Gospodarka lokalna w teorii i praktyce zyxwvutsrqponmlkjihgfe Redaktorzy naukowi Ryszard Brol Andrzej Sztarsdo Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocł awiu Wrocław 2011 Spis tre ci Wstęp ................................................................................................................ Jan Stachowicz, Lilla Knop, Kapitał przedsiębiorczy jako czynnik rozwoju lokalnego..................................................................................................... Marek Obr balski, Degradacja i rewitalizacja przestrzeni miejskiej ............ Joanna Czerna-Grygiel, Gospodarka oparta na wiedzy w rodowisku lokalnym ............................................................................................................. Dariusz Głuszczuk, Formy organizacyjno-prawne aktywno ci gospodarczej gmin – regulacje legislacyjne i praktyka samorządów .............................. Andrzej Sztando, Warsztaty jako metoda konsultacji społecznych w procesie lokalnego planowania strategicznego .................................................... Sławomir Kłosowski, System zarządzania nieruchomo ciami stanowiącymi własno ć i współwłasno ć gminy ............................................................... Hanna Kruk, Działalno ć parków narodowych jako czynnik rozwoju lokalnego – wybrane aspekty ............................................................................. Marcin Brol, Perspektywy prowadzenia działalno ci gospodarczej przez samorząd terytorialny .................................................................................... Paweł Gali ski, Wspieranie przez banki komercyjne i spółdzielcze projektów inwestycyjnych realizowanych ze rodków unijnych przez jednostki samorządu terytorialnego ........................................................................... Monika Niedziółka, Nowe czy nowoczesne koncepcje zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego? .......................................................... Bartosz St pi ski, Małe i rednie przedsiębiorstwa jako beneficjenci bezporedniego wsparcia inwestycyjnego funduszy strukturalnych ................... Daniel Stos, Postawy przedsiębiorstw z sektora M P wobec szarej strefy ..... Krzysztof Ćwiel g, Pojęcie i rola kontroli zarządczej w jednostkach samorządu terytorialnego – nowe regulacje ustawowe ...................................... Jarosław Hermaszewski, Zarządzanie procesowe w samorządzie terytorialnym ............................................................................................................. Mirosław Stru , Julian Kalinowski, Oddziaływanie samorządu terytorialnego na rozwój turystyki w gminie ............................................................ Julian Kalinowski, Doradztwo rolnicze a rozwój lokalny. Wybrane aspekty Andrzej Raszkowski, Strategia promocji miasta na przykładzie Szklarskiej Poręby ......................................................................................................... Beata Bal-Doma ska, Finansowanie zada związanych z usuwaniem skutków klęsk ywiołowych w jednostkach samorządu terytorialnego województwa dolno ląskiego w 2009 roku ....................................................... Emilia Bogacka, Rola bezpiecze stwa publicznego w funkcjonowaniu i rozwoju Poznania ............................................................................................. 9 11 23 35 42 51 63 71 81 89 99 109 122 133 145 154 162 173 184 196 6 Spis tre ci Ryszard Brol, Andrzej Sztando, Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej na przykładzie gminy Polkowice............................... Cezary Brzezi ski, Suburbanizacja terenów podmiejskich na przykładzie gmin powiatu pabianickiego. Wybrane aspekty demograficzne i przestrzenne ....................................................................................................... Marian Maciejuk, Fundusze unijne w finansowaniu zada jednostek samorządowych na Dolnym ląsku .................................................................... Łukasz Mamica, Gospodarczy wymiar strategii rozwoju miast Małopolski . Artur Myna, Tradycyjny model rozwoju lokalnej infrastruktury technicznej na przykładzie gmin województwa lubelskiego......................................... Katarzyna Przybyła, Jako ć ycia w wybranych miastach Dolnego ląska. Marta Kusterka-Jefma ska, Lokalny rynek pracy a oferta edukacyjna szkolnictwa zawodowego w powiecie widnickim .................................... Małgorzata Rogowska, Rozwój lokalny w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie ........................ Jarosław Uglis, Natalia Tratwal-Uglis, Odnowa i rozwój wsi w województwie wielkopolskim – studium przypadku gminy Granowo ...................... Edward Wi niewski, Zastosowanie metod rozpoznawania obrazów w badaniach statystycznych jednostek terytorialnych ........................................... Mariusz Wi niewski, Szkolnictwo zawodowe w regionie wałbrzyskim – wyniki badania ankietowego ................................................................... Stefan Zawierucha, Aplikacja narzędzi kształtowania struktury funkcjonalnej układu lokalnego przez samorząd gminy Marciszów .......................... Małgorzata Januszewska, Mirosław Januszewski, Instrumenty stymulowania inwestycji turystycznych wykorzystywane w gminach województwa dolno ląskiego...................................................................................... Bartłomiej Jefma ski, Rozmyty model luk jako ci w ocenie kompetencji pracowników bran y turystycznej regionu Kotliny Kłodzkiej .................. Tomasz Kołakowski, Projekty logistyki miejskiej w lokalnych programach rewitalizacji wybranych miast dolno ląskich ............................................. Anetta Wa niewska, Szanse i zagro enia rozwoju ekonomii społecznej (na podstawie bada ) ........................................................................................ Małgorzata Buraczewska, Magda Buraczewska, Paweł Czarny, Ewelina Szeluga, Emilia Trawczy ska, Ocena jako ci kształcenia studentów specjalno ci Gospodarka i Administracja Publiczna Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Wyniki bada ankietowych z 2010 r. na tle sonda u z 2009 r............................................................................................... 206 221 231 241 249 260 266 274 283 293 303 316 324 335 347 358 365 Spis tre ci 7 Summaries Jan Stachowicz, Lilla Knop, Entrepreneurial capital as a factor of local development ................................................................................................ Marek Obr balski, Degradation and revitalization of urban areas ................ Joanna Czerna-Grygiel, Knowledge-based economy in local environment . Dariusz Głuszczuk, Organisational and legal forms of economic activity of communes – legislative regulations and local self-government practice ... Andrzej Sztando, Workshops as a method of social consultancy in the process of local strategic planning .......................................................................... Sławomir Kłosowski, Management system of properties of local authorities ownership and joint ownership ................................................................... Hanna Kruk, National parks’ activities as a factor of the local development, selected aspects ........................................................................................... Marcin Brol, Perspectives of conducting business activity by local government ................................................................................................. Paweł Gali ski, The assistance by commercial and cooperative banks to investment projects realized with the European Union funds by local government units ....................................................................................... Monika Niedziółka, New or modern concepts of management in the local government’s units? .................................................................................... Bartosz St pi ski, Small and medium-sized enterprises as beneficiaries of the European Union’s structural funds. ...................................................... Daniel Stos, Attitude of enterprises from small and medium-sized sector towards grey zone ....................................................................................... Krzysztof Ćwiel g, The notion and role of managerial control in self-government units – new statutory regulations .......................................... Jarosław Hermaszewski, Process management in territorial self-government. ............................................................................................... Mirosław Stru , Julian Kalinowski, Influence of local government on tourism development in a commune........................................................... Julian Kalinowski, Agricultural advisory versus local development. Selected aspects......................................................................................................... Andrzej Raszkowski, Town promotion strategy based on the example of Szklarska Poręba......................................................................................... Beata Bal-Doma ska, Financing the tasks focused on removing aftermath of calamities in territorial self-government units of Lower Silesia voivodeship in 2009 ........................................................................................................ Emilia Bogacka, The role of public safety in the functioning and development of Pozna .................................................................................................... 22 34 41 50 62 70 80 88 98 108 121 132 144 153 161 172 183 195 205 8 Spis tre ci Ryszard Brol, Andrzej Sztando, Strategic construction of local economy innovation based on the example of Polkowice commune ......................... Cezary Brzezi ski, The processes of suburbanisation of suburbian areas on the example of the communes of Pabianice poviat. Chosen demographic and spatial aspects ...................................................................................... Marian Maciejuk, European Union funds in financing tasks carried out by self-government units in Lower Silesia ...................................................... Łukasz Mamica, Economic dimension of development strategie of cities in Malopolska region ..................................................................................... Artur Myna, Traditional model of local technical infrastructure development on the example of Lublin voivodeship ........................................................ Katarzyna Przybyła, Quality of life in chosen cities of Lower Silesia ......... Marta Kusterka-Jefma ska, Local labour market and educational offer of vocational schools in widnica poviat ........................................................ Małgorzata Rogowska, Local development in National Regional Development Strategy 2010-2020. Regions, cities, rural areas ........................................ Jarosław Uglis, Natalia Tratwal-Uglis, Village renewal and development in Wielkopolska voivodeship – Granowo commune casy study .................... Edward Wi niewski, Application of pattern recognition methods in statistical surveys of territorial units .......................................................................... Mariusz Wi niewski, Vocational education in the region of Wałbrzych – results of questionnaire survey ............................................................... Stefan Zawierucha, Application of instruments moulding of local economy functional structure – the example of Marciszów commune ..................... Małgorzata Januszewska, Mirosław Januszewski, Instruments for stimulating tourist investments used in Lower Silesia voivodeship communes. .................................................................................................. Bartłomiej Jefma ski, Fuzzy quality gaps model in an assessment of workers competence – example of tourist trade in Kłodzko Valley region ............. Tomasz Kołakowski, City logistics projects in local revitalization programmes of selected Lower Silesian cities ................................................................. Anetta Wa niewska, Opportunities and hazards of the social economy development (on the basis of research) ....................................................... Małgorzata Buraczewska, Magda Buraczewska, Paweł Czarny, Ewelina Szeluga, Emilia Trawczy ska, Economy and Public Administration at Wrocław University of Economics – 2010 survey results in comparison with 2009 survey results ............................................................................. 220 230 240 248 259 265 273 282 292 302 315 323 334 346 357 364 378 Wst p Znaczenie problematyki gospodarki lokalnej i rozwoju lokalnego nieustannie ro nie. Przyczynia się do tego przede wszystkim rozwój działalno ci samorządów gminnych i powiatowych – w zakresie zarówno ilo ciowym i jako ciowym, jak i rzeczowym. W rozwoju lokalnym i jego głównych kreatorach, jakimi są owe samorządy, upatruje się jednego z głównych czynników i składników rozwoju społeczno-gospodarczego regionów, pa stw, a nawet układów międzynarodowych, takich jak np. Unia Europejska. Praktyka potwierdza, e zakorzeniony ju w naszej rzeczywisto ci samorządowej paradygmat rozwoju terytorialnego i oparty na nim dorobek naukowy powiązany z gospodarką lokalną istotnie przyczyniają się do tego rozwoju. Istnieje zatem stała potrzeba rozwijania i propagowania wiedzy na temat wszelkich aspektów działalno ci samorządów lokalnych, a tak e podmiotów, czynników i procesów z nimi nie powiązanych, lecz kształtujących układy lokalne. Równie wa ne jest poszukiwanie skutecznych i efektywnych cie ek aplikacji tej wiedzy, a tak e utrzymywanie stałego, wielowymiarowego powiązania między sferą praktyki samorządowej i wiatem nauki, odgrywającego rolę sprzę enia zwrotnego, które nie tylko gwarantuje zako czone sukcesem wdro enia, ale równie wzbogaca aparat teorii. Gospodarka lokalna to przecie nie tylko struktura umiejscowiona w lokalnych granicach, ale równie proces kształtowania tych struktur, tak by ich przemiany mogły zyskać miano rozwoju. Postulaty te są szczególnie istotne dzi , w dobie zjawisk kryzysowych ogarniających znaczącą czę ć gospodarki wiatowej, jednoczesnej globalizacji i regionalizacji kategorii uznawanych dotąd za stanowiące domenę pa stwa, problemów krajowych finansów publicznych, rosnącej konkurencji międzynarodowej, a tak e wyzwa rodowiskowych, demograficznych, społecznych i wielu innych. Nie mniej wa ną przesłanką jest rozwój wcią nowych