı.8 K tabın önsözünde bel rt ld ğ üzere “Proje Uygulama” d z s yle, “tel f eserlere yer vermek; yerl m marlık çalışmalarını yurt ç nde kend m ze, yurt dışında yabancılara tanıtmak; gelecek kuşaklara kolayca bulab lecekler belgeler şekl nde letmek” hede enmekted r (Gerçek, 1977, s. 5) ve Gerçek bu g r ş m n lk adımını Vanlı le atmıştır. Bu çerçevede, k tabın amacının k yönlü olduğunu öne süreb l r z: Uygulayıcı m marların yurt dışında yen şler bulma l şk ler ne aracılık etmek ve ülkedek meslektaşları ç n örnek teşk l ederken, m marlık tar hç ler ve eleşt rmenler n olası değerlend rmeler ç n b r temel oluşturmak. Vanlı k tabın kapsamlı g r ş yazısı olan “M marın Açıklamaları”nda son 25 yılı değerlend r r ve “uygulayıcı” olarak söz alan m marların değer nden bahseder. Tar hç , kuramcı ve eleşt rmen nk nden farklı olarak, Vanlı’nın tartıştığı hâl yle, uygulayıcıların görüşler lk elden b lg d r ve öneml d r. M marın 1950’ler, 1960’lar ve son 10 yıl bağlamında kronoloj k b r anlatı kurduğu bu bölümü, proje ve yapılarını sunan d ğer dört bölüm zler. İlk üç bölüm: “Konutlar”, “T car , Kültürel, Sosyal” ve “Çevre Düzenlemes ”, projeler n çeş tl şlev ve ölçeklere göre ana hatlarını çıkarırken, k tapta daha az alan ayrılan “Öğrenc l k ve İlk Çalışmalar” bölümü k tabın son kısmını oluşturur. Kend duruşunu şöyle anlatıyor Vanlı (2001, s.8): “B z m söylem m z, dünyadak gel şmeler deneysel lg yle sürdürürken, öz tasarım sürec m z özgürce yaşamak steğ d r. Öğrenc l ğ m zde ben msed ğ m z “gelecek ç n m marlık yapmak” lkes geçerl l ğ n bugüne dek sürdürmekted r.” H ç şüphe yok k bu g r ş mler n heps Vanlı’nın planladığı geleceğ n b r parçası; ülkede m marlık kültürünün yerleşmes ç n atılan çok yönlü ve sürekl adımlardır. Bu noktada, tüm bu uğraşı ve çabalarının b r d ğer ürünü olan ve 1989’da kurulan Şevk Vanlı M marlık Vakfı’ndan bahsedeb l r z. Vakfın amacı, yayın, konferans ve çalıştaylar vasıtasıyla ülkede m marlık kültürünü desteklemekt r.9 Dolayısıyla Şevk Vanlı M marlık Vakfı yayınları aracılığıyla Türk ye’dek okur k tles ne, Türkçe’ye çevr len tel f eserler le 1990 yılından bu yana bazı temel m marlık k tapları sunulur (Tablo I). Tablo I. Şevk Vanlı M marlık Vakfı Yayınları 20. Yüzyıl Uluslararası Mimarisi: 1. 2. 3. 4. 5. M mar Eleşt r Yazıları, Alan Colquhoun, çev. Al Ceng zkan. M marlık Üzer ne On K tap, V truv us, çev. Suna Güven. M marlıkta Karmaşıklık ve Çel şk , Robert Ventur , çev. Serp l Merz Özaloğlu. 20. Yüzyıl M mar s nde Program ve Man festolar, Ulr ch Conrads, çev. Sev nç Yavuz. Las Vegas’ın Öğrett kler , Robert Ventur , Den se Scott Brown ve Steven Izenour, çev. Serp l Merz Özaloğlu. Türkçe Telif Eserler: 1. 