Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

Öz Çocukların doğrudan kendilerini ilgilendiren çocuk haklarına dair farkındalık kazanmaları gerekmektedir. Çocuklarda hak farkındalığının sağlanmasında ilk adım, çocuk hakları eğitimidir. Böylece "çocuk hakları kültürü" oluşturmasına yönelik bütünsel bir yaklaşım geliştirilebilir. Toplum bilimleri (Gesellschaftswissenschaften) dersi Almanya'da çocuk hakları eğitiminin verildiği derslerdendir. Toplu öğretim dersi olan toplum bilimleri, ülkemizdeki sosyal bilgiler dersine benzer yaklaşımla oluşturulmuştur ve Almanya'nın Berlin eyaletinde ilköğretimde (Grundschule) blok sınıflar olan 5/6. sınıflarda okutulmaktadır. Bu çalışmanın amacı, toplum bilimleri dersinde çocuk hakları eğitimine dair temel yaklaşımın özelliklerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılarak yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemini Berlin'de toplum bilimleri dersinde okutulan Projekt G ismini taşıyan ders kitabı oluşturmaktadır. Veri toplama aracı durum çalışmasına uygun olarak doküman incelemesidir. Verilerin analizinde ise betimsel analiz ve içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, toplum bilimleri ders kitabının Çocuk dünyaları-mükemmel dünyalar? konu alanında çocuk hakları eğitimi, tarihsel ve tematik bağlamlarda ele alınmış, eğitim hakkı temel kategoriyi oluşturmuş ve gerek sunuş yoluyla, kaynaklar aracılığıyla, örnek olay aracılığıyla sunulan metinleriyle, gerekse çeşitli ve öğrencilerin fikir inşa etmelerinde yardımcı olacak görselleriyle yapılandırmacı öğrenme yaklaşıma uygun şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca çocuk haklarının ilkesel olarak öğretiminin yanı sıra hak ihlallerine dikkat çekilmiş ve bu bağlamda dezavantajlı çocuklar temelinde bir çerçeve çizilmiştir.

Türkiye'de SMA hastası çocukların aileleri gün geçtikçe artar şekilde sosyal medyayı ve ulusal haber kanallarını kullanarak yardım ve dayanışma çağrılarında bulunmakta ve bunun sonucunda kimi hasta çocuklar en temel insan hakkı olan yaşam hakkıyla bağlantılı olarak sağlık haklarına kavuşabilmenin mutluluğunu yaşayabilmektedir. Ancak bunu başaramayan aileler ise çocuklarının günden güne eriyen bedenlerini görmenin yanı sıra yaşayabildikleri müddetçe SMA hastalığı ile mücadele edebilmek için ciddi uğraşlar sergilemektedir. Kısa bir araştırma sonucunda SMA ile yaşamanın hem küçük bedenler hem de aileleri için ne denli psikolojik ve fiziksel açıdan yıpratıcı olabildiğini görebilmekteyiz. Araştırma süresince Türkiye'deki SMA hastası çocukların ulusal ve uluslararası mevzuat, Türkiye Büyük Millet Meclisi yazılı soru önergeleri, kanun teklifleri, yakın tarihli mahkeme kararı göz önünde bulundurarak sağlık haklarına hak temelli bir bakış açısıyla nasıl erişebilecekleri değerlendirilecektir.

