Geleneksel konut mimarisi

Osmanlı Döneminde Gaziantep'te (Ayıntab) Isınma Kültürü Gaziantep tarihinde ısı yalıtımı problemi konutların inşası aşamasından itibaren önemsenmiş ve konutlar bölgesel iklim özellikleri dikkate alınarak inşa edilmiştir. Bu bağlamda Gaziantep evleri, mimarisi dar sokaklar ve yüksek duvarlar arasında hayatlı (avlulu) yapılar olarak inşa edilmiştir. İklimin çok sıcak geçtiği bölgede sıcaktan korunmak için tedbir olarak konutlara daha az pencere açılmış veya pencereler küçük tutulmuştur. Soba ve kaloriferin 19. yüzyılda kullanılmaya başlaması, mekân ısınmasının 19. Yüzyılda ön plana çıktığını göstermekte olup, daha önceki dönemlerden beri kullanılan tandır gibi geleneksel ısınma araçlarında esas olan kişiyi ısıtmaktır. Bu bağlamda Osmanlı döneminde bölgede kullanılan en önemli ısınma aracının tandır (tennur) olduğu anlaşılmaktadır. Ayıntab'da pişirme ve ısınma amacıyla iki çeşit tandır kullanılmıştır. Pişirme amaçlı tandır, genelde avluda bulunmakta olup, arkaya doğru genişleyen bir küp duvar içine yerleştirilmiştir. Isınma amacıyla kullanılan tandır ise tahtadan yapılmış bir masanın alt kısmına yerleştirilen toprak yahut saç bir mangal ile kurulan tandırdır. Isınma amaçlı olarak kullanılan tandır da kendi içinde ikiye ayrılmıştır. Bunlar ise Halep tandırı (portatif tandır) ve çukur tandırdır. Tandır sektörü bölgede o kadar gelişmiştir ki; Osmanlı döneminde Ayıntab'da tandır yapan ihtisas dükkânlar bile bulunmaktadır. Geleneksel ısınma aracı tandıra olan bağlılık bölgede, zamanla yerini sobaya bırakmaya başlamıştır. Soba kullanımı bölgede sobacılık mesleğinin gelişimine zemin hazırlamış ve sobacılık mesleği de zamanla bölgede güçlü bir sektör haline gelmiştir. Öyle ki 20. Yüzyıl ortalarından itibaren bölgede muhtelif sobalar yapılmaya hatta üretilen sobalar çevre kazalara bile satılmaya başlamıştır. Yapılan soba türleri kaynaklara şu şekilde yansımıştır: Odun sobası, gaz (mazot) sobası, banyo sobası ve termosifon, fırınlı soba ve kömür sobası. Anahtar Kelimeler: 19. Yüzyıl, Gaziantep (Ayıntab), kadı sicilleri, tandır, tereke defterleri.

Warm Culture in Gaziantep (Ayıntab) in Ottoman Period Problem of heat isolation has been cared about in History of Gaziantep since phase of building construction and buildings have been built by regional climate taking into consideration regional climate feature. Therefore, Gaziantep houses have been built as buildings with court between narrow streets and high walls. Less window has been maden or small windows has been maden to buildings for being protected from heat in hot region .That stove and central heating were started to be used in 19 th century shows heating place stood out in 19 th century and aim of traditional heat devices such as tandoor which has been used since previous periods is to heat person. Therefore his understood that the most important warm device used in the region in Ottoman period is tandoor. Two different tandoors have been used in order to cook and warm in Gaziantep. Tandoor used for cooking is generally in courtand it is fixed in a cube Wall widening to back. Tandoor used for warming is set up with soil or brazier maden by sheed iron fixed under table maden by wood. Tandoor used for warming has two types. These are Aleppo Tandoor (portable) and hole tandoor. Sector of tandoor developed that there were even shops making tandoor in Gaziantep in Ottoman period. Dependence on Tandoor, traditional warm device, started to give place to stove in time. Using stove prepared the ground to job of stove in the region and this job has become such a strong sector in the region that various stove have been started to be maden in the region since middle of 20 th century. Stoves produced have been started to be bought to surrounding districts. Stove types produced have been reflected on source like this: woodstove, gas (diesel oil) stove, bath stove and hot water heater, stove with oven and coal stove.