2. M mar S nan Estet k B r Anal z, Prof Dr. Jale Nejdet Erzen. M mar Kemalett n’ n Yazdıkları, Prof Dr. İlhan Tekel , Araştırmacı Sel m İlk n. 31 Şevk Vanlı M marlık Vakfı’nın Türk ye m marlık ortamına başka b r katkısı olarak da Türk ye’de m marlık alanındak en y mezun yet projeler n ödüllend ren organ zasyon “Arch pr x Türk ye” 1996 yılında başlatılır. Vanlı’nın meslekte 50. yıl dönemec nde, yan 2000’l yıllarda, lk n, M marlık Sevg l m adlı k tabı İlet ş m Yayınları tarafından basılır (Vanlı, 2002). B r yıl sonra 2001’de se, Şevk Vanlı: Düşünceler ve Tasarımlar Güven Ar f Sargın ed törlüğünde M marlar Derneğ 1927 tarafından yayımlanır (Sargın, 2001). M marlık Sevg l m m marlıkla yoğrulan b r hayatın b r kt rd ğ anıları, otob yograf k tınılarla ‘genel’ zley c k tles yle paylaşır. Burada okur, Vanlı’nın tüm yaşamını kaplayan m mar yle yakın l şk s ne tanıklık eder. D ğer b r dey şle, Vanlı’nın m marlığı anlama, deney mleme ya da cra etmeden daha z yade m marlığı yaşadığı, m marlıkta yaşadığı görülür. Şevk Vanlı: Düşünceler ve Tasarımlar se yarım asra yaklaşan meslek prat k, deney m ve tasarımları, arkasında yatan düşüncelerle b rl kte toplu halde sunar. Ed törü Güven Ar f Sargın’ın (2001) bel rtt ğ ne göre yaklaşık 1,5 yılda tamamlanan bu eser, Vanlı’nın m mar prat ğ n n kronoloj k b r dökümü olmanın ötes nde, yapıcı tartışma çerçeveler n n m marlık ortamına sunulduğu öz-eleşt rel b r çalışmadır (s.5). Bu anlamda, k k tap, anılar ve monograf b rb r n tamamlayan çer kler yle, kapsamlı ve der nlemes ne b r ‘m mar prof l ’ serg ler. Vanlı’nın son k tabı, M mar den Konuşmak, B l nmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk M marlığı, Eleşt rel Bakış, Vanlı M marlık Vakfı tarafından 2006 yılında basılır (Vanlı, 2006). K tap, üç c lt hal nde düzenlenen yaklaşık 1000 sayfasıyla bugüne dek Türk ye m marlık ortamında görülmeyen b r kapsam ve yaklaşıma sah pt r. B rçok yapı ve m marı örnek olarak anlatan/tartışan b r m marlık tar h ve m marlık eleşt r s çalışması olarak, sınırlı b r m mar ve yapı l stes ne odaklanan mevcut yazından daha kapsamlıdır. Vanlı, bu başyapıtında Türk ye’de m marlığın 100 yılını – tanık olduğu 50 yılını ve nceled ğ , üzer ne düşünce ürett ğ d ğer yarısını – mümkün olduğu kadar gen ş b r çerçeveden bakarak anlamaya çalışır. Bu çalışmasında, Serp l Özaloğlu’nun üzer nde durduğu g b , ülkedek m marlık tar hç ler n n dönemlemeler ne t raz etmez, ancak “kahramanları” değ şt r r (Vanlı, 2007). Başka b r dey şle, Ela Kaçel’ n bel rtt ğ üzere Vanlı, bu son k tabında, “Türk ye’de m marlığın sıradan/ olağan prat ğ n ” tar hselleşt r r (Kaçel, 2011, s.165). Bu k tapta bahs geçen her proje ve yapı, en az b r veya k görsel yle okura sunulur. Görseller zaman zaman farklı b r h kâye anlatıyor olsa da met nle b rl kte okunduklarında b r bütün de oluştururlar. Mimarlık Üzerine Yazmak Vanlı’nın arş v nde yaptığım çalışmalar sırasında rastladığım b r dosya, üzer ndek not neden yle d kkat m çekm şt . El yazısıyla dosyaya “m marî yapıdır!” d ye yazılmıştı ama ben b r anlığına onu “m mar yazıdır” olarak okuyup kısa sürel ğ ne oldukça heyecanlanmıştım 32 (Şek l 3). Ne var k sonrasında, Vanlı ç n belk de gerçekten “m mar yazıydı” d ye düşündüm: Her yazı parçası b raz da m marlığın kend s g b b r yapı değ l m d r? Vanlı, yazmanın yaşama