37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 43. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI 16-20 EKİM 2023 ANKARA T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ANA YAYIN NO: 3766 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Ana Yayın No: 201 Editör Dr. Fahri YILDIRIM 16-20 Ekim 2023 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen 43. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nin katkılarıyla gerçekleştirlmiştir. ISBN: 978-975-17-5863-7 Grafik Tasarım Nihal KARAPEK Kapak Fotoğrafı AutoCAD Nokta Bulutu ve ReCAP Programından Elde Edilmiş Ortofoto Görüntüsü. Kültür Varlıklarının Lidar Sensörlü Tablet Bilgisayar İle Belgelenmesi Adem YURTSEVER Not: Arkeometri raporları, dil ve yazım açısından Dr. Fahri YILDIRIM tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. Ankara 2024 İÇİNDEKİLER Abdurrahim CAVİT, Cavit ÖZCAN, Hüreyla BALCI, Murat TÜRKTEKİ BİTKİLERİN RİTÜEL DÜNYADAKİ YANSIMASI: KÜLLÜOBA HÖYÜĞÜ İLK TUNÇ ÇAĞI I MEZARLIĞININ ARKEOBOTANİK DEĞERLENDİRMESİ 7 Adem YURTSEVER KÜLTÜR VARLIKLARININ BELGELENMESİ LİDAR SENSÖRLÜ TABLET BİLGİSAYAR İLE 21 Ali Akın AKYOL, Ramazan BÜLBÜL, Barbaros YAMAN ANTALYA SİNAN DEĞİRMENİ KÖYÜ SİLOLARINDA YAPISAL ARKEOMETRİK ANALİZLER 33 Ayberk ENEZ İSTANBUL BATHONEA KAZI ÇALIŞMALARINDA JEOFİZİKSEL SONUÇLARIYLA ORTAYA ÇIKARILAN MİMARİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÇALIŞMA 47 Aylin BADEM, Can Yümni GÜNDEM, Yağmur TEMEL ANTİOCHİA AD CRAGUM ANTİK KENTİ ARKEOZOOLOJİ ÇALIŞMALARININ ÖN RAPORU 61 Ayşe ACAR GERCÜŞ NAKABİ NEKROPOLÜ ANTROPOLOJİK ANALİZİ 69 Batuhan DÖNMEZ, Mustafa Tolga ÇIRAK HADRİANOPOLİS 2022 YILI ANTROPOLOJİ ÇALIŞMALARI 79 Belgin ASLAN TAHTAKÖPRÜ BARAJI 2021-2022 YILI KURTARMA KAZILARI HAYVAN KEMİKLERİNİN ÖN-RAPORU (HAMAÇ HÖYÜK - TAŞLIGEÇİT HÖYÜK) 95 Beril KARADÖLLER, Caner İMREN DENİZ ARKEO-JEOFİZİĞİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA: PERİNTHOS (MARMARAEREĞLİSİ) KIYILARINDAN ÇOK IŞINLI BATİMETRİ VERİLERİYLE ELDE EDİLEN ÖNEMLİ BULGUL 107 Beril KARADÖLLER, Caner İMREN ARKEOJEOFİZİK ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA: HACIMUSALAR HÖYÜĞÜ/ELMALI/ ANTALYA’DA GPR UYGULAMASI 115 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI KÜLTÜR VARLIKLARININ LİDAR SENSÖRLÜ TABLET BİLGİSAYAR İLE BELGELENMESİ Adem YURTSEVER* GİRİŞ Teknolojik gelişmeler, son yıllarda hızla ivme kazanmış ve bu ilerlemeler arkeoloji bilimini de derinden etkilemiştir. Arkeoloji, doğası gereği multidisipliner bir bilim dalıdır ve teknolojik yeniliklere ayak uydurmak zorundadır. Bu bağlamda, arkeologlar, arkeolojik alanları belgeleme amacıyla kullanılabilecek her türlü teknolojik unsuru hızla benimsemekte ve verimli bir şekilde kullanmaktadır. Arkeoloji biliminin yeniliklere hızla uyum sağlamasının temel nedenlerinden biri, kültür varlıklarının en iyi şekilde belgelenmesi ve kültür varlıkları hakkında belgelemeyle birlikte gelen bilgilerin gelecek nesillere aktarılması gerekliliğidir. Bu gereklilik doğrultusunda, son yıllarda yaygın olarak kullanılan teknolojilerden