Özet: Bu makalede, Bolu ilinin İç Anadolu Bölgesi ile sınır teşkil eden Seben ilçesindeki geleneksel konut mimarisi örnekleri plan, malzeme-teknik ve bezeme özellikleri açısından ele alınacaktır. Çalışma kapsamında sayıları giderek azalan 50-150 yıllık konutların incelenmesi ve kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Seben konut mimarisi Osmanlı konut mimarisinin genel özelliklerini taşımakla birlikte yerel çizgiler, arazi koşulları, tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan ilçe halkının ihtiyaçları ve ailelerin ekonomik durumları planların oluşmasında belirleyici olmuştur. Avlu ya da bahçe, evlerin sokakla bağlantısını sağlamış, buralarda tandır, kuyu, çeşme, ocak gibi öğeler yer almıştır. Seben evleri genellikle zemin kat üzerine bir veya iki katlı olarak inşa edilmiş, alt katta çoğunlukla ahır, samanlık, ambar gibi hizmet ve üretim mekânları, üst katta ise yaşam alanları bulunmaktadır. Evlerin planlarında sofalar belirleyici olmuş, sofanın odalar arasındaki konumuna, biçimine ve diğer birimlerle ilişkisine göre iç mekân düzenlenmiştir. Evler gösterişten uzak, insani boyutlarda ve işlevseldir. Genellikle kare veya dikdörtgen planlı olan odalar, ihtiyaçlara en uygun şekilde, sedir, yüklük, ocak, gusülhane gibi elemanlarla donatılmıştır. Evler yüksek taş temeller üzerine ahşap karkas tekniği ile inşa edilmiş, iç mekân duvarları samanla karıştırılmış çamur ile sıvanmış, kireçle badanalanmıştır. Ahşap, Seben geleneksel konut mimarisinde ana malzeme olarak konstrüksiyonun yanı sıra kapı, pencere, taban ve tavan döşemesi ile tırabzanlarda ve bazı mimari öğelerde kullanılmıştır. Seben evlerinde bezemeye fazla yer verilmemiştir. Abstract: In this article, traditional house architecture of the samples of Seben, a town of Bolu which is located at the border of Central Anatolia Region, are evaluated within the concepts of planning, technical and ornamental properties. In the scope of this study, 50-150 years old traditional houses which are decreased in number are investigated. House architecture of Seben is not only complied with the general rules of the Ottoman House Architecture but also, regional properties, field conditions, necessity of the town community along with of agriculture and stockbreeding and economic status of the families are significant effect on planning. Seben * Bu çalışma Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-25 Ekim 2014)nda sunulmuş ancak yayına gönderilmemiştir.

The Contribution of Civil Architecture to Traditional Street structure: antep Merkez District Yaprak Quarter The study of examples of civil architecture in Anatolian cities is not only indispensable to define the way of life of Ottoman period people but it is also an important subject matter to see their physical contribution to the traditional street structure. Traditional streets, which serve as a bridge between the public sphere and the private property, change with the replacement of traditional civil architecture with flats in apartment buildings. Streets most affected from this change are dead-ends, where the feeling of privacy is more apparent. And also in shady streets of Antep and other Southeastern Anatolian cities where passages named kabaltı (abbara) and bay windowed houses are mainly seen.  Traditional streets are replaced with wider streets where modern vehicles can easily move. This is a research of the  streets of  Antep Merkez District Yaprak Quarter which face the danger of losing their authenticity and the contribution of civil architecture to the structure of these streets.

