Osmancık'ta Bulunan Osmanlı Dönemi Eserleri

OSMANCIK’TA BULUNAN OSMANLI DÖNEMİ ESERLERİ Hazırlayan: Samet ZİKİ Çorum-2020 İçindekiler Tablosu ÇİZİM LİSTESİ 5 FOTOĞRAF LİSTESİ 6 UYDU GÖRÜNTÜSÜ LİSTESİ 8 Özet 9 Abstract 10 GİRİŞ 11 1.OSMANCIK İLÇESİNE AİT BİLGİLER 13 1.1.İlçenin Konumu 13 1.2.İlçenin Tarihçesi 13 1.3. İlçeninİsmi 15 2. OSMANCIK’TA BULUNAN OSMANLI DÖNEMİ ESERLERİ 17 2.1. Dini Eserler 17 2.1.1. Akşemseddin Medresesi (Cami) 17 2.1.1.1.Özel Bilgiler 17 2.1.1.1.1.Bulunduğu Yer : 17 2.1.1.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 17 2.1.1.1.3.Günümüzdeki İşlevi 17 2.1.1.2.Mimarisi 18 2.1.1.3. Süsleme Düzeni 21 2.1.2. Koca Mehmed Paşa Külliyesi (İmaret Cami) 22 2.1.2.1.Özel Bilgiler 22 2.1.2.1.1.Bulunduğu Yer 22 2.1.2.1.2.Günümüzdeki İşlevi 22 2.1.2.2.Külliyenin Elemanları 22 2.1.2.2.1.Cami 22 2.1.2.2.1.1.Bulunduğu Yer 22 2.1.2.2.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 23 2.1.2.2.1.3.Günümüzdeki İşlevi 23 2.1.2.2.1.2.Mimarisi 23 2.1.2.2.1.2.Süsleme Düzeni 30 2.1.2.2.2. Hamam 38 2.1.2.2.2.1.Özel Bilgiler 38 2.1.2.2.2.2.Mimarisi 38 2.1.2.2.2.3. Süsleme Düzeni 38 2.1.3. Koyunbaba Türbesi 39 2.1.3.1.Özel Bilgiler 39 2.1.3.1.1.Bulunduğu Yer 39 2.1.3.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 39 2.1.3.1.3.Günümüzdeki İşlevi 39 2.1.3.2.Mimarisi 39 2.1.3.3. Süsleme Düzeni 41 2.2. Sivil Mimari Eserleri 42 2.2.1.Kandiber Kalesi 42 2.2.1.1.Özel Bilgiler 42 2.2.1.1.1.Bulunduğu Yer 42 2.2.1.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 42 2.2.1.1.3.Günümüzdeki İşlevi 42 2.2.1.2.Mimarisi 42 2.2.2. Koyunbaba (Sultan II. Bayezıd Han) Köprüsü 46 2.2.2.1.Özel Bilgiler 46 2.2.2.1.1.Bulunduğu Yer 46 2.2.2.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 46 2.2.2.1.3.Günümüzdeki İşlevi 47 2.2.2.2.Mimarisi 47 2.2.3. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi 50 2.2.31.Özel Bilgiler 50 2.2.3.1.1.Bulunduğu Yer 50 2.2.31.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi 50 2.2.3.1.2.Günümüzdeki İşlevi 50 2.2.3.2.Mimarisi 50 3.DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER 52 3.1.Malzeme ve Teknik 52 3.2. Plan 52 3.3. Süsleme 52 3.4. Cephe 53 4.SONUÇ 54 KAYNAKÇA 55 İNTERNET KAYNAKLARI 56  ÇİZİM LİSTESİ Plan 1. Akşemseddin Cami Planı (Türkan ACAR). Plan 2. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Haziresi Genel Görünüm. Plan 3. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Planı (Türkan ACAR). Plan 4. Koyunbaba Türbesi. Plan 5. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi.  FOTOĞRAF LİSTESİ Fotoğraf 1. Akşemseddin Cami Genel Görünüş (Kuzey). Fotoğraf 2. Akşemseddin Cami Mihrabı (2006 Onarım Sonrası). Fotoğraf 3. Akşemseddin Cami Minberi (2006 Onarım Sonrası). Fotoğraf 4. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Kitabesi. Fotoğraf 5. Koca Mehmed Paşa Cami Hazire Bölümü. Fotoğraf 6. Koca Mehmed Paşa Cami Beden Duvarları (Güneybatı Cephe). Fotoğraf 7.Koca Mehmed Paşa Cami Güney Cephe Genel Görünüş. Fotoğraf 8. Koca Mehmed Paşa Cami Son Cemaat Bölümü. Fotoğraf 9. Koca Mehmed Paşa Cami Taç Kapısı. Fotoğraf 10. Koca Mehmed Paşa Cami Doğuda Yer Alan Mihrabiye ve Pabuçluk. Fotoğraf 11. Koca Mehmed Paşa Cami Mihrabı. Fotoğraf 12. Koca Mehmed Paşa Cami Giriş Kapısı. Fotoğraf 13. Sol Kapı Kanadı 1. ve 2. Levha. Fotoğraf 14. Sağ Kapı Kanadı 1. ve 2. Levhalar. Fotoğraf 15. Sağ Kanat 2. Levhada Bulunan Yarım Penç. Fotoğraf 16-17. Üçüncü Levhalar. Fotoğraf 18. Dördüncü Levhalar. Fotoğraf 19. Dördüncü Levhalar Düzgün Olmayan Beşgenler Ayrıntı. Fotoğraf 20. Dördüncü Levhalar Üst Bölümde Yer Alan Düzenleme. Fotoğraf 21. Sağ Kanat Beşinci Levha. Fotoğraf 22. Sol Kanat Beşinci Levha. Fotoğraf 23. Sol Kapı Kanadı Altıncı Levha. Fotoğraf 24. Sağ Kapı Altıncı Levha. Fotoğraf 25. Koyunbaba Türbesi Genel Görünüş (Kuzeybatı). Fotoğraf 26. Koyunbaba Türbesi Asıl Giriş. Fotoğraf 27. Koyunbaba Türbesi İç Kısım. Fotoğraf 28. Osmancık Kalesi Kuzeyinde Bulunan Kaya Mezarları. Fotoğraf 29. Bozoklu Osman Şakir Osmancık Kalesi Tasviri. Fotoğraf 30. Osmancık Kalesi 2015. İyileştirme Çalışması Öncesi (Osmancık Belediyesi). Fotoğraf 31. Kandiber Kalesi 2019. İyileştirme Çalışmaları Sonu. (Osmancık Belediyesi). Fotoğraf 32. Koyunbaba Köprüsü Kitabesi Fotoğraf 33. Bozoklu Osman’ın Musavver İran Sefâretnâmesi’ndeki Sultan Ebu’lFeth Beyazıt Köprüsü’nü Gösteren Minyatürü (Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 822 varak 39a). Fotoğraf 34. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi.  UYDU GÖRÜNTÜSÜ LİSTESİ Uydu Görüntüsü 1. Osmancık İlçesi Çevresi. (Google Earth, 2020, Erişim Tarihi: 03.05.2020). Uydu Görüntüsü 2. Roma Dönemi’nde Osmancık Bölgesi (https://dh.gu.se/dare, 2020, Erişim Tarihi 21.09.2020). Uydu Görüntüsü 3. Akşemseddin Medresesi (Cami). Uydu Görüntüsü 4.Koca Mehmed Paşa Külliyesi (Google Earth, 2020, Erişim Tarihi: 05.05.2020). Uydu Görüntüsü 5. Koyunbaba Türbesi. Özet Çalışma Anadolu’daOrta Karadeniz Bölgesi’nin geçiş yolu üzerinde yer alan Osmancık İlçesi’nde bulunan Osmanlı Dönemi -1299-1922- eserleri tanıtmaya yönelik bir çalışmadır. Çalışma içerisinde Osmancık İlçesi’nde ki günümüze ulaşmış olan Akşemseddin Medresesi, Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi, Koca Mehmed Paşa Külliyesi, Koyunbaba Türbesi ve Köprüsü incelenmiştir. İlçenin önemi, Osmanlı Döneminde yetişmiş olan sadrazamlar –Koca Mehmed Paşa, Baltacı Mehmed Paşa- ortaya koymaktadır. Eserler Başkent İstanbul’a göre taşrada kalmasından ötürü ayrı bir öneme sahiptir. Irmak üzerinde yer alan sağlam taş köprü ve imaretin aynı yüzyıl içerisinde inşa edilmiş olması kente o dönemde verilen önemi göstermektedir.  Abstract StudytheOttomanperiod in OsmancikDistrict, located on thetransitionroad of the Central Black Searegion in Anatolia -1299-1922- it is a workaimed at promotingworks. Inthestudy, AkshemseddinMadrasa, Baltaci Mehmed PashaFountain, Koca Mehmed Pashacomplex, Koyunbaba tomband Bridge wereexamined in Osmancık district. Theimportance of thedistrict is revealedbythegrandviziers –Koca Mehmed Pasha, Baltaci Mehmed Pasha - whowereraisedduringtheOttomanperiod. Theartefactshave a specialsignificancebecausetheyremain in theprovincecomparedtothecapitalIstanbul. Thefactthat a solidstonebridgeandImaretlocated on theriverwerebuilt in thesamecenturyshowstheimportancegiventothecity at that time. GİRİŞ İlk olarak Melik Danişmend Ahmet Gazi tarafından 1077’de fethedilen Osmancık, sırasıyla Anadolu Selçuklu(MS 1071-1308), Kadı Burhaneddin (MS 1381-1398), Osmanlı Devleti (1299-1922) ve son olarak Türkiye Cumhuriyeti devletlerine bağlı olarak günümüze değin varlığını sürdürmüştür. Kent varlığını sürdürürse de ilçe ve çevresinde yaşanan depremlerden ötürü günümüze pek fazla kültür varlığı ulaşamamıştır. 