biri de LiDAR taramalardır. LiDAR (Light Detection and Ranging) teknolojisi, uzaktan algılama sistemleri temelinde çalışan bir teknik olarak arkeolojik alanların yüksek hassasiyetle belgelenmesine olanak tanımaktadır. Bu tarama yöntemi, düşük hata oranlarıyla yükseklik, genişlik ve derinlik ölçümleri elde etmenin yanı sıra 3B modellemeler ve teknik çizimler oluşturmayı mümkün kılmaktadır. Son beş yılda, LiDAR sensöre sahip tablet bilgisayar ve telefonların hayatımıza girmesi ile arkeolojik alan yönetiminde yeni bir belgeleme yöntemi, daha doğrusu var olan teknolojinin daha hızlı ve yaygın kullanımı ortaya çıkmıştır. Bu taşınabilir teknolojinin kullanılabilirliğinin, arkeolojik alanlardaki doğruluk ve uygulanabilirlik açısından değerlendirilmesi ve tartışılması gerekmektedir. Bu çalışma, LiDAR sensöre sahip bir taşınabilir tablet bilgisayar kullanarak arkeolojik kazı alanlarının yanı sıra taşınabilir ve taşınamaz kültür varlıklarının belgelenmesi amacını taşımaktadır. Çalışmanın odaklandığı temel nokta, söz konusu yeni teknolojinin arkeolojik alanlardaki kullanımının değerlendirilmesi ve tanıtılmasıdır. Bu bağlamda, belgeleme sonuçlarının doğruluğu, uygulanabilirliği, güçlü ve zayıf yönleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır. MALZEME VE METOT Uygulamanın gerçekleştirildiği malzeme grubu, çeşitlilik açısından zengin bir yelpazede sunulmaktadır. Bu çeşitlilik, farklı kültür varlıklarının niteliklerinin yine farklı belgele* Dr. Öğr. Üyesi Adem YURTSEVER, Anadolu Üniversitesi, Yunus Emre Kampüsü, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Eskişehir/TURKEY E-mail adres: ayurtsever@anadolu.edu.tr. (ORCID: 0000-0002-6727-9873) Şarhöyük/Dorylaion kazı başkanı sayın Doç. Dr. Mahmut Bilge BAŞTÜRK, kazı alanındaki yardımda bulunmuş, LiDAR taraması için alanda çalışma yapmama büyük bir cömertlik göstererek izin vermiştir. Kendisine ve ayrıca kazı malzemesi olan ve çalışmada örnek olarak sunulan pithosa ait teknik çizimi yapan Kumpas Çizim’e teşekkür ederim. Bu çalışma Anadolu Üniversitesi Proje Birimi tarafınca desteklenmiştir (Proje No: 2205E043). Burada yer alan makale daha önce tarafımca yayınlanan “Yurtsever, A. (2023). Taşınır ve Taşınmaz Kültür Varlıklarının Yeni Nesil Lidar Sensörlü Tablet Bilgisayar ile Belgelenmesi. Geomatik, 8/2, 200-207. https://doi. org/10.29128/geomatik.1209701” adlı makaleden geliştirilmiş, yeni örnekler ile çalışma alanı genişletilmiştir. 21 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ me yöntemine ihtiyaç duymasından kaynaklanmaktadır. Söz gelimi bir sikke veya seramik buluntuyu bir yapı elemanı ile aynı belgeleme yöntemi ile ele alamazsınız. Temelde aynı işleme ve amaca tabi olan belgelemenin detayda farklılıkları mutlaka olacaktır. Çalışmada farklı malzeme türlerinin tercih edilmesinin altında yatan ana neden de aslında tam olarak budur. Niteliği farklı olan kültür varlıklarının belgelenmesi ile elde edilen sonuçların paylaşılması, çalışmanın verimliliğinin de sağlıklı bir şekilde ölçülmesine olanak sağlayacaktır. Özellikle