The Phenomenon of Privacy in the Culture-Dwelling Interaction: A Comparative Analysis over Traditional Urfa and Akçaabat Ortamahalle Houses
Abstract
“Dwelling” is the leading architectural structure formed by the influence of culture. Dwellings are a mirror that reflects social, economic and cultural norms of societies. When compared, dwellings in different regions seem to reflect different socio-cultural worlds. Social components as well as physical components of culture are also effective in the development of this diversity. Factors such as beliefs, worldview, values, ethnicity, and social structure are the social components of the concept of culture. Social components of culture have a direct impact on the privacy requirements of societies and the formation of the mechanisms produced to meet such requirements. The phenomenon of privacy is one of the most important elements in the formation of dwellings and their usage patterns. Thus, the phenomenon of privacy and by extension the lifestyles of users are effective on a number of factors such as the variety of spaces in dwellings, plan schemes, and reinforcement organization based on space usage patterns.

The present study discusses the association of culture and dwelling, addresses traditional Urfa and Akçaabat Ortamahalle houses in two different regions of Turkey within the context of the phenomenon of privacy, as a component of culture, and examines the effects of privacy in the layout features of dwellings, the hierarchy of open and semi-open spaces, and the formation of plan organization and facade characteristics.

Keywords: Culture, Dwelling, Privacy, Traditional Urfa Houses, Traditional Akçaabat Ortamahalle Houses

Özet Dörtdivan'daki geleneksel konut mimarlığını plan, malzeme, teknik ve bezeme özellikleri açısından ele alan bu araştırma BAMER adına yürütülen " Bolu Merkez İlçe ve Köylerinde Geleneksel Konut Mimarisi " Projesine bağlı bir ön çalışma niteliğindedir. Çalışmada 19. yüzyılın ikinci yarısından 1940'lı yıllara kadar inşa edilen örnekler incelenmiştir. Dörtdivan konut mimarlığı, Osmanlı konut mimarlığının genel çizgilerine uygun olmakla birlikte kırsal kesimin gerektirdiği ek müştemilata sahiptir. Konutlarda dış, iç ve orta sofalı olmak üzere üç farklı plan şeması saptanmaktadır. Evin en önemli birimini oluşturan odalar sofanın etrafına dizilmiştir ve girişleri sofadan sağlanmaktadır. Odalarda genellikle bir ocak ile iki yanında kapaklı yüklükler bulunmaktadır. Bazı evlerde yüklüklerden biri gusülhane olarak kullanılabilmektedir. Abdesthane ve sütlük gibi bölümler evlerin arka cephelerinde yer almaktadır ve bu mekânlara geçişler de sofadan sağlanmaktadır. Dörtdivan konut mimarlığında avlu az sayıda örnekte olup bütün evlerin ortak bir elemanı değildir. Konut müştemilatı olarak en önemli öğe saya adı verilen bölümdür. Genellikle tarım aletleri ile evin çeşitli işlerinde kullanılan alet ve edevatın konduğu bir depo, odunluk olarak kullanılan sayada evin günlük yaşantısına ait işler yapılmaktadır. Sayanın çevresinde ahır, samanlık veya fırın gibi mekânlar bulunabilmektedir. Dörtdivan konut mimarlığında ana inşa malzemesi ahşaptır. Bazı örneklerde zeminde moloz taş duvar görülür. İncelenen örneklerde bezemeye fazla yer verilmemiştir.

Son yıllarda özgün fonksiyonunu yitirmiş tarihi yapıların mekânsal ve sosyal sürekliliğinin sağlanarak korunması anlayışı benimsenmektedir. Bu anlayışın esas olduğu korumada değişen dünyadaki, değişen ihtiyaçların karşılanmasının en iyi yollarından biri de tarihi yapıların yeni işlevlerle yeniden kullanılmasını sağlamaktır. Böylece yeni işlev verilen yapılar kent yaşamı ile bütünleşerek gelecek nesillere daha sağlıklı bir biçimde aktarılacaktır. Günümüzde değişen aile yaşamına ve mekânsal isteklere cevap veremeyen geleneksel konutlar çoğunlukla yeni işlev verilerek kullanılmaktadır. Tokat kent merkezinde ve kentsel sit alanı içerisinde bulunan Vasfi Süsoy Evi de bu bağlamda değerlendirilmiştir. Makalenin konusunu oluşturan bu geleneksel konut günümüzde kullanılmamakta ve bir takım yapısal hasarları bulunmaktadır. Bu çalışmada Vasfi Süsoy Evi’ne yeni işlev verilerek yapılan restorasyon projesi analiz edilerek değerlendirilmiştir.