boyut kazandırdığına ve nsanı gel şt rd ğ ne nanır çünkü yazmak ç n düşünmek ve okumak gerek r ( Vanlı, 2002, s.98). Vanlı, zaman ve mekânda kend n konumlandıran, kend ne b r yer ed nen modern b r b reyd . Bu anlamda, yazma ve okumayla l şk s n geçm ş ve geleceğe da r düşünceler yle çakıştırmak da olası. O geçm ş unutmak ster, burada yazı/yazmak unutmanın aracı olur. D ğer taraftan, okumak se b r tar he, b r k me, modern dünyaya dâh l olmanın ve geleceğ n b r parçası hâl ne gelmen n b r yoludur. Şekil 3. “Mimari yapıdır!” Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Arşivi, yazarın arşivi. Ger de bıraktığı yazı taslakları, b r yazar olarak m marın nasıl çalıştığını, nasıl ürett ğ n göster yor: Vanlı sank proje tasarlar g b yazar. Taslakları b rer esk z g b , b r metn n neredeyse onlarca kopyası var. Vanlı, yazdıklarını parçalara ayırmış, satır aralarına bazı eklemeler yaparak met nler yen den yen den yazmıştır (Şek l 4). Yazılarında okuru yormayacak b r yalınlığa ulaşmayı hede ed ğ ç n, her yen okumada, metn , ney çıkarab leceğ ne karar vermek ç n gözden geç r p tekrar tekrar yazar ve düzeltmeler yapar. Yıllar ç nde yazma prat ğ nde b r r tme kavuşur. Ün vers te yıllarında m marlıkla lg l b r makaley yazması b r veya k ay sürerken, sonraları, Forum derg s dönem nde, k günde düşünceler n yazıya aktardığından bahseder. Frank Lloyd Wr ght hakkında yazdığı küçük k tap ç n altı ayın geceler zor geçm şt r (Vanlı, 2002, s. 9). 33 Vanlı, düşünceler n n sürekl değ şmekte olduğundan ve z hn nde “hızla akıp g den şeyler yakalamak ç n” onları yazdığından bahsed yor (Savaşır, 2008). Ne var k bugün yazdıklarına baktığımızda düşünceler ndek sürekl l ğ zleyeb l yoruz. Söz gel m b r makalen n tek satırında tartışılmış b r düşünce, b rkaç yıl sonra b r k tabın önsözünde y nelenm ş ve 10 la 20 yıl sonra üç c ltl k k tabının bölümler ne dağılmış g b d r. Onun yazıları b r r tme sah p ve tekrarlar çermekle b rl kte y nelenm ş ve çoğaltılmış değ ller. Daha z yade, Vanlı’nın düşünceler zaman ç nde yazarak, yazı aracılığıyla gel ş yor ve ayrıntılı hale gel yor. Vanlı m marlığın ve yaşamın her alanında etk n olmayı sterken, m marlık ç n yazıyor ve sürekl yazıyor. D ğer b r dey şle, etk n olduğu tüm süreçlerde ve üret mler n n merkez nde, yazının/yazmanın b r omurga olarak yer aldığını düşünüyorum. Vanlı’nın farklı Şekil 4. Bir yazı çalışması. Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Arşivi, yazarın arşivi. lg alanlarının sürekl l ğ n sağlayan, k m zaman açığa çıkan boşlukları dolduran ve düşünceler n gel şt rmes ne aracılık eden ve n hayet nde ‘dağınık’ düşünceler ne bütünlük kazandıran b r ortamdır yazı. Son sözü Şevk Vanlı’ya (2006, s. 569) bırakmak st yorum: “Yayın olmadan yapıları göremez, düşünceler yayımlanmadan let ş m kuramazsınız. [...] Yayınlar olmasa m mar, tar h , yaşadığı ortamı, yan kend m marlığını b le tanıyamaz ve onun neden olduğu düşüncelere ulaşamaz, tartışamaz, değerlend remez. Görsel sanatlarda, hele m marlıkta