Bu çalışma, insan hakları, çocuk hakları ve insan hakları eğitimine ilişkin İngilizce konuşulan akademik dünyada yaygın kabul gören perspektiflerin bir derlemesini yaparak, Türkçe alan yazına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, belli bir argüman etrafında bir tartışma yapmaktan ziyade, bir kavramsal ve teorik netleştirme sunulmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde öncelikle insan hakları kavramının ayırt edici özellikleri tanıtılmakta ve insan haklarına yöneltilen bazı eleştirilere yer verilmektedir. Sonraki bölümde, insan hakları eğitiminin gelişimi, kavramsallaştırılması, sınıflandırılması ve güncel problemleri hakkında bilgiler verildikten sonra çocuk haklarının gelişimi ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin eğitimsel doğurguları ele alınmaktadır. Bu bölümde, eğitim kurumlarında çocuk hakları ile ilgili durumu değerlendirmek, varsa ihmal ve ihlalleri tespit etmek amacıyla geliştirilmiş bir kontrol listesi sunulmaktadır. Ayrıca çocuk katılımının niteliğini iyileştirmeyi amaçlayan bir modelin tanıtımı yapılarak, çocuk katılımı ile esasen neyin kastedildiği, nelerin katılım sayılıp nelerin katılım sayılamayacağı netliğe kavuşturulmaktadır. Çalışmanın son bölümünde, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’nin raporlarına yansıyan Türkiye çocuk hakları sorunları ve Türkiye insan hakları eğitimi reformuna dair bir bilgilendirme yapılmaktadır. Ayrıca, insan hakları eğitiminin sosyal gerçeklik ve sosyal değişimle bağını güçlendirme kaygısı güden dönüştürücü insan hakları eğitimi yaklaşımından hareketle, bazı çözümler önerilmektedir. İnsan hakları eğitimi ve çocuk haklarına ilişkin derlenen perspektifler, Türkçe okuyan araştırmacıların bu konularda yapacakları çalışmaların teorik ve kavramsal çerçevesine katkılar sunabilir.

Abstract
This study aims to contribute to Turkish literature by compiling perspectives about human rights, children’s rights and human rights education that have wide recognition in English-spoken academic world. To this end, conceptual and theoretical clarifications are presented rather than holding a discussion around a particular argument. In the first part, the defining features of human rights are introduced, then some criticisms that are
mounted against human rights are outlined. Next section gives information about the development, conceptualization, classification and current problems of human rights education, then moves to present the historical development of children’s rights and educational implications of the Convention on the Rights of the Child. In this part, a checklist which was developed to evaluate educational conditions regarding children’s rights and identify negligence and violations, if there is any, is presented. By introducing a model which aims to improve the quality of children’s participation, what is exactly meant by children’s participation, what can be considered as participation and what cannot be regarded as such are clarified. The final part informs briefly about Turkey’s human rights education reforms and children’s rights issues by drawing on the reports of the United Nations Committee on the Rights of the Child. In addition, some solutions are suggested by relying on transformative human rights education approach which has a concern to strengthen human rights education’s link to social realities and social transformation. Compiled perspectives about human rights education and children’s rights can contribute to the theoretical and conceptual framework of studies to be conducted by Turkish-reading researchers.
Keywords: children’s rights, Convention on the Rights of the Child, human rights, human rights education, United Nations Committee on the Rights of the Child.

SPORDA ULUSLARARASI ÇOCUK KORUMA PROGRAMLARININ TÜRKİYE EKSENİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ
Modernleşme toplumun her kesimini farklı boyutlarda etkilemektedir. Toplumsal sorunlar çeşitlendikçe, devletler her kesime yönelik farklı sorun alanlarında farklı politikalar üretmek zorunda kalmaktadır. Kadın yoksulluğu, yaşlı bakımı, bağımlı-lık, çocuğun ihmal ve istismarının önlenmesi, devletlerin odaklandığı sosyal politi-ka konularıdır. Özellikle korunmaya muhtaç ya da öncelikli politika üretilmesi ke-simlerin mevcudiyeti, artan küresel gelir eşitsizliği nedeniyle bu kitlelerin çoğal-ması bu politikaları hayati öneme sahip hale getirmiştir. Pek çok açıdan korunmaya muhtaç kitlelerden biri olan çocuklar için de çeşitli sorunların arttığı bir süreç ya-şanmaktadır. Çocukların bakımı, eğitimi, teknoloji ve madde bağımlılığı gibi hu-suslar çocuklara yönelik kamu politikalarının ana konuları arasında yer aldığı söy-lenmektedir. Çocuklara yönelik spor odaklı destekleyici politikalar üretilmesi gibi adımlar gelecek kuşaklar için tartışmasız önem taşıdığı düşünülmektedir. Bu çalış-ma kapsamında çocuklar için son derece önemli olduğu düşünülen sporda çocuk koruma uygulamaları ele alınmıştır. Türkiye'de spor sistemi içerisinde çocuk ko-ruma programlarının boyutları, sorunlu alanlar, mevzuat ve önerilere yer verilmiş ve literatür incelemesine dayalı bir çalışma yapılmıştır.