Akın, E.S., Kalınbayrak Ercan, A, Mumcuoğlu, S.S., Yaprak Başaran, E. (2018). Yeniden işlevlendirilen bir geleneksel konut; Tokat Vasfi Süsoy Evi. TÜBA-KED 17: 119-139

Konur Village is 15 km away from Keskin district and 45 km away from the city center. Kırıkkale province, where the village is located, has been an important road route that connects the east, the west and the Black Sea throughout the history. Many settlements have been established within the Kızılırmak curve, which surrounds the provincial borders from the west and the south, and on the road route to the north. Konur Village, which is in the Kızılırmak curve, has been an important settlement area throughout the history. The name Konur is first encountered in the Tahrir records of 1485. The village, which has been inhabited for 535 years with its known past, has developed a residential architecture specific to its period. The stone houses built between 1925-1960 were determined within the scope of the article and examined in terms of plan, architecture and decoration features. As a result of the investigations, it is understood that the traditional texture of the village actually represents the rural architecture of Keskin and its surrounding. The houses that retain their original texture despite the rapid disappearance reflect the architectural style of the period. The built-in wardrobes and triangular pediment windows adorning the facades have been the most important indicator of this. The first evaluation of houses in Konur within the framework of art history discipline is also important in terms of determining the architectural style of the region.