bir kazı alanı ve buluntularının seçilmesindeki etken bu alanlarda kültür varlıklarının belgelemesinin son derece önemli ve acil yapılan işlerden olmasıdır. Çünkü kazının kendisi de bir tahribat olduğu için ortaya çıkarılan alanın en iyi şekilde belgelenmesi ve hızlıca korumaya alınması gerekmektedir. Bu noktada belgelenen kazı alanının ölçüleri ve ne kadar sürede belgelendiği de paylaşılmıştır. Ayrıca yine kazı alanı yakınındaki bir altar, arkeolojik kazı çalışmasından ele geçmiş bir pithos, Anadolu Üniversitesi Kampüsü içerisinde korunmakta olan bir lahit, sütun, yazıtlı mermer blok ve bir altar üzerinde çalışılmıştır. Kampüs içerisindeki malzeme grubunun tercih edilmesindeki önemli bir etken yüzey araştırmalarında sıklıkla karşılaşılabilecek niteliğinin olmasıdır. Böylece LiDAR sensörlü tablet bilgisayarların yüzey araştırmalarındaki olası kullanılabilirlik niteliği ölçülmüştür. Dahası malzeme grubu için QR kod oluşturulmuştur. Bu kodun okutulması ile LiDAR sensörlü tablet bilgisayar taramasından elde edilen 3B video izlenebilecektir. Belgeleme sürecinde uygulanan metotta çeşitli aplikasyon ve programların birlikte kullanılması kaçınılmaz olmuştur. Çalışmada pek çok farklı uygulama üzerinde araştırma yapılmış, bu uygulamalar içinde belgeleme için en verimli olabilecek niteliğe sahip olanı tercih edilmiştir1. Dolayısı ile bu çalışmada PolycamPro uygulaması kullanılmış, buradan alınan uzantı çıktıları ise AutoCAD ve ReCAP programlarında işlenmiştir. Tarama işleminde PolycamPro uygulaması ile elde edilen ham veri, hem uygulamanın kendi işlemleri hem de AutoCAD ve ReCAP programlarından elde edilen çıktılar üzerinde çalışılmıştır. ARKEOLOJİK BİR KAZI ALANININ BELGELENMESİ Şarhöyük/Dorylaion Kazı Alanı Örneği Şarhöyük/Dorylaion Antik Kenti’nde, höyüğün yamacında önemli bir Helenistik tabaka kazısı gerçekleştirilmektedir. Bu tabaka kazılarında, bir mekân ortaya çıkarılmış ve söz konusu mekâna araştırma başkanı tarafından Lysimakhos Evi adı verilmiştir. Söz konusu adlandırma tamamı ile mekânın tarihlendirilmesi ile ilgilidir ve buradan çıkan malzemeler detaylı olarak yayınlanmıştır2. Bu alandaki teknik çalışmada söz konusu alanın arkeolojik niteliğinden ziyade 1 2 22 Çalışmada LiDAR belgeleme yapan ve farklı çıktılar ile araştırmayı kolaylaştıran uygulamalar test edilmiştir. Test edilen uygulamalar şu şekildedir: https://canvas.io/ https://www.sitescape.ai/ https://poly.cam/ Baştürk ve Baştürk, 2021: s. 30; Baştürk, 2022: s. 105-106. 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI elde edilen tarama verilerinin tanıtılması amaçlanmaktadır. Bu nedenle metnin devam eden bölümünde LiDAR sensörlü tablet bilgisayardan elde edilen sonuçlara odaklanılmıştır. Arkeolojik bir kazı alanının belgelemesi son derece önemlidir. Belgeleme çalışmaları hem alanın ileriki yıllarda korunmasına olanak sağlayacak hem de yapılacak yayın çalışmalarındaki düşünceleri önemli derecede temellendirecektir. Bu nedenle doğru bir metodoloji ile yapılan iyi bir belgeleme, hem okuyucu hem de