1299 yılında Osman Bey (MS 1258-1326) yılları arasında kurulan Osmanlı Devleti ya da Devlet-i Aliyye (MS1299-1922) olarak anılan devletin Osmancık İlçesi’ndeki eserleri çalışmada tanıtılacaktır. Osmancık İlçesi içerisinde bulunan Erken Dönem Osmanlı Eserleri –MS 14-15. yüzyıl- ve Geç Dönem Eserleri –MS-17-18. Yüzyıl- tanıtılmaya çalışılacaktır. Yapılar alfabetik sıraya göre incelenmiştir. Yapıların ada ve parsel bilgileri ‘https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/’ adresinden elde edilmiştir. Çalışmanın Amacı Çalışmanın yazım amacı, Osmancık’ta depremlerde yıkılmamış olan ve günümüze iyileştirmelerle ulaşmış olan Osmanlı Dönemi eserlerinin tanıtımını yapmaktır. Eserlerin mimari özellikleri, haklarındaki bilgiler ve bu bilgiler ışığında Osmanlı Devleti devlet adamlarının imar faaliyetlerindeki önemi Osmancık İlçesi üzerinden aktarılmaya çalışılacaktır. Kaynak Araştırması Araştırmada öncelikle Osmanlı Mimarisini genel olarak anlatan eserler lisans döneminde okunduğu için temel bir giriş sağlanmıştır. Temel bilgilerin yanı sıra ilçede bulunan eserler hakkında yazılan ansiklopedi maddeleri, internet kaynakları, kitap yazıları, lisansüstü tezleri ve makaleler tarafımızca taranmıştır. Çalışmanın Kapsamı Osmancık içerisinde bulunan eserlerinkülliye, cami, türbe, köprü, ve çeşmeden oluşan eserlerdir. Eserler yerinde incelenmiştir. Çalışmanın Yöntemi Öncelikle kaynak taraması yapılmış ve eserler hakkında ön bilgi edinilmiştir. Ön bilginin edilmesinden sonra eserler ilk olarak 19 Nisan 2020 tarihinde yerinde incelenmiştir. Eserlerin 19.04.2020 günü ölçüleri alınmış ve çizimleri gerçekleştirilmiştir. Eserlerin yazıya dökümü ise 21.04.2020 tarihinden sonra başlamıştır. 15.04.2021 tarihinde ise çeşme ve köprü için tekrar ilçeye gidilmiştir. Çalışmanın Sınırlılıkları Çalışma, Osmancık İlçesi’nde bulunan Osmanlı Dönemi’nde yapılmış olan beş eserin ayrıntılı incelemesini kapsamaktadır.  1.OSMANCIK İLÇESİNE AİT BİLGİLER 1.1.İlçenin Konumu Günümüzde -2020- Çorum’a bağlı olan ilçe Orta Karadeniz bölgesinde yer almaktadır.İlçe 41˚enlem ve 34‟-35‟ boylamında bulunmaktadır. Kuzeyde Kargı, kuzeybatıda Tosya, kuzey doğuda Vezirköprü, doğuda Gümüşhacıköy ve batıda İskilip ilçeleri ile güneyde Dodurga ve Laçin ilçeleri ile çevrilidir. İlçe Çorum’a 59 km uzaklıktadır. Rakımı 430 metre olan ilçenin yüzölçümü 1.403 km. karedir (Uydu Görüntüsü 1,Google Earth). Uydu Görüntüsü 1. Osmancık İlçesi Çevresi. (Google Earth, 2020, Erişim Tarihi: 03.05.2020). 1.2.İlçenin Tarihçesi Hititlerden(MÖ 1900-1200) başlayarakgünümüze -2020- adar uygarlıklarınRoma İmparatorluğu(MÖ 27-MS 395),Bizans İmparatorluğu (MS 395-1453), Anadolu Selçuklu Devleti (MS 1071-1308) veDevlet -i Aliyye Osmaniye(MS 1299-1922)hüküm sürmüştür. Osmancık; Anadolu’nun Asya ve Avrupa kıtaları arasında bulunmasındanötürü tarih boyunca göç hareketleri başlamıştır. Anadolu’nun Karadenizve Doğu Anadolu bölgelerini batıya bağlayanyol üzerinde yer almaktadır.Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerini de birbirine bağlayan köprü konumundadır (Uydu Görüntüsü 1 Google Earth). İlçenin etrafında bulunan madenlerden ötürü, yerleşimin, MÖ 3000 yılında başladığı tahmin edilmektedir (Öz, 2007, 475). Adı bugün -2020- için bilinmeyen ilk yerli kavmin egemenliği MÖ 2000 yıllarında son bulmuştur. Anadolu da bilinen ilk uygarlıklardan olan Hititler, MÖ 1900-1200 yılları arasında Osmancık’ın da bulunduğu Kızılırmak havzasındaHititler burada bir kent kurmuşlardır ve kale de bu dönem de yapılmıştır.Osmancık, geçiş yolları üzerinde olmasından ötürü askeriaçıdan, tarih boyunca, önemli bir nokta olmuştur. Hititlerden sonra, Anadolu’da kurulan –İyonlular (MÖ 10.-6. yüzyıl), Frigler (MÖ 12-7. yüzyıl)- ya da Anadolu’ya fetih için gelen devletler –Persler (MÖ 550- 300)- tarafından elde edilmeye çalışılmıştır. Sürekli gerçekleşen bu fetih hareketleri şehirde yer alan yapıların –kale hariç- yok olmasına sebebiyet vermiştir(Erkoç, 2001, 121). Anadolu’da ki devletlerden sonra Osmancık, Roma (MÖ 1. yüzyıl- MS 476) ve Bizans (MS 395-1453) hâkimiyeti altına girmiştir. Osmancık’ın geçiş yolları üzerinde olmasının en önemli kanıtı, Roma ve Bizans döneminde Sinop’a giden yolun buradan geçiyor olmasıdır (Uydu Görüntüsü 2).Günümüzde -2021-ise Osmancık, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin geçiş noktası olmuştur. Uydu Görüntüsü 2. Roma Dönemi’nde Osmancık Bölgesi (https://dh.gu.se/dare, 2020, Erişim Tarihi 21.09.2020). MS 1071 Malazgirt Savaşı’yla Büyük Selçuklu Devleti’nin (MS 1037-1147), Anadolu’ya girişinden sonra Melik Danişmend Ahmed Gazi tarafından fethedilmiştir (İA, III, 468-469). Danişmendliler (MS 1080-1178) yöre ve çevresinde zayıfladıktan sonra bölge Anadolu Selçuklu Devleti’nin (MS 1071-1308) eline geçmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1243 Kösedağ Savaşı’nın ardından zayıflamasıyla ortaya çıkan beyliklerden olan Eretna (MS 1335-1381) ve Kadı Burhanettin Devletlerine (MS 1381-1396) bağlanır (Badeli, 2000, 14). Osmancık’ın, Osmanlı Devleti’ne (MS 1299-1922) geçişi ise 1390’lı yıllarda Yıldırım Bayezid Han'ın (MS 1389-1402) yöreye düzenlendiği ilk seferlerle gerçekleşmiştir.Yıldırım Bayezid Han’ın, Candaroğulları (MS1291-1481) üzerine düzenlendiği seferde, Kadı Burhanettin devletiyle savaşıp galip gelmesiyle, yöre Osmanlı Devleti’nin topraklarına dâhil olmuştur.(Esterâbâdî, s. 371-372; Yücel, II, 150-152). Fakat Kadı Burhaneddin bölgenin kendi reayasından sayılmasına karşılık olarak barış şartı koşmuştur (Bulduk,1992,130). Osmancık’ın, Osmanlı Devletine tam manasıyla geçişi ise Çelebi Mehmed (D 1389- Ö 1421) döneminde olmuştur (Yücel, 1983, 113-114). İlçedeki imar hareketleri ise 15. Yüzyılda görülmektedir. İlçede Koca Mehmed Paşa tarafından 1430 yılında yaptırılmış olan eser imar faaliyetlerinin ilk örneğidir. İlçede Sultan II. Beyazıd Han(MS 1447-1512) döneminde de imar faaliyetleri türbe ve köprü yapımı ile devam etmiştir. 