TİEM 73 (MUHAMMED B. EL-HĀCC DEVLETŞAH EŞ-ŞİRAZÎ) ilk Türkçe Kur’ân çevirileri Muhammed b. El-Hācc Devletşah eş-Şirazî (d.? – ö.?) TİEM 73, 10. yüzyıldan itibaren tercümesine başlandığı düşünülen Kur’ân’ın Farsçadan Türkçeye Karahanlı döneminde aktarılmış üç nüshasından biridir. Nüsha, İstanbul’da Türk ve İslâm Eserleri Müzesi 73 numarada kayıtlı olduğu için TİEM 73 olarak anılmaktadır. Bordo meşin kaplı mukavvadan oluşan TİEM 73’ün cildi, yaldız zencirekli, sa’lbekli beyzî şemseli olup sertaplı ve milkeplidir. Cilt sonradan yeşil cilt bezi ile kaplanmıştır. Eserin ilk iki yaprağı ve sûre başları müzehhep ve müzeyyen serlevhalıdır. Serlevhalar altın yaldızla yazılmıştır. Duraklar hizip ve cüz gülleri yaldızlıdır. Kur’an metni siyah reyhanî hattı, satır arası tercümesi ise sürh olup nesih özellikleri taşımaktadır. Varak ölçüsü 36 cm x 27 cm, yazma kalınlığı 14 cm’dir. Yazma 451 varak olup her sayfasında 9 satır Arapça, 9 satır Türkçe çevirisi olmak üzere 18 satır vardır. Sayfa altlarındaki yıpranmış kısımlar tamir görmüştür (Kök, 2004: XXII- XXIII). TİEM 73’ün istinsah tarihini ve müstensihini yazma nüshanın sonunda yer alan Arapça ketebe kaydı tanıklığından biliyoruz. Yazmanın sonundaki Arapça ketebe kaydı; Bunu Allah’ın kullarının en zayıfı, en muhtacı olan günahkâr hatalı yüce Allah’ın affını dileyen (Allah durumunu düzeltsin) Muhammed b. El-Hācc Devletşah eş-Şirazî H.734/M.1333-1334 yılının aylarında yazdı ve tezhip etti şeklindedir. Müstensihin adından anlaşılacağı gibi müstensih Şirazlıdır. Şiraz, dönemi için Türk süsleme sanatının en önemli sanat merkezidir. H.734/M.1333-1334 tarihi ise İlhanlı devleti hükümranlığı Abū Sa’id (1317-1336) dönemine rastlamaktadır (Kök, 2004: XXII). Türk İslâm Eserleri Müzesi 73 numarada kayıtlı Türkçe Kur’an çevirisinin kim/ kimler tarafından nerede çevrildiği hakkında elimizde somut bilgiler yoktur. Ancak, metin gösterdiği dil özellikleri bakımından kesinlikle Karahanlı çevresi metinleri arasına dâhil edilmelidir. Hakaniye döneminde yazılmış olan Türkçe Kur’an çevirisinin/ çevirilerinin dil malzemesini de göz önünde bulundurarak çevirinin/ çevirilerin Türk Hakanlığı devrinde Türkistan coğrafyasında yazılmış olma ihtimalinin güçlü olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanında Türk İslâm Eserleri Müzesi 73 numarada kayıtlı olan Hakaniye standart dil özellikli Hakanlıların dili ile yazılmış olan Kur’an çevirisinin de aralarında bulunduğu söz konusu çeviri/çeviriler muhtemelen İsficap (Sayram), Fergana, Semerkand, Buhara, Belh, Taraz, Sütkent, Çü, Seyhun, Kaşgâr, Sabran şehirlerinden temsilcilerin de bulunduğu bir heyet tarafından yazılmış olmalıdır. Türk nüfusunun kalabalık olduğu şehirlerde üst seviyedeki entelektüel hayatın varlığı Türkçe ilk Kur’an çevirisi/çevirilerinin Türkistan coğrafyasındaki Türk illerinden birinde yazılmış olmasının en kuvvetli ispatıdır. TİEM 73, ismi bilinmeyen bir hayırsever tarafından Eyüp Sultan Türbesi’ne vakfedilmiş, 1922 yılında Müessesatı Vakfiye’den müzeye getirilmiştir. Türkçe kısmın yazı karakteri Abdülkadir Erdoğan ve ona dayanarak söyleyenlerin dediği gibi talik kırması değil nesih özellikleri taşımaktadır. Türkçe kısımlar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Eser tam ve güzel bir yazma olup sadece Bakara sûresinin (TİEM 73 19v/3) 166. ve 167. ayetlerinin (166. <kördiler kın takı kesildi anlarnın birle sebebler 167. takı aydı anlar kim udu bardılar>) ve Âl-i İmrân sûresinin (TİEM 50r/5-6 )124. ve 125. ayetlerinin (124. <indürülmişler. 