Yenilenen eğitim-öğretim programları, yöntem ve
tekniklerinde özellikle üstünde durulan hususlardan biri
öğrencilerin öğrenme stili farklılıklarıdır. Her öğrencinin
kendine ait daha iyi öğrendiği bir yöntem bulunmaktadır.
Fakat gerek sınıfların mevcudu gerekse bu öğrenme
stillerinin belirlenmesinde zaman engelinin bulunması,
bireysel öğrenme stillerini yeterince açığa çıkaramamaktadır.
Bu yüzden derslerde çeşitli materyallerin geliştirilmesi ve
kullanılması bu açığı kapatmak için ideal bir yöntemdir.
Hem bilinçli hem de bilinç dışı olarak öğrenciye pek çok
öğrenme imkanı sunmasıyla birlikte iyi birer kültür aktarıcısı
olan çizgi romanlar da kullanılabilecek etkili görsel ve işitsel
materyallerdir. Bu amaçla hazırlanmış olan ‘’Sadece Biriyim’’
adlı dijital çizgi roman çocuk haklarını ele almaktadır. Sosyal
bilgiler dersi 4., 5., ve 6. sınıf Birey ve Toplum, Etkin
Vatandaşlık gibi öğrenme alanları kazanımlarını öğrenciye
aktarabilecek bir materyal geliştirilmeye çalışılmıştır.
Özellikle evrensel bir konu olması ve erken yaşlarda bilinç
oluşturması için ‘’Çocuk Hakları Evrensel
Beyannamesi’nden’’ yararlanılarak çizgi roman materyali
geliştirilmiştir. Geliştirilen bu materyalin hazırlanmasında
Pixton isimli Web 2.0 aracından faydalanılmıştır.
Hazırlanmış olan materyalin Sosyal bilgiler dersi öğretimine
katkıda bulunmasının yanı sıra yetişkinlerde çocuk
haklarına yönelik farkındalık oluşturması ve gelecekteki
benzer çalışmalara da yardımcı olması hedeflenmektedir

Adli Görüşme Odaları  ve Çocuk İzlem Merkezleri  onarıcı adalet çerçevesinde var olmuş kurumlardır. Konuya giriş yapmadan önce;
Kırılganlık kavramı ilk olarak BM metinlerinde kendisini göstermiştir. AİHS ve müktesebatında kırılgan grup tanımı mevcut değildir. Sözleşme yapısının durağan değil yaşayan bir yapıda olduğu gözetilerek kararlar ile kırılgan grup kavramının içi doldurulmuştur. AİHM kırılgan grup tanımı yaparken sadece ayrımcılık ve damgalamaya maruz kalma kıstaslarını değil ayrıca hakka erişim için daha farklı haklı muameleye ihtiyacın olmasını da aramaktadır.  Mahkeme bugüne kadar aile içi şiddet mağdurlarını, Romanları, HIV ile yaşayanları, gözaltındaki kişileri kırılgan grup olarak tanımlamıştır. Salt bu gruplara mensubiyet kişiyi kırılgan gruba dâhil etmez.
Suçta siyah sayılar  kavramı , ceza sisteminin somut olarak temas edemediği suçları belirtir. Adli istatistiklere yansıyan suçlar, salt sistemle teması olan suçlar olup toplumdaki gerçek suçluluk ile adli istatistiklere yansıyan suçluluk arasındaki fark, suçta karanlık alan olarak özetlenebilir. Suçlulukla mücadelede suçta karanlık alan bir problemdir; bir olguyla savaşmak için öncelikle o olguyu görebilmek gerekir. Suçta karanlık alanın oluşmasının pek çok sebebi bulunmaktadır. Sebeplerden konumuz dâhilinde olanı, mağdurun ve suçtan zarar görenin etkisidir. İstismar mağduru çocukların aileleri, suçtan zarar gören çocuklarına adli süreç içerisinde aynı olayın defalarca anlattırılması, çocuklarının fail ile aynı ortama getirilmesi gibi ikincil travmaya yol açabilecek sair sebeplerinden dolayı suç olayını adli makamlara bildirmekte çekince duyabilmektedirler. AGO ve ÇİM’ler bu durumun önüne geçmek adına hayata geçirilmiş uygulamalardır. İkincil travmanın olmaması amacıyla oluşturulan bir sisteme ailelerin suçu bildirme ihtimali daha yüksek olacak, bu sayede suçta karanlık alan daralacaktır. Böylece AGO ve ÇİM’ler suçta karanlık alanı daraltıp suçun adli sisteme intikalini sağlayarak suçla mücadeleye yarar sağlayacaklardır.

