BİLDİRİ KİTABI PROCEEDINGS BOOK Editörler: Editors: Doç. Dr. Bülent KIRMIZI Doç. Dr. Bahar İŞİGÜZEL I. karaman uluslararası dİl ve edebİyat kongresİ bİldİrİ kİtabI (7-9 kasım 2018) © Her hakkı saklıdır. Bu kitabın tamamı yada bir kısmı, yazarının izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi yada herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz. Bu kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarına aittir. Editörler Doç. Dr. Bülent KIRMIZI Doç. Dr. Bahar İŞİGÜZEL Editör Yardımcıları Arş. Gör. Murat ERBEK Arş. Gör. Fırat SOYSAL Yayına Hazırlayanlar Dr. Öğr. Üyesi Ümmügülsüm ALBİZ Dr. Öğr. Üyesi Selin TEKELİ Arş. Gör. Dr. Yakup YAŞAR Arş. Gör. Aysel YILDIZ EROL Arş. Gör. Emre BEYAZ Arş. Gör. Esin EREN SOYSAL Arş. Gör. Gökçen KAPUSUZOĞLU Arş. Gör. Fatih ÖZTÜRK Arş. Gör. Yusuf ATASEVEN Arş. Gör. Sertaç BAYRAKTAR Arş. Gör. Hilal DEMİR BAYRAKTAR ISBN: 978-605-2131-14-5 Aybil Yayınevi Sertifika No : 31790 KONYA - ARALIK- 2018 KONGRE ONURSAL BAŞKANLARI Honorary Presidents of the Congress Prof. Dr. M. A. Yekta SARAÇ (YÖK Başkanı) Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN (Türk Dil Kurumu Başkanı) Prof. Dr. Mehmet AKGÜL (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Rektörü) DÜZENLEME KURULU Organizing Committee Başkan Prof. Dr. Hüseyin MUŞMAL Üyeler Doç. Dr. Bülent KIRMIZI Doç. Dr. Bahar İŞİGÜZEL Doç. Dr. İdris Nebi UYSAL Dr. Öğr. Ü. Ahmet Hamdi CAN BİLİM KURULU Science Council Prof. Dr. Paşa YAVUZARSLAN - Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Sevinç ÜÇGÜL - Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Soner GÜNDÜZÖZ - Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Süer EKER - Başkent Üniversitesi Prof. Dr. Türkan OLCAY - İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Vahit TÜRK - İstanbul Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Yusuf ÖZ - Kırıkkale Üniversitesi Prof. Dr. Zeynep Bağlan ÖZER - Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Zharkynbike SULEİMENOVA - Almatı Kazakistan Üniversitesi Prof. Dr. Zoltán SZENDİ - Universität Pécs Doç. Dr. Abdulsettar Salih AHMET - Selahaddin Üniversitesi Doç. Dr. Abdüsselam BİLGEN - Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Âdem ÖGER - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Doç. Dr. Ayten ATAY - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Doç. Dr. Elmira MEMMEDOVA KEKEÇ - Bakü Avrasya Üniversitesi Doç. Dr. Emad Abdul LATİF - Katar üniversitesi Doç. Dr. Erdinç YÜCEL - Necmettin Erbakan Üniversitesi Doç. Dr. Faruk ÇİFTÇİ - Kahramanmaraş Üniversitesi Doç. Dr. Giray FİDAN - Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Gürhan KIRİLEN - Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Hasan YILMAZ - Necmettin Erbakan Üniversitesi Doç. Dr. İnci İNCE ERDOĞDU - Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Kulzhanova BAKYTGUL - El-Farabi Kazak Milli Üniversitesi Doç. Dr. Nergis BİRAY - Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Nihan DEMİRYAY - Çanakkale Üniversitesi Doç. Dr. Onur KÖKSAL - Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi Doç. Dr. Ömer ACAR - Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Abdurrahman ÖZKAN - Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU - Kırıkkale Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet SARI - Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ali AKAR - Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Prof. Dr. Alimcan İNAYET - Ege Üniversitesi Prof. Dr. Anette HORN - University of the Witwatersrand Johannesburg Prof. Dr. Arif ÜNAL - Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Bülent OKAY - Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Celal DEMİR - Afyon Kocatepe Üniversitesi Prof. Dr. Celil Hasan MUHAMMET - Selahaddin Üniversitesi Prof. Dr. Derya YAYLI - Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. Edina SOLAK - Zenica Üniversitesi Prof. Dr. Hacı Ömer KARPUZ - İstanbul Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Halim ÖZNURHAN - Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Hatice ŞAHİN - Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Hicabi KIRLANGIÇ - Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Hikmet KORAŞ - Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Prof. Dr. Hülya AŞKIN BALCI - İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. İrfan MORİNA - Kosova Üniversitesi Prof. Dr. İsmail İŞCEN - Mersin Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYGÜN - Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Hakkı SUÇİN - Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Metin TOPRAK - Kocaeli Üniversitesi Prof. Dr. Mohamed HERİDY - Mısır Ein Shams Üniversitesi Prof. Dr. Muhammed TASA - Necmettin Erbakan Üniversitesi Prof. Dr. Muharrem TOSUN - Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Musa YILDIZ - Ahmet Yesevi Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN - Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Nurettin DEMİR - Hacettepe Üniversitesi II Dr. Öğr. Ü. Nesrin ŞEVİK - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Nurcan KALKIR - Erciyes Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Onur AYKAÇ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Orhan OĞUZ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Öznur ÖZDARICI - Kırıkkale Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Perihan KAYA TOKBUDAK Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Reyyan BAL - Uluslararası Saraybosna Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Serhan DİNDAR - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Serkut DABBAGH - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Serpil UÇAR - Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Yasemin AKKUŞ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Zafer CEYLAN - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Nuray PAMUK ÖZTÜRK - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Pınar TURAN ÖZDEMİR - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Selin TEKELİ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Umut DÜŞGÜN - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Ümmügülsüm ALBİZ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Yakup YAŞAR - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Doç. Dr. Özgür Kasım AYDEMİR - Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Reyhan ÇELİK - Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Ramazan KAZAN - Süleyman Demirel Üniversitesi Doç. Dr. Recep DURGUN - Selçuk Üniversitesi Doç. Dr. Sürüd Kenan ŞAKİR - Selahaddin Üniversitesi Doç. Dr. Şaban KÖKTÜRK - Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Zehra