yayın temel eylemlerden b r d r.” 34 Notlar 1 Bu yazı, Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Tar h Doktora Programı’nda Prof. Dr. T. Elvan Altan danışmanlığında tamamladığım ve Türk ye’de üret len m marlığı matbu mecralar aracılığıyla nceleyen tez m referans alıyor. M marlığın matbu mecra le l şk s n n Türk ye’dek tar h ne b r g r ş olarak da alınab lecek doktora çalışmam, Matbu M marlıklar: Türk ye’de 1950’lerden 1980’lere M mar Oto-Monograf ler başlığıyla yayımlandı (bkz.: Bancı, 2018). 2 Vanlı’nın 2006 yılında yayımladığı k tabın tüm başlığı M mar den Konuşmak, B l nmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk M marlığı, Eleşt rel Bakış’tır. 3 Çoğu m mar g b , Vanlı da profesyonel hayatını uzun yıllar Ankara’da Kızılay, Kavaklıdere ve Çankaya’dak apartman da reler nde geç rd kten sonra, 1987-1988 yıllarında, güzel b r ortamda çalışmanın nsanlara mutluluk vereceğ düşünces yle kend m marlık bürosunu OR-AN’da nşa etm şt r (Sargın, 2001, s.166-169). 4 Dost Yayınları, Sal m Şeng l (1913-2005) ve Nez he Mer ç (1924-2009) tarafından Ankara’da kurulur. Şeng l ve Mer ç, çağdaş Türk edeb yatına katkı sağlayan Seç lm ş H kayeler (1947-1957) ve Dost (1957-1973) derg ler n , aynı zamanda, Türk yazarların ş r ve öykü k taplarını yayımlar. F. LL. Wr ght: İnsana Dönüş yayınev n n on b r nc ancak lk edebîolmayan yayınıdır. Yayıncının d ğer k taplarının 100-600 baskı adetler ne kıyasla, k tabın 1.500 baskı aded oldukça yüksekt r. Dost Yayınları’nın logosu ç çe geçm ş k küçük balıktır. 5 Bkz.: Vanlı (1950) ve Vanlı (1951). 6 Bkz.: Vanlı (1970, s. 22-40). Ayrıca, OR-AN Toplu Konut Yerleş m ’n n, tar h n n ve bugünkü durumunun dünyadak ve Türk ye’dek örnekler çerçeves nde b r anal z Ayşe Aktan’ın (2010) çalışmasında yer alıyor. 7 M mar Cem l Gerçek’ n eş Lale Gerçek le b rl kte kurduğu Yaprak K tabev , Türk ye’de m marlık alanındak lk t car yayımcı olarak önceler yurt dışından meslek derg get r rken, sonra m marlık alanında k taplar yayımlamaya başlar. M marlık ortamına katkısı yaklaşık 10 yıl süren Yaprak K tabev ’ne da r b r değerlend rme ç n, bkz.: Bancı (2008, s.92-99). 8 K tabın bazı ş görüşmeler nde üstlend ğ rol ç n, bkz.: Vanlı (2002, ss.190-191). 9 Vakfın amacı ve organ zasyonu hakkında b lg web s tes nde bulunab l r: http://www.sevk vanl m marl kvakf .org.tr. 35 Kaynakça Aktan, A. (2010). ORAN toplu konut yerleşiminin toplu konut gelişimi içindeki yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Balamir, A. ve Özaloğlu, S. (2007). Şevki Vanlı ile söyleşi: ‘karşımdaki konuşmadığı için, yazmak zorundaydım’. Arredamento Mimarlık, 200, 106-109. Bancı, S. (2018). Matbu mimarlıklar: Türkiye’de 1950’lerden 1980’lere mimar oto-monogra leri. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Çakmak, D. (2007). Forum Dergisi: 1954-1960. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Gerçek, C. (1977). Proje-Uygulama Dizisini Yayınlarken. Ş. Vanlı ve C. Bektaş (Yay. Haz.), Şevki Vanlı Mimarlık Çalışmaları - Architectural Works içinde (s. 5). Ankara: Yaprak Kitabevi. Kaçel, E. (2011). is is not an American House: good sense modernism in 1950s Turkey. D. Lu (Ed.), ird World Modernism: architecture, development and identity içinde (s.165-185), Londra ve New York: Routledge. Özdel, İ. ve Çaylan, D. (2000). Cumhuriyet Türkiyesi’nde mimarlık süreli yayınları. Arredamento Mimarlık, 12/131, 103-111. Sargın, G. A. (Ed.). (2001). Şevki Vanlı: düşünceler ve tasarımlar. Ankara: Mimarlar Derneği. Savaşır, G. (2008). Mimar pro li: Şevki Vanlı’nın farklı kimlikleri: Avangart? girişimci? eleştirmen? Şevki Vanlı’nın drdından düşün(ün)/ce. Mimarlık, 344, 11-13. Vanlı, F. Ş. (1951). Frank Lloyd Wright. Arkitekt, 09-10, 194-199. Vanlı, Ş. (1950). İtalya’da organik mimari. Arkitekt, 05-06, 105-109. Vanlı, Ş. (1960). F. Ll. Wright: insana dönüş. Ankara: Dost Yayınları. Vanlı, Ş. (1970). Ankara’da OR-AN toplu konut yerleşimi. Mimarlık, 8(8), 22-40. Vanlı, Ş. (1976). Mimarın yalnızlığı. Mimarlık, 1, 10. Vanlı, Ş. (1977). Proje uygulama: Şevki Vanlı mimarlık çalışmaları - architectural works. Ankara: Yaprak Kitabevi. Vanlı, Ş. (2000). Mimarlık sevgilim. İstanbul: İletişim Yayınları. Vanlı, Ş. (2001). Mimarlıkta elli yıl, tasarımda özgünlüğe götüren özellik. G. A. Sargın (Ed.), Şevki Vanlı: düşünceler ve tasarımlar içinde (s. 8-10), Ankara: Mimarlar Derneği 1927. Vanlı, Ş. (2006). Mimariden konuşmak, bilinmek istenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı, eleştirel bakış. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları. 36 YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ T. Elvan Altan Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Fakültes M marlık Bölümünde l sans eğ t m n 1989 yılında, M marlık Tar h alanında yüksek l sans eğ t m n 1991 yılında, SUNY B nghamton Ün vers tes nde M marlık ve Sanat Tar h alanında doktora eğ t m n 1999 yılında tamamladı. Halen Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Fakültes M marlık Bölümünde Öğret m Üyes olarak görev yapmakta ve DOCOMOMO_Türk ye Ankara tems lc l ğ görev n sürdürmekted r. Altan’ın araştırma konularının odağını oluşturan 19. ve 20. yüzyıl m marlığı le m marlık tar h yazımı alanlarında yürüttüğü araştırmaları, gerçekleşt rd ğ uluslararası ve ulusal b ld r ve yayınları bulunmaktadır. Bu konularda meslek kuruluşlarının kom te ve kurullarında da çalışmalar yürütmekted r. Selda Bancı Gaz Ün vers tes M marlık Bölümünden mezun oldu (1997); yüksek l sans (2009) ve doktorasını (2016) Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Tar h Programında tamamladı. Halen TOBB Ekonom ve Teknoloj Ün vers tes M marlık Bölümünde öğret m üyes olarak görev yapıyor. ODTÜ Yayıncılık tarafından basılan Matbu M marlıklar: Türk ye’de 1950’lerden 1980’lere M mar Oto-Monograf ler k tabının yazarı, M marlar Derneğ 1927 ve TMMOB M marlar Odası ortak yayını olan M mar Nejat Ers n k tabının ed törü ve M marlar Odası’nın yayımladığı Ernst A. Egl : Türk ye’ye Katkılar - Yerel Yorumlar, Eğ t mde