ÇKK, bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru olan çocukları korunma ihtiyacı olan çocuklar olarak tanımlamıştır. Ceza hukukunda mağdur dendiğinde, kanunda tanımlanan eylem ile korunan hukuki menfaatin sahibi kişi veya kişiler anlaşılmaktadır.

Çocuklar da yetişkinlerin maruz kaldığı suç niteliği taşıyan fiillere maruz kalmakta; bu fiillerden zarar görmektedir. Çocukların mağdur olduğu vakalarda hak sahibi olan çocuklardır. Çocukların bu mağduriyeti, kimi zaman devletin negatif
yükümlülüğünü, kimi zaman pozitif yükümlülüğünü yerine getirmemesi sonucunda oluşmaktadır. Bir başka deyişle devlet, çocukları öldürmemek yükümlülüğünü ihlal ederse veya çocuğun ölmesini engelleyecek tedbirleri almadığı için çocuk yaşamını kaybederse, sorumlu devlettir.
Devlete yüklenen üçüncü yükümlülük ise usul yükümlülüğüdür. Suçun etkili soruşturulması, failin bulunması, cezalandırılması olarak özetlenebilecek bu yükümlülük, çocuklar adına, çocuklar yerine verilen kararlar, yapılan tercihler; soruşturmanın ve
kovuşturmanın yapılmaması, eksik ya da hatalı yapılması; sembolik para cezaları, gerekçesiz indirim nedenlerinin uygulanması; yetişkinlere aynı suç konusu fiil yapıldığında
mağdur olması ancak çocuklar söz konusu olduğunda, istisnai düzenlemeler getirilmesi gibi birçok sorun alanı sebebiyle çocukların yer aldığı dosyalar bakımından cezasızlığa neden olmaktadır.
Bu çalışma, çocukların suçtan mağdur oldukları yargılama süreçlerindeki cezasızlığı görünür kılmayı hedeflemektedir. Cezasızlıkla mücadele cezasızlığın görünür kılınmasıyla
söz konusu olabilir diye düşünerek, çalışmanın cezasızlıkla mücadele eden herkesin çabalarına katkı sunması amaçlanmıştır.

İnsan Hakları Ortak Platformu adına KAGED tarafından yürütülen ve Avrupa Birliği Demokrasi ve İnsan Hakları Aracı ve Norveç Büyükelçiliği tarafından desteklenen " Cezasızlıktan Hesap Verebilirliğe: Sivil Toplum Örgütlerinin Izleme ve Müdahale Kapasitelerinin Geliştirilmesi " projesi kapsamında yayınlanmıştır.
Bu çalışmada amaç Türkiye’nin rastgele şehirlerinden belirlenecek 20 dosyanın incelenmesi suretiyle çocukların yaşadıkları hak ihlallerini görünür kılmaktı.

Ombudsmanlık ofisleri kimi ülkelerde “genel” ofisler olduğu gibi, kimi ülkelerde belirli hizmet alanlarına (sağlık, eğitim, yerel yönetimler vb) odaklanmış ofisler olarak ve/veya belirli vatandaş gruplarına (çocuklar, kadınlar, engelliler, azınlıklar vb)
odaklanmış ofisler olarak oluşturulmuştur. Çocuk Ombudsmanlığı: Çocuklar İçin Çocuklarla adlı bu çalışmada ulusal ve uluslararası belgeler ve mevcut durum, çocuk ombudsmanlığı mekanizması perspektifinden değerlendirilecektir.