araştırmacı için araştırılan alanın niteliğinin iyi bir şekilde tanıtılmasında dikkate değerdir. Burada LiDAR sensörlü tablet bilgisayar ile belgelenen arkeolojik alan yaklaşık 35 m2’lik bir alanı kapsamaktadır ve çalışma toplamda beş dakikadan az sürmüştür. Tüm veriler bu beş dakikalık tarama sonuçlarından elde edilmiştir. Öncelikle uygulamanın sağladığı LiDAR ölçümlerinden bir nokta bulutu elde edilmiştir (Resim: 1). Söz konusu nokta bulutundan xyz formatında çıktı alınmış ve nokta bulutu üzerinde ReCAP programı ile çalışılmıştır. Bu çalışmada kazı alanının perspektife girmeyen bir ortofoto görüntüsünü elde edilmiştir. Bununla birlikte aynı program ile tüm alanın yükseklik mesafelerini gösteren renk grafiğini de elde etmek mümkündür. Yükseklik grafiği ise ilk tarama noktasından başlayarak alanın derinliğini algılamakta ve çıktılar bu şekilde elde edilmektedir. Bu bir eksikliktir, ancak doğru bir sonuç için ReCap programında açılan nokta bulutu üzerine daha önceden alınan xyz koordinatlarının “updata origin” kısmına girilmesi gerekmektedir. Böylece arazi için herhangi bir veri kaybı yaşanmaksızın doğru bir belgeleme yapılabilecektir. Kazı alanının nokta bulutu üzerinden renklendirilebiliyor olmasının yanı sıra perspektif ve plan görünüşlerinin elde edilebiliyor olması önemlidir (Resim: 2). Bu araştırmacıların kazı alanının her noktasını detaylı olarak okuyabilmesine olanak sağlayacaktır. Kazı alanının tarama işlemi sonrasındaki tüm teknik çıktıları, programa uygun uzantılar, PolycamPro uygulaması ile elde edilmiştir. Burada uygulamanın tarama verilerinden yola çıkarak ve otomatik olarak bir yapı planı oluşturduğu ve bu plan üzerine mesafe ölçülerinin yine otomatik olarak yerleştirdiği görülmektedir. Kazı alanında yapılan kontrollerde ölçülerin büyük oranda doğru olduğu, bazı noktalarda + / - 2 cm mesafelik bir fark tespit edildiği görülmüştür. Ayrıca uygulama AutoCAD uzantılı çıktı da sunmaktadır ve araştırmacı isterse nokta bulutunu AutoCAD ile açarak alanın teknik çizimini de yapabilir. Bu teknik çizimlere cephe, kesit, görünüş dahildir. Belirtmek gerekir ki elde edilen nokta bulutundan sağlanan verilerin bu niteliği ile oldukça yararlı olduğu açıktır. Beş dakikadan daha az süren bir tarama işlemi sonucunda elde edilen 3B video ise araştırmacıların yapacakları sunum, tanıtım ve akademik yayınlarına büyük katkı sağlayacaktır (Resim: 3; QR Kod 1). Ayrıca, arkeolojik kazı alanının sağlıklı bir şekilde belgelenmesinin yanı sıra o alanda sorumlu olan araştırmacılar araziyi her yönüyle okuyabileceklerdir. Kazı alanında 2022 yılı içerisinde gerçekleştirilen arkeolojik çalışmalarda bir pithos ele geçmiştir. LiDAR sensörlü tablet bilgisayar ile bu pithos için de bir tarama gerçekleştirilmiştir. Pithosun tarama işlemi için gölgeden yoksun açık bir alan tercih edilmiş, herhangi bir şekilde yapay ışık kullanılmamıştır. Tarama esnasında düz bir alan üzerine yerleştirilen pithosun etrafında 3600 dönülmüştür. Pithosun üst yüzeyinden de mümkün olduğu kadar tara- 23 