Program, Prat ğ n Muhasebes k tabının eş-ed törler nden b r d r. Başlıca araştırma alanları arasında 20. yüzyıl Türk ye m marlığı, m marlık k tapları, m marlık ve medya ve m marlık tar hyazımı yer almaktadır. Pelin Gürol Öngören B lkent Ün vers tes İç M marlık ve Çevre Tasarımı Bölümünde 1997 yılında l sans eğ t m n , 2001 yılında Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Tar h programında yüksek l sans eğ t m n , aynı programda 2012 yılında doktora eğ t m n tamamlamıştır. 2003-2014 yılları arasında Araştırmacı-As stan olarak Amer can Research Inst tute n Turkey (ARIT)’ n Ankara Şubes ’nde çalışmıştır. 2014 yılından t baren TOBB Ekonom ve Teknoloj Ün vers tes M marlık Bölümünde Dr. Öğret m Üyes olarak çalışmaktadır. Araştırma konuları arasında arkeoloj k ve endüstr m rasının korunması ve serg lenmes , müzec l k, toplumsal 184 c ns yet ve mekân yer almaktadır. Bu alanlarda yayınları, b ld r ler , ulusal ve uluslararası projeler bulunmaktadır. İpek Mehmetoğlu İpek Mehmetoğlu M marlık doktorasını McG ll Un vers ty Peter Guo-hua School of Arch tecture’da, Fonds de recherche du Québec burs yer olarak 2021 yılında tamamladı. M marlık l sansı ve M marlık Tar h yüksek l sansını Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Bölümünde b t rd . Un vers ty of Toronto John H. Dan els Faculty of Arch tecture, Landscape, and Des gn’da m marlık tar h ve teor s dersler verd . Çalışmaları toplumsal c ns yet ve c nsell k, k ml k, hareketl l k ve b yograf konularının m marlıkla kes ş m ne odaklanır. Şu anda McG ll Un vers ty ve Toronto Un vers ty’de ders vermekted r. Güliz Öktem Taşdemir TED Ün vers tes , M marlık ve Tasarım Fakültes , İç M marlık ve Çevre Tasarımı Bölümünde öğret m üyes d r. Başkent Ün vers tes , GSTMF, İç m marlık ve Çevre Tasarımı Bölümü l sans eğ t m n n ardından, Hacettepe Ün vers tes , İç M marlık Yüksek L sans Programı, Türk ye’de Tur zm M mar s Örneğ n n Yerden Bağımsızl k, Yen den İşlevlend rme ve K ml ks zl k Kavramları Açısından İrdelenmes başlıklı tez yle, yüksek l sans dereces n aldı. 2018 yılında, aynı ün vers tede, Kent n İç Mekânları: Ankara Belleğ nde Pasajlar, (1950-1980) başlıklı tez yle doktora dereces aldı. Kent n alternat f h kâyeler n sözlü tar h aracılığıyla çalışmakta, k ml k, anlam, bağlam l şk ler n tartışmakta, mekân ve sosyal tar h bağlantısı üzer ne araştırmalarını sürdürmekted r. Docomomo _Türk ye İç Mekân Kom tes ’nde akt f olarak bulunmaktadır. Öznur Pekeren Tunçel Öznur Pekeren Tunçel 2002 yılında Anadolu Ün vers tes , Mühend sl k M marlık Fakültes , M marlık Bölümünden b r nc l kle mezun olmuş olup, 2004-2008 yılları arasında Ortadoğu Tekn k Ün vers tes , Fen B l mler Enst tüsü, M marlık Anab l m Dalında yüksek l sans ve tez çalışmalarını sürdürmüştür. 