GÜLMÜŞ - Anadolu Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Aysel Nursen DURDAĞI - Sakarya Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Ayşe DEMİREL - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Duygu TÜRKOĞLU - İbrahim Çeçen Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Emad Abdelbaky Abdelbaky ALY Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Eser ÖRDEM - Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Fatih ÖZDEMİR - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Feyza GÖREZ - Erciyes Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Gonca ÜNAL CHİANG- Ankara Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. İhsan DOĞRU - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Kamil Ali GIYNAŞ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Kemal GÖZ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Kenan ÖZÇELİK - Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Mehmet C. ODACIOĞLU - Bartın Üniversitesi Dr. Öğr. Ü. Mert ÖKSÜZ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi SEKRETERYA Secretariat E-posta Adresi: kudek.yabancidil@kmu.edu.tr E-posta Adresi: kudek.turkce@kmu.edu.tr Arş. Gör. Aysel YILDIZ EROL Arş. Gör. Emre BEYAZ Arş. Gör. Esin EREN SOYSAL Arş. Gör. Fırat SOYSAL Arş. Gör. Gökçen KAPUSUZOĞLU Arş. Gör. Hacı B. KARAKURT Arş. Gör. M. Mahmut OLÇUN Arş. Gör. Miray TÜRKER Arş. Gör. Murat ERBEK Arş. Gör. Fatih ÖZTÜRK Arş. Gör. Hilal DEMİR BAYRAKTAR Arş. Gör. Sertaç BAYRAKTAR Arş. Gör. Şükrü Can BALTA Arş. Gör. Yusuf ATASEVEN III İÇİNDEKİLER ‫ طرق تدريس اللغة األجنبية وتقنياتها‬................................................................................................................................... 1 Abobakr Abdullah ALHASANY ‫ االتجاه المعتمد على المدونات اللغوية في تعليم اللغة العربية للناطقين بغيرها‬................................................................................ 11 Ahmed ABDELGHANY Orhan Pamuk’un Kar Adlı Romanında Yer Alan Kültürel Öğelerin Fransızcaya Aktarımının Çeviri Stratejileri Açısından İncelenmesi ..................................................................................................................... 32 Ahmet AYCAN & Rıfat GÜNDAY Asrî Baba’nın Halk Yolu Mecmuasındaki Manzumeleri Üzerine .................................................................. 40 Ahu CAVLAZOĞLU DAVULCU Osmanlı Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf ................................................................ 59 Ahu CAVLAZOĞLU DAVULCU Karaman’da Ad Verme Geleneğinde Dini Değerlerin Etkisi .......................................................................... 81 Alaattin UCA & Duran Ali YILDIRIM Abdülhak Şinasi Hisar’ın Çamlıca’daki Eniştemiz Romanında Kullanılan Anlatım Teknikleri Üzerine Bir İnceleme ............................................................................................................................................................. 104 Ali ALGÜL Formasyon Eğitimi Alan Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğrencilerinin Dil Becerilerine İlişkin Görüşleri ... 115 Ali Osman ÖZTÜRK & Yunus ALYAZ & Nihan DEMİRYAY Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kullanılan Türkçeye Yolculuk Ders Kitaplarının Kültürel Etkileşim Açısından İncelenmesi ..................................................................................................................... 127 Aslı AKINCILAR & Dönüş ÇİÇEK Çeviri Kimliksizleştirmek midir? .................................................................................................................... 136 Aysel Nursen DURDAĞI Hermann Hesse’nin Erken ve Olgunluk Dönemi Eserlerinde Kadın Anlayışı ............................................ 142 Ayşe BOZKURT Stefan Zweig’ın Değişim Rüzgârı Adlı Eserinde Yabancılaşma Olgusu ....................................................... 148 Ayşe BOZKURT Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Aktif Öğrenmenin Yazma Becerisinin Geliştirilmesine Etkisi ... 155 Bahar İŞİGÜZEL & Ergin ŞEN Avrupa Ülkeleri'nde Göçmen Öğrencilere Yönelik Dil Öğretim Uygulamaları ......................................... 168 Bahar İŞİGÜZEL & Yüksel BALDIK Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenlerin Motivasyon Engelleri Üzerine Bir Araştırma (Kayseri-ERÜ TÖMER Örneği) ............................................................................................................................................... 177 Birsen DOĞAR & Hanife GEÇİM Türk Dili ve Edebiyatı Derslerinde Yaratıcı Dramanın Kullanımı Üzerine Öneriler ................................ 189 Burak SÖZER IV Kalpaklılar Romanında Kimlik Bilinci ............................................................................................................ 209 Bülent KIRMIZI Bekir Yıldız’ın Alman Ekmeği Adlı Eserinde Ötekileşme Sorunu ................................................................ 214 Bülent KIRMIZI Kayak Ritualinin Türk Mitolojisinde İzleri (Azerbaycan, Anadolu və Sumer Mitolojisinde) ................... 219 Calil FARAH Halil Oğlu Ali’nin “Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ ” Adlı Eserinde Eskicil Ögeler ................................................. 224 Celâl GÖRGEÇ & Merve SAYGIN Erali ve Şirali Destanının Campbell’in Monomit Kuramına Göre İncelenmesi.......................................... 242 Elif Ezgi DEMİR Yabancı Dil Öğretiminde Hata Düzeltme Stratejilerinin Öğrenci Motivasyonuna Etkisi ......................... 251 Erdinç YÜCEL & Hasan YILMAZ Eğitim ve Öğretim Hedefleri Açısından Yabancı Dil Dersleri ...................................................................... 257 Erdinç YÜCEL & Hasan YILMAZ Fars Şiirinde Gül Mazmunu ............................................................................................................................ 264 Esengül UZUNOĞLU SAYIN Çevirmenlik Kavramının Yeniden Değerlendirilmesi: Makine Çevirisi Bağlamında Çevirmenlikten PostEditörlüğe .......................................................................................................................................................... 280 Fadime ÇOBAN ODACIOĞLU & Mehmet Cem ODACIOĞLU Modernist İki Öykü Olarak Korkuyu Beklerken ve Yuva .............................................................................. 287 Fatma AKBULUT Çeviri Derslerinde Kültürel Bilişin Dil Öğrenenlerinin Başarısına Etkilerinin Araştırılması ................... 292 Filiz KAYALAR & Fethi KAYALAR Arapçanın Bir Lehçesi: Maltacanın Gramatikal Tanıtımı ............................................................................ 