16. yüzyıl başında ilçe külliye, cami, türbe ve kalesiyle büyük bir yerleşim merkezi haline gelmiştir. İlçe 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla birlikte Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlanmıştır. Günümüzde -2021- halen Çorum iline bağlı bir ilçedir. 1.3. İlçeninİsmi Osmancık’ın, ilk Türkçe isminin Sorgun olup bu adını, Dânişmendli Melik Ahmed’in, Eflanos yöresini idare ve imar için kendisine verdiği Şerefeddin Osman Gazi’nin mensup bulunduğu Sorgun oymağından aldığı belirtilir. Esasen Dânişmendnâme’de Osman adlı bir kahramanın Eflanos’u aldığı ve Osmancık adının ondan geldiği ifade edilmiştir(Turan, 1971, 86, 125, 131). Şerefeddin Osman Gazi, XIV. yüzyıl başlarında bu yörede bey olarak adı geçen ve 737 (1336-37) tarihli bir vakfiyesi bulunduğu belirtilen kişi olmalıdır. Osmancık’a adını verdiği öne sürülen Osman Gazi’nin kimliği tartışmalıdır ve onun ayrıca Osmancık’ta medrese ve türbesi bulunan Beyler Çelebi b. Hacı Çelebi olabileceği iddia edilmiştir (Öz, 2007,476). İbn Battûta’nın (MS1304-1369), hânedan kurucusu olan Osman Bey’in (MS. 1258-1326) kendisini üçüncü halife Hz. Osman’dan (MS 574-656) ayırt etmek için Osmancık olarak adlandırdığı iddiası en azından isim benzerliği konusunda temel alınmıştır (Battuta, 2009, 352: çev. A.Sait Aykut). Evliya Çelebi ise, bazı tarihlerde Osmancık’ın –Osman Bey’in (MS1258-1326) burada doğduğunun ve kaleyi de onun hükümdarlığı sırasında inşa ettirdiğinin yazıldığını kaydeder(Çelebi, 1999, 209, haz. Dağlı-Kahraman)Osmancık ismi bazen de kalenin Osman Gazi tarafından fethedilmiş olması ile açıklanmıştır (Kāmûsü’l-a‘lâm, IV, 3127). Bir başka iddiaya göre ise kale ve yöresi Selçuklu hükümdarları tarafından Osman Bey’e tımar olarak verilmiştir. Halk rivayetleri arasında ise kalenin Osman adlı bir kumandan tarafından zaptedildiği veya kale kuşatması sırasında bu adı taşıyan bir kahramanın şehit düştüğü ve kaleye gömüldüğü, mezarının da Osman Dede Türbesi diye anılan bir türbenin ziyaret edildiği bilgisi bulunur. Yine Osman’ın Atman, Azman gibi bir Türkçe ismin Arapça biçimi olması ihtimalinden hareketle Osmancık’ın Otmancık olarak geçtiği, bunun da Osmancık’la özdeşleşmiş olan Koyun Baba’nın Otman Baba’ya refakat etmesiyle bağlantılı olabileceği ileri sürülmüştür (Öz, 2007, 476).  2. OSMANCIK’TA BULUNAN OSMANLI DÖNEMİ ESERLERİ 2.1. Dini Eserler 2.1.1. Akşemseddin Medresesi (Cami) İncelenme Tarihi :19.04.2020 2.1.1.1.Özel Bilgiler 2.1.1.1.1.Bulunduğu Yer :Yazı Mahallesi, Akşemseddin Caddesi, No: 58, Osmancık/ Çorum.Ada: 474, Parsel 2 (Uydu Görüntüsü 3). Uydu Görüntüsü 3. Akşemseddin Medresesi (Cami). 2.1.1.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi:Yapının yapanı ve yaptıranı herhangi bir kitabesi olmadığı için bilinmektedir. Yapı 1389- 90 yılları arasında Osmancık’ta müderrislik yapmış olan Fatih Sultan Mehmet Han’ın (1432-1481) lalalığını yapmış olan Akşemseddin’e atfedilmektedir (Acar, 2011, 425). Akşemseddin’in müderrislik yaptığı dönem göz önüne alındığında yapı 14.yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilebilir. 2.1.1.1.3.Günümüzdeki İşlevi :Medrese günümüzde işlevini cami olarak sürdürmektedir. 2.1.1.2.Mimarisi Yapı, bir medrese olarak inşa edilmiştir fakat daha öncelerde ne zaman bir ibadet mekânı olarak kullanıldığı bilinmektedir. 1955-58 ve son olarak 2006 yılında yapılan onarımlar sonucunda yapı bir cami olarak ibadete açılmıştır (Acar, 2011, 423). Yapı günümüzde cami olarak kullanıldığı için esas işlevini sürdürememektedir. Esas işlevini sürdüremeyen yapı bir cami olarak değerlendirilmeye alınacaktır. Yapı tabhaneli cami plan tipini yansıtmaktadır (Plan 1). Plan 1. Akşemseddin Cami Planı (Türkan ACAR). Yapı kalenin hemen güneyinde bir bahçede yer almaktadır. Bahçede yapı ve şadırvan bulunmaktadır. Kale bir tepe üzerine kurulduğu için yapı da bu durumdan etkilenmiştir veyapının eğimli bir arazi üzerine yapılmasına neden olmuştur (Fotoğraf 1). Fotoğraf 1. Akşemseddin Cami Genel Görünüş (Kuzey). Yapının bulunduğu bahçeye beş basamaklı bir merdivenden giriş sağlanır. Bahçenin güneyinde yer alan yapıya da ortada bulunan geniş kapıdan giriş sağlanmaktadır. Açıklığın önünde bir seki bulunmaktadır. Sekiye ulaşmak için beş basamaklı bir merdiven çıkılması gerekmektedir. Seki üzerinden, doğu ve batıda bulunan tabhane odalarına da geçiş sağlanmaktadır. Doğuda yer alan tabhane odasının üst örtüsü beşik tonoz, batıda yer alan tabhane odasının üst örtüsü beşik tonoz iken 2006 yılında gerçekleşen son onarımla farklı bir hale bürünmüştür (Acar, 2011, 424). Batıda yer alan tabhane odasının batı ve güney duvarlarında birer adet pencere yer almaktadır. Doğuda yer alan tabhane odasının da doğu duvarında bir penceresi yer almaktadır. Tabhane odaları birbirlerini tekrarlar durumdadır. Farklı olan durum ise doğu tabhane odasının güney duvarında bir ocak ve iki adet dolap nişinin bulunmasıdır. Açıklıktan giriş sağlandıktan sonra üst örtüsü sivri beşik tonoz olan bölüme geçiş sağlanır. Bölümün güneydoğu kısmında harim mekânına girişi sağlayan kapı açıklığı bulunmaktadır. Harim kısmında karşılıklı iki pencere ve yarım daire şeklinde olup özgünlüğünü yitirmiş alçı bir mihrap yer almaktadır (Fotoğraf 2). Fotoğraf 2. Akşemseddin Cami Mihrabı (2006 Onarım Sonrası). Mihrap yarım daire şeklinde açılmış bir nişe sahiptir. Mihrap nişi sivri bir kemerle sonlandırılmıştır. Mihrabın dış bölümünde ise sarı renkli plastik boyayla boyanmış silmeler yer almaktadır. Caminin minberi özgün olmayıp, yenilenmiştir (Fotoğraf 3). Fotoğraf 3. Akşemseddin Cami Minberi (2006 Onarım Sonrası). Harim bölümünün üst örtüsü ise kubbedir. Harimin üst kaplaması bugün -2021- kurşunla kaplıdır. Yapının beden duvarları moloz taştan yapılmıştır. Kapı açıklıklarının ve pencerelerin çevresinde yer alan bölümler ise tuğlalardan yapılmıştır. 2.1.1.3. Süsleme Düzeni Camide herhangi bir süsleme ögesi yoktur.  2.1.2. Koca Mehmed Paşa Külliyesi (İmaret Cami) 2.1.2.1.Özel Bilgiler İncelenme Tarihi :19.04.2020- 28.04.2021 2.1.2.1.1.Bulunduğu Yer : Güney Mahallesi, 1 Nolu Okul sokak No:32, 19500 Osmancık/Çorum, Ada: 331, Parsel: 1. (Uydu Görüntüsü 4.) Uydu Görüntüsü 4. Koca Mehmed Paşa Külliyesi (Google Earth, 2020, Erişim Tarihi: 05.05.2020). 2.1.2.1.2.Günümüzdeki İşlevi : Cami, imaret, hamam ve bedestenden meydana gelen külliyenin bugün günümüze bedesten ve imareti ulaşamamıştır. Cami ve hamam bugün -2020- asıl işlevini sürdürmektedir. 