125. kim kelür eger sabr kılsanız takı korksanız takı kelseler sizke (6) iwmeklerindin bu meded bergey sizke>) Türkçe kısımları eksiktir. Bunun dışında eserde eksiklik yoktur. Mâide (TİEM 79r/5) sûresinden başlayarak sûrenin Mekke’de mi Medine’de mi indirildiği açıklanmış ve her sûrenin mahiyeti hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Ayrıca Kehf sûresinin kenarına da sûrenin Cuma günü okunduğunda faydası açıklanmıştır (TİEM 214v/1). Bu kısım sayfa kenarına siyah mürekkeple sonradan eklenmiştir. Tevbe sûresinin dışında bütün sûrelerde besmelenin çevirisi yapılmıştır. Çünkü, nüzulü sırasında Hz. Muhammed besmele yazılmasını emretmediği için Kur’an nüshalarında olduğu gibi elimizdeki yazmada da bu sûrenin başında besmele yer almamaktadır (Kök, 2004: XXIII). Bazı Arapça kelimelerin altına yine çevirisi olarak Arapçaları yazılmıştır. Eserde bazı sûrelerin ayet sayıları sonraki dönem Kur’ân çevirileriyle ve günümüz Kur’ân çevirileriyle örtüşmemektedir. Bu durum ayet eksikliğinden değil, ayet ayırımından kaynaklanmaktadır. Eserde bazı sûrelerin ayet ayırım işaretleri düzgün ve kurallı olarak konmamıştır. Eserde bazı kelimeleri yazarken yazım tasarrufuna gidilmiştir. Eserde bazı sûrelerde geçen müteşâbih mukatta ayetlerin altında çeşitli Türkçe sözcükler veya cümleler bulunmaktadır. TİEM 73, Sultan Abdülaziz Han zamanında, Abdülaziz Han’ın iradesiyle Ferid Efendi’nin nezaretinde tamir gördüğünü, Hazine kitapları müfettişi Abdurrrahman Nacim tarafından H.1281/M.1864-1865 yılında eserin baş tarafına düşürülen kayıttan çıkarmaktayız: selatin-i izam firdevs-makam hazaratının cevami-i şeriflerinde vakf u vaz buyurmış oldukları masahifi şerifenin tamirlerine sultan-ı selatinüz- zaman ve hakanüd-dehri vel-ekvan es-sultan Abdülaziz han hazretlerinin irade-i seniyye-i şahaneleri üzre cennet-mekan hazretlerinin cami-i şeriflerinde ziver-i rahle-i (olan) masahif-i şerifeden işbu satırlı mushaf-ı şerifin atufetlü Ferid Efendi hazretlerinin şeref-i hümayun nezaretlerinde ve hicretin bin iki yüz seksen bir senesinde layıkıyla tamir ü termimi icra olunarak şiraze-bendi hüsni hıtam oldugını mübeyyin işbu matbu zahriyede şerh virildi. Harrerehu eddai Abdurrahman nacim müfettişi hazainül-kütüb. 1281 (Kök, 2004: XXIV). Yazmanın sonunda önce farklı bir stille harfler bitiştirilmeden çeşitli defalar Kur’an’ın niçin hatm edildiğine dair cümleler vardır. Bu cümleler 30. maddeden başlayarak Kur’anın ne için ve kime hatmedildiğini ebcedle ifade etmektedir. Yine yazmanın sonunda 19 Cümadel-ula 1330/ 05. 06. 1912 ve 10 SaferüǾl-hayr 1332/ 07. 01. 