300 Gamze YÜCETÜRK KURTULMUŞ Bir Varoluş Mücadelesi: Fatma Aliye Hanım’ın Kadınları .......................................................................... 312 Gökşen YILDIRIM Rusça Sözdizimi ve Diğer Alt Bilimler ile İlişkisi ........................................................................................... 322 Hadi BAK Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kurmaca Metinlerin Kültür Aktarımı Fonksiyonu: Hikâye Örneği................................................................................................................................................................. 330 Halit ÇELİK & Hüseyin Cihad KARAALİ Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmen Adaylarının Türkçe Bilincini (Duyarlılığını) Belirlemeye Yönelik Betimsel Bir Çalışma .......................................................................................................................... 342 Hasan BAĞCI & Dilek BAZ Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmen Adaylarının Yazma(Yazılı Anlatım) Beceri Durumları Üzerine Bir Çalışma .......................................................................................................................................... 355 Hasan BAĞCI & Dilek BAZ Denkwürdigkeiten Von Asien Eserinde Türk İzleri ........................................................................................ 370 Hasan GÜNEŞ V Anlambilim Bulgularının Yabancı Dil Öğretiminde Kullanılması ............................................................... 379 Hasan YILMAZ & Erdinç YÜCEL Yabancı Dil Öğretiminde Karşılaşılan Güçlükler .......................................................................................... 387 Hasan YILMAZ & Erdinç YÜCEL Aşk ve Güzellik Şairi: İbun’l - Mu’tez ............................................................................................................ 393 Hazim Burhan MUSTAFA & Serkut Mustafa DABBAGH Edimbilimin Önemli İnceleme Noktaları ........................................................................................................ 402 Hülya AŞKIN BALCI Labov’un Sözlü Anlatı Çözümlemesi Üzerine Türkçe Dersi İçin Geliştirilmiş Örnek Bir Okuma Etkinliği .... 417 Hülya AŞKIN BALCI & Şenay YILDIRIM Türkçe Dil İlişkilerinin Ağızlardaki Görünümü: Karaman Ağızları Örneği .............................................. 433 İdris Nebi UYSAL “Kitab-ı Dedem Korkud”taki Terkibi Fiillere Bir Bakış .............................................................................. 444 İlhame BABANLI Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Konuşma ve Yazma Kulüp Çalışmaları: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Örneği ........................................................................................................................................... 449 İsmail Alperen BİÇER Modernist Mimari ve Huzursuzlukları: J. G. Ballard’ın High-Rise (Gökdelen) Romanı .......................... 457 İsmail Serdar ALTAÇ Farsça Bir İhtisas Sözlüğüne Göre Klâsik Fars Şiirinde Türkçe Alıntılamalar .......................................... 464 İsrafil BABACAN Yunus Emre’nin Hak Cihâna Doludur Şiirinin İngilizce İki Çevirisinin Analizi ........................................ 486 Ivan PAVLII Bireysel Beyni Temsilen Çevirmen ve Toplumsal Beyni Temsilen Erek Metin ve Erek Kitle ................... 493 Mehmet Cem ODACIOĞLU & Fadime ÇOBAN ODACIOĞLU Edebiyat Çevirisinde Anlamın Göreceliği Üzerine Düşünceler .................................................................... 498 Murat ERBEK Çocuk Yazınında Göstergebilimsel Bir Çözümleme Örneği: Küçük Kara Balık ......................................... 508 Murat YİĞİT & Nurşah ÖZDEMİR Türk ve Urdu Edebiyatlarında Mesnevi ......................................................................................................... 524 Mustafa Sarper ALAP Ahmet Mithat’ın Dört Romanında Eğlence Türleri ve Eğlencenin İşlevi .................................................... 531 Nazlı ESER Türk Sinema Tarihinin “Dublaj Kraliçesi” ve Türk Çeviri Tarihinin Ödüllü Çevirmeni: Adalet Cimcoz ...... 541 Nesrin ŞEVİK & Ayla AKIN John McGahern'in The Dark Adlı Romanında Çoklu Bakış Açısının İşlevleri ........................................... 552 Nusret ERSÖZ Azerbaycan Türkçesi Atasözlerinde Çocuk .................................................................................................... 560 Okan Celal GÜNGÖR VI Fars Şiirinde Mitolojik Kuşlar: Humâ Ve Sîmurg (Ankâ) ............................................................................ 586 Pelin Seval ÇAĞLAYAN ESEN Eylem Odaklı Yaklaşımda Otantik Materyal Kullanımı ............................................................................... 604 Rıfat GÜNDAY & Ahmet AYCAN Çeviride İşlevsel Bir Yaklaşım: Reklam Metinleri Örneği ............................................................................ 615 Serhan DİNDAR Kültürel Sermaye Bağlamında Friedrich Schiller’in Yazarlığı ve Çevirmenliği Arasındaki İlişki ........... 626 Sevinç ARI Dil Edincini Aşan Bir Edinç Olarak Çeviri Eylemi ....................................................................................... 637 Sevinç ARI Edebi Metin Okumalarının Yabancı Dil Öğretiminde Rolü ......................................................................... 652 Sevinç ÜÇGÜL ‫ االهتمام باللغة والترجمة ودورهما في تنمية هويّة األفراد في المجتمع‬...................................................................................... 661 Shereen ELKHATIP & Emad Abdelbaky Abdelbaky ALY Türk Soylulara Türkçe Öğretiminde Kültür Aktarımı: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Altın Köprü Türkçe Öğretimi Ders Kitabı (B1 Seviyesi) Örneği ........................................................................... 677 Sibel BARÇIN Çokanlamlı Kelimelerin Öğrenilmesinin Yazma Becerisine Etkisi .............................................................. 690 Şerif KARAKOÇ & Özlem BOYACI Sahra’nın Açtığı Yoldan Servet-i Fünun Şiirine Kadar Yeni Türk Şiirinde Tabiat Algısı ........................ 695 Taner TURAN Türk Romanında Girit: Kültür, Kimlik, Birlikte Yaşam ve Göç ................................................................. 713 Umut DÜŞGÜN Feminizm ve Çeviribilim İlişkisine Genel Bakış ............................................................................................. 727 Ümmügülsüm ALBİZ Selimnâmelerde Yavuz Sultan Selim’in Menkıbevi Kişiliği .......................................................................... 734 Vesile ALBAYRAK SAK Şeybânî-nâme Şâiri Muhammed Sâlih’e göre Hükümdar Kimdir? ............................................................. 