TÜRK DÜNYASI
ARAŞTIRMALARI
İki A y d a Bir Y a y ı n l a n ı r
Sahibi
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Adına
Prof. Dr. Turan YAZGAN
Yazı İşleri Müdürü
Saadet Pınar YILDIRIM
Dizgi
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Yuluğ Tekin Dizgi Merkezi
İdarehane
Ankaravi Mehmed Efendi Medresesi
Belediye Sarayı Arkası,
Saraçhane/İstanbul
Tel: 0(212) 511 10 0 6 511 18 33
Posta Çeki Hesabı: 141720
Adedi
2.500.000 TL.
Abone Bedeli
Yurtiçi: 12.000.000 TL. Yurtdışı: 150 DM
>
j
Baskı
129
ARALIK 2000
Türk Dünyası Araştırmaları
Sayı: 129
Aralık 2 0 0 0
KİTAP TANITMA
PROF. DR. ISMAIL AKA ARMAĞAN
Özer KÜPELİ"
İlim ve fikir hayatına katkılarından dolayı, ithaf edildiği k i m s e y e bir sevgi ve
şükran ifadesi olarak y a y ı m l a n a n a r m a ğ a n l a r , bunun yanı sıra yeni araştırmaların
topluca ilim d ü n y a s ı n a s u n u l m a s ı b a k ı m ı n d a n e h e m m i y e t arz etmektedirler. Lâkin
bir kişiye ithaf e d i l m i ş olan armağanların pek azı, o kişinin sağlığında y a y ı m l a n a
bilmiştir. M a m a f i h , bu tür kitapların kişinin sağlığında y a y ı m l a n m a s ı ayrı bir anlam
ifade etmektedir. İşte b u r a d a n hareketle, d ü n y a d a ve ü l k e m i z d e T i m u r i u l a r devri
T ü r k tarihi üzerine yaptığı çalışmalar ile tanınan Prof. Dr. İsmail A k a H o c a m ı z a ,
meslek hayatının 35. y ı l d ö n ü m ü m ü n a s e b e t i y l e bir g r u p ö ğ r c ; . ^ ' tarafından bir
a r m a ğ a n kitabı ithaf edilmiştir. S ö z konusu kitapta Prof. Dr. İsmail Aka'ya dâir bir
tanıtım yazısı ve sonrasında otuz üç m a k a l e yer almaktadır.
M e h m e t Ersan t a r a f ı n d a n k a l e m e alınan "Prof. Dr. İsmail Aka'nın Hayatı ve Ek
serleri" (s. VIIIXX1II) adlı tanıtım yazısında H o c a m ı z ı n hayatı h a k k ı n d a ana hatla
rıyla bilgiler verilmektedir. Hayatının d ö n ü m noktaları özetle şöyledir:
"Prof". Dr. İsmail Aka, 25.10.1942 tarihinde İzmir'in Kemalpaşa ilçesine bağlı
Ulııcak nahiyesinde, Mehmet Bey ile Saadet Hanım'ın ikinci çocuğu olarak diinyaya
geldi. "
"Üniversite hayatına 1961 yılında başlayan İsmail Aka. özellikle Prof. Dr Faruk
Sümer, Prof. Dr. Akdes Nimet Kıırat ve Prof Dr. Osman Turan'ın ilmi ve fikri bakım
dan tesirinde kaldı. Balkan tarihi ile ilgili bir alanda çalışmayı arzu etmesine rağmen,
ikinci sınıfta iken Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat'ın telkinleri ile Ortaçağ Tarihi Kürsii
sü'nü seçti. Ayrıca o yıllarda çok faal olan Ankara Tiirk Ocağı'ndaki konferanslar ve
Üniversiteliler Kültür Derneği'ndeki sohbet toplantıları ile burada tanıdığı bazı milli
yetçi aydınların onun fikri gelişmesi üzerinde büyük tesirleri oldu. "
"1965 yılında Fakülte'den mezun olan İsmail Aka, 'Timur 'un Ölümünden Sonra
Hakimiyet Mücadeleri' adlı teziyle Ocak 1971 'de doktor, 'Mirza Sahruh Zamanında
Tarih Uzmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi.