1914 tarihleri ve Malatyalı El-Hāc Muhammed ǾAli’nin tuğrası yer almaktadır. Esere sonradan eklenmiş olan Mushafı vakf idenün kabristanı pür-nur oluna kaydı da vardır. Bu kayıt ne yazmanın yazı özellliği ne de tamir kaydı düşülen yazı özelliği ile örtüşmektedir (Kök, 2004: XXIV). TİEM 73, söz varlığı bakımından Hakaniye Türkçesinin iki önemli eseri olan Kutadgu Bilig ve Dîvânü Lugâti’t Türk’ün söz varlığı ile örtüşmektedir. TİEM 73’ te Buddhist Türk çevresinin teknik terim değerindeki sözleri İslâmî içerik yüklemeleriyle kullanılmıştır (Kök, 2004: XXIX). Togan’ın ilk Farsça tercümeyle beraber aynı zamanda Türkçe tercümenin de yapıldığı ve bu tercümenin yapıldığı heyette bir Argu Türkü olduğu fikrini argu kayıtları desteklemektedir. TİEM 73’te, Dîvânü Lugâti’t Türk içerisinde Argu kaydı düşülmüş kelimeler vardır: çogı 22v/2=002/188 (DLT III 225), dag “yok, değil” 97v/9=006/130 (DLT III 153), koş 183r/7=013/003 (DLT I 359) Argu kaydı düşülmüş örneklerdir. Bunun yanında Dîvânü Lugâti’t Türk’de Oğuz ve Kıpçak kaydı düşülmüş kelimeler de vardır: aşlık 178v/6=012/065 (DLT-I 114); av 79r/9=005/001 (DLT I 81); bayram 94v/4=005/114 (DLT III-176); cugda 202r/1=016/080 (DLT I 32 Oğuz, Kıpçak), çekürge 123v/7=007/133 (DLT I 490); ev 43r/4=003/149 (DLT I 32); karıl-110r/6=006/146 (DLT II 134), keleçü 115v/2=007/035 (DLT I 445); kemi 19r/5=002/164 (DLT I 179), konşı 63r/4=004/036 (DLT I 435); teve 176v/7=012=065 (DLT III 139); on 61r/7=004/024 (DLT I 41); törüt- 2v/1=002 (DLT II 303), yag 110r/5=006/146 (DLT I 182); yas 25v/6=002/214 (DLT III 159); yemişlen- 105r/1=006/099 (krş. DLT II 269 Kıpçak, Yemek, Oğuzlardan başkalarınca); yut- 231r/9=020/069 (DLT II 313 Oğuz ve Kıpçak) Oğuz-Kıpçak kayıtlı kelimelerdir. Ayrıca Dîvânü Lugâti’t Türk’de yalnız Çiğil kaydı düşülmüş şu kelime de metnimizde geçmiştir: özi 184v/9=013/017 (DLT I 89) Bu, heyet içerisinde Kutadgu Bilig dilinin esasını oluşturan boyların dışında Argu, Oğuz, Kıpçak boylarından üyelerin de olduğuna işaret edebilir (Kök, 2004: XXXVIII- XXXIX). Türkçe metnin 35v/1=002/273 ile 55v/1=003/179 arasındaki kısmı morfoloji ve söz varlığı açısından metnin kalan kısmından ayrılmaktadır. 55v/1=0003/179’dan itibaren yazıcı, Türkçe kısımlar için kalemini yenilemiş, daha vurgulu ve koyu yazmıştır. Bu kısım hem Hakaniye hem de Harezm Türkçesi özelliklerinin karışık olarak bir arada bulunmasıyla, esas olarak Kutadgu Bilig dil özelliklerinin hâkim olduğu metin kısmından ayrılır. Bununla birlikte, bu karışık dilli kısım aynı yazıcının kaleminden çıkmıştır (Kök, 2004: XXXIX). Eserde hem Hakaniye hem de 35v/1=002/273 ile 55v/1=003/179 kısmı için geçerli olmak üzere Harezm özelliklerinin bulunması kayıp bir Hakaniye Türkçesinde asıl nüshanın olduğu görüşünü artırmaktadır. TİEM 73’ün yararlandığı Harezm Türkçesi özellikli bilinen Kuran çeviri ve tefsirleri de olmadığı, yapılan karşılaştırma ile anlaşılmıştır. Bu TİEM 73’ü düzenleyenin/ düzenleyenlerin önünde 13. ve 14. yüzyıllardan bir başka (bugün kayıp) Harezm Türkçesi özellikli Türkçe Kur’an metninin de varlığını göstermektedir. Eserde eksiklik yoktur. Dikkate değer çeviri yanlışlarının da olmaması eserin değerini artırmaktadır. TİEM 73, Anonim Tefsir ve Rylands’dan seçilen ayetlerin karşılaştırmasından hareketle diyebiliriz ki, Farsçadan Türkçeye çevrilen İlk Kur’an çevirisinde bulunan üyeler Türkçe Kur’an tercümesinde kendi ağız söz varlıklarına zaman zaman başvurmuşlardır, ancak Türkçe metnin hâkim dili Hakaniye Türkçesidir. Bu, Hakaniye Türkçesinde bir asıl nüshanın varlığı ihtimalini güçlendirmektedir. Muhtemelen bu üç eser de asıl nüshadan kopyadır. Ancak bu üç eserin birinin diğerinden eskiliğini dillik delillerle öne sürmek için ayrıntılı bir karşılaştırma yapmak gerekir. TİEM 73’ün tam bir nüsha olması