747 Yıldız KOCASAVAŞ Türk Halk Kültüründe Tanrı ve İnsan Münasebetinin Dile Yansımaları ................................................... 754 Yıldız KOCASAVAŞ VII Türkçe Dil İlişkilerinin Ağızlardaki Görünümü: Karaman Ağızları Örneği İdris Nebi UYSAL* Özet Toplumlar, tarih boyunca birbirleriyle türlü ilişkiler içine girmiştir. Ticaret, savaş, göç, din gibi yollarla kurulan bu temaslar, kültürel etkileşimi de beraberinde getirmiştir. Dil, toplumun aynasıdır. Bir dilin söz varlığından uluslararası etkileşimin yönü ve boyutları kolaylıkla anlaşılır. Türkçe, tarih boyunca konuşurlarının diğer uluslarla girdiği ilişkilere bağlı olarak birçok dille etkileşim hâlinde olmuştur. Türkçenin komşu dillerle (Çince, Moğolca, Sanskritçe vb.) başlayan ilişkisi, Türklerin yaşadığı sosyokültürel değişmelere bağlı olarak önce İrani diller ve Arapçayla ardından Rumca, İtalyanca, Fransızca vb. Batı dilleriyle sürmüştür. XX. yüzyılda ilişkilerin yönü siyasi ve ekonomik nedenlerle Rusça ve İngilizceye kaymıştır. Ağızlar kısaca “belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü konuşma dilleri” olarak tanımlanır ve genellikle yaşlı, eğitim düzeyi düşük, ölçünlü dilin etkisinden uzak kalmış kişilerce konuşulur. Ağızlar dilbilimciler tarafından dilin doğal ve canlı tanıkları olarak görülür. Dilin geçirdiği aşamaları, başka dillerle kurduğu ilişkileri ağızlar üzerinden izlemek mümkündür. Ağızlar, konuşanlarının temel niteliklerinden dolayı yazı diline göre dış etkilere daha uzak olsa da araştırmacılara dilin başka dillerle kurduğu ilişkileri görme imkânı da sunar. Bu çalışmada Türkçenin diğer dillerle olan ilişkisi, Karaman ağızları aracılığıyla izah edilmiştir. Bunun için yöre ağızları üzerine hazırlanan çalışmalardan (tez, kitap, makale vb.) yararlanılmıştır. Çalışmanın, Türkçe dil ilişkilerine yerel bir varyant üzerinden projeksiyon tutacağı düşünülmektedir. Anahtar Sözcükler: Türkçe, Dil İlişkileri, Ağızlar, Karaman. Appearance Of Turkic Language Contacts on Dialects: Karaman Dialects Sample Abstract All societies in the world have been involved in various kinds of relationships throughout history. These contacts, which are established by means of trade, war, migration, religion, have brought about cultural interactions. Language is the same as society. The directions and dimensions of international interaction are easily understood from a language's vocabulary. Throughout history, Turkic has been interacting with many languages, depending on what their talker has entered into other nations. The relationship between the Turkic people and their neighbors (Chinese, Mongolian, Sanskrit, etc.) begins with Arabic and Iranian languages, followed by Greek, Italian, French etc., depending on the sociocultural changes experienced by the Turks. In the 20th century, the direction of relations shifted to Russian and English for political and economic reasons. The dialects are briefly described as "dialects spoken to specific settlement areas or classes" and are usually spoken to those who are old, poorly educated, and who are not influenced by standard language. The dialects are seen by linguists as natural and living witnesses of language. It is possible to trace the stages of the language, the relationships established with other languages, through the dialects. The dialects provide the opportunity for researchers to see relationships established in other languages, even though they are far from external influences according to their written language because of their basic qualities. In this study, the relationship between Turkic and other languages was explained through Karaman dialects. For this purpose, studies (thesis, books, articles etc.) prepared on local dialects have been taken. It is considered that this study will project on Turkic language relations by a local variant. Keywords: Turkic, Language Contacts, Dialects, Karaman. * Doç. Dr., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, e-posta: uysal.idrisnebi@gmail.com 433 Giriş Dil ilişkileri, art zamanlı dil biliminin ilgilendiği konuların başında gelir. Kaynaklarda “temas” kelimesiyle de geçen bu terim, muhtelif nedenlerle karşılaşan dillerin birbirlerine olan etkisini anlatır. Herhangi bir şekilde karşı karşıya gelen dillerin birbirini etkilemesi kaçınılmazdır. Temas sonunda nelerin değişebileceği, etkilenmenin hangi düzey ve boyutta olabileceği, dil ilişkilerini konu edinen çalışmaların ortaya koyduğu verilerdendir. Bir dilde yaşanan değişmeleri izleme ve anlama imkânı sunan bu temaslar, sonuçlarıyla tarih, psikoloji, sosyoloji gibi birçok disipline de hizmet eder. Toplumlar, tarih boyunca birbirleriyle türlü ilişkiler içine girmiştir. Ticaret, seyahat, savaş, göç, din gibi yollarla kurulan bu temasların, kültür ve dile yansımalarının olması muhakkaktır. Toplumsal ilişkiler, araştırmacıların da ifade ettiği gibi, aslında birer dil ilişkisidir. Sosyal, siyasal ve kültürel değişmelerin en açık görüldüğü alanların başında dil vardır. Bir dilin söz varlığındaki kelimelerden, dilin ses dizgesine, yapısına, söz dizimine yansıyan kimi unsurlardan değişim hakkında çok şey öğrenilebilir. Türkçenin diğer dillerle olan ilişkisi hayli geriye gitmesine rağmen Türklük biliminde dil ilişkileri üzerine yapılan çalışmaların yeterli sayı ve olgunluğa eriştiğini söylemek zordur. Bu alan, Demir’in de (2014: 7) belirttiği gibi, hâlen yerli bilim adamlarından ziyade yabancı Türkologların çokça emek verdiği bir disiplin durumundadır. Ülkemizde yapılan sınırlı sayıdaki çalışma ise meselenin daha çok sözcük alışverişi olarak değerlendirildiğini göstermektedir. Eldeki araştırma ve incelemelerin çoğu, Türkçenin diğer dillerden aldığı kelimeler üzerinedir. Oysa çok çeşitli dil ilişkilerine ait örneklerin görülebildiği Türkiye Türkolojisi, bu alana çok yönlü katkı yapabilecek malzemeye sahiptir. Türkçenin Diğer Dillerle İlişkisi Dil ilişkilerinin temelinde, yukarıda belirtildiği üzere, toplumların birbiriyle olan teması vardır. Yaşayan hemen her dilde başka dillerden alınma kelimeler veya yapılar bulunur. Başka uluslarla teması sağlayan göç, ticaret, savaş gibi hâllerin, toplumların diline söz varlığı veya dil bilgisel yapılar bakımından yansımaları olmuştur. Temas sürecinde yakınlık, akrabalık gibi niteliklerin diller açısından önem taşımadığı da görülmektedir. Tarih boyunca muhtelif neden ve gayelere bağlı olarak gerçekleştirdiği büyük kitlesel göçlerle adından sıkça söz ettiren Türkler, tarihin gördüğü en hareketli toplumlardan biri olarak kabul edilir. Türk kavimleri, göçlerle Orta Avrupa’dan Çin’e, İran’ın güneyinden