dla polskich władz i administracji samorządowej dziedzin zarządzania rozwojem lokalnym, takich jak np. wspieranie innowacyjno ci, nowoczesne zarządzanie strategiczne, marketing przestrzeni, wykorzystanie zaawansowanych narzędzi analitycznych, informatyzacja usług publicznych i procedur wewnętrznych, mapowanie procesów administracyjnych i wykorzystanie efektów tej działalno ci, zapewnianie równowagi rozwoju, zadaniowe planowanie finansowe, rozwijanie społecze stwa obywatelskiego i kapitału społecznego, a take prewencja i przeciwdziałanie nowym rodzajom zagro e . Jedną z konstruktywnych odpowiedzi na to zapotrzebowanie jest organizowana corocznie przez Katedrę Gospodarki Regionalnej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu konferencja naukowa pt. „Gospodarka lokalna w teorii i praktyce”. W jej XVIII edycji uczestniczyło szerokie gremium naukowców reprezentujących dziesiątki uczelni i innych instytucji naukowo-badawczych, liczni samorządowcy oraz przedsiębiorcy z całego kraju, a tak e z Republiki Czeskiej. Konferencja ta stanowi, w naszym przekonaniu, wa ne forum wymiany wiedzy oraz koncepcji związanych z problematyką rozwoju terytorialnego i od kilkunastu lat cieszy się niesłabnącą popularno cią. Niniejsza publikacja jest jedną z dwóch zawierających wyniki bada przeprowadzonych i zaprezentowanych przez jej uczestników. ywimy nadzieję, e wzorem edycji ubiegłych stanie się ona przydatna i interesująca dla teoretyków oraz praktyków lokalnej samorządno ci, a tak e wszystkich tych osób, które dopiero rozpoczynają fascynującą przygodę poznawania mechanizmów zjawisk otaczających nas wszystkich na co dzie , a składających się na to, co nazywamy rozwojem lokalnym. Ryszard Brol, Andrzej Sztando PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU Gospodarka lokalna w teorii i praktyce nr 179 2011 Ryszard Brol, Andrzej Sztando Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu STRATEGICZNE KREOWANIE INNOWACYJNO CI GOSPODARKI LOKALNEJ NA PRZYKŁADZIE GMINY POLKOWICE Streszczenie: Na wstępie artykułu autorzy prezentują pojęcia innowacji, innowacyjno ci, gospodarki lokalnej oraz strategii rozwoju gminy. Pó niej koncentrują się na przesłankach i idei kreowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej przez lokalny samorząd. Główna czę ć artykułu to informacje o mechanizmach kreowania zdolno ci absorpcji i generowania innowacji przez gospodarkę lokalną w kontek cie planowania strategicznego. Cało ć rozwa a została zilustrowana prezentacją fragmentów planów rozwoju gminy Polkowice, jako przykładów prawidłowego, strategicznego kreowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej. Słowa kluczowe: innowacyjno ć, strategia, gmina. 1. Wst p Problematyka innowacyjno ci jest współcze nie częstym przedmiotem dyskusji zarówno teoretyków, jak i praktyków ekonomii. Łączona jest zwykle z poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, ich sektorami, a tak e działalno cią Unii Europejskiej oraz władz pa stwowych i regionalnych. Naukowa wymiana informacji i poglądów częstokroć dotyczy identyfikowania oraz akcentowania kolejnych dowodów głębokiego uzale nienia poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, a tak e jego międzynarodowej konkurencyjno ci od zdolno ci do kreowania i absorbowania innowacji. Prowadzone są te liczne dyskusje zmierzające do odpowiedzi na pytania, od jakich czynników zale y poziom innowacyjno ci gospodarki oraz kto, jak i przy wykorzystaniu jakich rodków powinien stymulować wzrost tego poziomu. Niniejszy artykuł wpisuje się w nurt tych debat, jednak jego zadaniem jest rozszerzenie pola postrzegania kategorii innowacyjno ci o jej związki z samorządem lokalnym i jego najwa niejszą działalno cią planistyczną, jaką jest planowanie strategiczne. Tre ć artykułu jest jednym z wyników bada przeprowadzonych przez autorów podczas realizacji, w latach 2009-2010, projektu badawczego pt. „Innowacyjno ć europejskiej przestrzeni regionalnej a dynamika rozwoju gospodarczego” zleconego Uniwersytetowi Ekonomicznemu we Wrocławiu przez Narodowe Cen- Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 207 trum Bada i Rozwoju1, a tak e podczas prac nad opracowywaniem i wdra aniem czterech strategii rozwoju gminy Polkowice. W pracach nad niniejszym artykułem zostały tak e wykorzystane do wiadczenia i informacje pozyskane przez autorów podczas budowy i wdra ania 39 strategii rozwoju polskich gmin2. 2. Kluczowe poj cia Prezentacja zawartych w niniejszym artykule koncepcji oraz wyników bada wymaga przytoczenia i zdefiniowania kilku kluczowych pojęć. Chodzi tu innowacje, innowacyjno ć, gospodarkę lokalną oraz strategię rozwoju gminy. Do teorii ekonomii pojęcia innowacji i innowacyjno ci wprowadził J.A. Schumpeter, który – definiując innowacje jako zastosowanie i upowszechnianie w praktyce nowych rozwiąza – wyró nił trzy następujące po sobie fazy składające się na cykl innowacyjny: invention, innovation, diffusion3. Tym samym wprowadził rozró nienie między wynalazkiem a innowacją, wskazując, e powinna być ona rozumiana jako proces wdra ania i praktycznego zastosowania nowego produktu, procedury lub wzorca postępowania – je li spełniają one cechy nowo ci. Etapem zamykającym cykl innowacyjny jest dyfuzja innowacji w ramach gałęzi gospodarki, a tak e, przez odpowiednią ich adaptację, dyfuzja międzygałęziowa i przestrzenna. Koncepcja triady Schumpetera odnosi kategorię innowacji do zmian podlegających procesowi komercjalizacji. Oznacza to, e z innowacją mamy do czynienia wtedy, gdy efektem zmian są produkty lub procesy mające warto ć ekonomiczną [ witalski 2005, s. 78]. Prezentowana rynkowa koncepcja procesu (cyklu) innowacyjnego definiuje innowacyjno ć jako zdolno ć podmiotów do uczestnictwa w tym procesie. Uczestnictwa w roli kreatora innowacji – innowatora, lub w roli podmiotu mającego zdolno ć do absorpcji innowacji – beneficjenta. Zmiana dokonana przez innowatora staje się innowacją, gdy spełnia istotne cechy warunkujące potraktowanie zmiany jako innowacji. W szczególno ci innowacja jest efektem zmiany – wprowadzonej w sposób wiadomy, celowy i trwały – modyfikującej albo wprowadzającej nowe elementy do sposobu lub efektów funkcjonowania podmiotu kreującego i podmiotów aplikujących innowacje. 1 Narodowe Centrum Bada i Rozwoju jest pa stwową osobą prawną powołaną do realizacji zada z zakresu polityki naukowej i innowacyjnej Polski. 2 Dzier oniów (1996), Dziwnów (2008), Jelenia Góra (1998/2000, 2004), Nowogrodziec (2001), Starachowice (1997), Wojcieszów (2004), Wronki (1998), Bogatynia (2006, 2010), Bolków (2004), Chocianów (2001), Jelcz-Laskowice (2007), Lądek Zdrój (1998), Lubawka (2001), Pie sk (2000), Przemków (2008), wierzawa (2004), Węgliniec (1998, 2007), Dobromierz (1999), Grębocice (2001, 2006), Janowice Wielkie (2002), Je ów Sudecki (2000), Łomazy (2009), Piszczac (2008), Mały Płock (2009), Marciszów (2003, 2010), Podgórzyn (2000), Radków (2008), Radwanice (2001), Rokitno (2009), Rudna (2004), Sulików (2005), Urzędów (2008), Waganiec (2007), Wądro e Wielkie (2008). 3 Więcej na ten temat w: [Schumpeter 1960]. 