Niğde il merkezinin doğusunda yer alan Uluağaç köyü, Niğde merkezden Kayseri yolu üzerinden gidildiğinde 22 km, Gümüşler istikametinde gidildiğinde ise 17 km uzaklıktadır. Uluağaç köyü, Kappadokyalı Rumların lehçesinde Adrando, Azrando, Nadrando, Nazrando şeklinde olduğu kadar Ulağaç olarak da söylenegelmiştir. Uluağaç'ta yaşayan, genelde Horasan ile Buhara bölgelerinden gelen ve 7 sülale olduğu rivayet edilen Türklerin arazilerinin, Rumların buralarda yaşadığı dönemde köyün daha yukarısında, yaylalarda olması ve Rumların arazilerinin de daha aşağılarda, yani ovada olması Türklerin hayvancılık, Rumların da daha çok çiftçilik yaptıklarını göstermektedir. Ancak, Osmanlı zamanında bitmeyen savaşlar esnasında harbe giden Türklerin nüfusu azalmış ve üretim yapamadıklarından fakirleşmiş, askerden muaf olan Rumlar da bu dönemde zenginleşmişlerdir. Köyde evvelinde küçük çaplı bir şapelin olduğu kilisenin görülmediği, 1841 senesinde ''Mihaíl Arhángelos'' (Μιχαήλ Αρχάγγελος: Başmelek Mikâil) namına bir "Ekklisía" (Kilise) inşa edilmiştir. Bu kiliseden başka birkaç şapelin olduğu da görülmektedir. Günümüzde kilisenin batı kapısı ve kapıyı oluşturan duvarları vardır. Köy içerisindeki şapel ise sağlam vaziyette ve depo amaçlı kullanılmaktadır. Köyde gayrimüslim tebaaya ait olup, günümüze korunaklı olarak gelen bolca sivil mimari yapılar da vardır. Bunlardan biri de yakın bir tarihe kadar köyün ilkokul binası olarak da hizmet görmüş olan ve orijinalinde dini amaçlı "Mekteb-i sıbyan" yapısı olarak inşa edilen binadır. Bina iki katlı ve oldukça görkemli bir görünüme sahiptir. Gerek bu yapı gerekse Osmanlı geleneksel konut mimarisinde bolca örneğini görebileceğimiz doku hala canlılığını bizlere hissettirmektedir. Osmanlı Dönemi'ne ait izleri yoğun olarak görebildiğimiz köyde özellikle Yukarı Mahalle'de bulunan tarihi caminin önündeki yeşil ton ile bütünleşmiş Osmanlı Mezarlığı, gerek korunaklı olması, sessizliği, yöresel mimaride ele alınan yazıtlı taşları, gerekse sanatsal ahengiyle adeta yaşanmışlıkları yansıtmaktadır. Mezarlık, bu özellikleriyle insanın ruhunu dinlendiren bir güzelliğe ve dinginliğe de sahiptir. Mübadele ve Uluağaç Nüfus mübadelesinden sonra bölgede yaşayan Rumlar Balkanlara gitmiş, Balkanlarda yaşayan Türkler Anadolu'ya gelmiş ve Uluağaç köyünden gönderilen Rumların yerine Balkanlardan gelen Türkler yerleştirilmiştir. Büyük oranda 1923-1924 yıllarında gerçekleşen mübadele ile Uluağaç köyüne yerleşecek mübadiller için yapılan evler kendilerine has mimarileri ile hala ayaktadır. Yatay ve dikey ahşap hatıllarla oluşturulan beden duvarları kerpiç tuğlalarla örgülüdür. Üst örtüleri kırma çatı şeklinde ve üzerleri ise Osmanlı kiremitleri ile kaplıdır. Evler bu halleri ile oldukça kullanışlı ve bir o kadarda zarif yapıdadır. Köy, geçmişte olduğu gibi günümüzde de çok kültürlü bir yaşama ev sahipliği yapmaktadır. Burada Osmanlıya has olan çokça geleneğin korunarak yaşatıldığını görebilmekteyiz. Köy insanlarının misafirperverliği, hoşgörülü ve hümanist yaklaşımları şaşırtacak derecede güçlü ve içtenliktedir. Hemen hemen Niğde genelinde olduğu gibi burada da eskilerin anlattığı kadarıyla Rumlar giderken çok ağlayıp üzülmüş ve ağıtlar yakmışlardır. Ancak, Balkanlardan gelen Türkler ise her ne kadar kaybettikleri topraklar çok daha verimli olmasına rağmen anavatana gelmekten sevinmiş ve mutlu olmuşlardır. Rumlar giderken yanlarında götüremedikleri bazı değerli eşyalarını tekrar gelme ümidiyle Türk komşularına emanet etmişlerdir. Yakın zamana kadar Rumların çocuklarının, torunlarının bu köylere gelip, dedelerinden, ninelerinden köyde yaşayan Türk arkadaşlarına selam getirmeleri, onların geçmişte yaşadıkları evleri sormaları ve o evleri ziyaret ederek yaşamları boyunca anlatılanları aktarmaları, geri dönüşte orada yaşayan dedelerine ninelerine köyün çeşmesinden su doldurup, bir avuç toprak alarak götürmeleri de köyü ve yaşantılarını ne derece sevdiklerini, özlediklerini göstermektedir. Bu ve benzeri köylerde, özü özlem ve muhabbet olan ziyaretlere hala şahitlik etmek mümkündür.

Özet Bu çalışmada Klasik Türk şiirinde kullanılan šāķ-ı nisyān ifadesi üzerinde durulmuştur. 'Raf; duvarlarda eşya konulan göz' gibi anlamlara gelen šāķ kelimesi ile 'unutmak' anlamındaki nisyān kelimesinden oluşan bu terkip unutma kavramına anlam zenginliği katmaktadır. Bir köşede unutulmayı anlatan bu terkiple şairler rafa kaldırılan nesnelerin unutulmayı hak etmediklerini ve bir gün tekrar hatırlanma ihtimallerinin olduğunu ima etmektedirler. Abstract In this study, the phrase šāķ-ı nisyān used in classical poetry is examined. This expression, which is a combination of šāķ 'shelf, niche' and nisyān 'forgetting', adds to forget notion rich meanings. Poets refer that things on the shelf don't deserve to be forgotten and there was a possibility to be remembered by this expression, which refers to be thrown on the scrap heap.