Kuzey Buz Denizi’ne kadar yayılmış, bu geniş coğrafyada farklı topluluklarla karşılaşmıştır. Bu hareketlilik, Türkçenin konuşulduğu bölgelerin sınırlarını devamlı değiştirmiş; Türk dili ana yurttan kuzeye, güneye, batıya yapılan yoğun göçlerle çok geniş bir sahaya ulaşmış, dilin konuşurları da başka uluslarla, kendi diline hiç benzemeyen dillerle yüz yüze gelmiştir. Yayılma ve konuşulma alanı bakımından dünyanın sayılı dilleri arasında yer alan Türkçe, tarihi çok eskiye dayanan bir dildir. Gülsevin (2013: 754), dünyada bugün yaşayan diller arasında tarihi en eskiye giden dilin Türkçe olduğunu söyler. Tuna’nın (1997) TürkçeSümerce, Erdal’ın (2004) Türkçe-Hurrice, Ercilasun’un (2006) Türkçe-Dravitçe ilişkisini ele aldığı çalışmalar, Türk dilinin yaşı hakkında bilgiler verdiği gibi başka dillerle olan ilişkisine dair çok kıymetli malzemeler de içerir. Türk halklarının köklü dinî ve kültürel değişimler geçirmesi, bugüne değin 13 farklı alfabe kullanmış olması Türkçenin diğer dillerle ilişkisinin mahiyetini kolaylıkla anlama imkânı verir. 434 Dil ilişkilerinin diller açısından iki yönü vardır: alış, veriş. Bu sürecin en yaygın sonucu kelime alışverişidir. Diller “ihtiyaç, özenti” (Karaağaç 1997) gibi ana nedenlerin dışında “sosyal hayattaki köklü değişiklikler, din ve medeniyet dairesi değişiklikleri, tercüme faaliyetleri, alfabe değişikliği, geri kalmışlık, dil bilinci eksikliği, yabancı dilde eğitim” (Buran 2001) gibi sebeplerle başka dillerden kelime alırlar. “Yeni bir varlıkla tanışma, bilim ve teknolojide yaşanan gelişmeler, politik ve ekonomik olaylar” da (Sarı 2008: 26) yabancı dillerden kelime alınmasında etkili olan hususlardır. Ülkemizde Türkçe dil ilişkilerinin“alıntılama” odaklı olduğuna dair yaygın bir kanaat vardır. Geçmişte İran dilleri ile Arapçadan, Tanzimat’a kadar olan sürede Rumca ve İtalyancadan, Tanzimat’tan sonra Fransızcadan, yakın tarihte ise İngilizceden fazlaca kelime alınmış olması ve yapılan birçok çalışmanın bu alan üzerine yoğunlaşması, kanaat sahiplerinin haklı olduğunu düşündürmektedir. Ancak söz konusu ilişkinin bütünüyle Türkçe aleyhine geliştiğini düşünmek ve iddia etmek, Türkçe için büyük haksızlık olacaktır. Nitekim son yıllarda ortaya konan bazı çalışmalar, ilişkinin sadece “alma” yönünde gelişmediğini, Türkçenin komşu olduğu milletlerin dili başta olmak üzere birçok dile hatırı sayılır miktarda kelime verdiğini, bazı dillere sözcüğün yanı sıra gramer unsurları da kazandırdığını göstermektedir (Ayrıntılı bilgi için bk. Karaağaç 2004 ve 2008). Türkçedeki “alıntı”1 sözcüklerin seyrini, ilk yazılı metinler durumundaki Köktürk Yazıtları’ndan itibaren takip etmek mümkündür. Yapılan çalışmalara bakıldığında Aksan (1977), Dankoff (1995), Ölmez (1997), Tekin (1983, 1997), Tezcan (1997)başta olmak üzere birçok araştırmacının, Eski Türkçe döneminden başlamak üzere Türkçedeki alıntı sözcüklere üzerine emek verdiği görülür. Çalışmalar sözü edilen dönemle sınırlı kalmamış, farklı isimler tarafından Türkçenin diğer devir ve sahalarını da içine alacak şekilde yapılmıştır (Ayrıntılı bilgi için bk. Levent 1961, Sarı 2008). Dil İlişkisi Bakımından Ağızlar Gramer kitaplarında, sözlüklerde, ağız monografilerinde ve ansiklopedilerde türlü şekillerde ifadesini bulan ağız, kısaca “bölgelere, mesleklere yahut sınıflara özgü konuşma dili” olarak tanımlanır2 ve genellikle yaşlı, eğitim düzeyi düşük, ölçünlü dilin etkisinden uzak kalmış kişilerin konuşma dilini anlatır. Bugün birçok kaynakta ve pek çok kişinin söz dağarcığında “şive” şeklinde yer alan bu sözcük, dilin varyantlarından biri olan ve insandan insana, bölgeden bölgeye değişen, standart (ölçünlü) dil için seçilen ağız dışında yazılı gelenek oluşturamamış söyleyiş şekillerini ifade eder. Günlük hayatta ilk kez karşılaşan kişilerin birbirine yönelttikleri “Falan yerli misiniz?”, “Konuşmanız şurayı andırıyor.” gibi sözler de aynı kavramı anlatır. Ağızların yazıya geçirilmesi/kayıt altına alınması ise “belgelenme” veya “dokümantasyon” sözcükleriyle ifade edilir. Ağızlar, alan araştırmacıları tarafından “bir dilin canlı tanıkları” (Gemalmaz 1999: 6) olarak görülür. Hâlen her dilde varlığını sürdürme mücadelesi veren bu yerel varyantlar, dil Günümüzde yabancı dillerden Türkçeye sözcük girişi için değişik terimler (alıntılama, ödünçleme, kopyalama vb.) kullanılmaktadır. Eldeki çalışmada, yaygınlığı dikkate alınarak, sözcük girişi için“alıntılama”, bu yolla giren kelimeler için de “alıntı” terimleri tercih edilmiştir. 2 Ülkemizde, ağız terimi üzerine yapılan en kapsamlı çalışma, Demir’e (2002) aittir. Demir, yazısında mevcut kaynaklardaki tanım ve açıklamaları verdikten sonra dil bilimsel ölçütler çerçevesinde bir tanım önerisinde bulunur. Buna göre ağız; aynı kökenden geldiği üst sistem durumundaki bir standart dile bağlı olup doğal olarak ortaya çıkmış; daha çok aile ve dost çevresinde, iş yerlerinde kullanılan; resmî ortamlarda kullanılmasından kaçınılan, yazılı bir gelenek oluşturamamış, bağlı olduğu üst dile göre birtakım farklılıklar gösteren yerel konuşma biçimleridir. Diğer tanımlar için bk. Aksan 2000: 142, Gemalmaz 1999: 4, TDK 2011: 44, Vardar 2007: 14, 188. 1 435 bilginlerine bir dilin geçirdiği evrimlerin anlaşılmasına imkân tanıyacak çok kıymetli malzemeler sunar. Ağızların dil bilginlerine ve alan uzmanlarına sunduğu imkânlar bunlarla sınırlı değildir. Ağız verileri, eş zamanlı ve art zamanlı dil incelemelerinin yapılabilmesi, toplumlar arası etkileşimin sonucu olan dil ilişkilerinin açığa çıkarılması içinde yararlanılabilecek başlıca kaynaklardandır (Demir 2013: 31). Ağızların belgelenmesiyle bugünkü dil durumu, standart dilin yerel varyantlar üzerindeki etkisi, dil-tarih ilişkisi, dilin tarihte geçirmiş olduğu değişimleri kavramak mümkündür. Türkiye Türkçesi ağızları, Türkolojide dil ilişkileri bağlamında yeterince ele alınmayan bir alandır. Bu konuya, ağız monografilerinde genellikle yöre ağızlarının oluşumu bahsinde yer verilir. Ağız çalışmalarının inceleme ve sözlük bölümleri ise daha çok bu ilişkilerin “sözcük alıntılama” yönü üzerinde durmaktadır. İnceleme bölümünde alıntı sözcüklerin söylenişinde yaşanan ses hadiseleri verilirken sözlük bölümlerinde ise bunların Türkçeye hangi dilden geldiği belirtilmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki alıntı sözcükler üzerine, yerli yabancı araştırmacıların birtakım incelemeleri de olmuştur. Ahmet Caferoğlu, Andreas Tietze ve Hasan Eren’in3 çalışmaları, bu konuda başvurulabilecek ilk kaynaklar arasındadır. Araştırmacıların, Anadolu Türkçesindeki Moğolca, Rumca, Arapça, Slavca, Yunanca kelimeleri esas alan yayınları, Türkçe dil ilişkilerini