2.1.2.2.Külliyenin Elemanları Külliye cami, imaret, bedesten ve hamamdan oluşmaktaydı. İmaret ve bedesten yıkıldığı için bugün -2020- ortada herhangi bir yapı yoktur. Cami ise günümüzde -2020- asıl işlevlerini sürdürmektedir. 2.1.2.2.1.Cami İncelenme Tarihi :19.04.2020- 28.04.2021 2.1.2.2.1.1.Bulunduğu Yer :Güney Mahallesi, 1. nolu Okul sokak No:32, 19500 Osmancık/Çorum, Ada:331, Parsel: 1 (Uydu Görüntüsü 4). 2.1.2.2.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi :Yapının giriş kapısı üzerinde yer alan iki parçalı kitabesinde –Arapça Kitabe- Sultan Koca Murad Han –II. Murad- (1421-1451) döneminde veziriazamlık yapan Koca Mehmed tarafından H. 834 (M. 1430-1431) inşa ettirilmiştir. Kitabe ‘Emerabi imareti hazihil’imareti fi eyyami devleti sultanila’zammurad han bin es sultan mehmed han halledallahumulkehumehmed paşa bin hızırtekabbelallahubihi hayran fî târîhîerbea ve selâsîne ve semânemietingaferallahu leh’ Necmettin Erbakan Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü Dr. Öğr. Üyesi Zekeriya ŞİMŞİR ile düzenlenmiştir.yazmaktadır, Günümüz -2020- Türkçesi ise ‘Bu imaretin yapılmasını, Sultan Mehmed Han oğlu Sultan Murad Han hükümdarlığı zamanında (Allah devletini daim eyleye) Hızır oğlu Mehmed Paşa emretti. H. 834. Allah onu bağışlasın ve hayrını kabul etsin’ şeklindedir (Fotoğraf 4). Fotoğraf 4. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Kitabesi. 2.1.2.2.1.3.Günümüzdeki İşlevi :Cami asıl işlevini sürdürmektedir. 2.1.2.2.1.2.Mimarisi Yapının plan tipi daha önce farklı araştırmacılar tarafında öne atılan isimlerle adlandırmak mümkündür. Yapı ise Sedat Çetintaş tarafından yayımlanan 1958’de ki makaleye göre ‘İmaret Tipi veya Zaviyeli Plan Tipi’ ne dâhil edilebilir (Plan 3). Yapı büyükçe bir bahçe içerisinde yer almaktadır (Uydu Görüntüsü 4). Bahçenin çevresi taş ve beton harçla yapılmış bir duvarla kaplıdır (Uydu Görüntüsü 4). Bahçe içerisinde cami, hazire ve imaret İmaret, geleneği sürdürmek için Osmancık Belediyesi tarafından yaptırılmıştır. yer almaktadır. Hazire bölümü ise 2011 yılında Osmancık Belediyesi tarafından temizlenen sandukalardan oluşturulmuştur (Fotoğraf 5). Hazire bölümünde bulunan on bir sandukadan bugün -2020- sekizinde herhangi bir kitabe yer almaktadır. Kitabeleri bulunan iki sandukadan birisi Koca Mehmed Paşaya diğeri ise kızına aittir (Plan 2). Fotoğraf 5. Koca Mehmed Paşa Cami Hazire Bölümü. Plan 2. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Haziresi Genel Görünüm. Sanduka 5 hariç hazire içerisinde bulunan diğer 10 sanduka 70*30 cmölçülere sahiptir. Sanduka 5 haricinde diğer sandukalar yerden 10 cm yüksekliğe sahip 50*105 cm ölçülerine sahip sekiler üzerine yerleştirilmiştir. Sandukaların bulunduğu hazire alanı Osmancık Belediyesi tarafından 2021 yılında demir çitlerle çevrilmiştir. Sanduka 6 ve 11’de kitabe olarak Bakara Suresi’nin 255. Ayeti kuzeyden güneye doğru yer almaktadır. Kitabe ‘Bismillahirrahmânirrahîm. Allahû lâ ilâhe illâ hûvelhayyûlkâyyum, lâ te'huzûhusinetûvvelânevm, lehumâfissemâvati ve mâ fil ârd, men zelleziyeşfeuindehu illâ biiznih, ya'lemûmâ beyne eydihim ve mâhalfehûm,ve lâ yûhiytunebişey'imminilmihi illâ bimâşa', vesiâkûrsiyyûhûssemavativelârd, ve lâ yeudûhuhifzuhûma ve hûvelaliyyûl azim.’ şeklindedir. Meali ise ‘Allah, O’ndan başka ilah yoktur; diridir, her şeyin varlığı O’na bağlı ve dayalıdır.Ne uykusu gelir ne de uyur.Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O’nundur.O’nun izni olmadıkça katında hiçbir kimse şefaat edemez.Onların önlerinde ve arkalarında olanları O bilir.O’nun ilminden hiçbir şeyi -dilediği müstesna- kimse bilgisi içine sığdıramaz.O’nun kürsüsü gökleri ve yeri içine almıştır.Onları korumak kendisine zor gelmez.O yücedir, mutlak büyüktür.’ biçimindedir. Plan 3. Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Planı (Türkan ACAR). Cami, sofa, iki adet tabhane –zaviye- odası ve harim bölümünden oluşmaktadır. Yapı simetrik bir şekilde inşa edilmiştir (Plan 3). Sofa, mescid ve tabhane odaları 6*6 m2’lik alanı oluşturmaktadırlar. Sofa, tabhane odaları ve mescid bölümünün üst örtüsü kubbedir. Kubbeler sekizgen bir kasnağa oturmaktadır. Kubbelere geçiş ise pandantiflerle sağlanmıştır. Caminin beden duvarları almaşık bir düzene sahiptir. Almaşık düzende bir sıra moloz taş, moloz taşlarının etrafında dikey şekilde yer alan iki adet tuğla ve moloz taşların üzerinde yatay şekilde dizilmiş iki sıra tuğla kullanılarak yapılmıştır. Yapıda yer alan kubbe kasnakları ise moloz taşlardan inşa edilmiştir. Beden duvarları ve kasnakların son bulduğu kısımlarda ise tuğlarla elde edilmiş olan iki sıra kirpi saçakla sonlandırılmıştır (Fotoğraf 6). Fotoğraf 6. Koca Mehmed Paşa Cami Beden Duvarları (Güneybatı Cephe). Fotoğraf 6.’da görüldüğü üzere dikdörtgen pencereler üzerine kemerli pencereler yapılmıştır. Dikdörtgen pencereler kesme taştan yapılmıştır. Dikdörtgen pençeler içe doğru pahlanmıştır. Pencereler demir lokmalara sahiptir. Pencerelerin üst kısmı ise farklı renklerin taşların kullanımı ile kemerlerin elde edilmesiyle son bulmuştur. Dikdörtgen pencerelerin üstünde yer alan pencereler alçıdan yapılmış olup tuğla ile çevrelenmiş ve pencerenin üzerinde yer alan yuvarlak kemerler ise kirpi saçakla sonlandırılmıştır. Kubbeleri taşıyan kasnaklarda pencere açıklıkları yer almaktadır. Bu durum sadece mihrap duvarında farklılık göstermektedir (Fotoğraf 7).Güney cephede ise iki pencere üzerine de ayrı bir pencere eklenmemiştir. Güney cephede, üst kısımda yer alan pencere ise mihrabın üzerinde yer almaktadır. Kasnakta yer alan pencerelerin ise sadece kemer kısımları tuğla ile çevrelenmiştir. Fotoğraf 7.Koca Mehmed Paşa Cami Güney Cephe Genel Görünüş. Yapıda altı adet ahşap direkle taşınan bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri özgün olmayıp 1971 yılında yenilenmiştir. Son cemaat yerinde sağır kemerlerden oluşturulmuş olan bir alan bulunmaktadır (Fotoğraf 8). Son cemaat bölümü ise sıvanarak özgünlüğünü yitirmiştir. Son cemaat bölümünde sadece taç kapı özgündür. Fotoğraf 8. Koca Mehmed Paşa Cami Son Cemaat Bölümü. Yapının kuzeybatısında ise bir minaresi yer almaktadır. Minare özgün değildir. Minare 1967 onarımında eklemiştir (Öz, 2007, 476). Minare kesme taştan inşa edilmiştir. Minare kare kaide üzerinde silindirik gövdeyle yükselmektedir. Özgün