208 Ryszard Brol, Andrzej Sztando Je li chodzi o pojęcie gospodarki lokalnej, to w literaturze przedmiotu mo na spotkać dwa sposoby jego interpretacji. Pierwszy, który mo na nazwać strukturalnym, sprowadza się do traktowania gospodarki lokalnej jako zbioru powiązanych z sobą podmiotów układu lokalnego, charakteryzującego się pewnymi cechami. Typowym przykładem takiej koncepcji jest definicja R. Broszkiewicza wskazującego, i gospodarka lokalna to „okre lony układ podmiotowy, przedmiotowy, strukturalny i przestrzennie delimitowany charakteryzujący się funkcjami zewnętrznymi i wewnętrznymi względem społeczno ci zamieszkującej na obszarze podziału administracyjnego, tj. poni ej stopnia wojewódzkiego” [Broszkiewicz 1996, s. 33]. Tak zdefiniowany układ podmiotów charakteryzuje się szczególnymi cechami. Podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe oraz ró norodne instytucje oddziałują na rodowisko naturalne, zagospodarowanie przestrzenne, warunki ycia ludno ci oraz na lokalne rynki, a tak e bezpo rednio i po rednio, wzajemnie na siebie. Jak pisze A. Zalewski, „w procesie funkcjonowania zachodzą pomiędzy tymi podmiotami liczne powiązania i współzale no ci wynikające z ich współpracy i kooperacji, wymiany dóbr i usług, wiadczenia pracy, konkurencji itp.” [Zalewski 1995, s. 8]. Wchodząc we wzajemne interakcje oraz wywierając wpływ na pozostałe elementy swojego otoczenia, stają się jednym z najistotniejszych elementów przesądzających o zmianach niemal wszystkich struktur gospodarczych i społecznych układu lokalnego. Wła ciwo ć ta wydaje się upowa niać do twierdzenia, e ich rozwój połączony z pozytywnym bilansem wpływu na ewolucję swojego otoczenia mo e być uto samiany z rozwojem lokalnym. Drugi sposób interpretacji gospodarki lokalnej mo na okre lić jako czynno ciowy. Dla wielu autorów publikacji po więconych gospodarce lokalnej jest ona bowiem szeregiem czynno ci słu ących rozwojowi lokalnemu. J. Parysek pisze, e w ujęciu ogólnym za gospodarkę lokalną uznać mo na „działania na rzecz rozwoju jednostki lokalnej czyli lokalnego, terytorialnego systemu społecznego”, natomiast w cisłym – „działania społeczno-gospodarcze, które wykorzystują lokalne czynniki i ograniczenia rozwoju” [Parysek 1995, s. 7]. Powy sza definicja nie wskazuje jednak podmiotu owych działa . Dokonują tego ujęcia innych autorów. Gospodarka lokalna jako zespół koordynowanych przez samorząd czynno ci słu ących rozwojowi lokalnemu pojawia się m.in. w opracowaniach takich autorów, jak E.J. Blakely i N.G. Leigh [Blakely, Leigh 2010] oraz J. Reijnen [Reijnen 1987]. Traktują oni gospodarkę lokalną jako proces, w którym władze lokalne, wykorzystując zasoby własne (układu lokalnego) oraz zewnętrzne, stymulują rozwój danej, podstawowej jednostki terytorialnej. Z kolei strategia rozwoju gminy, czyli strategia rozwoju lokalnego, to spójny zestaw celów harmonijnego rozwoju gminy oraz zsynchronizowany i skoordynowany program działa , które mają prowadzić do ich osiągnięcia. W ujęciu czynno ciowym, strategia ta mo e być postrzegana jako wiązka przedsięwzięć podejmowanych przez władze gminne (gospodarka lokalna w ujęciu czynno ciowym) w celu osiągnięcia ustalonych zmian gospodarki lokalnej w ujęciu strukturalnym, zwykle Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 209 przy współpracy z ró norodnymi partnerami, takimi jak organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa oraz podmioty administracji publicznej. Inaczej mówiąc, strategia rozwoju gminy to zbiór samorządowych, długoterminowych, wielopłaszczyznowych, lecz spójnych idei rozwoju lokalnego danej gminy4. W ujęciu formalnym jest to długookresowy dokument planistyczny przyjmowany w formie uchwały przez organ stanowiący samorządu gminy (radę) i powierzany do wykonania organowi wykonawczemu tego samorządu (wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta), wyznaczający cele i okre lający zadania, których wykonanie ma zapewnić osiągnięcie tych celów w istotnym stopniu, a tak e definiujący procedury wykonawcze i ewaluacyjne. 3. Przesłanki i idea strategicznego kreowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej oraz obiekt bada Współcze nie, w warunkach nasilających się procesów globalizacji, przebiegających zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej, a tak e w ekosystemach, opieranie zmian o charakterze innowacyjnym wyłącznie na procesach komercyjnych nie jest ani konieczne, ani po ądane, chocia bez wątpienia pozostaje istotnym warunkiem ich narodzin i upowszechniania. W warunkach pogłębiającej się integracji europejskiej i globalizacji, stymulowanie innowacyjno ci podmiotów gospodarczych, organizacji, a tak e – przede wszystkim – terytorialnych układów społeczno-gospodarczych, staje się istotnym instrumentem polityki gospodarczej na szczeblach: międzynarodowym, krajowym, regionalnym. Inaczej mówiąc, wspieranie innowacyjno ci układów terytorialnych staje się nową formą interwencji publicznej, kierowanej – przez podmioty kreujące politykę gospodarczą, społeczną i rodowiskową – do podmiotów gospodarki ponadnarodowej, krajowej i regionalnej. W skali Unii Europejskiej, strategiczne cele takiego wsparcia formułują m.in. Strategia Lizbo ska, Program Ramowy Konkurencyjno ci i Innowacji oraz polityka regionalna UE okre lająca (na lata 2007-2013) kryteria i procedury wsparcia proinnowacyjnego rozwoju regionów. Propozycją scenariusza realizującego politykę proinnowacyjną w skali kraju jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, opracowany w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013. Sformułowane w ramach tego programu działania, współfinansowane przez Unię Europejską, obejmują zarówno bezpo rednie wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowych, jak i wsparcie systemowe, wspierające potencjał sektora B+R oraz jego zdolno ć do kreowania innowacji, a tak e stymulujące zdolno ci podmiotów gospodarczych do absorpcji zmian o charakterze innowacyjnym. Na szczeblu regionalnym, to znaczy wojewódzkim, podstawowym działaniem na rzecz innowacyjno ci gospodarki regionalnej jest opracowywanie i wdra anie re4 Inne, lecz zbli one merytorycznie ujęcia idei strategii mo emy odnale ć np. w: [Prusek 2001 oraz Bieniecki, Szczupak 2001]. 210 Ryszard Brol, Andrzej Sztando gionalnych strategii innowacji. Strategie te mają budować partnerstwo na rzecz regionalnego systemu innowacji, w ramach tzw. złotego trójkąta, obejmującego władze samorządowe, jednostki naukowo-badawcze oraz przedsiębiorstwa. Jak widać z powy szego, na wszystkich ponadlokalnych poziomach gospodarowania i polityki mamy do czynienia z długookresowymi planami proinnowacyjnych działa przyjmującymi formę strategiczną. Pojawia się zatem pytanie – czy strategiczne kreowanie innowacyjno ci terytorialnych układów społeczno-gospodarczych powinno ko czyć się na poziomie regionalnym? Zdaniem autorów, odpowied na to pytanie jest negatywna. Istnieją bowiem liczne przesłanki budowy proinnowacyjnych, strategicznych koncepcji na poziomie lokalnym, rozumianym jako poziom gminny lub powiatowy. Koncentrując dalsze rozwa ania wyłącznie na pierwszym z nich, jako argumenty za gminnym, strategicznym kreowaniem innowacyjno ci gospodarki lokalnej mo na wskazać: a) wysoką liczebno ć, wynikających z regulacji prawnych, a tak e fakultatywnych związków formalnych, ekonomicznych i funkcjonalnych, łączących samorządy gmin z lokalnymi podmiotami gospodarczymi oraz organizacjami naukowo-badawczymi, b) wysoki stopie uzale nienia mo liwo ci działa samorządów lokalnych, w tym przede wszystkim wynikających z dochodów bud etowych, od potencjału i kondycji lokalnych