Türkiye’de kırsal yerleşim bölgelerindeki mimarinin karakterini tespite yönelik ilk araştırmalar, cumhuriyetin ilanı sorası döneme ve özellikle de ikinci dünya savaşının bitimini takip eden yıllara tarihlenmektedir. Bu dönem araştırmalarında konular, ekseriyetle geleneksel yapıda malzeme ve/veya yapım teknikleri disiplinleri içinden seçilmiştir. Kırsal alan yapılarının plan şemalarının çıkarılması, elde edilen şemaların sınıflandırılması veya antik zamanlardan bugüne sürekliliğin plan formları bazında irdelenmesi hususlarında ise,  Sedad Hakkı Eldem’in ilk basımı 1954 tarihinde yapılan “Türk Evi Plan Tipleri” adlı eseri, uzun yıllar boyunca tek örnek olarak kalmıştır. 
Günümüzde Cengiz Bektaş ve Doğan Kuban’ın isim olarak öne çıktığı bir grup akademisyen, geleneksel evin plan tipolojisi hususunda yeni katkılar gerçekleştirmektedir. Ne var ki tüm bu çalışmalar “kırsal yerleşim bölgesi” tamlamasının sahip olduğu ikilikten dolayı öznel bir çelişkiyle yüz yüzedir: Ne Eldem ne de diğer iki akademisyen araştırmalarında kırsal yerleşimin merkezine köyü koymuştur. Tersine seçilen çalışma alanları ve incelen tüm örnekler bürokratik ilişkilerin sirayet ettiği coğrafi birimlerde; kasabadan ilçeye, ilçeden taşra vilayetlerine açılan yelpazededir. Dolayısıyla oluşturulan tipolojiler, geleneksel yapım teknolojisi ile kentsoylu kültürden yüksek oranda etkilenmiş alışkanlıkların harmanlanmış birlikteliğini yansıtan binaları işaret etmektedir. Oysa Türkiye’de köy, teknolojide ve üslupta kentten tam anlamıyla yalıtık bir var oluşu yüzyıllar boyunca temsil etmiştir. 
Eldem’in eserindeki kabullerin tartışmaya açık uçları bir yana, Türkiye’de köy hayatının 20. yüzyılın son çeyreğine dek bürokratik ve/veya ticari ilişkilerin nüfuz alanı dışında kalması dahi buralarda eve, ayrı bir tipoloji disiplini üzerinden bakmayı zorunlu kılmaktadır. Sonuçta köy topluluğunu kasabadan ayıran temel faktör kişi/ hane sayısı değil, yaşam tarzlarında ve toplulukların örgütlenme yapılarındaki farklılıktır -Ki bu fark, mimarinin de başkalaşmasına yol açan etkenlerin başında gelir.
Aşağıdaki çalışma bu yaklaşımdan hareketle oluşturulmuştur. İki aşamalı bir kurguya sahiptir. İlk etapta geleneksel köy evleri için bir tipolojinin hazırlanması amacıyla yapılan ön-kabullere yönelik gerekli açıklamalar yer almaktadır. Ön-kabuller uyarınca meydana getirilen şablonun detaylı anlatımı yine ilk bölüm kapsamında gerçekleştirilmiştir. İkinci etapta ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yapı Uygulama Araştırma Merkezi bünyesinde Balıkesir ili, Erdek İlçesi, Yukarı yapıcı Köyü’nde yürütülen saha çalışmasında toplanan veriler uyarınca, adı belirtilen yöredeki evlerin plan tipleri bağlamında değerlendirilmesi yapılmıştır.