Uluslararası barış ve güvenliğin korunması, toplumları oluşturan bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasından geçmektedir. Bu bakımdan, uluslararası barış ve güvenliği koruma görevini üstlenen Birleşmiş Milletler, bu görevini yerine getirirken insan haklarının korunmasına büyük önem vermiştir. Daha önce yaşanan acı tecrübelerin tekrar yaşanmaması adına, Birleşmiş Milletler tarafından çeşitli insan hakları sözleşmeleri kabul edilmiş ve bu sözleşmeler aracılığıyla insan hakları korunmaya çalışılmıştır. Fakat insan haklarının korunması Birleşmiş Milletlerin temel amacı olmadığından dolayı, BM sözleşmelerinde öngörülen koruma mekanizmaları insan haklarına etkin bir koruma sağlayamamıştır. Her şeye rağmen evrensel nitelikte bir örgüt olan Birleşmiş Milletlerin oluşturmuş olduğu bu koruma mekanizmaları, uzun vadede daha geniş çaplı bir korumanın sağlanabilmesi için temel teşkil etmektedir.

Bu araştırmanın amacı, izleme ve raporlama haritalarına ve eğitimcilerin görüşlerine göre ülkemizdeki çocukların eğitim ortamlarında maruz kaldığı şiddetin boyutlarını değerlendirmektir.Eğitim ortamlarında şiddet ile ilgili vakaların belirlenmesinde, Uluslararası Çocuk Merkezi (ICC) Çocuk Hakları Programı tarafından 01.01.2010 tarihinden sonra çıkan çevrimiçi gazete ve haber ajanslarının haberleri taranarak hazırlanan ve bu haberlerin kategorilere göre sınıflandırılması ile oluşturulan “İzleme ve Raporlama Haritası”ndan yararlanılmıştır. İzleme ve Raporlama Haritası’nda eğitim ortamlarında (okul, pansiyon) gerçekleşen ve sorumlularının eğitim sisteminin bileşenlerinin olduğu olaylar listelenmiştir.

Sport social service support the meeting of people’s moral and material needs supplement by psychosocial development of them in their social life, helping prevent and solve social problems and improving their living standards. In this study being based on literature review are discussed the role and importance of sport in sport-social service and social service policies. In this study, complementary or joint study field of sports and social service disciplines in Turkey has been evaluated in accordance with the relevant legislation. The aim of this study; to determine the common application fields of sports and social service disciplines and to increase the knowledge and awareness of the related persons about sports social service. The fact that sports and social services, which are two effective disciplines, have many common areas of application, especially child protection programs in sports, shows that the importance of sports-social services approach will increase in the long view. Social service disciplines provides the opportunity to transfer the theoretical, practical, research and policy components of social service education and guidance of social services. The fact that a research on sports social service has not been conducted to date increases the importance of the study.

Çocuklar toplumların sahip olduğu gizil güçleridir. Bu gizil güçlerin açığa çıkarılmasını sağlayan en önemli ortam da eğitim-öğretim ortamıdır. Eğitim-öğretim bir toplumu değiştirip geliştirebilecek en etkili yoldur. Demokratik, insan haklarına saygılı, kendi hak ve sorumluluklarını bilip haklarına sahip çıkan, toplumsal sorunlara çözüm odaklı yaklaşan bireyler yetiştirmek de yine eğitim-öğretimle mümkündür. Çocukların ileride bu becerilere sahip olabilmesi için de öncelikle kendi haklarını bilmeleri gerekmektedir. En önemli sorulardan biri çocukların haklarının farkında olup olmadıkları ve farkındalıklarını belirleyen etmenlerin neler olduğudur. Bu temel sorulara verilen yanıtlarla çocukların haklarının farkındalığı belirlenip ona göre eğitim-öğretim çalışmaları daha etkili ve verimli bir şekilde yapılabilir. Bu çalışmanın amacı ilkokul öğrencilerinin çocuk hakları konusundaki farkındalık düzeylerini belirlemek ve bu düzeyleri belirleyen faktörleri ortaya koymaktır. İlkokul öğrencilerinin çocuk hakları konusundaki farkındalık düzeyini belirlemeyi amaçlayan bu araştırma tarama modelindedir. Araştırmanın evrenini 2015-2016 öğretim yılı bahar döneminde Ankara ilinin Çankaya ilçesinde bulunan bir devlet okulu ve bir özel okulda okuyan 4. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen ve içerisinde belirlenen haklardan örtük olarak bahsedilen örnek olaylardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. İlkokul öğrencilerinin çocuk hakları konusunda farkındalık düzeyleri anne-babaların eğitim düzeyleri, öğrencilerin cinsiyeti, okulun sosyo-ekonomik düzeyi değişkenlerine göre analiz edilmiştir. Verilerin analizinde yüzde hesaplamaları ve değişkenler arasında farklılaşma olup olmadığını tespit etmek için Ki-Kare testi uygulanmıştır. Verilerin analizi sonucunda çocukların genel olarak belirlenen hakların farkında olduğu görülmüştür. Belirlenen haklardan sadece sağlık hakkı ve eğitim hakkına ilişkin farkındalık düzeyleri öğrenim gördükleri okulun sosyo-ekonomik düzeyi bakımından anlamlı bir fark göstermiştir.