olan minare ise beden duvarları üzerinde yer almaktaydı (Acar, 2011, 380). Caminin sadece kuzeyden girişi bulunmaktadır (Fotoğraf 9). Taç kapı kesme taştan inşa edilmiştir. Taç kapının Mukarnas bölümü özgün olmayıp yenilenmiştir. Fotoğraf 9. Koca Mehmed Paşa Cami Taç Kapısı. Taç kapı gövde ve mukarnaslı kavrasadan oluşmaktadır. Mukarnaslı kavsaranın etrafı üç dilimli bir kemerle çevrelenmiştir. Mukarnas kısmı on bir sıradan oluşmaktadır. Taç kapının gövde kısmı ise çift renkli taşların kullanımı ile elde edilen ayaklar ve basık kemerden oluşmaktadır. Taç kapı dışa taşkın olmayıp içe doğrudur. Taç kapının giriş bölümünün batısında ve doğusunda mihrabiyeler ve pabuçluklar yer almaktadır (Fotoğraf 10). Fotoğraf 10. Koca Mehmed Paşa Cami Doğuda Yer Alan Mihrabiye ve Pabuçluk. Kesme taştan yapılmış olan mihrabiyelerin mukarnaslı bölümü dört sıradan oluşmaktadır. Mihrabiyelerin gövde kısmı 100* 30 cm’dir. Pabuçluklar ise zamanla yıpranmıştır. Pabuçlukların ölçüsü ise 25*25 cm’dir. Camiye girildikten sonra sofa kısmı tabhane odalarına ve mescid kısmına geçişi sağlamaktadır. Sofanın doğu ve batı duvarlarında simetrik olarak birer niş yer almaktadır. Nişler 1*1 m2’lik alanı kaplamaktadırlar. Nişlerin bugün -2020- herhangi bir işlevi yoktur.Nişlerin güneyinde ise tabhanelerin giriş kapıları yer almaktadır. Sofanın aydınlatması kubbe kasnağında yer alan pencerelerden sağlanmaktadır. Yapının tabhane odaları ise sofanın doğusunda ve batısında yer almaktadır. Simetrik bir şekilde yerleştirilmişlerdir. Batıda yer alan tabhane odasının batıda bir penceresi, doğuda yer alan tabhane odasının ise doğu bir penceresi yer almaktadır. Pencerelerin güneyinde ise birer niş bulunmaktadır. Tabhanelerin diğer pencereleri ise güney duvarlarında yer almaktadır. Caminin mescid kısmı ise enlemesine uzanmış olan sivri kemerle sofa bölümünden ayrılmaktadır. Harim kısmının doğu ve batı duvarlarında simetrik olarak birer pencere yer almaktadır. Mihrabın doğusunda ve batısında birer pencere yer almaktadır. Doğu ve batı kısmında yer alan pencerelerin güneyinde birer niş bulunmaktadır Planda gözükmemesinin nedeni batıda yer alan nişin bugün -2020- minber arkasında kalmasındandır. . 2.1.2.2.1.2.Süsleme Düzeni Caminin mihrabı içe doğru taşkındır. Mihrap dikdörtgen bir şekle sahiptir (Fotoğraf 11). Mihrap 130*230 cm ölçülerindedir. Mihrabın etrafı üç şeritle, üç yönden çevrelenmiştir. Mihrabın etrafında yer alan –dıştan içe doğru- birinci ve ikinci şeritlerde Arapça harflerle dini yazılar yer almaktadır. İlk şeritte ‘La ilahe ilAllah’, ikinci şeritte ise ‘La ilahe illallah MuhammedenRasullah’ ibaresi yer almaktadır. Üçüncü şeritte ise mihrabı çevreleyen zencerek vardır. Mihrap nişinin içi ise on kollu yıldızın merkezde olduğu bir levhaya sahiptir. Levhanın etrafı ise Rumilerle çevrelenmiştir. Camide yer alan minber ise özgün olmayıp yenidir. Fotoğraf 11. Koca Mehmed Paşa Cami Mihrabı. Camide yer alan tek ahşap süsleme ise girişin sağlandığı ve çakma kündekari ile cevizden yapılmış olan kapıdır (Fotoğraf 12). Kapının ölçüleri 130*230 cm’dir. Kapının her iki kanadı da 6 adet levhaya sahiptir. Levhaların her birinin kendine has süsleme düzenleri vardır. Fotoğraf 12. Koca Mehmed Paşa Cami Giriş Kapısı. Fotoğraf 12.’de görülmeyen ve kemerin arkasında birinci levhalar yer almaktadır. İkinci levhalardan aradaki iç içe geçirilmiş dilimli rumilerden oluşturulmuş olan şeritle ayrılmıştır (Fotoğraf 13-14). Şeritlerin etrafı ise üç adet silmeyle çevrelenmiştir. Birinci ve ikinci levhalar toplamda 40*50 cm2’lik bir alanı kaplamaktadırlar. Fotoğraf 13. Sol Kapı Kanadı 1. ve 2. Levha. İkinci levhanın sol alt köşesinden başlayan düzenleme yukarıya ve sola doğru devam etmektedir. Merkezden itibaren kıvrımlar devam etmektedir. İkinci kıvrımlardan sonra süsleme düzeni içerisinde tepelikler ve kanatlı rumiler bulunmaktadır. Süsleme düzeninde yer alan rumiler kıvrımlı uzantılardan devam ettirerek levha içindeki düzeni tamamlamışlardır. Levhanın sol köşesinde hafif bir tahribat vardır. Sol kapı kanadının birinci levhasının sol üst köşesi tahrip olmuş ve tamamlanmaya çalışılmıştır. Birinci levhada dilimli rumiler ve tepeliklerden oluşan düzenleme bulunmaktadır. Fotoğraf 14. Sağ Kapı Kanadı 1. ve 2. Levhalar. Kapının sağ kanadında yer alan ikinci levhada, sol kanatta olduğu gibi bir tepelik ile başlamaktadır fakat farkı işlenen dilimli rumilerdir. Dilimli rumilerin yanında tepelikler de düzenleme içerisinde yer almaktadır. Süsleme düzeni içerisinde yer alan yarım penç de ikinci levhada görülen bir başka süsleme ögesidir (Fotoğraf 15). Fotoğraf 15. Sağ Kanat 2. Levhada Bulunan Yarım Penç. Altıncı levha sağ alt köşeden dilimli bir rumi ile başlayıp bir tepelikle devam etmektedir. Süsleme düzeni tepelikten çıkan kıvrımlar ve bu kıvrımlara bağlı olarak gelişen tepeliklerden oluşmaktadır. Kapının sağ ve sol kanadının üçüncü levhalarında birleşik sülüs tarzında bir hadis yer almaktadır. Levhalar 15*50cm2’lik bir alanı kaplamaktadır. Hadisin içeriği –sağdan sola doğru- ‘منأطعمجائعايريدبهوجهاللهوجبتلهالجنةقالالنبيصلىاللهعلي’ Günümüz-2020- Türkçesi ile: ‘Nebi şöyle dedi: Kim Allah'ın vechini isteyerek bir açı doyurursa cennet ona vacib olur. Kitabenin çözümlenmesi, sol kanat, Dumlupınar Üniversitesi, Felsefe ve Din Bölümleri öğretim üyesi Doç. Dr. Ahmet TÜRKAN, sağ kanat Meva DOĞAN tarafından yapılmıştır. GazaliMükaşefetü'l-kulub 91.’ ‘Nebi şöyle dedi:Açbirini,Allahıın cemalini görmek umuduyla doyuran kişiye cennet vacib olur. Yazma Eserler Uzmanı Faruk ALP tarafından ise bu şekilde okunmuştur.’ şeklindedir (Fotoğraf 16-17). Fotoğraf 16-17. Üçüncü Levhalar. Levhalardaki yazıların etrafları ise dilimli rumi ve kanatlı rumilerin oluşturduğu düzenlemelerle doldurulmuştur. Rumilerin arasında ise kıvrım dallar yer almıştır. Kapıda en çok alanı kaplayan levha ise dördüncü sıradaki levhalardır. Levhalar kapı kanatlarında 100*50 cm2’lik bir alanı kaplamaktadırlar (Fotoğraf 18). Fotoğraf 18. Dördüncü Levhalar. Dördüncü levhaların merkezinde on iki kollu yıldızlar yer almaktadır. On iki kollu yıldızın uçları düzgün olmayan dörtgenlerle ve dörtgenlerin arası ise düzgün olmayan beşgenlerle tamamlanmıştır. Beşgenlerin merkezinde bir tepelik ve tepeliğin çevresini dolaşan kıvrım dallar yer almıştır. Kıvrım dalların üzerinde ise kesme rumi ve dilimli rumiler bulunmaktadır (Fotoğraf 19). Fotoğraf 19. Dördüncü Levhalar Düzgün Olmayan Beşgenler Ayrıntı. Beşgen levhaların üzerinde ve altında ise düzenlemeyi tamamlamak amacıyla köşelere çeyrek yıldızlar işlenmiştir. Çeyrek yıldızların arasına ise örüntüde boşluk bırakmamak amaçlı altıgen bir parça etrafında içbükey beşgenlerle düzenlemenin geometrik kısmı tamamlanmıştır (Fotoğraf 20). Fotoğraf 20. Dördüncü Levhalar Üst Bölümde Yer Alan Düzenleme. Kapı sağ kanadının beşinci levhası 20*50 cm2’lik alanı kaplamaktadır. Levha üzerinde yer alan süsleme düzeni kendini beş kez tekrar etmektedir. Kenarlardan yarım şekilde başlayan üç adet tepeliğin üst üste gelmesiyle oluşturulmuş bir düzene sahiptir. Tepeliklerin arasından çıkan dilimli rumiler levhanın boş kalan kısımlarını doldurmaktadır (Fotoğraf 21). Fotoğraf 21. Sağ Kanat Beşinci Levha. Kapı sol kanadının beşinci levhası 20*50 cm2’lik bir alanı kaplamaktadır. Levha üzerinde bulunan süsleme düzeni sağ ve soldan yarımşar düzenleme ile başlamaktadır. Köşelerden başlayan dilimli rumilerden çıkan kıvrım dallar levhanın tümünü kaplamaktadır. Kıvrım dallar arasında yer alan tepelik ve dilimli rumiler düzenlemeyi tamamlamaktadırlar. Düzenlemenin tam oluşumu ise merkez içerisinde yer alan bir tepelik ve onun içerisinden uzayan kıvrım dallar bir diğer tepeliğin temelini oluşturarak üçlü bir düzenleme meydana getirmektedirler. Bu düzenleme levha içerisinde altı kez tekrar edilmiştir (Fotoğraf 22). Fotoğraf 22. Sol Kanat Beşinci Levha. Altıncı levhalar kapı kanatlarında 25*50 cm2’lik alanı kaplamaktadırlar. Sağ ve sol kapı kanatlarının altıncı kanatları birbirleri ile aynı düzenlemeye sahiptirler. Süsleme düzenlerinin merkezinde kıvrım dallardan meydana gelen eşkenar dörtgen yer almaktadır. Eşkenar dörtgenin köşelerinde tepeliklerden oluşturulmuş bir düzen bulunmaktadır. Tepeliklerin arasında oluşan boşluklar da ise kanatlı rumiler yer almaktadır. Tepeliklerin uçlarından çıkan kıvrım dalların üzerinde dilimli rumiler ve kıvrım dallar levhanın diğer köşesinde tepeliklerle sonlandırılmaktadır. Levhaların köşelerinde ise tepelikler yer almaktadır. Düzenleme bu şekilde levha içerisinde kendini üç kere tekrar etmektedir (Fotoğraf 23-24). Fotoğraf 23. Sol Kapı Kanadı Altıncı Levha. Fotoğraf 24. Sağ Kapı Altıncı Levha. Kapı üzerinde ikinci ile üçüncü levhayı ve beşinci ile altıncı levhayı birbirinden ayıran 5*50 cm2’lik parçalar bulunmaktadır.  2.1.2.2.2. Hamam Yapının incelenme tarihinde covid-19 salgını olduğu için içerisine giriş sağlanamamıştır. İncelenme Tarihi :19.04.2020 2.1.2.2.2.1.Özel Bilgiler 2.1.2.2.2.1.1.Bulunduğu Yer : Ulucami Mahallesi, Sinop Caddesi, Osmancık Belediyesi karşısı, Osmancık/ÇORUM. 2.1.2.2.2.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi :Hamam, Koca Mehmed Paşa tarafından külliye inşa edilirken yapılmıştır. 2.1.2.2.2.1.3.Günümüzdeki İşlevi :İşlevini sürdürmektedir. 2.1.2.2.2.2.Mimarisi Evliya Çelebi seyahatnamesinde, ilçede bir adet hamamın olduğundan bahsetmektedir (Çelebi, 1999, 29, haz. Dağlı-Kahraman). Hamam tek plan şemasındadır. Hamam, doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Yapı ılıklık, sıcaklık, soğukluk, külhan ve su deposundan oluşmaktadır. Hamamın en büyük mekanı –soğukluk- ve üzeri üç kubbe ile örtülü olan ılıklığın üzerleri kurşun ile kaplıdır. Sıcaklık bölümünün ortasında ise göbek taşı ve oradan açılan eyvan etrafındaki halvetler göze çarpmaktadır (Müderrisoğlu, 2006, 431). 2.1.2.2.2.3. Süsleme Düzeni Yapının içine giriş sağlanamadığı için herhangi bir süsleme düzeni tespiti yapılamamıştır. 2.1.3. Koyunbaba Türbesi İncelenme Tarihi :19.04.2020 2.1.3.1.Özel Bilgiler 2.1.3.1.1.Bulunduğu Yer :Koyunbaba Mahallesi, Kanarya Sokak, No: 1, Osmancık/ Çorum. Ada: 75, Parsel: 14 (Uydu Görüntüsü 5). Uydu Görüntüsü 5. Koyunbaba Türbesi. 2.1.3.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi :Kitabede yazan ibareye göre ’H 25 Muharram 873 (1 Ağustos 1468)’ te vefat etmiştir. Sultan Ebu’lFeth Bayezıd-i Veli (MS 1447-1512) tarafından türbesi yaptırılmıştır. 2.1.3.1.3.Günümüzdeki İşlevi :Türbe günümüzde işlevini özgün kimliğiyle sürdürmektedir. 2.1.3.2.Mimarisi Türbenin özgün mimarisi sekizgendir ve üst örtüsü külahtır (Plan 3). Yapıya sonradan eklenmiş olan bir revak alanı vardır. Yapının her bir kenarı 3 metredir. Revak alanı 3*10 metredir. Plan 3. Koyunbaba Türbesi. Yapının beden duvarları moloz taştan yapılmıştır(Fotoğraf 25). Yapıya giriş güneyden sağlanmaktadır. Ana yönlere bakan kısımlarda –güney cephe hariç- birer pencere açıklığı bulunmaktadır. Yapının içine güneyde yer alan revak alanını geçtikten sonra ana giriş kısmına geçilir(Fotoğraf 25). Revak alanı 10x3 metrekarelik bir alanı teşkil etmektedir. Fotoğraf 25. Koyunbaba Türbesi Genel Görünüş (Kuzeybatı). Türbeye asıl giriş yuvarlak bir kemer altında ki açıklıkla sağlanır (Fotoğraf 26). Fotoğraf 26. Koyunbaba Türbesi Asıl Giriş. Yapının içerisinde Koyunbaba’ya ait olduğu düşünülen bir sanduka yer almaktadır. 2.1.3.3. Süsleme Düzeni Türbenin iç kısmı sıvandığı için herhangi bir süsleme izi bulunmamaktadır. Türbenin içerisinde farklı olarak geyik boynuzları bulunmaktadır (Fotoğraf 27). Fotoğraf 27. Koyunbaba Türbesi İç Kısım.  2.2. Sivil Mimari Eserleri 2.2.1.Kandiber Kalesi 2.2.1.1.Özel Bilgiler 2.2.1.1.1.Bulunduğu Yer :Çorum Caddesi, Osmancık/ÇORUM. 2.2.1.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi : Evliya Çelebi’nin seyahatnamesine ‘Bir tarihte Osmancık burada doğdu ve kaleyi Osmancık beyliği sırasında yaptı, derler’.(Çelebi, 1999, 209, haz. Dağlı-Kahraman). O yüzden kale o dönemde yapıldığı yazılmıştır. Bozoklu Şakir Osman’ın İran Sefaretnamesinde ‘Abbasi halifeleri zamanındaSeyyid Battal Gazi’nin torunu Melik Danişmend Gazi’nin1 alemdarı Osmancık, kıyafet değiştirip kimliğini gizleyerek tuccar kılığında kaleye girmiş, kale beyini katletmiş, İslam’a girenlerine iyi davranıp cizyeyi kabul edenlerin canını bağışlamıştır. Karşı koyan cehennemlik kafirleri helak edip, cesetlerini toprağa gömmüştür Kısacası kaleyi kafirlerden temizlediği için fatihinin adıyla bilinip Osmancık diye isimlendirilmiştir’.(Bozoklu, 2018,180, haz. Önal). Kalenin fethedilmesi ibaresine göre burada fetihten önce de kalenin olduğunu düşündürmektedir. 2.2.1.1.3.Günümüzdeki İşlevi :Kale günümüzde -2021- turistik mekân olarak kullanılmaktadır. 