237
T Ü R K DÜNYASİ A R A Ş T I R M A L A R I
Timur/ıı imparatorluğu'
adlı teziyle Kasım 1978'de Üniversite Doçenti ve 30 Ekim
1986 tarihinde Profesör olarak Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bö/iimiine
atanarak Bölüm Başkanı olmuştur. "
" 31.03.1973 tarihinde, Hüseyin Avni Bey ve Lâle H anım'm kızları olan ve
Selçuk'ta oturan Adviye (Atmç) hanım ile evlendi. Bu evlilikten 3 çocukları
ol
du. "
'İsmail Aka, idarî görevleri ve Türk tarihinin çeşitli devirleri ite ilgili değişik
konulardaki dersleri yanında birçok kitap ve makale kaleme almış, çeviriler yap
mıştır. Özellikle Timur ve Timıırhilar tarihi ile ilgili olarak, yurt içi ve yurt dışın
da katıldığı kongrelerde verdiği tebliğler ve yaptığı yayınlarla,
bu hiiyiik Türk
hükümdarının daha yakından tanınmasını, takip ettiği siyasetin daha iyi anlaşıl
masını sağlamış, Tiirk ve diinya literatürüne bu konuda önemli katkılarda
bulun
muştur. Bu sahada yaptığı yayınlar onun, dünyanın sayılı bilim adamları
arasında
yer almasına sebep olmuş, yazdığı bazı kitap ve makaleleri çeşitli dillere çevril
miştir. "
"Hâlen Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü BaşkanhğTnt
yü
rüten Prof Dr. İsmail Aka. 19851988 yılları arasında Kültür Bakanlığı
Yayın
Danışma Kurulu Üyeliği'nde bulunmuştur.
1979 yılından itibaren Türk Kültürü
nü Araştırma Enstitüsü (Ankara) üyesi olan İsmail Aka, 1990 yılında bu yana
Societcıs I ranolagica Eııropcıea ve 1983 yılından beri Türk Tarih Kurumu
üyesi
dir. 19951998 yılları arasında Tiirk Tarih Kurumu Yayın Kuru lu
üyeliğinde
bulunduğu gibi, hâlen aynı kurumda Yürütme Kurulu iiyesi olarak görev yap
maktadır. "
Armağan 'a gelince ilk bakışta dikkatimizi çeken birkaç makaleden bahsetmek is
tiyoruz. Bunlardan ilki Tıtııcer Baykara'nm
"Kaşgarlı'ya Göre Tiirk Ziraat
Havalı"
cıdh maka/esidir. Türk Kültürüne dâir araştırmalarıyla tanıdığımız Tuncer Baykara;
Kaşgarh 'ya dayanarak X. yüzyılda Oğuzlar ve diğer Tiirk boylarında ziraatla ilgili
tâbirler, kullanılan aletler ve ziraatı yapılan mahsûller üzerinde
durmaktadır.
F e r i d u n M. E m e c e n ' i n " İ l k O s m a n l ı K r o n i k l e r i n d e T i m u r İ m a j ı " adlı m a
kalesi ile A b d ü l k a d i r Ö z c a n ' ı n " S o n D ö n e m B a z ı O s m a n l ı T a r i h l e r i n d e ve
D e r s K i t a p l a r ı n d a T i m u r İ m a j ı " adlı m a k a l e s i k o n u ve k r o n o l o j i b a k ı m ı n d a n
b i r b i r i n i n d e v a m ı d ı r . Bu m a k a l e l e r d e T i m u r ' u n A n a d o l u s e f e r i n i n O s m a n l ı l a r
ü z e r i n d e y a r a t t ı ğ ı e t k i y i ; F e r i d u n M . E m e c e n , X V . y ü z y ı l d a k i ilk O s m a n l ı
k r o n i k l e r i n e d a y a n a r a k e l e a l ı r k e n , A b d ü l k a d i r Ö z c a n ise, X I X . y ü z y ı l d a y a
zılmış Osmanlı tarihleriyle, g ü n ü m ü z tarihçilerinin araştırmalarına göre de
ğerlendirmektedir.
Kitaptaki ilgi çekici yazılardan birisi de N e c m i Ülker'in "Siyasi Bir D o k t r i n : III.
Roma Olarak M o s k o v a " adlı m a k a l e s i d i r . S ö z konusu m a k a l e d e O s m a n l ı l a r ı n İstan
bul'u fetihlerinden sonra M o s k o v a ' n ı n R u s y a ' d a O r t o d o k s d ü n y a s ı n ı n siyasi bir mer
kezi olarak ö n e m k a z a n m a y a başlaması ve b u n u n uluslar arası p l a t f o r m d a kabulü
üzerinde durulmuştur.