2019 yılı itibariyle Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin (ÇHS) 30. yılını geride bıraktık. Bu vesileyle, Türkiye’de yakın bir zamanda yürürlüğe girmiş olan Sözleşme’nin 3 numaralı İhtiyari Protokol’ünü yakından incelemeyi amaçladık.

ÇHS’nin kapsamına baktığımızda, çocukların sağlıktan beslenmeye, eğitimden barınmaya kadar tüm haklarının korunma altına alındığını kolayca görebiliyoruz. Ancak Sözleşme’nin, koruduğu bu hakların ihlali halinde, çocuklara ve onların yasal temsilcilerine Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’ne bireysel başvuru hakkı tanınmadığını da görüyoruz. Oysaki Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan diğer tüm insan hakları sözleşmelerinde bireysel hak arama ve adalete erişim mekanizmaları oluşturulmuştur.

Sözleşme’nin imzaya açıldığı günden bugüne birçok kez gündeme gelen bu eksiklik, 2011 yılında ‘Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Başvuru Usulüne İlişkin İhtiyari Protokol’ün kabul edilmesiyle kısmen giderilmiş oldu. Protokol’ün 2018 yılında Türkiye’de yürürlüğe girmesini takiben, bazı sivil toplum kuruluşları tarafından Protokol’ün anlaşılmasına ilişkin çalıştaylar ve bilgilendirme toplantıları yapılmış olmasına karşın halen Protokol’e ve uygulanışına ilişkin bilgi eksikliği mevcuttur.

İnsan hakları alanındaki çalışmaların etkin bir şekilde yürütülebilmesi için insan hakları mekanizmalarının işleyişi hakkındaki bilgilerin erişilebilir ve anlaşılabilir olması gerekmektedir. Hazırladığımız bu bilgi notu ile insan hakları alanında çalışan hukukçulara ve sivil toplum çalışanlarına ‘Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Başvuru Usulüne İlişkin İhtiyari Protokol’ü hakkında açıklayıcı bilgi sunmayı ve Protokol’de yer alan başvuru mekanizmalarının kullanımını teşvik etmeyi amaçlamaktayız.

Aile kurumunun bekası, ailenin, özel olarak gözetilmesi gereken üyesi çocuğun bekasından ayrı düşünülemez. Çocuğun ‘çocuk’ olmaktan kaynaklı korunması gereken çıkarları vardır. Bunun temelinde çocuk bireylerin fiziksel ve bilişsel kapasitelerinin bir yetişkine kıyasen geride olması gerçeği yer alır. Bu vakıa uluslararası hukuk tarafından da kabul görmüş ve düzenlenmiştir. ‘Çocuğun üstün yararı’ kavramı ilk defa 1989 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin 3. maddesi ile ortaya çıkmış, ancak o zamandan beri kavramın kapsamı ve içeriği ile ilgili tartışmalar süregelmiştir. Daha sonra 1996 Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nin 1/2 maddesi ile de teyit olunan bu kavram üzerinde mutabık olunan husus ise kavramın yeterince somutlaştırılamamış ve detaylı biçimde tanımlanamamış olduğudur. Tanımın netleştirilmemiş olması hukuki öngörülebilirliği ve dolayısıyla kimi zaman hukuki güvenceyi azaltmasına rağmen, olay bazında etkin kılınacak bir formül olarak kavramın esnekliğini ve dinamikliğini sağlamaktadır. Böylece çocuğun menfaatini gözetmenin gerekli olabileceği her durumda yasama organları, kamu ya da özel kurumlar, uygulayıcılar ve mahkemeler yapacakları işlemlerde bu menfaati göz önünde bulundurmakla yükümlü kılınmışlardır. Buna rağmen ulusal hukuklardaki uygulamalarda bu hükmün çocukların uluslararası antlaşmalar ile güvence altına alınan çıkarlarının korunması noktasında yeterliliği şüphelidir. Bu nedenle bu çalışma, sözü edilen kavramın hukuki olarak bir ‘temel ilke’ haline gelmiş olduğu kabulünden hareketle, kavramın derinlemesine incelenerek uygulamacılara ışık tutacak şekilde netleştirilmesini amaçlamaktadır. Bu minvalde kavramın maddi hukuka ilişkin bir içerik sağlamaktan ziyade bir ‘temel ölçüt’ işlevi yerine getirdiği söylenebilir. Dolayısıyla yetişkin bireylerin çocuk bireyler hakkında karar verirken ya da onlar adına herhangi bir işlemde bulunurken göz önünde bulundurmakla yükümlü oldukları usulî bir kuraldır.