przedsiębiorstw, a co za tym idzie – od ich innowacyjno ci, c) szeroką paletę narzędzi oddziaływania władz gmin na lokalne podmioty gospodarcze5, w tym mo liwo ć zakładania podmiotów statutowo zajmujących się innowacjami, d) wysoki stopie wiedzy władz gmin na temat lokalnych mo liwo ci wykorzystania potencjałów endogenicznych w kreowaniu i absorbowaniu innowacji, e) rosnącą presję wła cicieli i naczelnej kadry kierowniczej podmiotów gospodarczych wywieraną na władze gmin, mającą na celu przyjęcie przez te ostatnie roli wielowymiarowego stymulatora lokalnego rozwoju gospodarczego6, f) rosnącą presję społeczno ci lokalnych wywieraną na władze gmin, mającą na celu przyjęcie przez te ostatnie roli aktywnego kreatora rozwoju rynku pracy, g) dysponowanie przez samorządy wielu gmin rodkami niezbędnymi do odgrywania roli stymulatora innowacyjno ci gospodarki lokalnej, h) realizowanie przez samorządy gmin własnej polityki w długim czasie, co jest warunkiem niezbędnym w przypadku dą enia do osiągania celów związanych z innowacyjno cią gospodarki lokalnej. Skoro istnieją powody i mo liwo ci długookresowego, kompleksowego i skutecznego, czyli strategicznego kreowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej przez samorząd gminy, to nale y rozstrzygnąć, w ramach jakiego planu mo e się to odbywać. Czy wzorem samorządów regionalnych organy stanowiące samorządów gmin5 6 Więcej na ten temat w: [Sztando 1999, s. 79-108]. Więcej na ten temat w: [Sztando 1998, s. 12-29]. Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 211 nych mogą lub powinny przyjmować lokalne strategie innowacji? Pierwsze tego typu inicjatywy ju się pojawiają7 i być mo e ulegną przynajmniej czę ciowemu upowszechnieniu, tym niemniej jest to obecnie działalno ć zupełnie nowa i znajdująca się w fazie konceptualizacji oraz zbierania i weryfikacji do wiadcze . Znacznie większych mo liwo ci nale y dzi , zdaniem autorów, upatrywać w sporządzanych w Polsce ju od kilkunastu lat8 „tradycyjnych” strategiach rozwoju gmin. Łącząc przytoczone wy ej definicje, zawarty w tytule niniejszego opracowania termin „strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej” nale y zatem rozumieć jako takie konstruowanie i wdra anie strategii rozwoju gminy, dzięki któremu wzrasta poziom innowacyjno ci gospodarki lokalnej, a w jego efekcie wzrasta poziom rozwoju lokalnego. Oznacza to, ze strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej polega na takim, prowadzonym przez władze gminy, zarządzaniu strategicznym, dzięki któremu wzrasta zdolno ć gospodarki lokalnej do: a) absorpcji innowacji, począwszy od drugiej lub choćby w ramach trzeciej fazy cyklu innowacyjnego, mających swoje ródło (fazę pierwszą) poza jej obszarem. Chodzi tu zatem o pozyskiwanie innowacji jako egzogenicznych czynników rozwoju lokalnego; b) generowania rodzimych innowacji, przynajmniej w czę ci na podstawie lokalnego, endogenicznego potencjału innowacyjnego, począwszy od pierwszej fazy cyklu innowacyjnego, a do wdro enia praktycznego i dyfuzji w gospodarce lokalnej, lub – co znacznie korzystniejsze – w gospodarce regionu, kraju, a nawet w gospodarce globalnej. Analiza tre ci strategii rozwoju polskich gmin nie pozwala jednak na twierdzenie, i są one często ukierunkowane na podnoszenie innowacyjno ci gospodarki lokalnej lub chocia by w istotnym stopniu akcentują tę problematykę. Zwykle bowiem ich tre ć koncentruje się na wypełnianiu ustawowych zada samorządowych. Tym niemniej istnieje mo liwo ć zidentyfikowania strategii, które stanowią wyjątek od tej reguły. Jednym z nich są strategie rozwoju gminy Polkowice, przyjmowane i realizowane przez władze samorządowe tej gminy w latach 1995, 2001, 2007 i 2010. Mogą one stanowić przykład interesujących, a jednocze nie skutecznie aplikowanych koncepcji długookresowego stymulowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej. Gmina Polkowice jest gminą miejsko-wiejską poło oną w południowo-zachodniej czę ci Polski. Liczy ok. 26 tys. mieszka ców i 168 km2. Na jej terenie poło one są bogate zasoby rudy miedzi, od kilkudziesięciu lat intensywnie eksploatowane przez jeden z największych polskich podmiotów gospodarczych – KGHM PM SA. Gospodarka gminy zmienia się jednak od kilkunastu lat z monofunkcyjnej w polifunkcyjną, a wysokie dochody samorządu pozwalają na realizację 7 Nale y do nich np. Strategia Innowacji Gminy M ciwojów. Do strategii innowacji obejmujących lokalne układy terytorialne mo na równie zaliczyć Strategię Innowacji Powiatu Milickiego. 8 W krajach o dłu szych tradycjach samorządowych planowanie strategiczne w gminach ma ju kilkudziesięcioletnią historię. 212 Ryszard Brol, Andrzej Sztando wielu interesujących, progospodarczych, w tym proinnowacyjnych, przedsięwzięć. Ze względu na ograniczone ramy niniejszej publikacji poni ej została dokonana jedynie ich fragmentaryczna prezentacja. 4. Strategiczne kreowanie zdolno ci absorpcji i generowania innowacji – przykład gminy Polkowice Proinnowacyjne ukształtowanie oferty lokalizacyjnej przez lokalną jednostkę terytorialną determinuje jej zdolno ć do reagowania na zmiany w makrootoczeniu, w tym przede wszystkim zdolno ć do absorpcji innowacji. Współcze nie głównym nurtem dyfuzji innowacji na poziom lokalny są procesy globalizacji oraz integracja europejska. Egzogeniczne czynniki rozwoju lokalnego generowane są przez zmiany zachodzące w regionalnym, krajowym i międzynarodowym otoczeniu lokalnego układu terytorialnego. Czynniki tego rodzaju są konsekwencją m.in.: procesów globalizacji, procesów integracji europejskiej, zmieniających się warunków makroekonomicznych, zmian ustrojowych (np. decentralizacji pa stwa), zmieniającej się koniunktury gospodarczej, polityki regionalnej, konkurencyjno ci otaczających regionów itp. Egzogeniczne czynniki rozwoju lokalnego zyskują na znaczeniu w warunkach trwałej tendencji do pogłębiania się społecznego i terytorialnego podziału pracy, liberalizacji gospodarki, dyfuzji informacji, a tak e procesów demokratyzacji i decentralizacji władzy. W takich warunkach no nikiem dyfuzji innowacji są – będące efektem procesu liberalizacji rynków – nowe formy wielopłaszczyznowej dekoncentracji produkcji i usług. Znacząca czę ć takiej delokalizacji związana jest z rozprzestrzenianiem innowacji przez firmy – w poszukiwaniu ni szych kosztów działalno ci – z wysoko rozwiniętych, zurbanizowanych obszarów na poziom gospodarki lokalnej. Obok tradycyjnej formy delokalizacji procesów biznesowych, jaką jest outsourcing – oznaczający przesunięcie zamówie , produkcji, usług i cało ci procesów biznesowych lub ich czę ci do innej firmy, procesy globalizacji stworzyły warunki do wykreowania i upowszechnienia nowych form delokalizacji. Nale ą do nich przede wszystkim: offshoring, sourcing, homesourcing oraz multisourcing [Rybi ski 2007, s. 30-32]. Offshoring obejmuje przesunięcie procesów biznesowych lub ich czę ci do zagranicznych podmiotów funkcjonujących w ramach jednej firmy. Jednoczesna delokalizacja prowadzona w formie outsourcingu i offshoringu okre lona jest jako sourcing, który mo e być definiowany jako poszukiwanie wła ciwych kompetencji, za wła ciwe wynagrodzenie, z wła ciwego ródła, we wła ciwej lokalizacji. Homesourcing jest procedurą delokalizacji, w ramach której produkcja lub usługi są wykonywane na rzecz okre lonej firmy przez jej pracowników w ich