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ma alınmıştır, ancak pithosun iç kısmına girilememiş, dolayısı ile tarama işlemi iç kısmı için gerçekleştirilememiştir. İşlem tamamlandığında dış yüzeyi oldukça iyi görülen bir 3B video, kabın dış formunu sunan iyi bir profil görüntüsü elde edilmiştir (QR Kod 2). Burada iç kısmının taranamamış olması nedeni ile cidar kalınlığı tespit edilememiştir. Tarama verilerinden yola çıkarak bir teknik çizim hazırlanmış, bu çizim pithosun geleneksel seramik çizim yöntemi kullanılarak yapılan teknik çizim ile karşılaştırılmıştır. Buna göre, LiDAR taramasında toplam yükseklik 70 cm ve gövdenin toplam genişliği 59 cm’dir. Her iki belgelemeden elde edilen sonuçlar karşılaştırıldığında ölçülerin tutarlı olduğu anlaşılmıştır ve bu önemlidir. Özellikle kabın gövdesinin tam oval olmayan formu LiDAR taramasında çok iyi görülebilmektedir. Buna karşın, LiDAR taramasında özellikle kaidenin formu ve kabın cidar kalınlığı iyi sonuç vermemiştir. Tarama sonucunda kaptan kesit alınarak oluşturulan seramik çiziminde iyi sonuç alınamamasının nedeni kabın iç kısmının sağlıklı bir şekilde taranamamasıdır. Ayrıca pithosa ait çizimlerde, özellikle kaide bölümüne bakılırsa geleneksel yöntemle yapılan belgelemenin çok daha başarılı olduğu anlaşılacaktır. Burada tarama ile kabın dış formu hızlıca çizilebilir, eksik kısımlar geleneksel teknik çizim ile tamamlanabilir (Resim: 4). Belirtmek gerekir ki, LiDAR sensörlü tablet bilgisayarlar, arkeolojik alan belgelemede; hız, doğruluk ve detaylı veri setleri ile araştırmacılara önemli avantajlar sunmaktadır. Ancak, bu teknolojik yaklaşımların geleneksel yöntemlerle birleştirilerek kullanılması araştırmacılara daha kapsamlı bir bakış açısı sağlayabilir ve arkeolojik kazı alanlarının tarihini daha derinlemesine anlamalarına katkıda bulunabilir3. Farklı Örnekler ile Kültür Varlıkları Üzerinde Belgeleme Bu bölümde, Anadolu Üniversitesi Kampüsü içerisindeki Roma Dönemi kültür varlıklarının LiDAR tarama teknolojisi ile detaylı bir şekilde belgelenmesi yapılmış ve buradan elde edilen sonuçlar paylaşılmıştır. Çalışmanın sonuçlarının daha iyi anlaşılabilmesi için arkeolojik alanlarda, özellikle de yüzey araştırmaları gibi saha çalışmalarında sıklıkla karşılaşılan kültür varlıkları tercih edilmiştir. 1. Lahit Belgeleme: Lahdin bir uzun ve iki kısa cephesi korunmuş, diğer bölümleri kırık ve eksiktir. Sağlam olan cephesi üzerinde merkezde bir tabula ansata ve onu çevreleyen iki Nike figürü yer almaktadır. Figürler üstte ve altta yer alan profil ile sınırlandırılmış, kısa kenarlarda ise sütunlar ile çevrelenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Lahdin 2,55 m olan genişliği, 1,30 m olan derinliği ve 1,13 m olarak tespit edilen yüksekliği LiDAR tarama ile doğru ve detaylı bir şekilde ölçülmüştür. 3 24 Bununla birlikte, Şarhöyük Araştırma Laboratuvarı’nda korunan bir tam kap üzerinde bu kez yapay ışıklandırma ile bir tarama yapılmıştır. Taramaya ait oluşturulan 3B videoya bakarak hem gün ışığından faydalanarak oluşturulan pithosa ait taramayı hem de laboratuvar içerisinde yapay ışıklandırma ile meydana getirilen farklı bir kabın taraması karşılaştırılabilir (QR Kod 3). 