2005 yılından ber Sah l Güvenl k Komutanlığı bünyes nde yürütülen yatırımların projelend rme ve yapım süreçler nde profesyonel olarak m marlık mesleğ n cra etmekted r. Genel olarak araştırmalarını kent, mar pol t kaları ve İstanbul mar çalışmaları üzer nde gerçekleşt ren yazar, hal hazırda Ortadoğu Tekn k Ün vers tes , Fen B l mler Enst tüsü, Kentsel Tasarım Anab l m Dalında tez çalışmalarını devam etmekted r. 185 Gökçeçiçek Savaşır Orta Doğu Tekn k Ün vers tes M marlık Fakültes M marlık Bölümünde l sans (2000), yüksek l sans (2001) ve doktora (2008) eğ t mler n tamamladı. 2004 yılından bu yana Dokuz Eylül Ün vers tes M marlık Bölümünde görev yapmaktadır. M marlık kuramı ve eleşt r s , m marlıkta avangard, görsell k ve m mar fotoğraf, modern m marlık tar h , tur zm m marlığı ve tar h , kültür tur zm , kl m değ ş kl ğ ve kentlere etk ler alanlarında çalışmaları, ulusal/uluslararası k tap, k tap bölümler , makaleler ve b l msel toplantılarda sunulan b ld r ler bulunmaktadır. TMMOB M marlar Odası İzm r Şubes le SANART Estet k ve Görsel Kültür Derneğ üyes ; M marlık Eğ t m Akred tasyon Derneğ kurucu üyes d r. İlhan Tekeli Şeh r ve Bölge Plancısı, Sosyal B l mc . 1937’de İzm r’de doğmuştur. İlk ve orta eğ t m n İzm r’de almıştır. İzm r Atatürk L ses ’nden mezun olmuştur. 1960 yılında İstanbul Tekn k Ün vers tes , İnşaat Mühend sl ğ Bölümünü b t rm şt r. 1964’te Ortadoğu Tekn k Ün vers tes nde, 1966’da Pennsylvan a Ün vers tes nde Şeh r ve Bölge Planlama Ana B l m Dalında yüksek l sansını, 1968’de se İTÜ’de y ne Şeh r ve Bölge Planlama Ana B l m Dalında doktorasını tamamlamıştır. 1970 yılından emekl olana kadar Ortadoğu Tekn k Ün vers tes nde öğret m üyel ğ yapmıştır. Tar h Vakfı’nın kurucularından ve lk başkanıdır. 2004-2008 yılları arasında YÖK Genel Kurul üyel ğ yapmıştır. 1989 yılında Sel m İlk n le b rl kte Sedat S mav Sosyal B l mler Ödülü’nü almıştır. 1994 yılında Mustafa Parlar B l m Ödülü’nü almıştır. 1996 yılında Türk ye B l mler Akadem s yönet m kurulu üyel ğ ne seç lm şt r. 2011 yılında Hükümet n üyel k seç mler ne müdahale etmes üzer ne st fa etm ş, B l mler Akadem s n n kurucuları arasında yer almıştır. 1999 yılında Mustafa Parlar Eğ t mde Üstün Başarı, 2006 yılında TÜBİTAK H zmet Ödülü’ne layık görülmüştür. 2009 yılında TASAM Stratej k V zyon Ödülü, 2014 yılında TMMOB M marlar Odası M marlığa Katkı Ödülü, 2016 yılında Sakıp Sabancı Sosyal B l m Uluslararası Araştırma Ödülü, 2019 Türk Serbest M marlar Derneğ ’n n İzm rden z projes dolayısıyla verd ğ jür özel ödülünü almıştır. Aldığı ödüller n yanı sıra b rçok yerel yönet m (İstanbul, Ankara, İzm r, İzm t, Beled yeler B rl ğ , vb.) ve farklı ölçektek kurumlarda danışmanlıkları da bulunmaktadır. Başta Sel m İlk n olmak üzere, Y ğ t Gülöksüz, Erdoğan Soral, Tarık Okyay, Gencay Şaylan, Raş t Gökçel le ve yalnız olarak yazılmış 110’u aşkın k tabı bulunmaktadır. B l msel yazıları Tar h Vakfı tarafından 26 c lt hâl nde yayımlanmıştır. Şeh r planlama, bölge planlama, sosyal s stemler, makro-coğrafya, yerel yönet mler, kt sad pol t kalar, kt sat tar h , şeh r tar h , beled ye tar h , eğ t m planlaması, b l m felsefes ve tar h yazıcılığı konularında 660’ı aşkın b l msel yazı ve b ld r s bulunmaktadır. 186