miejscu zamieszkania. Multisourcing ma charakter strategii wykorzystującej wszystkie mo liwe formy delokalizacji procesu biznesowego, organizowanego w postaci globalnych korporacji sieciowych. Z punktu widzenia lokalnych układów terytorialnych, poszukujących nowych proinnowacyjnych impulsów w rozwoju lokalnym, strategie delo- Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 213 kalizacji prowadzone przez firmy sieciowe mogą się stać ródłem zwiększenia endogenicznych potencjałów rozwojowych gospodarki lokalnej. Wykorzystanie takiej lokalnej szansy, wynikającej z globalno ci zmian, wymaga wiedzy, umiejętno ci i woli przyjęcia przez społeczno ci lokalne strategii rozwoju lokalnego otwartej na innowacyjne wyzwania globalizacji. Celem takiej strategii, w warunkach opisanych wy ej zjawisk międzynarodowych, staje się zwiększenie lokalnej, endogenicznej zdolno ci do absorpcji innowacji w ramach delokalizowanych procesów biznesowych. Otwarcie podmiotów gospodarki lokalnej na outsourcing wymaga przyjęcia strategii skierowanej na oferowanie pakietu korzy ci zewnętrznych adresowanych do firm sieciowych poszukujących kooperantów, tj. podmiotów, które mogłyby stanowić ogniwo w zglobalizowanym ła cuchu innowacyjnego procesu biznesowego. Otwarcie strategii rozwoju lokalnego na absorpcję efektów delokalizacji przebiegającej w formie offshoringu wymaga przygotowania lokalnej, proinnowacyjnej oferty korzy ci lokalizacyjnych. Beneficjentami takiej oferty mogą być bowiem podmioty lokalizujące, w drodze inwestycji bezpo rednich, innowacyjną działalno ć gospodarczą w strukturze gospodarki lokalnej. Lokalne otwarcie na homesourcing istotne jest w przypadku lokalnych układów terytorialnych, posiadających zasób wysokokwalifikowanych kadr w zawodach umo liwiających pracę na odległo ć. W takim przypadku lokalna strategia wykorzystania endogenicznego kapitału intelektualnego powinna mieć charakter, z jednej strony, globalnie adresowanej oferty dotyczącej skali i zakresu homesourcingu, z drugiej za , oferty korzy ci adresowanych do wysokokwalifikowanych kadr podejmujących pracę w formule zatrudnienia na odległo ć w podmiotach globalnych sieci. W strategiach rozwoju gminy Polkowice mo emy odnale ć wiele działa słu ących absorpcji procesów delokalizacji. Nale ą do nich: a) pozyskanie specjalnej strefy ekonomicznej, a następnie pozyskanie decyzji polskiego rządu o rozszerzeniu jej obszaru, b) współtworzenie regionalnego parku przemysłowo-technologicznego, c) budowa internetowej bazy ofert gospodarczych i inwestycyjnych, d) prawne i infrastrukturalne przygotowanie atrakcyjnych logistycznie terenów inwestycyjnych, e) wspieranie samorządu powiatowego w realizacji inwestycji infrastrukturalnych oraz w realizacji działa słu ących rozwojowi lokalnego rynku pracy skutkujących podniesieniem poziomu i rozbudową funkcjonalną polkowickiej oferty korzy ci zewnętrznych, f) stała promocja gospodarcza gminy o charakterze międzynarodowym, w tym poprzez dystrybucję wydawnictw mających charakter katalogów propozycji inwestycyjnych wraz z ofertą korzy ci zewnętrznych dla inwestorów, g) stymulowanie samorządów powiatowego i wojewódzkiego do intensyfikacji promocji gospodarczej Polkowic oraz subregionu polkowickiego, 214 Ryszard Brol, Andrzej Sztando h) zapewnienie powszechnego, taniego dostępu do szerokopasmowego Internetu, i) opracowanie i aplikacja optymalnych procedur obsługi inwestorów, w tym przede wszystkim inwestorów zagranicznych, j) oferowanie preferencji prawno-finansowych dla inwestorów zewnętrznych w ramach dostępnej prawem pomocy publicznej, k) wsparcie inwestorów zewnętrznych w pozyskiwaniu kadr pracowniczych, l) zapewnienie zachodnioeuropejskich standardów zamieszkania oraz wielowymiarowej (edukacyjnej, sportowo-rekreacyjnej, handlowej, usługowej, administracyjnej, medycznej) obsługi pracowników inwestorów zewnętrznych, m) utrzymanie wysokiego poziomu bezpiecze stwa działalno ci gospodarczej, n) doskonalenie systemów bie ącej obsługi administracyjnej przedsiębiorców poprzez budowę elektronicznych systemów: rejestracji, obiegu i archiwizacji dokumentów oraz realizacji spraw; usług administracyjnych; informacji przestrzennej; analitycznych, wspomagających procesy podejmowania decyzji, o) podnoszenie kapitałów zakładowych i akcyjnych licznych spółek gminnych w celu podniesienia ich skuteczno ci i efektywno ci działania, a tak e rozszerzenia zakresu działalno ci, w tym poprzez absorpcję innowacji, p) wspieranie rozwoju przedsiębiorstw działających w proinnowacyjnych dziedzinach działalno ci gospodarczej (np. ekologiczne rolnictwo i ekoenergetyka), q) wspieranie upowszechniania innowacyjnych rozwiąza proekologicznych, r) pozyskiwanie informacji na temat stanu lokalnych przedsiębiorstw i oczekiwa ich wła cicieli w stosunku do samorządu gminy. Podstawowymi, endogenicznymi siłami sprawczymi kreującymi innowacyjno ć lokalnej jednostki terytorialnej są zasoby lokalnego kapitału ludzkiego oraz lokalnego kapitału społecznego. Kapitał ludzki to wiedza, umiejętno ci i mo liwo ci jednostek, mające warto ć ekonomiczną dla organizacji. W przypadku gospodarki lokalnej taką warto cią ekonomiczną jest zdolno ć do innowacyjnych zachowa oraz umiejętno ć reagowania na innowacyjne zmiany w makrootoczeniu gminy. Znaczenie lokalnego kapitału ludzkiego jest równie dostrzegane i doceniane przez społeczno ci lokalne i ich władze samorządowe. Objawia się to m.in. opieraniem w znaczącym stopniu strategii rozwoju gminy na wynikach diagnoz i prognoz tego kapitału, a tak e częstym anga owaniem szerokiej reprezentacji mieszka ców do prac nad tymi strategiami9. To ostatnie działanie jest ju na tyle powszechne, zarówno w Polsce, jak i w Europie, e m.in. nosi własne nazwy – planowania partnerskiego lub planowania partycypacyjnego. Ma ono miejsce równie w omawianej gminie. Przykładowo, w pracach nad strategią rozwoju z 2001 r. uczestniczyło 140 liderów lokalnych, tzn. osób pełniących istotne funkcje w lokalnych organizacjach gospodarczych i społecznych, a przez to mogących okre lać się jako reprezentanci miejscowej społeczno ci. Je li 9 Por. m.in. [Brol 2005]. Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 215 chodzi o dane obiektywne, to – oprócz kompleksowej diagnozy prospektywnej – jednym z kluczowych ródeł informacji wykorzystanych w procesie budowy strategii stały się wyniki bada ankietowych przeprowadzonych w ród mieszka ców gminy, a tak e podmiotów gospodarczych. Prócz tego ciekawą, uzupełniającą inicjatywą było zaproszenie wszystkich mieszka ców do przedkładania własnych koncepcji rozwoju gminy i prowadzenia działalno ci samorządowej na specjalnych formularzach wydrukowanych w lokalnej prasie. Biorąc powy sze pod uwagę, uprawnione wydaje się twierdzenie, e w procesie planowania strategicznego uwzględniono lokalny kapitał ludzki jako endogeniczny czynnik innowacyjno ci gospodarki gminy, a tak e jako współtwórcę proinnowacyjnych, strategicznych zamierze samorządu. Dzięki temu tre ć strategii jest prawidłowo ukierunkowana na rozbudowę tego kapitału i tworzenie warunków wzrostu jego warto ci ekonomicznej poprzez podnoszenie zdolno ci mieszka ców do uczestnictwa we wszystkich fazach cyklu innowacyjnego. wiadczą o tym chocia by takie zawarte w nich przedsięwzięcia, jak: a) utworzenie szkoły wy szej, oferującej bezpłatne, stacjonarne kształcenie na kierunkach