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI Nokta bulutu ve 3B video, lahdin mimari detaylarını incelemek için zengin bir veri seti sunmuştur. Nokta bulutu ile oluşturulmuş üst görünüş ve uzun cephenin bir ortofotosu sağlanmıştır. Bu veriler söz konusu lahdin belgeleme sürecine katkı sağlayacak niteliktedir. Lahdin tarama ile elde edilen nokta bulutu üzerinden teknik çizimi de yapılabilir niteliktedir. Güneş ışığı altında yapılan taramanın verilerinin ise teknik açıdan sorunlu olduğu anlaşılmıştır. Burada LiDAR’ın çevresel koşullara duyarlılığına dikkat etmek, yoğun güneş ışığı ve çok fazla gölgeli ortamlardan kaçınmak gerektiği anlaşılmıştır (Resim: 5; QR Kod 4) 2. Sütun Belgeleme: Yere yatırılmış pozisyondaki sütunun LiDAR ile belgelenmesi, ölçümlerin doğruluğunu göstermiştir. LiDAR taraması ve ReCap programından elde edilen ölçülere göre yükseklik 2,82 m ve genişliği 51 cm’dir. Hem ReCAP programı hem de PolycamPro uygulamasının sunmuş olduğu ölçülerin yapılan kontrollerde doğru sonuç verdiği anlaşılmıştır. LiDAR tarama ile elde edilen teknik çizim ve buna bağlı tamamlama önerisi, sütunun orijinal formunu daha iyi anlamak için önemli bir kaynak sağlamıştır (Resim: 6; QR Kod 5). 3. Yazıtlı Blok Üzerinde Çalışma: Taramadaki bir amaç, blok üzerindeki yazıtların sayısal çıktılarında nasıl gözükeceğinin ve buradan elde edilen verinin kullanılabilirliğinin anlaşılmasıdır. Yazıtlı blok üzerindeki LiDAR taraması, ölçülerin hatasız bir şekilde belirlenmesini sağlamıştır. Çalışma sonucunda elde edilen çıktılar üzerinde bloğun ölçüleri tam olarak elde edilebilmiştir. Buna göre yükseklik 1,26 m, genişlik 53 cm’dir ve bu ölçülerin hatasız olduğu anlaşılmıştır. Buna göre yazıt harflerinin hızlı taramada düşük çözünürlükte; yeterli ışık, zaman ve gölgesiz ortamda ise daha iyi görüntülendiği tespit edilmiştir (Resim: 7; QR Kod 6). 4. Altar Formundaki Bir Bloğun Taranması: Altarın ön cephesi vazo ve üzüm salkımı ile bezemelidir. Alt ve üst profiller, ortadaki bezemeyi sınırlarken, kısa kenar köşeleri bezeme içermez. Belgeleme süreci, PolycamPro uygulaması kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Veriler, ortofoto ve dwg çıktısı üzerinden AutoCAD programında teknik çizim için kullanılmıştır. Deneme çizimi için ReCap programından elde edilen ölçüler temel alınmıştır (Yükseklik: 1,20 m, Genişlik: 60 cm, Derinlik: 37 cm). 25 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Yapılan kontrollerde, LiDAR tarama sonuçlarının hata içermediği doğrulanmıştır. Teknik çizimde, geleneksel yöntemlerle birlikte LiDAR tarama verileri kullanılarak çalışma gerçekleştirilmiş, PolycamPro uygulamasıyla yapılan tarama üzerinden AutoCAD ve ReCAP çıktıları alınarak profil çimi yapılmıştır. Ardından saha çalışması yapılarak eksik kısımlar kontrol edilmiş ve belgeleme tamamlanmıştır. Çalışma sonucunda belirlenen ölçülerin tutarlı olduğu ve detayların büyük bir