Turan A k k o y u n ise, "Batı A n a d o l u Kuvâyı Milliyesi'nde İki K u m a n d a n " adlı
makalesinde Milli M ü c a d e l e sırasında Batı A n a d o l u ' d a ön plana çıkan iki k u m a n d a
nın Ç e r k e z Ethem ile Demirci M e h m e t Efe'nin biyografisini v e Millî M ü c a d e l e
yıllarındaki faaliyetlerini anlatmıştır.
Son o l a r a k d e ğ i n e c e ğ i m i z " O s m a n l ı S u l t a n l a r ı n ı n Y a z A y ı G e l e n e ğ i : G ö ç i
H ü m â y û n " adlı m a k a l e d e ise C a h i t T e l c i , g e ç m i ş y ü z y ı l l a r d a T ü r k t o p l u m
h a y a t ı n d a ö n e m l i bir y e r e s a h i p o l a n g ö ç g e l e n e ğ i n i n s a r a y d a k i t a t b i k a t ı n ı
işlemektedir.
238
O R H A N T Ü R K D O Ğ AN/A KAŞTI RIM A LARD A A H L A K İ (ETİ KAL) K O N U L A R
Prof. Dr. İsmail
se ş ö y l e d i r :
Aka'ya
Tuncer Baykara
Mikail Bayram
Mesut Çapa
F e r i d u n JVI. E m e c e n
Enver Konukçu
Kâzım Yaşar Kopranıan
Erdoğan Merçil
Abdülkadir Özcan
İsenbike T o g a n
Necmi Ülker
Ali Y a r d ı m
Ali Birinci
Remzi Duran
Vahdettin Ensin
M. A k i f E r d o ğ r u
Samıra Kontantamer
Ahmet Özgiray
Erhan Afyoncu
Ali A h m e t b e y o ğ l u
Turan Akkoyun
Hayrunnisa Alan
N e j d e t Bilgi
Hanefi Bostan
Mehmet Ersan
Turan Gökçe
Vehbi Giinay
Armağan
3
k i t a b ı n d a yer alan m a k a l e l e r i n t o p l u c a listesi i
" K a ş g a r h ' y a G ö r e T ü r k Ziraat H a y a t ı " (s. 114),
"Anadolu Selçukluları Z a m a n ı n d a Konya'nın Yeniden
K u r u l m a s ı ve G e l i ş m e s i " (s. 1522),
" T r a b z o n ' d a O s m a n l ı K i t a b e l e r i n i n Tesbiti Ç a l ı ş m a l a
rına H a m a m i z a d e İhsan Bey'in K a t k ı l a r ı " (s. 2 3 2 6 ) ,
"İlk O s m a n l ı K r o n i k l e r i n d e T i m u r İ m a j ı " (s. 2 7 3 6 ) ,
" K a r a K o y u n l u l a r ı n A v n i k K a l e s i " (s. 3 7 4 2 ) ,
" I k d u ' i c u m â n ' d a K a r a m a n o ğ u l l a r ı n a Dair K a y ı t l a r "
(s. 4 3 5 4 ) ,
" S e l ç u k l u l a r d a T a ş t d â r M ü e s s e s e s i " (s. 5 5 6 0 ) ,
" S o n D ö n e m Bazı O s m a n l ı T a r i h l e r i n d e ve D e r s Ki
t a p l a r ı n d a T i m u r İ m a j ı " (s. 6 1 7 0 ) ,
"Türklerde Devlet Oluşum Modelleri: Osmanlılarda
v e T i m u r l u l a r d a " (s. 7 1 8 4 ) ,
"Siyasi Eiir D o k t r i n : III. R o m a O l a r a k M o s k o v a " (s.
8594),
" A n a d o l u S e l ç u k l u l a r ı ve B e y l i k l e r i Devri M i m a r î
E s e r l e r i n d e K u l l a n ı l a n H a d i s l e r ve Bu H a d i s l e r i n
K a y n a k l a r ı " (s. 9 5 1 0 4 ) ,
" K o c a S e k b a n b a ş ı Risalesinin M ü e l l i f i T o k a t l ı M u ş t a
la A ğ a (1 1 3 1 1 2 1 9 ) " (s. 105120),
" T u r g u t ( L e y n e ) İlyas Bey C â m i i " (s. 121134),
" M a h m u d Raif E f e n d i T a r a f ı n d a n K a l e m e A l ı n m ı ş
İngiltere S e y a h a t i G ö z l e m l e r i " (s. 1 3 5 1 6 2 )
" O s m a n l ı K ı b r ı s ' ı n d a İhtida M e s e l e s i ( 1 5 8 0 1 6 4 0 ) " (s.