ağızlar ölçeğinde ele alan başlıca eserlerdir. Bu çalışma, Türkçe dil ilişkilerinin Karaman ağızlarına yansıyan yönlerini görmek amacıyla yapılmıştır. Bunun için yöre ağızları üzerine hazırlanan bir doktora teziyle (Uysal 2011), dört yüksek lisans tezinden (Koraş1992, Türedi 2002, Yıldırım 2007, Coşkon 2017), yerel araştırmacılarca kaleme alınan dört kitaptan (Mısırlıoğlu 2006, Güngör 2007, Ülkümen 2012, Duru 2016), yöreyle ilgili 2 makaleden (Caferoğlu 1972, Yavuz 1979) ve Derleme Sözlüğü’nden (TDK 2009) yararlanılmıştır. Çalışmanın, Türkçe dil ilişkilerine yerel bir varyant üzerinden projeksiyon tutması hedeflenmiştir. Türkçe Dil İlişkilerinin Karaman İli Ağızlarına Yansımaları Ses Bilgisi Karaman ağızlarında dil ilişkilerine dair tespit edilen ses bilgisel malzemeler, bazı alıntı sözcüklerde korunan uzun ünlülerle bazı alıntı sözcüklerde duyulan ünsüzlerdir. Türkçede ünlüler, “ı” dışında normal uzunluğa sahiptir. Türkçenin bu özelliği, alınma kelimeleri de etkileyerek bu kelimelerdeki ünlülerin sürekliliğini sınırlamıştır (Karahan 1996: 2). Bu durum, Doğu ve Kuzeydoğu Grubu ağızları için karakteristiktir. Karaman ağızlarının da yer aldığı diğer Anadolu ağızlarında ise kopyalanmış kimi sözcüklerde uzun ünlülere tesadüf edilmektedir. Âyet, mâşallah, nâzik (Uysal 2011: 31), âmâda “amade”, vâd “vaat”, îsân “insan” (Caferoğlu 1972) gibi sözcükler, uzun ünlülerin korunduğu örneklerdir. Arapçaya özgü sesler olan ayın ve ha, Karaman ağızlarında hiç duyulmayan ünsüzlerdir. Türkçeye yabancı olan j ünsüzü, yöre ağızlarında genellikle c’ye dönmüştür. Ancak Uysal’ın (2011: 629) tespit ettiği iki sözcükte ön seste j ile karşılaşılmıştır: İtalyanca jandarma sözcüğü Çalışmaların künyesi için bk. Gülensoy ve Alkaya 2011: 73, 101, 197-198. Ağızlardaki alıntı unsurlar, son yıllarda yapılan lisansüstü tezlere de konu olmuştur. Birol İpek’in 1997’de bitirdiği Anadolu Ağızlarında Yabancı Kelimeler, LelaButsashvili’nin 2015’te tamamladığı Geçmişten Günümüze Türkçe-Gürcüce Dil İlişkileribaşlıklı yüksek lisans tezleri bunun örnekleridir. 3 436 ile ön seste c>j değişikliğine uğramış jamı. Jandarma, Uysal’ın (2011: 468) metinlerinde on üç kez c iledir. Uysal’da (2011: 468, 470) “candarma”dan başka Caponya, cet, cib; Koraş’ta (1992: 74) ise cava, cib örnekleri de vardır. Şekil Bilgisi Karaman ili ağızlarındaki şekil bilgisel örnekler, görevli sözcüklerle Arapça ve Farsçaya ait bazı eklerdir. Görevli sözcükler cümlede zarf, edat, bağlaç işlevi yüklenen yapılardır. Ekler ise ön veya son ek biçimindeki şekillerdir. Görevli sözcükler, Arapça ve Farsçadan alınma yapılardır. Bunlar cümlede zarf, edat, bağlaç, ünlem işleviyle yer almıştır. Karşılaşılan örnekler Arapça ve Farsçaya ait sözcüklerdir. Yöre ağızlarında Batı dillerinden alınma görevli bir yapıya tesadüf edilmemiştir. Örneklerden bir kısmı şöyledir: Âmennâ “doğru, inandık” (Arapça,ünlem: Duru vd. 2016: 4), barabar “beraber” (Farsça, zarf: Uysal 2011: 430), bilâre “bilahare” (Arapça, zarf: Duru vd. 2016: 12), bârekallah (Arapça, ünlem: Uysal 2011: 431), emmê “amma” (Arapça, bağlaç: Uysal 2011: 529), hesap “gibi” (Arapça, edat: Uysal 2011: 610), keşke (Farsça, ünlem: Uysal 2011: 635), vallâ “vallahi” (Arapça, ünlem: Uysal 2011: 752), yahı “yahu” (Arapça, ünlem: Uysal 2011: 762), zâr “zahir, her hâlde” (Arapça, zarf: 791), zâti “zaten” (Arapça, zarf: Güngör 2007: 198), zayten “zaten” (Arapça, zarf: Koraş 1992: 124). Yöre ağızlarında tespit edilen alıntı ekler ve örnekleri şunlardır: Gelişatlı “gelişmiş, gelişmeye elverişli” (Güngör 2007: 89), gidişat4“ileriye dönük durum, davranış” (Güngör 2007: 95, Uysal 2011: 576) sözcüklerinde Arapça çokluk eki +âtile karşılaşılmıştır. Bugün yazı dilinde bestekâr, fedakâr, sanatkâr gibi sözcüklerde görülen Farsça +kâr eki, Karaman ağızlarında alımkâr “almaya niyetli, istekli”, satımkâr “satmaya niyetli, istekli” (Güngör 2007: 28, 154), verimkâr5 “vermeye niyetli, istekli” (Uysal 2011: 808, Duru vd. 2016: 148) sözcüklerinde görülmüştür. Farsçanın olumsuzluk yapan ön ekleri bî- ve nâ-, yöre ağızlarında belli örneklerde vardır. Tespit edilen örneklerin hepsi, Farsça sözcüklerdir. Bînamaz6(Uysal 2011: 448), naçar “düşkün ve çaresiz” (Duru vd. 2016: 108). Arapça +iyyeteki, Türkçe ayrı ve var isimlerine getirilerek yeni kelime teşkilinde kullanılmıştır. Ayriyeten“ayrıca” (Koraş1992: 124), variyet “varlık, zenginlik” (Uysal 2011: 755), variyetli “varlıklı, zengin” (Güngör 2007: 183, Uysal 2011: 808). Söz Varlığı Türkçe, tarihte konuşurlarının içinden geçtiği dinî, siyasi, sosyal, kültürel ve ticari olaylara bağlı olarak bünyesine birçok yabancı asıllı sözcük dâhil etmiştir. Köktürkçede hayli az olan alıntı sözcük sayısı, Uygurların sosyal ve kültürel hayatta geçirdiği köklü değişime bağlı olarak Uygur Türkçesinde büyük artış göstermiştir. İslamiyet’in Türklerce benimsenmesi söz varlığındaki yabancılaşmanın yönünü İran ve Arap dünyasına çevirmiştir. Türkçenin Farsça ile Eski Türkçe devrinden önce başlayan ilişkisi (Eker 2010: 197), İslam dininin kabulüyle daha geniş bir alana yayılmış, Farsçanın yanında birçok Arapça sözcük dile yerleşmeye başlamıştır. Daha evvel belirli alanlarda Rumca, İtalyanca gibi Batı dilleriyle tanışmış olan Türkçenin Batı dilleriyle yoğun teması, Tanzimat’tan sonra yaşanmıştır. Tanzimat’ın ilanıyla başlayan, Gidişat yazı diline ait sözlüklerde de vardır (bk. TDK 2011: 945). Derleme Sözlüğü’nde(TDK 2009) geçmeyen bu sözcük, yazı dilinde “verimli” anlamıyla kayıtlıdır (TDK 2011: 2480). 6 Kelime, yörede beynamaz şeklinde de söylenmektedir. 4 5 437 Cumhuriyet’le birlikte daha sistemli hâle gelen Batılılaşma hareketleri, dilin etkilenme yönünü Batı’ya kaydırmıştır. Türkçe bu dönemde önce Fransızcanın etkisi altında kalmıştır. Fransızcanın Türkçe üzerindeki tesiri, 20. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. O tarihten itibaren Amerika’nın dünya siyasetindeki etkinliğinin artmasına bağlı olarak Türkçeye çok sayıda İngilizce sözcük girmeye başlamıştır Karaman ili ağızlarında karşılaşılan alıntı sözcükler; Arap, Fars, Moğol, Rum, Ermeni, İtalyan, Fransız, İngiliz, Bulgar, İspanyol, Macar, Bulgar, Sırp ve Luwi dillerine aittir. Yöre ağızlarındaki Arapça ve Farsça sözcükler, daha önce kültür ve medeniyetimize yerleşmiş sözcüklerdir. Bunların hemen hepsi, günümüz sözlüklerinde vardır. Bu sözcüklerin yazı dilindeki şekillerden farkı söylenişleridir. Bunlar yöre ağızlarında ses düşmesi veya türemesi, ses değişmesi gibi olayların örneği olacak şekilde telaffuz edilmektedir:Asbab(<Ar. esvâb), balcan (<Ar. bâdincan: patlıcan), bilâder (<Far. birâder), ediraf (<Ar. etrâf), gıymat (<Ar. kıymet), irezil (<Ar. rezil), kâkil (<Far. kâkül), kevgir “kefgîr” (Ülkümen 2012: 349), müseir (<Ar. müsâfir), müzde (<Far. müjde), nısıf (<Ar. nısf: yarı, yarım), poşu (<Far. pôşî), peşkir (<Far. pîşgîr), Bu dillere ait kimi sözcüklerin yöre ağızlarındaki söylenişiyle yazı dilindeki biçimlerinin aynı olduğu görülmektedir: camız, canavar, horanta, sini, tahra gibi. Kimi sözcükler ise yazı dilinden farklı olarak asıllarına uygun telaffuz edilmektedir: bekere“Arapça, makara”,çille “Farsça, çile” gibi7. Karaman ağızlarında Bulgarcadan gumpül, gumpür “kumpir”(Koraş1992: 309, Uysal2011: 592) ve kocuk (TDK 2009: 2893); Sırpçadan kral (Uysal2011: 642); Macarcadan palaska(Uysal 2011:691), zoba “soba” (Ülkümen 2012: 376); İspanyolcadan câra, ciara “sigara”(Duru vd.2016: 17, Uysal 2011: 592) ve papıl “papel” (TDK 2009: 4637); Ermeniceden anzavır “aznavur”(Uysal 2011: 411), işmar, madımak (TDK 2009: 2566, 3102);Yunancadan april (Güngör 2007: 29) ve andaval (TDK 2009: 258);Moğolcadan cidav “omuzbaşı, kürek kemiğinin üstü” (TDK 2009: 961) sözcükleri derlenmiştir. Kumpir sözcüğü, Sarıveliler’de yer adı teşkilinde de kullanılmıştır: Kumpirli Yalak (Coşkon 2017: 182). Sarıveliler ilçesinde tespit edilen yer adlarından üçü, daha önce Dağlık Kilikya bölgesinde yaşamış Luwilerin diline ait sözcükler içermektedir: Enevre Deresi, Enevre Mevkii, Muzvadı (Coşkon 2017: 182). Türkçenin Batı dilleriyle ilişkisinde Fransızcanın öncelikli bir yeri vardır. Elektrik, hoparlör, telefon, televizyon, tren gibi pek çok sözcük, söyleyiş ve/ya anlam bakımından yerlileştirilmek suretiyle Türkçenin söz varlığına girmiştir. Yöre ağızlarında görülen Fransızca sözcüklerden bir kısmı şunlardır: alettirik “elektrik” (Uysal 2011: 405), biskevit, piskevit, püsküvü, püskevit “bisküvi” (Mısırlıoğlu 2008: 77, Uysal 2011: 452), betun “beton” (Duru vd. 2016: 12), depboy“depo”(Koraş1992: 306, Güngör 2007: 63), foturaf “fotoğraf” (Duru vd. 2016: 45, Uysal 2011: 541), lapur “rapor” (Güngör 2007: 125), lapurd “rapor” (Yavuz 1979: 458), şüfer “şoför” (Yavuz 1979: 458), velesvit “velespit, bisiklet” (Koraş 1992: 316). Karaman ağızlarında İngilizce sözcüklerle de karşılaşılmıştır. Bunlar genellikle Türkçeye yakın zamanda giren sözcüklerdir: baypas “by-pass” (Uysal 2011: 435), cet “jet” (Uysal 2011: 470), istop “taş ve sopa ile oynanan bir çocuk oyunu, stop” (Güngör 2007: 116), mipser “mikser” (Uysal 2011: 653), miting (Uysal 2011: 654), vinç(Uysal 2011: 758). Türkçeye daha önce yerleşmiş bazı İtalyanca sözcükler, yöre ağızlarında aynen yahut ağızlara özgü birtakım söyleyiş biçimleriyle tespit edilmiştir. Banka (panga), banyo, fabrika (faplika), 7 Örnekler, Uysal (2011) ile Duru vd.’den(2016) alınmıştır. 438 gazete (gaste), jandarma (candarma, candırma), madalya, makarna (makanna), makine, moda, parola (parlo), pompa (pompu), salata, salça, salta, urba (uruba), soda8. İtalyanca natura “insanın yaratılış özelliği” sözcüğü, yöre ağızlarında hem tek başına hem de deyim oluşturacak şekilde kullanılmaktadır: natıra “ruhsal yapı, huy ve davranış”, natırası bozuk “karaktersiz” (Güngör 2007: 135). Karaman ağızlarında Rumca sözcükler de önemli bir yer tutmaktadır: angar “angarya” (Türedi 2007: 205), beze (Uysal 2011: 441), fistan “tek parça kadın giysisi” (Uysal 2011: 541), gora “büyük anahtar” (Uysal 2011: 583), gupa“kupa: bardak, çay bardağı” (Ülkümen 2012: 340), ıstar “halı, kilim dokunan tezgâh” (Uysal 2011: 614), ilistir “süzgeç” (Uysal 2011: 802), köfün “küfe” (Uysal 2011: 640), kundak “tüfek” (Uysal 2011: 804), külüstür “yıpranmış, eski, bakımsız” (Uysal 2011: 804), mitil “yorgan” (Ülkümen 2012: 354), musandıra “yüklük” (Mısırlıoğlu 2008: 75, Uysal 2011: 655), nadas (Uysal 2011: 657), papara “peynir ya da kıymayı et suyunda kaynatıp doğranmış ekmeklerin üzerine dökülerek yapılan yemek” (Güngör2007: 148), patik (Güngör 2007: 149, Türedi 2007: 94, Uysal 2011: 806), pînar “pırnal” (Uysal, 2011: 694). Bir kısmı “halk ağzı” notuyla Türkçe Sözlük’te (TDK 2011) de temsil edilen bu sözcükler, ağızların yerel ve komşu dillerle ilişkisinin anlaşılabilmesi bakımından fikir vermektedir. Coşkon’un (2017: 182) hazırladığı yüksek lisans çalışmasında Sarıveliler ve Başyayla yöresinde 18 yer adının Rumca sözcük (herek, kilise, semer vb.) içerdiği belirtilmiştir. Yöre ağızlarında alıntı sözcüklerden bir kısmı anlam değişikliğine uğramıştır: Ankebit (<Ar. Ankebût: örümcek)“korkulu rüya, kâbus” (Güngör 2007: 29), cürm (<Ar. suç) “sınır, hudut; miktar, tutar” (Güngör 2007: 51), çirk (<Far. İrin; pislik, kir: Kanar 2008: 544)“gübre” (TDK 2009: 1236), isbirte (<İt. İspirto) “kibrit” (Yavuz 1979: 502). Söz Dizimi Karaman ili ağızları, söz dizimi bakımından Türkçenin temel özelliklerinin görüldüğü bir dil ortamıdır. Konuşma dilinin genel karakterine uygun olarak yer yer devrik yapı ve cümleler görülmekle birlikte karşılaşılan örnekler, yörede söz dizimi yönüyle Türkçe kuralların yerleşik olduğu bir dil ortamının olduğunu göstermektedir. Yöre ağızlarında soru cümlesi vurguyla değil soru ekleri ve kelimeleriyle yapılmaktadır. Soru cümlelerinin vurguyla kurulması, Doğu Grubu ağızlarında vardır (Karahan 1996: 52).Bu hadise, Doğu ağızlarının Farsçayla olan temasının etki düzeyini göstermektedir. Sonuç Türkçe, bugün dünyada yaşayan diller arasında dil ilişkilerinin türlü şekil ve etkilerinin fazlaca görüldüğü dillerden biridir. Bu dil, konuşurlarının hayli geniş bir alana yayılması neticesinde çok farklı ilişkiler içine girmiştir. Temeli Anadolu’yu yurt tutan Oğuz boylarının ağız farklılıklarına dayanan Anadolu ağızlarının oluşumunda, bu coğrafyaya gelen Oğuz dışı Türk unsurlarının yanı sıra yabancı (yerel) unsurların da önemli katkıları vardır (Karahan 1996: 1). Ağızlar, yer adlarından başka, Türkçe dil ilişkilerine ait örneklerin yerel varyantlar üzerinden görülebileceği ortamlardan biridir. Türkçe dil ilişkilerinin Karaman ağızlarına ses düzeyindeki yansımaları oldukça sınırlıdır. Yöre ağızları Arapça ve Farsçadan alınma bazı sözcüklerdeki uzun ünlüleri korumuştur. 8 Örnekler Uysal’dan (2011) alınmıştır. 