kısmının teknik çizim üzerine başarıyla aktarıldığı belirlenmiştir. LiDAR tarama verilerinden elde edilen 3B video, altarın tüm cephe görüntüsünün detaylı bir şekilde incelenebilmesine olanak sağlamaktadır (Resim: 8; QR Kod 7). Bu örnekler üzerinden yola çıkarak LiDAR tarama teknolojisinin arkeolojik alanlarda detaylı belgeleme için etkili bir araç olduğunu belirtmek mümkündür. Ancak, çevresel koşulların ve ışık şartlarının, tarama verilerinin kalitesini etkileyebileceği unutulmamalıdır. Gelecekteki çalışmalarda, bu teknolojinin daha yaygın ve standart bir şekilde kullanılabilmesi için çeşitli ışık koşullarında test edilmesi ve optimize edilmesi önemlidir. Ayrıca, tarama verilerinin daha iyi anlaşılabilmesi için geleneksel belgeleme yöntemleriyle entegrasyonu, araştırmacılara daha kapsamlı bir perspektif sunabilir. SONUÇ Arkeolojik kazı çalışmalarının gerçekleştiği alanlarda, yüzey araştırmalarında gelişen teknolojiye de bağlı olarak yeni belgeleme yöntemleri kullanılmaktadır. Arkeoloji bilimi belgeleme olmaksızın düşünülemez ve sağlıklı bir değerlendirme için elde edilen verilerin de mutlaka tutarlı veriler olması gerekmektedir. Son yıllarda LiDAR teknolojisinin tablet ve telefonlara aktarılması ile zaten kullanılmakta olan bu teknolojinin daha pratik ve daha ekonomik yönünü keşfetmeye başlamış durumdayız. Bu çalışmada elde edilen sonuçları bazı başlıklar altında toplamak ve maddeler halinde değerlendirmek, konunun anlaşılabilirliği noktasında şu şekilde sunulmuştur: Arkeolojik Belgeleme ve Teknolojik Gelişmeler: Arkeolojik kazı alanlarında gerçekleşen çalışmalarda, gelişen teknoloji sayesinde yeni belgeleme yöntemleri kullanılmaktadır. Arkeoloji bilimi için belgeleme önemlidir, bu nedenle elde edilen verilerin tutarlılığı ve sağlıklı değerlendirilebilmesi gereklidir. LiDAR teknolojisinin tablet ve telefonlara entegrasyonu, arkeolojik alanların pratik ve ekonomik bir şekilde belgelenmesini sağlamıştır. Çalışmada, tablet ve telefonlardaki LiDAR taramalarının arkeolojik alan belgelemesinde güvenilir veri sunup sunamayacağı sorusu ele alınmıştır. Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, Deneme Çalışmaları ve Bulgular: Arkeolojik kazı sahasının tablet bilgisayarın LiDAR sensörü ile taraması, kazı alanını tüm yönleriyle başarılı bir şekilde belgelenmiştir. 26 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI Veriler sağlıklı sonuçlar vermektedir. Şarhöyük/Dorylaion’daki Helenistik kazı alanının taraması sonucunda; plan çizimi, topoğrafik yapı, ölçüler ve 3B video sunumu gibi belgeleme süreçleri kısa sürede tamamlanmıştır. Çalışmamız bu gibi belirli kazı alanlarının burada uygulanan yöntem ile kolaylıkla belgelenebileceğini göstermiştir. Ancak, aynı alandaki bir pithos için geleneksel belgeleme yöntemlerinin daha sağlıklı sonuçlar verdiği de unutulmamalıdır. Yüzey Araştırmalarında LiDAR Kullanımı: Yüzey araştırmalarında LiDAR sensörlü tablet bilgisayarların kullanımından; lahit, sütun, yazıtlı bir blok ve altar gibi malzemelerin belgelenmesinde görüldüğü gibi etkili