yanı sıra harfiyen çeviri olması, yine çeviride gözetilen Türkçecilik şuuru, hem çekim hem de yapım morfolojisi açısından diğerlerinden daha eskicil, hem de Türkçe kökenli sözlerin seçiminin diğerlerine göre daha çok ve daha eskicil olması TİEM 73’ün diğer iki metinden daha erken tarihli olabileceği sonucuna götürmektedir (Kök, 2004: XLVIII). TİEM 73 ile Rylands arasında hangisinin daha erken tarihli olduğu konusunda ise TİEM 73 ve Rylands’ın Farsça söz varlığından hareketle karar vermek gerekir. Aslında her iki metnin de Türkçe söz varlığı bizi yanılgıya götürmektedir. Bazı ayetlerde TİEM 73, bazı ayetlerde de Rylands eskicildir. TİEM 73 ile Rylands’ın var olan kısmının birebir karşılaştırılması ile bu konu daha açıklığa kavuşabilir. Ancak yapım ve özellikle çekim morfolojisine dair özellikler TİEM 73’ün Rylands metnine göre asıl nüshaya daha sıkı sadık kalındığını gösterir niteliktedir. Yine, eldeki bilgilerden hareketle TİEM 73 ile Rylands metni ortak bir asıl veya asıl nüshaya en yakın bir nüshadan birbirlerine yakın zamanlarda, fakat farklı coğrafyalarda yazılmış olabilirler. Bu eserlerden hangisinin ilk Türkçe Kur’an çevirisi olduğu sorusunun cevabı Hakaniye Türkçesi Kur’ân çevirilerinin karşılaştırmalı gramerinin yapılmasıyla yanıtlanacaktır (Kök, 2004: XLVIII; Kök, 2007;107-119). Nüsha üzerindeki ilk bitirme tezi 1936 yılında Fahir İz tarafından yayımlanmıştır. TİEM 73’ün Enbiyâ sûresine kadar olan kısmı “Karahanlı Türkçesi Satır- Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v/1- 235 v/2) Giriş- İnceleme- Metin –Dizin” başlığı ile Abdullah Kök tarafından; Nâs sûresine kadar olan kısmı ise “Karahanlı Türkçesi Satır- Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 235v /3- 450r/7) Giriş- Metinİnceleme –Analitik Dizin” başlığı ile Suat Ünlü tarafından doktora tezi olarak yapılmıştır. TİEM 73 nühasının da içerisinde bulunduğu diğer nüshalarla karşılaştırmalı çalışmalar ise Zeki Velidi Togan ve Abdülkadir İnan tarafından; morfolojik ve söz varlığı çalışmaları Janos Eckmann tarafından; bibliyografya çalışması Macit Yaşaroğlu tarafından; çeviri çalışmaları Hamza Zülfikar ve tanıtım yazısı çalışması Osman Fikri Sertkaya tarafından yayımlanmıştır. TİEM 73 üzerinde 1987’den günümüze kadar yüksek lisans ve doktora tezleri de yayımlanmasının yanında 2000’li yıllardan itibaren bildiri ve makaleler de yayımlanmaktadır (Kök, 2017: 196- 201). Kaynaklar Akar, Güler (2015). Karahanlı Türkçesi ileYazılmış Kur’ân Tercümesi (TİEM 73) Üzerine Bir Dil İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Argunşah, Mustafa (2019). “İlk Kur’an Çevirilerinin Dili Üzerine Bir Karşılaştırma”. Yeni Türkiye, 25 (105): 386-398. Barutcu Özönder, Fatma Sema (2003). “Erken Orta Türkçede Buddhist ve İslâmî Terminoloji Üzerine Bir Karşılaştırma”. KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi : Kök Araştırmalar, 5 (1): 13‐31. Eckmann, Janos (1959). “Eine Ostmitteltürkische Interlineare Koranübersetzung”. Ural‐Altaische Jahrbücher, (31): 72‐85. Eckmann, Janos (1968). “Doğu Türkçesinde Bir Kur’an Çevirisi”. TDAY‐ Belleten, 15 (51): 51‐69. Eckmann, Janos (1973). Kur’an’ın Doğu Türkçesine Tercümeleri. (çev. E. Ural). Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 21 (1975): 15‐24. Erdoğan, Abdülkadir (1938). “Kur’an Tercümelerinin Dil bakımından Değerleri”. Vakıflar Dergisi, 1 (1938): 47‐51. İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Türkçe Üç Kuran Tercümesi”. Türk Dili, 1 (6): 324‐327. İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Türkçe Üç Kuran Tercümesi”. Türk Dili, 1 (7): 395‐398. İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Kur’an Tercümelerinin Dili Meselesi I”. Türk Dili, 1 (7): 19-22. İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Kur’an Tercümelerinin Dili Meselesi‐II”. Türk Dili, 1 (9): 510‐512. İnan, Abdülkadir (1961). Kur’an‐ı Kerim’in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. İz, Fahir (1987). “Atatürk ve Türk Dili”. Türk Dili, 52 (425): 273‐284. Kök, Abdullah (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’ân Tercümesi (TİEM 73 1v ‐ 235v/2): Giriş‐ İnceleme ‐ Metin ‐ Dizin. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Kök, Abdullah (2004 a). “Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinde Metonimli Kullanımlar Üzerine”. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih‐ Coğrafya Fakültesi, 4‐7 Mayıs. Kök, Abdullah (2004 b). “Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinde Özel Adlar”. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yay., 2035‐2050. Kök, Abdullah (2005). “Türkçe Erken Kur’an Çevirilerinin Dil Tarihi Açısından Önemi”. XI аспирантов и научно‐теоретическая конференция профессорско‐преподавательского состава, студентов Крымского государственного инженерно‐ педагогического университета. Akmescit/ Ukrayna: Kırım Devlet Mühendislik ve Pedogoji Üniversitesi, 18 ‐ 22 Nisan. Kök, Abdullah (2007a). “Hakaniye Türkçesi Kur’an Çevirileri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (171): 107‐120. Kök, Abdullah (2007b). “Türkçe İlk Kur’an Çevirisi/Çevirileri Nerede Yapıldı”. V. Uluslararası Türk Dünyasının Geleceği ve Sosyal Bilimler Kongresi. Calalabad/Kırgızistan, 11‐13 Haziran, 665‐670. Kök, Abdullah (2014). “Hakaniye Dönemi Türkçülerinin Tanıklığında XI. Yüzyıl Türkistan’ında Adalet”. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu “Uygur Türkleri: Dil, Tarih ve Coğrafya”, 17‐19 Kasım, Ankara. Kök, Abdullah (2017). “Türk Hakanlığı Dönemi İlk Türkçe Satırarası Kur’an Tercümesi TİEM 73: İlmî Keşfi ve İlmî Neşri Meselesi”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 14 (3): 191-211. Sertkaya, Osman Fikri (1977). “Karahanlı Türkçesi Üzerine Yeni Neşriyat”. Türk Kültürü. 15 (176): 491‐ 496. Sertkaya, Osman Fikri (2013). “Yüksek Lisans Tezi, Doktora Tezi ve Doçentlik Takdim Tezi Üzerine Bazı Görüşler”. Makaleler ‐ 2. (Seçme Araştırmalar ve İncelemeler). (ed. Osman Fikri Sertkaya) İstanbul. Çantay Yay., 167‐181. Sönmezsoy, Selahattin (1987‐1988). Les Traductions Turques Mansucrites Du Coran. Thése pule doctorat de 3 é cycle, Paris. Sökmen, İsmail (2016). Satıraltı Türkçe Kuran Tercümelerinin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Gazi Üniversitesi. Şen, Serkan ve N. Alagöz (2019). “Karahanlı Türkçesi Kur’ân Tercümelerinden Rylands ve Tiem 73 Nüshalarının Eskicillik Bakımından Karşılaştırılması”. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. (ed. S. Şen ve M. Mangır). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 2046-2062. Togan, Zeki Velidi (1960). “Londra ve Tahran’daki İslâmî Yazmalardan Bazılarına Dair”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 3 (1‐2): 133‐160. Togan, Zeki Velidi (1963). “Zentralasiatische Türkische Literaturen II”. Die Islamische Zeit. Leiden- Köln: Handbuch der Orientalistik. 5 (1): 229‐249. Togan, Zeki Velidi (1964). “The Earliest of the Qur’an into Turkish”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 4 (12): 1‐19. Topal, Erol (2012). Karahanlı Türkçesi Kur’an Tercümesi ile Yeni Uygur Türkçesi Kur’an Tercümesinde Dinî Söz Varlığı: Karşılaştırmalı İnceleme. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Ünlü, Suat (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’ân Tercümesi TİEM 73: Giriş ‐ Metin ‐ İnceleme ‐ Analitik Dizin. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Yaşaroğlu, Macit (1965). Kur’an‐ı Kerimin Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Bibliyoğrafyası. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Yücel, Nurten (2000). Tarihten Günümüze Türkçe Kur’an Tercümeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay. Zülfikar, Hamza (1974). “Çağatayca Bir Kur’an Tefsiri”. Türkoloji Dergisi, 6 (1): 153‐195. Madde Yazım Bilgileri Yazar: Prof. Dr. Abdullah KÖK Yayın Tarihi: Güncelleme Tarihi: Eserden Örnekler (20) suretü taha bu taha suresi yüz otuz ekki ayet turur mekkede inmiş turur. ol idi atı birle bagırsak yarlıkadaçı (020=228v/1) (Merhametli ve bağışlayan Allah’ın adı ile.) ay tolun ay muhammed (20.1) (Dolunay, ey Muhammed.) kudı ıdmadımız senin üze kurannı emgekig üçün (20.2) (Biz, Kur’ânı sana eziyet olsun diye indirmedik.) meger pend bermek turur ol kişike kim korkar (20.3) (Öğüt vermek Onu (anlayanlar Allaha karşı gelmekten) sakınanlardır.) kudı ıdmak ol ididin kim yarat(t)ı yerni takı köklerni (20.4) ((Bu kitap), yeri ve göğü yaratan tarafınan indirilmiştir.) yüksek (5) arşka üstün arş erkligligi (20.5) ((Allah, yarattığı her şey üzerine) eğemenlik kurmuştur.) anar turur ne kim kökler içindeki ne kim yer içindeki ne kim ol ekki arakı (6) takı ne kim yer altındakı (20.6) (Göklerde, yerde, bu ikisinin arasında ve (hatta) toprağın altında her ne varsa hepsi O’nundur.) eger açuklug kılsa sen söz birle ol bilür raznı örtüglügni (20.7) ((Sözü) açığa vursan da (gizlesen de) bil ki, Allah gizliyi de hatta en gizliyi de bilir.) tanrı (7) yok tanrı meger. ol anar turur körklüg atlar (20.8) (O’ndan başka ilâh yoktur. En güzel isimler O’nundur.) nek keldi mü sana musa savçı haberi. (Musa peygamber ile ilgili haberler sana gelmedi mi?) (20.9) ançada (8) kördi otnı aydı evi bodunına munda turunlar men kördüm otnı bolgay kim men keltürgey men silerke andın (9) bir arguç ot azu bulgay men ot üze köni yol (20.10) (Hani bir zaman o bir ateş görmüş ve ailesine, siz burada bekleyin ben ateş gördüm. Belki size ondan bir kor getiririm ya da ateşin yanında bize kılavuzluk edecek birini bulurum.) kaçan keldi erse ündeldi ay musa (20.11) (Ey Musa! (Ateşin) yanına gelince O’na seslenildi.) men [229r/1] idin men. suçulgıl ekki nalınnı. sen arıg öznin içinde sen anın atı tuva turur (20.12) (Benim, senin rabbin! Ayakkabılarını çıkar. Sen adı Tuva olan kutsal vâdide bulunuyorsun.) men üdürdüm seni (2) kulak tutgıl anar kim yarlıg keltürülür (20.13) (Ben, seni (peygamber olarak) seçtim. Artık sana buyrulanı dinle.) (Kök, 2004: 226- 227)