2.2.1.2.Mimarisi Yapı, seyahatnamelerde yer alan bilgi ve tasvirlere göre ilçe merkezinde bulunan 275 m. yüksekliğindeki doğal tepe üzerine yapılmıştır. Doğal tepe üzerinde kalenin kuzeyinde yan yana üç adet Roma Dönemi kaya mezarının bulunması yapının tarihinin daha Doğu Roma Dönemine (MS 395-1453) götürmektedir (Fotoğraf 28). Fotoğraf 28. Osmancık Kalesi Kuzeyinde Bulunan Kaya Mezarları. Kale üzerinde bugün herhangi bir yerleşim ibaresi bulunmamaktadır. Evliya Çelebi seyahatnamesinde ‘Kalesi, Kızılırmak kenarının karşı doğu tarafında büyük bir köprü ile geçilir, nehre yakın bir alçak sivri yalçın kaya üzere bir küçük sağlam ve dayanıklı kaledir. Fırdolayı çevresinin büyüklüğü 800 adım, dörtgen şeklinde tek parça bir kaledir. (—) bakar, ancak bir demir kapısı var. Gayet yüksek olduğundan içine girip bakamadık, ama taşra varoşu bin kadar bağ ve bahçeli eski tarz Etrak evleridir. Tamamı tahta ve toprak örtülü imar olmuş evlerdir.’ şeklinde aktarmaktadır.(Çelebi, 1999, 209, haz. Dağlı-Kahraman). Kalenin büyük bir demir kapısı olduğunu da ekleyerek içerisine giremediklerini fakat içerdeki evlerin taş ve ahşapla örtülü olduklarını yazmıştır (Çelebi, 1999, 209, haz. Dağlı-Kahraman). Bozoklu Osman Şakir Efendi ise kalenin bir tasvirini yapmıştır. İncelenen tasvirde Kandiber Kalesi’nin iç içe iki surdan oluştuğu gözlemlenmiştir. Kalenin surları tepenin en üst kısmında yer almaktadır. Kale surları tasvire göre kesme taştan yapılmışlardır. İç içe olan surların simetrik olarak giriş kapıları bulunmaktadır. Kaleye çıkış tasvire göre tek bir yoldan sağlanmaktadır. İç surun içinde yerleşim birimleri görülmektedir. Yapılar toprak olup üzerleri tuğla örtülü şekilde tasvir edilmişlerdir. Bozoklu Osman Şakir: ‘Kesme taştan birçok hücrelerinin olmasının dışında, ortasında derin bir kuyu ve bu kuyuda Kızılırmak’tan su almak için bir de yol vardır’. (Fotoğraf 28) (Bozoklu, 2018,180, haz. Önal). Fotoğraf 29. Bozoklu Osman Şakir Osmancık Kalesi Tasviri. Kalenin günümüzdeki -2021- görünümü ise Osmancık Belediyesi’nin 2015-2019 yılları arasında yapmış olduğu iyileştirme çalışmaları ile şekil kazanmıştır (Fotoğraf 30-31). Fotoğraf 30. Osmancık Kalesi 2015. İyileştirme Çalışması Öncesi (Osmancık Belediyesi). Fotoğraf 31. Kandiber Kalesi 2019. İyileştirme Çalışmaları Sonu. (Osmancık Belediyesi).  2.2.2. Koyunbaba (Sultan II. Bayezıd Han) Köprüsü İncelenme Tarihi :19.04.2020 2.2.2.1.Özel Bilgiler 2.2.2.1.1.Bulunduğu Yer :Günümüzde -2021- Çorum/Osmancık’ta Çorum Caddesi ile Ergenekon Caddesini birbirine bağlayan Kızılırmak Nehri üzerinde yer alan köprüdür. 2.2.2.1.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi :Kitabesine göre H. Şaban 889’da başlanıp H. 894 yılında bitirilmiştir (Fotoğraf 32). Miladi olarak 1484-1489 yılları arasında II. Bayezid Han tarafından yaptırılmıştır. Yapının mimarı bilinmemektedir fakat köprü dönemin mimarları tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir (Müderrisoğlu, 2006,432). Kitabenin Türkçe içeriği : ‘yardımından dolayı Allah’a hamd ve doğru yolun kılavuzu ve onun yüce ailesine ve halkı doğru yöne yönelten eshabına salat olsun dünya ibret sahiplerinin nazarında hayır ve geçit köprüsüdür yaratıklar için sürekli hayat ve sevinç imkansızdır ne mutlu o başlangıç ve sonu düşünen kimseye ki ahiret yolculuğuna devir için sevap edene sürüp giden sadaka ise ne güzel sevaptır sadır olan bu yüce emir bütün ülkelerde sürekli geçerli olsun ulu adaletli bilgin sultan ve yiğit yüce hakan milletlerin yönetimini elinde tutan Arab ve Acem sultanlarının sultanı gazi ve mücahitlerin efendisi kafir ve müşrikleri kahreden karalar sultanı ve denizler hakanı lütufkâr Allah’ın desteklediği Ebu-l Feth Beyazıt bin Mehmed Han- Allah onun saltanatını gece ve gündüzler birbirini izledikçe sürdürsün kıyamet gününde sevaba ermek üzerinden geçenlere ibret olmak umum tarafından faydalanmak amacıyla sürekli bir hayır olan bu değerli köprünün sağlam olarak yapılmasını emreyledi köprünün kuruluşu H 889 yılının Şa’ban ayıdır’ şeklindedir. Fotoğraf 32. Koyunbaba Köprüsü Kitabesi https://www.flickr.com/photos/sinandogan/9534818645. 2.2.2.1.3.Günümüzdeki İşlevi :Yapı günümüzde özgün görevini sürdürmektedir. 2.2.2.2.Mimarisi Yapı kesme kireç taştan inşa edilmiştir. Evliya Çelebi 1610-11 yılları zamanında köprüyü 19 gözlü olarak tanımlamıştır. Bozoklu Osman Şakir ise yapıyı 15 gözlü olarak tanımlamıştır (Fotoğraf 32). Köprü günümüzde de 15 gözlüdür. Yapının uzunluğu 250 m olup genişliği ise 7,5 metredir. Köprünün üzerinde ise 60 cm yüksekliğinde korkuluklar yer almaktadır. Köprünün ayakları ve bedeni sarı renkli taşlardan yapılmıştır. Köprünün ayaklarının her iki tarafında da sel yaranlar kullanılmıştır. Köprünün temelinde kazıklar kullanılmıştır (Müderrisoğllu, 2006, 432). Köprü, 1922, 1938, 1967, 1979 ve son olarak köprü ayaklarının toprak altında kalmasıyla birlikte 2009 yılında başlanılan çalışmalar 2014 yılında bitirilerek günümüzdeki görünümüne kavuşturulmuştur (Müderrisoğllu, 2006, 432). Fotoğraf 33. Bozoklu Osman’ın Musavver İran Sefâretnâmesi’ndeki Sultan Ebu’lFeth Beyazıt Köprüsü’nü Gösteren Minyatürü (Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 822 varak 39a). Köprünün kitabesi kalenin kuzey giriş kapısının doğusunda yer almaktadır. 4 metre yüksekliğe 3 metre genişliğe sahip olan kitabe kesme taş malzemeden yapılmıştır. Sulüs yazı şeklinde olan kitabenin kemeri tamamlanmamıştır. Kitabe aslen 3 bölümden oluşmaktadır.Kitabenin ilk bölümü beşinci sıraya kadardır, son iki bölümü ise beşinci bölümde daireler içine alarak ayrılmıştır. İlk bölümde Sultan Ebu’lFeth Beyazıd Han’a övgüler ve duaları içermektedir. İkinci bölümde hangi ayda yapıldığı ve üçüncü bölümde ise tarih bulunmaktadır (Plan 5). Plan 5. Koyunbaba (Sultan Ebu’lFeth Beyazıd Han) Köprüsü. 2.2.3. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi Kayıtlara göre; Baltacı Mehmed Paşa tarafından kente aslında dört adet çeşme yapılmıştır (Müderrisoğlu 2006, 433). Fakat bugün -2021- bu çeşmelerden birisi ayaktadır. İncelenme Tarihi :15.04.2021 2.2.31.Özel Bilgiler 2.2.3.1.1.Bulunduğu Yer : Ulu Cami Mahallesi, Ulu Cami Sokak, Osmancık/Çorum’da yer almaktadır. 2.2.31.2.Yapanı, Yaptıranı ve Tarihi :Çeşme, Sultan III. Ahmed Han (1703-1730) sadrazamlarından olan Baltacı Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. 2.2.3.1.2.Günümüzdeki İşlevi : Çeşme asıl işlevini sürdürmektedir. 