163172),
" M e m l û k l a r ' d a T ü r k K ü l t ü r ü " (s. 173190),
" T ü r k S o v y e t İlişkileri ( 1 9 3 0 1 9 3 8 ) " (s. 191206),
" X V I . Y ü z y ı l d a H a s s a M i m a r l a r ı " (s. 2 0 7 2 1 6 ) ,
" T u n a B u l g a r H ü k ü m d a r ı M a l a m i r H a n ( 8 3 1 8 3 6 ) " (s.
217220). ^
"Batı A n a d o l u K u v â y ı M i l l i y e s i ' n d e İki K u m a n d a n "
(s. 2 2 1 2 3 0 ) ,
" B i r Tirnurlu H a n ı m ı ; G e v h e r ş a d A ğ a ve T a r h a n î
E m i r l e r " (s. 2 3 1 2 4 8 ) ,
" T a n z i m â t ' ı n Ö n c e s i ve S o n r a s ı n d a S a r u h a n S a n c a
ğ ı ' n d a N ü f u s " (s. 2 4 9 2 9 0 ) ,
" X I V X V 1 . Y ü z y ı l l a r A r a s ı n d a G i r e s u n ve Ç e v r e s i n d e
Ç e p n i l e r " (s. 2 9 1 3 0 0 ) ,
" K i l i k y a E r m e n i Krallığı'nın T ü r k i y e S e l ç u k l u l a r ı ' n a
T â b i y e t i M e s e l e s i " (s. 301 3 16),
" T a h r i r D e f t e r l e r i n e G ö r e X V I . Y ü z y ı l d a H o n a z Ka
z a s ı n d a N ü f u s ve Y e r l e ş m e " (s. 3 17348),
"XVI11. Y ü z y ı l İzmir Tarihi K a y n a ğ ı O l a r a k T e v z î '
Defterleri ve 1776 Tarihli T e v z î ' D e f t e n " (s. 349
392),
239
T Ü R K DÜNYASI A R A Ş T I R M A L A R I
4
Cüneyt Kanat
"Memluk
Sultanı
Çakmak'ın
Rodos
Melik
Seferleri
ezZâhir
Seyfeddîn
(144014431444)"
(s.
393406),
M . Ali K a y a
" P a r t h l a r ( A r s a k l a r ) v e İ.Ö. I. Y ü z y ı l ı n İlk Y a r ı s ı n d a
P a r t h R o m a İlişkileri" (s. 4 0 7 4 2 6 ) ,
Süleyman Özbek
"Türkiye SelçuklulanEyyûbîler
Arası Siyasî
Müna
s e b e t l e r Ü z e r i n e ( 1 1 7 5 1 2 5 0 ) " (s. 4 2 7 4 4 8 ) ,
Süleyman Özkan
" O s m a n l ı D e v l e t i ' n d e A r k e o l o j i k K a z ı ve
Müzecilik
F a a l i y e t l e r i " (s. 4 4 9 4 7 8 ) ,
Şayan Şahin
" M u s u l M e s e l e s i ' n i n 1924 Yılı M ü z a k e r e l e r i n i n
İzmir
B a s ı n ı n d a k i Y a n k ı l a r ı " (s. 4 7 9 4 9 0 ) ,
Cahit Telci
"Osmanlı Sultanlarının Y a z Ayı Geleneği: Göçi Hü
m â y û n " (s. 4 9 1 5 1 4 ) ,
Emine Uyumaz
"Türkiye SelçukluEyyûbî Siyasî Münasebetleri"
(s.
515535),
S o n u ç o l a r a k , L i s a n s e ğ i t i m i m s ı r a s ı n d a ö ğ r e n c i s i o l d u ğ u m ve b u n u n l a d a her
z a m a n g u r u r d u y d u ğ u m , h â l â adını s a y g ı y l a a n d ı ğ ı m , " i n s a n î ve ilmî v a s ı f l a r l a m ü
c e h h e z bir tarihçi o l a r a k , ç a l ı ş m a l a r ı y l a tarih i l m i n e y a p t ı ğ ı katkı y a n ı n d a , p e k ç o k
a r a ş t ı r ı c ı y a yol g ö s t e r i c i v e ö r n e k o l a n " ( T a k d i m , s. V I I ) H o c a m ı z P r o f . Dr. İsmail
A k a ' y a ithaf e d i l e n bu A r m a ğ a n , b i z e v e r d i ğ i e m e k l e r y a n ı n d a o n u
ise, ne m u t l u b i z ö ğ r e n c i l e r i n e .
m e m n u n eder