Çocuk Katılımı

Yetişkin ile çocuğun ya da toplum ile çocuğun arasındaki ilişki, davranış kalıpları ve süreç, çocuğa ilişkin algı ile şekilleniyor. “Toplumun ideal çocuk tanımı nedir ve çocuk kimdir?” sorusuna verilen yanıtları içeren bu algı, çocukların yaşamlarını doğru- dan etkiliyor ve kendi yaşamlarının özneleri olmalarını engelleyebiliyor. Çocukların homojen bir grup olma- dıkları ve kendi hayatlarının aktörleri olmalarından hareketle, yaşamları üzerinde söz sahibi olma hakkına sa- hip bireyler olmasına katkı sağlamak için, farklı yetişkin gruplarının çocu- ğa ilişkin mevcut algısını tartışmak oldukça kıymetlidir. Odağı çocuk algısı olan sınırlı sayıdaki çalışma- nın çoğalması önemli bir ihtiyaç. Çocukların hayatlarının önemli bir bölümünü geçirdiği okullarda görev alacak olan öğretmen adaylarının çocuk algısına dair güncel bir araştırma
Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Zeynep Erdiller Yatmaz, Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erdemir
Öğrenme Bilimleri Programı doktora öğrencisi Fetiye Erbil

Öz: Araştırmada, okul öncesi eğitim uygulamalarında çocuğun katılım hakkının öğretmen ve çocukların görüşlerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel model ve durum deseni kullanılmıştır. Araştırmaya Kırklareli ve Ankara merkezdeki iki okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan on öğretmen ve altı yaş grubundaki on çocuk katılmıştır. Veriler, öğretmenlerden bireysel görüşmeler yoluyla toplanmış olup, çocuklardan ise ikili odak grup görüşmeleri yapılarak elde edilmiştir. Araştırmadan elde edilen veriler katılım niteliklerinin oluşturduğu kategorilere göre kodlanmış ve çalışmada betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmanın geçerliğini artırmak için çalışmada öğretmen ve çocukların görüşlerine yer verilirken, güvenirliği artırmak için öğretmenlerin görüşlerine ait bir tablo ile çocukların görüşlerine ait tablo kodlayıcı güvenirliği yapılarak ikinci bir araştırmacı tarafından da kodlanmıştır. Araştırmanın sonucunda çalışma grubundaki öğretmenlerin, çocuğun katılım hakkı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları ortaya çıkmıştır. Bunun yanında, çalışma grubundaki öğretmenlerin, çocuğun katılım hakkını sağlamaya yönelik yaptıkları uygulamalarla, çocukların katılım hakkını sağlamalarının yanında ihlal ettikleri de görülmüştür. Çocukların görüşleri değerlendirildiğinde ise, çocukların daha çok, serbest zaman etkinliklerinin süresinin artması, etkinliklere gönüllü katılım ve etkinliklerin daha az yapılandırılması yönünde talepleri olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: katılım hakkı, okul öncesi eğitim, çocuk hakları, odak grup görüşmesi, öğretmen görüşleri Abstract: The aim of this study is to investigate the participation rights of children into the preschool education activities through teacher and child views. The study was designed through a qualitative approach using case study design. The participants of this study are composed of ten teachers and ten children who were at the six age group at two preschool education institutions in Kırklareli and Ankara. The data were collected through individual interviews with teachers while the children participated in focus group interviews which were carried out with two children in each group. Since the data collected in this study were coded based on the participation qualifications of children; descriptive analysis method was used. In order to increase the validity of the study the student and teacher views were included; to obtain interrater reliability some of the data were coded by a second researcher. At the end of the study, it has been revealed that teachers do not have enough information about the participation rights of children. Moreover, teachers' applications towards providing the participation right for children were both inhibiting and increasing their participation rights. When children's views were investigated, their demands were towards more leisure time activities, voluntary participation in the activities, and less structured activities.