sonuçlar alınabileceği anlaşılmıştır. Dolayısı ile yüzey araştırmalarında taşınabilir LiDAR araçlarının kullanımı ileriki zamanlarda mutlaka yoğunlaşacaktır. Veri İşleme ve Doğrulama: Verilerin dijital işlenmesine olanak tanıyan tek bir uygulama ile çalışılmamalı, farklı programlar kullanılarak ham verinin işlenmesi sağlanmalıdır. Ölçülerin doğruluğu mutlaka teyit edilmeli, belirli noktalardan kontrol ölçümleri yapılmalıdır. Gelecek Perspektifi: Türkiye’nin kültür varlıkları açısından zengin bir ülke olması, yüzey araştırmalarının ve belgelemenin önemini vurgulamaktadır. LiDAR taramalarının, kültür varlıklarının hızlı ve etkili bir şekilde belgelenmesini sağlayarak gelecek kuşaklara aktarılmasına katkı sağlayabileceği önerilmektedir. Kültür varlıklarının belgelenmesinde LiDAR taramalarının kullanılması, bu varlıkların gelecekteki korunması ve onarımında önemli bir rol oynayabilir. Gelişen teknoloji ile elde edilen veriler, 3B yazıcılar gibi araçlarla kullanılarak çeşitli şekillerde onarım veya sunum imkânı sunabilir. Bu çalışma LiDAR teknolojisinin potansiyelini ve sınırlamalarını vurgulayarak gelecekteki araştırmalara rehberlik edebilir. KAYNAKLAR Baştürk, M. B. ve Baştürk, E. (2021). A Bronze Bowl with Swivelling Handle from Şarhöyük – Dorylaion, Olba, XXIX, 25-46. Baştürk, M. B. (2022). Şarhöyük-Dorylaion Kazıları: Eskişehir’in Binlerce Yılının Özeti, Fetih ve Medeniyet, 05, 98-113. Yurtsever, A. (2023). Taşınır ve Taşınmaz Kültür Varlıklarının Yeni Nesil LiDAR Sensörlü Tablet Bilgisayar ile Belgelenmesi. Geomatik, 8/2, 200-207. 27 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Resim 1: Lysimakhos Evi Olarak Tanımlanan Kazı Alanının LiDAR Sensörlü Tablet Bilgisayar ile Elde Edilen Taramasının Renklendirilmiş Nokta Bulutu. Kazı Alanının ReCAP Programı ile Perspektifli ve Perspektifsiz Olarak Görünüşü. Resim 2: ReCAP Programı ile Kazı Alanının Yükseklik Seviyelerinin Renklendirilmesi. Her Bir Renk Eşit ve Farklı Mesafe Aralıklarını Göstermektedir. 28 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI Resim 3: PolycamPro Uygulamasının Otomatik Olarak Tarama Verileri Üzerinden Oluşturduğu Plan Çıktısı. Resim 4: A: Pithosun Geleneksel Belgeleme Yöntemi ile Yapılan Teknik Çizimi. B: Tarama Çıktıları Üzerinden Yapılan Teknik Çizim. Buradaki Teknik Çizim Nokta Bulutundan Kesit Alınarak Yapılmıştır. Karşılaştırınız. 29 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Resim 5: Lahit İçin Hazırlanmış AutoCAD Nokta Bulutu ve Üstte ReCAP Programından Elde Edilmiş Ortofoto Görüntüsü. Resim 6: Sütun İçin Hazırlanmış Teknik Çizim ve Katı Modeli. 30 Resim 7: Yazıtlı Bloğun Genel Görüntüsü. 37. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI Resim 8: Altarın Görüntüsü. A: ReCAP Programı ile Elde Edilen Ölçekli Katı Model. B: AutoCAD, ReCAP ve Geleneksel Yöntemin Birlikte Kullanılması ile Elde Edilmiş Teknik Çizim. 31 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Resim 9: QR Kodları Okutarak Çalışmada Yer Alan Kültür Varlıklarının 3B Videolarını İzleyebilirsiniz. 32