mechatronika, informatyka, stosunki międzynarodowe oraz administracja, a tak e prowadzącej badania naukowe i realizującej prace rozwojowe oraz wdro eniowe, b) finansowe wspieranie ww. szkoły wy szej w procesie rozwoju oferty edukacyjnej, bada naukowych i współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami, c) utworzenie i stałe wspieranie rozwoju uniwersytetu trzeciego wieku, d) organizacja oraz wspieranie usług doradczych dla rolników, przedsiębiorców i osób zamierzających podjąć działalno ć gospodarczą, e) organizacja dla mieszka ców gminy szkole mających na celu podniesienie lub zmianę ich kwalifikacji zawodowych, f) popularyzacja w ród mieszka ców gminy idei przedsiębiorczo ci, g) utworzenie „inkubatora przedsiębiorczo ci”, h) stworzenie lokalnego systemu poradnictwa i informacji zawodowej, i) organizacja i wspieranie organizacji sta y i przygotowa zawodowych, j) współpraca z NGO wspierającymi rozwój lokalnych rynków pracy, k) utworzenie systemu stypendiów za wyniki w nauce dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjów, szkół rednich i studentów szkół wy szych, a tak e wspieranie mieszka ców gminy w pozyskiwaniu stypendiów zewnętrznych, w szczególno ci finansowanych z funduszy Unii Europejskiej, Z kolei lokalny kapitał społeczny stanowią trwałe, lokalne zasoby społeczne mające zdolno ć uruchamiania strumienia korzy ci ekonomicznych osiąganych przez gospodarkę lokalną. Pojęcie lokalnego kapitału społecznego obejmuje sumę aktualnych i potencjalnych, lokalnych zasobów społecznych, na które składają się [Brol 2009, s. 317-318]: a) trwały porządek (ład) społeczny, rozumiany jako zespół warto ci, norm i postaw kształtujących lokalne interakcje społeczne, 216 Ryszard Brol, Andrzej Sztando b) trwała, zinstytucjonalizowana sieć relacji, znajomo ci oraz wzajemnego uznania i zaufania, tworzona przez instytucje samorządu lokalnego i gospodarczego oraz ró nego rodzaju lokalne związki, stowarzyszenia i organizacje społecze stwa obywatelskiego, c) relacje społeczne i interakcje lokalne, przebiegające między mieszka cami lokalnego układu terytorialnego, między społeczno cią lokalną a instytucjami samorządowymi i pozarządowymi, a tak e w ramach tych instytucji i organizacji. Są one ródłem nowej warto ci, którą mo na traktować jako spoiwo łączące lokalnych aktorów społecznych, utrzymujące lokalną społeczno ć jako cało ć i tworzące społecze stwo lokalne z jednostek. Ze względu na rozmaite uwarunkowania lokalne, kapitał społeczny w ró nych społeczno ciach lokalnych ma inną zawarto ć merytoryczną. Mo na zatem stwierdzić, e ma charakter kontekstowy i nie mo na go generalizować. Oczywisty jest bowiem fakt, e znaczenie indywidualnych i zinstytucjonalizowanych relacji społecznych wynikających z pokrewie stwa, ufno ci, norm wzajemno ci i pomocy jest ró ne w ró nych warunkach narodowych, regionalnych i lokalnych. Aktywno ć społeczna ma inne znaczenie w rozwiniętych demokracjach kapitalistycznych i w transformujących się krajach postkomunistycznych. Inne w du ych metropoliach oraz rozwiniętych zurbanizowanych regionach, a inne na zacofanych obszarach rolniczych. Inne w gminie o bogatych korzeniach historycznych i kulturowych, będącej zintegrowaną wspólnotą tzw. małej ojczyzny, a inne w gminie, gdzie zaufanie społeczne jest ograniczone zarówno w układzie horyzontalnym (między grupami obywateli), jak i wertykalnym (w relacjach władza lokalna – lokalna społeczno ć). Lokalne uwarunkowania decydują równie o skali i strukturze efektów generowanych przez lokalny kapitał społeczny. Co więcej, efekty te mogą mieć zarówno charakter pozytywny, czyli stymulujący rozwój lokalny, jak i negatywny, skutkujący ograniczeniem mo liwo ci rozwoju lokalnego. Z punktu widzenia ekonomii kapitał mo na okre lić przymiotnikiem „społeczny”, gdy generuje efekty zewnętrzne będące rezultatem interakcji społecznych, które to interakcje, mimo e nie są rynkowe, dają efekty ekonomiczne. Dzieje się to w procesach wypełniania przez ten kapitał dwóch rodzajów funkcji. Pierwsze to funkcje endogeniczne polegające na zmniejszaniu niepewno ci w yciu społecznym i gospodarczym. Uszczegółowiając, mo na powiedzieć, e zmniejsza on czę ć ryzyka związanego z podejmowaniem i prowadzeniem działalno ci gospodarczej oraz współpracą między członkami społeczno ci lokalnej, instytucjami społecze stwa obywatelskiego i władzami samorządowymi. W ten sposób lokalny kapitał społeczny redukuje materialne wydatki na zabezpieczenie zasobów i dóbr podmiotów gospodarki lokalnej, na lokalną sygnalizację, czyli promocję własnych, pozytywnych cech w celu budowy zaufania otoczenia, a tak e na pokrycie kosztów transakcyjnych związanych z rozpoznaniem lokalnego otoczenia. Inaczej mówiąc, realizując swoje funkcje endogeniczne, lokalny kapitał społeczny – przez obni enie kosztów działalno ci oraz tworzenie atmosfery ufno ci i partnerstwa – stymuluje Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 217 aktywno ć gospodarczą w gminie, a tym samym zwiększa zdolno ć podmiotów gospodarki lokalnej do uczestnictwa w procesie innowacyjnym. Dotyczy to zarówno lokalnego wymiaru triady Schumpetera, jak i – przede wszystkim – makroekonomicznego wymiaru fazy dyfuzji innowacji w zakresie zdolno ci gospodarki lokalnej do ich absorpcji. Drugi rodzaj to funkcje egzogeniczne, polegające na budowie pozytywnego wizerunku społeczno ci lokalnej w opinii podmiotów bli szego i dalszego otoczenia. Proces owej budowy przebiega poprzez transmisję informacji na temat cech lokalnego kapitału społecznego i społeczno-gospodarczych, lokalnych efektów tych cech. Warto przy tym podkre lić, e realizatorami owej transmisji są nie tylko podmioty gospodarki lokalnej, np. władze samorządowe, ale tak e podmioty nie nale ące do niej, lecz w ramach swojej działalno ci, np. komercyjnej (medialnej, turystyczno-rekreacyjnej, doradczej i in.) albo naukowo-badawczej, dystrybuujące informacje o o rodkach lokalnych dysponujących bogactwem lokalnego kapitału społecznego. W ten sposób lokalny kapitał społeczny redukuje nakłady niezbędne na ponadlokalną sygnalizację, czyli – analogicznie jak w przypadku sygnalizacji lokalnej – promocję własnych, pozytywnych cech w celu budowy zaufania otoczenia, tyle, e tym razem chodzi o otoczenie ponadlokalne. To z kolei sprzyja inicjacji i rozwojowi więzi między gospodarką lokalną a zewnętrznymi podmiotami uczestniczącymi w cyklu innowacyjnym. Czy w strategiach omawianej gminy odnajdziemy długofalowe działania zmierzające do budowy i zabezpieczenia miejscowego kapitału społecznego? Bez wątpienia tak. Są nimi: a) opracowanie i wdro enie gminnego programu budowy społecze stwa obywatelskiego, zawierającego m.in. takie działania jak: edukacja obywatelska, promocja postaw obywatelskich, utworzenie i rozwój działalno ci młodzie owej rady miejskiej, b) opracowanie i wdro enie gminnego programu komunikacji społecznej, zawierającego m.in. takie działania jak: doskonalenie systemu informowania społeczno ci lokalnej o działalno ci władz gminy, współpraca samorządu gminy ze rodowiskami młodzie y, promowanie aktywno ci publicznej i zawodowej, rozbudowa systemu public relations, intensyfikacja promocji wewnętrznej, ankietowy monitoring opinii publicznej, c) budowa centrum aktywno ci lokalnej – siedziby i miejsca działalno ci kilkudziesięciu lokalnych NGO, d) materialne, informacyjne i kadrowe wspieranie lokalnych NGO, e) rozwój systemu konsultacji władz samorządu z lokalnym biznesem, f) promocja osób najbardziej zasłu onych dla rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnych gminy, g) wspieranie (w tym finansowe) rozwoju współpracy jednostek organizacyjnych gminy z lokalnymi NGO, h) wspieranie lokalnych NGO w pozyskiwaniu rodków z UE, 218 Ryszard Brol, Andrzej Sztando i) organizacja i wspieranie działa wolontariatu, j) opracowywanie i wdra anie rocznych programów współpracy z NGO i innymi podmiotami prowadzącymi działalno ć po ytku publicznego, k) powołanie gminnego, międzysektorowego „Ekoforum Gminy Polkowice”. 