ABSTRACT In light of today’s knowledge of human sexuality, homosexuality is accepted as a normal variation of human sexuality. However, this wasn’t the case always and the effects of seeing homosexuality as a mental illness and sin still have an impact on today’s society. Thus, efforts to change the sexual orientation of an individual still continue. This thesis examined the history of sexual reorientation efforts, different methods of sexual reorientation, and the current legal situation regarding these efforts in a comparative manner. Concerning the methods of sexual reorientation, these efforts might constitute a serious violation of the prohibition of torture, inhuman, or degrading treatment. In this scope, sexual reorientation of adults and minors should be distinguished. When SOCE are conducted on minors, the best interest of the child is a vital notion for the evaluation of these efforts. On the other hand, in the absence of such a notion, for adults, consent of the participant is the most important element. In this direction, elements of valid consent in the context of protection of bodily integrity and the prohibition of ill-treatment is crucial. In accordance with these considerations, human rights law requires states to take necessary measures to protect individuals from sexual reorientation efforts. This requirement is very clear when SOCE conducted on minors and non-consenting adults. However, for consenting adults, SOCE’s compatibility with human rights would depend on the methods of SOCE and limits of the self-determination in the sense of consentability of bodily interference.

Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de Cumhuriyet döneminde hazırlanan Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programları’nı (HBÖP) Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin (BMÇHS) 29. maddesi olan Eğitim Hedefleri maddesi açısından incelemektir. Bu inceleme ile HBÖP’lerinde gerçekleştirilen değişiklikler BMÇHS’ye göre değerlendirilmiştir. Tarihsel durum çalışması ile desenlenmiş olan bu çalışmanın veri setini 1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1998, 2005, 2015, 2017 ve 2018 HBÖP’lerine ilişkin yazılı dokümanlar oluşturmaktadır. Elde edilen HBÖP’lere dair yazılı veriler içerik analizine tabi tutularak çözümlenmiştir. İncelemeler sonucunda, BMÇHS’nin Eğitim Hedefleri maddesine yönelik HBÖP’lerinde 3 tema ve 17 kategori elde edilmiştir. Bulgulardan hareketle her programda araştırma bağlamında değerlendirilebilecek düzenlemelerin gerçekleştirildiği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; programlarda yapılan düzenlemelerin boyutu açısından 1998’e kadar olan programlar ile 1998 ve sonrasındaki programlar arasında önemli farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılığın sebepleri incelendiğinde, ana etkenin 20 Kasım 1989’da kabul edilen BMÇHS’nin olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, 2005 HBÖP’ü en çok düzenleme yapılan program olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 2005 programının yapılan düzenlemeler açısından en geniş düzenlemelere sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Bu durum, 2005 programının yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanmış olması ile açıklanabilir.

Dünya genelinde çocukların refahı önünde bazı ciddi engeller bulunmaktadır. Çocukluk döneminde karşılaşılan sorunlar, çocuğun ileriki yaşamında tamir edilemez hasarlara yol açabilmektedir. Çocuğa yönelik istismar, çocuk işçiliği, eğitimden yoksun bırakılma ve şiddet gibi mağduriyetler, günümüzde öncelikle çözülmesi gereken problem alanlarının başını çekmektedir. Geleceğin mimarları olan çocuklarımızın yaşadığı sorunların çözümü gerçekleşmediği sürece, dünyada fiziksel ve ruhi olarak engelli insanların artacağına şüphe yoktur.