Çocuklar toplumsal anlamda kamusal birer özne olarak ele alın- madıkları gibi yetişkinlerin belirlediği sınırlar içinde pasif konumda bulunmaktadırlar. Bugün çocuk katılımı çocukları ilgilendiren bazı projelerde sadece kısmi fikirlerinin alınması şeklinde algılanmakta ve uygulanmaktadır. Oysa, çocuk katılımı konusu, çocuğun kendi yaşamı- na ve yaşamını etkileyen her türlü alana, mekân üretim süreci de dâhil olmak üzere genişletilmelidir.

Bu çalışma okulöncesi bir sınıfta çocuk katılımının nasıl gerçekleştiğini ve çocuk katılımını artırmada öğretmenlerin rolünü anlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma aynı zamanda öğretmenlerin çocuk ve çocukluk algısına, okulun nasıl yönetildiğine ve çocuk hakları konusunda okulun kendini nasıl konumlandırdığına da bakmaktadır. Çalışma çocukları ve seslerini araştırma sürecine dâhil etmeyi ve böylece onların yetkinliklerini ve aktörlüklerini vurgulamayı hedefler. Bu araştırma etnografik bir örnek olay incelemesi olarak tasarlanmış, İstanbul’da özel bir okulöncesi kurumunda gerçekleştirilmiştir. Çalışmada beş altı yaşları arasında on beş çocuk, dört öğretmen ve bir okul yöneticisi yer almıştır. Çalışmanın verilerini sınıf gözlemleri, öğretmen, yönetici ve çocuk mülakatları ve aynı zamanda araştırmacı günlüğü notları oluşturmaktadır. Bu veriler tematik içerik analizi aracılığıyla incelenmiştir ve bu analiz bir katılım modeli öngörmüştür. Bu model, okulöncesi bir sınıfta çocuk katılımını belirleyen birçok etmen olduğunu ve bu etmenlerin birbiriyle etkileşim içinde olduğunu önerir.

This study aims to understand how young children participate in a preschool classroom and what the teachers’ role is in promoting children’s participation. The study also looks at teachers’ image of the child and childhood, how the school is governed and how the administration positions itself in terms of children’s rights. The study has the goal of including children and their voices in the research process and in doing so, children’s agency and competence are aimed to be underlined. The study is conducted as an ethnographic case study in a private preschool classroom in Istanbul. Fifteen children who are five or six years old, four teachers and one school principal took part in this research. The classroom observations, interviews with teachers and children and reflection notes are used as the data of the study. The data is analyzed through thematic content analysis. The analysis has led to the development of a participation model. The model proposes that there are many factors that interact with each other and determine the participation of children in this preschool classroom.

Elinizdeki rapor, Türkiye’de anayasa hazırlık sürecine tüm tarafların katılımının kilit olduğu ve her çocuğun “hak sahibi bir birey” olarak bu sürecin temel parçası olduğu bilinciyle oluşturulmuştur. Yeni Anayasa hazırlıkları, bir arada yaşama dair ilkeleri gözden geçirme ve dolayısıyla siyasal yapıyı değiştirme ve dönüştürme çabaları; örgütlü ve örgütsüz her bir bireyin, anayasa hazırlık sürecine diyalog, müzakere ve ortaklık anlayışıyla katılımının sağlanması ile mümkündür. Anayasa hazırlık sürecine katılım, toplumda var olan bilgiye başvurularak, toplumun gereksinimlerini karşılayan, uygulanabilir, toplum tarafından benimsenen bir anayasa oluşturulmasının ön koşuludur. Bunun yanı sıra, katılımcı bir süreçle hazırlanan bir anayasanın hem toplumsal meşruiyet zemini daha sağlam olur hem de son dönemde gittikçe artan bireyle devlet arasındaki mesafe azalır. Yetişkinlerin olduğu gibi çocukların da demokrasiyi içselleştirmesi ve birarada yaşama anlayışı geliştirmesini mümkün kılan tek süreç katılımdır. Çocuk katılımı, çocukları etkileyen her konuda, onların etkin biçimde katılmalarını sağlamak; görüşlerini ifade etmelerine olanak yaratmak ve bu görüşleri karar alma süreçlerinde dikkate almaktır. Çocukların kendilerini ilgilendiren konularda, kararlarda, etkinliklerde ve süreçlerde etkin bir şekilde yer almaları, Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin 12. Maddesinin getirdiği yükümlülükleri yerine getiren temel yaklaşımdır….
…