2.2.3.2.Mimarisi Çeşmenin beden duvarları 270*75 cmden oluşmaktadır. Yalak kısmı 125*170 cm2’den meydana gelmektedir (Plan 2). Plan 5. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi. Yapı, kahverengi Zamanla çeşmenin rengi kararmıştır. kesme taşlardan yapılmıştır. Üzerinde yer alan saçaklar silmelerle hareketlendirilmiştir. Çeşmenin nişinde ise yuvarlak kemer bulunmaktadır. Çeşmede seki bulunmamaktadır. Çeşmenin yalağımermer olarak adlandırılan taş malzemeden yapılmıştır.(Fotoğraf 33). Fotoğraf 34. Baltacı Mehmed Paşa Çeşmesi. 3.DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER 3.1.Malzeme ve Teknik İki cami ve türbe moloz taşlardan yapılmıştır. Köprü ise daha dayanıklı ve göze hitap edecek şekilde kesme taştan yapılmıştır. Kale’nin duvarları Bozoklu Osman Şakir Efendi’nin tasvirinde ki gibi kesme taştan yapılmıştır. Çeşme de kale ve köprü de olduğu gibi kesme taştan yapılmıştır. 3.2. Plan Koca Mehmed Paşa (İmaret) Cami Ters T ya da Bursa Tipi plan tipine dâhildir Sedat Çetintaş, bu tip yapıların daha çok Bursa kentinde bulunmasından ötürü ‘Bursa Tipi’ (S. Çetintaş, Türk Mimari Anıtları, Osmanlı Devri, İstanbul, 1946), Yine Sedat Çetintaş tarafından yayımlanan başka bir eserde ise bu tip camilerin, dini işlevleri yanında bir takım sosyal aktiviteleri de yerine getirmek amaçlı yapıldığını savunur (S. Çetintaş, Yeşil Cami ve Benzerleri Cami Değildir, İstanbul, 1958), Semavi Eyice ise bu yapıları ‘Zaviyeli Camiler’ olarak nitelendirmektedir (S. Eyice, “Osmanlı-Türk Mimarisinin İlk Devrinin Bir Cami Tipi Hakkında”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959, Ankara, 1962, s. 187-88).. Akşemseddin Medresesi (Cami) ise dönem eserleri incelendiğinde daha önce görülmemiş bir plana sahiptir. Sofa etrafında gelişen iki oda ve ana mekandan oluşan yapı tek eyvanlı açık avlulu bir medrese olarak nitelendirilebilir. Koyunbaba Türbesi Erken Dönem Osmanlı Mimarisi’nde görülen sekiz kenarlı plan tipine dâhildir. Çeşme dikdörtgen düzenleme ile oluşturulmuştur. Kalenin yüzeyinde herhangi bir dönem kalıntısı olmadığı için bir plan söz konusu değildir Kale üzerinde yapılacak olan yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazılar Osmancık tarihi için önemli olabilecek niteliktedir.. 3.3. Süsleme Koca Mehmed Paşa ve Koyunbaba (Sultan Ebu’lFeth Beyazıd Han) Köprüsü’nün kitabeleri sülüs yazı türü ile yazılmıştır. Koca Mehmed Paşa camine girişi sağlayan ahşap kapı ise eserler içerisinde en göze çarpanıdır. 130*230 cm2’lik ölçüleri olan kapının her iki kanadında altışar levhası yer almaktadır. 12 levha içerisinde en ön plana çıkanı şüphesiz ki hadisin bulunduğu üçüncü levhalardır. Üçüncü levhanın içerisinde yer alan hadisin çözümlemesini yapan Ahmet TÜRKAN ve Faruk ALP’e göre farklı farklı hadislerin birleştirilmesi ile oluşturulmuş bir hadistir. Osmanlı İmaretleri alanında uzman olan Ayşe BUDAK’a gösterilen hadis tercümelerine göre kitabe ve levha üzerinde yer alan hadis birbirini tamamlamaktadır. Kitabe üzerinde yer alan ‘imaret’ kelimesi yapının yapılış amacı ve hadisin çevirisinin de bu amaca uygun olarak yerleştirilmiş düşüncesindedir. Çeşme ise dönemine göre sade tutulmuştur. Türbe ve camilerin iç süsleme düzenleri bugün -2021- görülmemektedir. 3.4. Cephe Koca Mehmed Cami’nde dış cephesinde tuğlaların ve taşların dizilimiyle süsleme düzeni oluşturulmuştur. Koca Mehmed Paşa Cami’nde pencere etraflarında ve çatıda oluşturulan kirpi saçaklar bulunmaktadır. Bu durumun yanı sıra cephe süslemelerinde yine Koca Mehmed Paşa Cami kuzey cephesinde bulunan taç kapısıyla ön plana çıkmaktadır. Yonca kemere sahip olan taç kapı Akşemseddin Cami ve Koyunbaba Türbesi’nden bu yönüyle ayrılmaktadır. Diğer yapıların ise dış cephelerinde süsleme ögesi bulunmamaktadır.  4.SONUÇ Yapılar günümüze plan bakımından özgün hallerine yakın şekilleri ile ulaşmışlardır fakat yapıların aynı süreç içerisinde yapılan diğer yapılardaki tezyinat özelliklerine sahip olmadığı yazılmış olan bu çalışmadan anlaşılmaktadır. Yapılar içerisinde Koca Mehmed Paşa Camii ayrı bir öneme sahip olduğu çalışma neticesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çatma kündekari olarak nitelendirilen ve ahşap malzemeden yapılmış olan kapısı Osmancık’ın taşrada yer alsa da önemini aksettirmektedir. Yapılar içerisinde Koyun Baba Köprüsü ise Osmanlı Devleti’nin erken döneminde taşraya verilen önemi, ticaretin ve ıslah çalışmalarının Anadolu’daki en güçlü yansımalarından birisi olduğu gözükmektedir. Koyun Baba Türbesi ise yerel dervişlere verilen önemi ve bununla birlikte yerel halkın kabul etmiş olduğu düşünlerin Devlet’i Aliyece kabul gördüğünün kanıtıdır. Kentte bulunan kale ise buranın önemli bir yerleşim merkezi olduğunun ve korunmasının gerektiğinin kanıtıdır.  KAYNAKÇA Badeli, Nahsen, Osmancık 2000, İzmir, 2000. Battuta, Rıhletü, Çevirmen: Aykut, Sait A. ,Tuhfetü'n-Nuzzâr fi Garâibi'l-Emsâr ve Acâibi'l-Esfar, İstanbul, 2009, C: 1. Bulduk, Üçler (1992). “Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatındaki Yeri-I”, A.Ü.Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi, III, Ankara, s.129-65. Çelebi, Evliya, Çevirmen: Kahraman, Seyit Ali- Dağlı, Yücel, Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa, Bolu, Trabzon, Erzurum, Azerbaycan, Kafkasya, Kırım, Girit, İstanbul, 2008, C:1, K:. Eyice, Semavi, Beyazıt II Köprüsü, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1992, C: 6, s. 51. Eyice, Semavi, “Osmanlı-Türk Mimarisinin İlk Devrinin Bir Cami Tipi Hakkında”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959, Ankara, 1962, s. 187-88. Karakaya, Enis, ‘Koca Mehmed Paşa Cami ve Külliyesi’, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2016, C: EK-2, 71.73. Müderrisoğlu, Fatih, ‘ANADOLU’DA ÖNEMLİ BİR KÜLTÜREL MERKEZ: OSMANCIK’, Türkiyat Araştırmaları, Ankara, 2006, s. 425-438 Turan,Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971, s. 86, 125, 131. Öz, Mehmet, ‘Osmancık’, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C: 33, 2007, s. 475-477. Yücel, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, Ankara 1991, II, 103, 150-152, 265. Yücel, Yaşar, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398), Ankara, 1983, s. 113-114.  İNTERNET KAYNAKLARI https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/ https://www.flickr.com/photos/sinandogan/9534818645