5. Zako czenie Delokalizacja procesów biznesowych, będąca istotnym nurtem procesów globalizacji, a tak e integracji europejskiej, mo e być istotnym no nikiem dyfuzji innowacji na poziom gospodarki lokalnej. Ponadto niektóre własno ci lokalne mogą być ródłami lub katalizatorami pierwszych faz procesu innowacyjnego. Tego rodzaju egzogeniczne i endogeniczne czynniki rozwoju mogą stymulować innowacyjne i modernizacyjne zmiany w strukturze lokalnej bazy ekonomicznej, stwarzać nowe elementy struktury funkcjonalnej i nowe miejsca zatrudnienia na lokalnym rynku pracy, a tak e kreować nowe ródła zasilania lokalnego bud etu. Aby ta mo liwo ć została wykorzystana, niezbędne są jednak długoterminowe, kompleksowe i spójne, to znaczy strategiczne działania prowadzone przez głównego, wielopłaszczyznowego i wielofunkcyjnego aktora gospodarki lokalnej, jakim jest samorząd gminy. wiadomo ć tego uzale nienia jest coraz większa, a jej skutkiem jest coraz szersze uwzględnianie działa proinnowacyjnych w strategiach rozwoju gmin, czego przykładem jest działalno ć planistyczna władz gminy Polkowice. Oczywi cie, przedstawione wy ej listy przedsięwzięć strategicznych zostały zbudowane i wdro one do realizacji przez te władze nie tylko w celach proinnowacyjnych, nie mniej jednak ich proinnowacyjne efekty były i nadal są jedną z najwa niejszych ich przesłanek. Ko cząc, warto przedstawić wa niejsze efekty omawianego, polkowickiego, strategicznego kreowania innowacyjno ci gospodarki lokalnej. Spo ród wymienionych wy ej strategicznych zada , jakie wyznaczył sobie ten samorząd, niemal wszystkie zostały ju zrealizowane lub znajdują się w fazie realizacji. Na terenie gminy została utworzona, a następnie poszerzona specjalna strefa ekonomiczna. Niemal cały, zurbanizowany i przeznaczony do zurbanizowania obszar gminy został wyposa ony we wszystkie rodzaje mediów. Standard zamieszkania i obsługi mieszka ców nie odbiega od rednich zachodnioeuropejskich, a w wielu dziedzinach je przewy sza. W ten sposób infrastruktura techniczna i społeczna tworzą silny efekt zewnętrzny, przyciągający innowacyjnych inwestorów, a jednocze nie skłaniają do lokalnych inwestycji przedsiębiorstwa ju tu obecne. Bezustannie prowadzone są działania budujące oraz umacniające kapitał ludzki i społeczny. Badania socjologiczne wskazują, e bez wątpienia mo emy mówić o wysokim stopniu aktywno ci, przedsiębiorczo ci, współpracy, zaufania i to samo ci społeczno ci lokalnej. W efekcie, w okresie realizacji omówionych strategii w badanej gminie zainwestowało wiele zarówno międzynarodowych, jak i krajowych, konkurujących w skali globalnej, innowacyjnych firm, takich jak: Volkswagen (Niemcy), Royal Europa (Kanada), Sitech (Niemcy), CCC (Polska), Schnellecke (Niemcy), NG2 (Polska), Sanden (Japonia), TCM (Austria), Strategiczne kreowanie innowacyjno ci gospodarki lokalnej 219 Atlas Copco (Szwecja), Houghton (USA), Hörmann (Niemcy), LCI (Austria), Bornay (Hiszpania), Oerlikon Balzers (przedsiębiorstwo międzynarodowe z siedzibą w Księstwie Liechtenstein). Utworzona przez gminę wraz z samorządem powiatowym Dolno ląska Wy sza Szkoła Przedsiębiorczo ci i Techniki ci le współpracuje z ww. przedsiębiorstwami, w tym w zakresie innowacji. Oczywi cie, powy sza krótka charakterystyka skutków proinnowacyjnego zarządzania strategicznego w gminie Polkowice nie obejmuje całego ich spektrum, nie mniej jednak stanowi dowód, e rola samorządu lokalnego w kreowaniu innowacyjno ci gospodarki lokalnej nie pozostaje jedynie w sferze rozwa a teoretycznych, ale mo e i powinna mieć bardzo istotny wymiar praktyczny. Literatura Bieniecki J., Szczupak B., Strategia rozwoju lokalnego, [w:] A. Klasik, F. Ku nik (red.), Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001. Blakely E.J., Leigh N.G., Planing local economic development. Theory and practice, SAGE Publications Inc., Thousand Oaks California 2010. Brol R., Innowacyjno ć lokalnych jednostek terytorialnych, [w:] R. Brol (red.), Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2009. Brol R., Teoria i praktyka planowania strategicznego w małych miastach, [w:] K. Heffner (red.), Małe miasta a rozwój lokalny i regionalny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005. Brol R. (red.), Zarządzanie rozwojem lokalnym – studium przypadków, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1998. Broszkiewicz R., Mechanizmy i instrumenty sterowania procesami rozwoju gospodarki lokalnej i samorządowej w Polsce, [w:] M. Obrębalski (red.), Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1996. Parysek J., Rola samorządu terytorialnego w rozwoju lokalnym, [w:] J. Parysek (red.), Rozwój lokalny – zagospodarowanie przestrzenne i nisze atrakcyjno ci gospodarczej, PWN, Warszawa 1995. Prusek A., Strategia rozwoju jako główny instrument działania samorządów lokalnych, [w:] A. Hara czyk (red.), Samorząd terytorialny, zadania – gospodarka – rozwój, Wy sza Szkoła Przedsiębiorczo ci i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2001. Reijnen J., The role of local authorities in fostering local initiatives (compared with experiences in other countries), [w:] Local initiatives. Alternative path for development, Presses Interuniversitaires Europeennes, Mastricht 1987. Rybi ski K., Globalizacja w trzech osłonach, Difin, Warszawa 2007. Schumpeter J.A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960. Sztando A., Gminne instrumenty kształtowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych, „Samorząd Terytorialny” 1999, nr 7-8. Sztando A., Oddziaływanie samorządu lokalnego na rozwój lokalny w wietle ewolucji modeli ustrojowych gmin, „Samorząd Terytorialny” 1998, nr 11. witalski W., Innowacje i konkurencyjno ć, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005. 220 Ryszard Brol, Andrzej Sztando Zalewski A., Ekonomika rozwoju lokalnego (wybrane zagadnienia), [w:] E. D bik (red.), Gospodarka miejska, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1995. STRATEGIC CONSTRUCTION OF LOCAL ECONOMY INNOVATION BASED ON THE EXAMPLE OF POLKOWICE COMMUNE Summary: The introductory part of the article discusses notions of innovation, innovativeness, local economy and communal development strategy. Next the reasons and the idea of constructing local economy innovation by local self-government is presented. The main body of the article includes information regarding mechanisms for creating absorption capacity and generating innovation by local economy in the context of strategic planning. Overall theoretical considerations are illustrated by presenting fragments of development plans for the commune of Polkowice which are the example of correct strategic construction referring to local economy innovation.