Çoğulculuk anlayışıyla yapılandırılan, toplumdaki her bireyi yakından ilgilendiren, hak temelli sivil bir anayasa oluşturulmasında çocukların görüş ve gereksinimlerinin de ifade bulmasına katkı vermek ümidiyle…

Gündem:Çocuk!  ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Hakları Çocuk Çalışmaları Merkezi Birimi

Yayına hazırlayanlar: Anayasa, Anayasam Kolaylaştırıcı Ekibi (Alfabetik sıra) Ayşe Beyazova, Emrah Kırımsoy, Esin Koman, Ezgi Koman, Gözde Durmuş, Mehmet Onur Yılmaz, Melda Akbaş, Zeynep Kılıç
Katkı verenler Dilek Kumcu, Tanju Gündüzalp, Sümeyra Ertürk
Grafik Tasarım mahlas
Redaksiyon Deniz Kırımsoy
Çizim Sait Munzur

Türkiye, Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nde 29–30 Eylül 1989 tarihleri arasında ‘Çocuklar İçin Dünya Zirvesi’nde ilk kez imzaya açılan Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni, Cumhurbaşkanı düzeyinde imzalayarak, ilk imzalayan devletler arasına girmiş bir ülkedir. Ancak, bu sözleşmeyi imzalayan bir çok ülkenin de olduğu gibi ülkemiz pratik anlamda çocuk karnesi çok da iyi görünmeyen bir yapıdadır. Bunun bir çok nedeni olmakla birlikte; yetişkin dünyasının çocukluğu anlamlandırışına bağlı olarak çocuğun toplumsal konumu da değişmektedir. Çocukluk çabuk geçecek geçici ve arızi bir durum olarak algılanırsa, ve çocuk yarım, eksik bir insan, gelişmesi gereken bir varlık olarak görülmeye devam ederse, her tür durumda edilgen ve istismara da açık bir nesneye dönüşebilir. Oysa, çocuğun kendi özgün dünyasıyla apayrı bir varlık olduğu ve bu varlıktan öğreneceğimiz çok şey olduğunu, dünyamıza bir sürü yaratıcı katkılar sunacağını düşüncesi yerine bir üst adım olarak ortak bir dünyamız olduğunu fark etmek ve ona kendi yaşamı içinde aktör olma fırsatı sunarak onun yaşadığı topluma katkı sunarak sağlıklı bir gelecek inşa etmesini sağlamış olmak mümkündür. Çocuğun dünyasının biz yetişkinlere de sunacağı hazineden habersiz merkezi ve yerel bakışlar; ülke çapında kapsamlı ve gerçek sorunlara temas eden politika üretil(e)memesinin önemli bir sebebidir (Çakırer-Özservet, 2016a).

Bu makale kapsaminda kentsel tasarim sureclerinde “kentli”, ozellikle de “cocuk katilimi” olgusu ele alinmaktadir. Kentsel mekânin olusumunda vatandas katilimi, yalnizca kullanicinin kendi yasam cevresinin sekillenmesinde pay sahibi olmasi degil ayni zamanda yerel yonetimde soz sahibi olmasini da beraberinde getirmektedir. Toplumsal hayati bu derece etkileyen kararlarin alinmasinda yapili cevre egitiminin onemi yadsinamaz. Bu baglamda gerek “katilim” gerekse “yapili cevre egitimi” konularini bir araya getiren bir model olarak Oyun Engel Tanimaz Projesi incelenmektedir. Bursa’nin Nilufer ilcesinde 2013 yilindan beri farkli alanlardan paydaslarin ortak cabasiyla surdurulmekte bu proje, cocugun kentsel mekânin olusumunda ne olcude etkili olabilecegini ortaya koymaktadir.