439 Ancak bu dillerin karakteristiklerinden olan ayın ve ha sesleri, bölge ağızlarına girememiştir. Birçok örnekte yerini c’ye bırakan j de yörede çok az duyulan bir sestir. Dil ilişkilerinin yaygın sonucu sözcük alışverişleridir. Bu durum, Karaman ağızları için de söz konusudur. Sözcüklere bakıldığında temel söz varlığı unsurlarının değil, kültürel söz varlığı unsurlarının alındığı görülmektedir. Dış etkinin sayı, organ, akrabalık adları gibi dilin temel (çekirdek) söz varlığına giremediği görülmektedir. Johanson’un (2014: 133) da belirttiği gibi,Karaman ağızlarında tesadüf edilen alıntıların çoğu isim ve sıfattır. İsimler, ilk defa karşılaşılan eşya, bitki, yiyecek adları gibi somut adlardır. Bu sözcükler, bölgeye yerleşen Türk insanının kendi dünyasında olmayan varlık ve kavramlarla tanışmasına vesile olmuştur. Alıntı sözcükler içinde anlamlı olanlar çok, görevli olanlar hayli azdır. Yöre ağızlarında diğer dillerden alınmış görevli sözcükler arasında zamirle karşılaşılmamıştır. Örnekler zarf, edat ve bağlaçlardan oluşmaktadır. Yöre ağızlarında Arapça ve Farsçadan yapılan alıntılar sayıca diğerlerinden fazladır. Bunları Fransızca, Rumca, Ermenice ve İtalyancanın izlediği görülmektedir. Son yıllarda ise yazı dilindeki gelişmeye koşut olarak İngilizcenin etkili olduğu gözlenmiştir. İspanyolca, Bulgarca, Sırpça, Moğolca gibi dillerin etkisi hayli sınırlı kalmıştır9. Arapça, Farsça, Fransızca, İtalyanca ve İngilizce kelimeler yazı dilindekilerle hemen aynıdır. Rumca sözcüklerin bir kısmının Türkçe Sözlük’e (TDK 2011) halk ağzı kaydıyla girdiği görülürken ağızlarda kalan ve henüz yazı dili sözlüklerine girmeyen Rumca örnekler de vardır. Sözcükler içinde Rumca ve Ermenice alıntıların fazlaca olması, yöre ağızlarının yerel unsurlardan bir hayli etkilendiğini göstermektedir. Ermenice sözcük sayısının yazı dilinden fazla olduğu görülmüştür10. Bu durum, ağızların Anadolu’da Türk olmayan (yerli) unsurlarla olan ilişkisinin düzeyini örneklendirmesi bakımından önemlidir. Karaman ağızlarında ek düzeyinde görülen alıntılar, Arapçanın+ât, +iyyet ekleri ile Farsçanın +kâr ekidir. Farsçaya ait bî-, nâ- olumsuzluk edatları da belirli kelimelerde görülmüştür. Bu yapılar günümüzde yazı dilinde de işlektir. Burada yöre ağızlarının tercihiyle yazı dilinin tercihinin aynı istikamette olduğu anlaşılmaktadır. +kâr ekinin; alım, satım ve verim kelimeleriyle; yazı dilinde birçok örneği olan +iyyet ekinin ise ayrı ve var sözcükleriyle sınırlandığı görülmektedir. Kısaltmalar ve Kaynakça Ar. Arapça bk. Bakınız Far. Farsça İKEV İstanbul Karamanlılar Eğitim Vakfı İt. İtalyanca S Sayı s sayfa Bu sıralamanın bir benzeri Sarıveliler ve Başyayla ilçeleri yer adlarında da görülmüştür. Ayrıntılı bilgi için bk. Coşkon 2017: 549. 10 Bugün Türkçe Sözlük’te (TDK 2011: 2674) kökeni Ermenice kaydıyla yer alan sözcük sayısı 24’tür. 9 440 TDK Türk Dil Kurumu TDAY Türk Dili Araştırmaları Yıllığı KAYNAKÇA Aksan, Doğan (1977), “Köktürkçeden Bugüne, Türkçede Ödünçlemeler Üzerine Bir Sözlük İstatistiği”, Türk Dili, S 313, s. 344-347. Aksan, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. Cilt, 2. bs., Ankara: TDK Yayınları. Buran, Ahmet (2001), “Yabancı Diller Karşısında Türkçe”, Türk Yurdu, S 162-163, s. 79-82. Caferoğlu, Ahmet (1972), “Konya İlinin Ermenek Ağzı”, TDAY-Belleten, s. 1-16. Coşkon, Hasan (2017), Sarıveliler ve Başyayla (Karaman) İlçeleri Yer Adları, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Dankoff, Robert (1995), Armenian Loan words in Turkish, HarrassowitzVerlag, Wiesbaden. Demir, Nurettin (2002), “Ağız Terimi Üzerine”, Türkbilig, S 4,s. 105-116. Demir, Nurettin (2013), Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi, Ankara: TDK Yayınları. Duru, Talat ve diğerleri (2016), Karaman’ın Söz Varlıkları, Karaman: Karamanın Sesi Matbaası Yayınları. Eker, Süer (2010), “Türkçe-Farsça Dil İlişkilerinde Anlam Kopyaları Üzerine Notlar”, Sosyoloji Yazıları I, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Ercilasun, Ahmet B. (2006), “Türkçenin En Eski Komşuları”, Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları. Erdal, Marcel (2004), “Türkçenin Hurriceyle Paylaştığı Ayrıntılar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları. Gemalmaz, Efrasiyap (1999), “Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, Ankara: TDK Yayınları, s. 4-15. Gülensoy, Tuncer ve Alkaya, Ercan (2011), Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, 3. bs., Ankara: Akçağ Yayınları. Gülsevin, Gürer (2013), “Türk Dilinin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri ve Önemi”, Yeni Türkiye, S 55, s. 753-758 Güngör, İbrahim Hulusi (2007), Türkçe'nin Karaman Ağzı, İstanbul: İKEV Yayınları. Johanson, Lars (2014), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, Çev.: Nurettin Demir, 2. bs., Ankara: TDK Yayınları. Kanar, Mehmet (2008), Kanar Farsça Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları. 441 Karaağaç, Günay (1997), “Alıntı Kelimeler Üzerine Düşünceler”, Türk Dili, S 552, s. 499510. Karaağaç, Günay (2004), Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi, Ankara: Akçağ Yayınları. Karaağaç, Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Karahan, Leylâ (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları. Koraş, Hikmet (1992), Karaman ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Levend, Agah Sırrı (1949), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Safhaları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Mısırlıoğlu, Ahmet (2006), Karaman Tarihi ve Kültürü-Bir Zamanlar Karaman, Karaman. Ölmez, Mehmet (1997), “Eski Türk Yazıtlarında Yabancı Ögeler II”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, s. 175-186. Sarı, Mustafa (2008), Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi, Ankara: TDK Yayınları. Tekin, Talat (1983), “Türkçedeki En Eski Ödünç Sözler”, Türk Dili, S 384, s. 526-529. Tekin, Talat (1997), “Notes on Some Chinese Loanwords in Old Turkic”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, s. 167-173. Tezcan, Semih (1997), “Additional Iranian Loan-words in Early Turkic Languages”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, s. 157-164. Tuna, Osman Nedim (1997), Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi, Ankara: TDK Yayınları. Türedi, Kerim (2002), Karaman İli Sarıveliler ve Başyayla İlçeleri Ağzı, Sakarya Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Türk Dil Kurumu (2009), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, 11. bs., Ankara: TDK Yayınları. Uysal, İdris Nebi (2011), Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri, Karaman: Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Ülkümen, Osman (2012), Karaman ve Çevresi Türkmenleri Tarihi-Kültürü, Karaman: Türkmenler Kültür Yardımlaşma ve Dayanışma Yayınları. Vardar, Berke (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, 2. bs., İstanbul: Multilingual Yayıncılık. Yavuz, Kemal (1979), “Ermenek Kazasının Başdere Köyleri Ağzı I”, Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı, Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları s.451-505. 442 Yıldırım, Ünal (2007), Ayrancı (Karaman) Yöresi Ağızları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. 443