Kırsal Mimari

A MODEL PROPOSAL FOR CONSERVATION OF ABANDONED RURAL SETTLEMENTS IN TURKEY: CASE STUDY OF ODEMIS-LUBBEY VILLAGE
Following the industrial revolution, abandonment and decrease of the population in rural areas are common problems that could be seen all over the world, as a result of various factors. However, many of these abandoned rural settlements have invaluable vernacular assets that bear the traces of past rural life and comprise the spirit of these cultural landscape areas. The de-populization process leads to neglection, gradually deterioration and finally destruction of traditional environment that has been built with the experiences of centuries. Traditional rural settlements whose vulnerabilities increase day by day, reflect the life, architectural approach, building technology, construction techniques, craftsmanship and landscape features of their period and requires a holistic view for its protection. The loss of human life, which is the main element with nature that comprises the rural settlements, not only causes the loss of cultural heritage but also affects natural life, agricultural landscape and bio-diversity negatively. After abandonment rural landscape started to desertificate in short term and become vulnerable against the natural disasters.
Transfering life, culture and architectural fabric of rural settlements to the future generations is critical for the history of humanity. Although there are several recommendations regarding the management and protection of the rural areas in Turkey and in the World, there is a lack of specialized method for the conservation of cultural and natural heritage of abandoned rural settlements with many location-specific issues. Starting from this findings “Rural Architecture, Policies Developed for Rural Areas In Turkey and Europe, Evolution in the Conservation Theory of Rural Heritage”, “Abandonment Reasons and Process in Rural Settlemens, Impacts of Abandonment” and “Re-Evaluation Possibilities of Rural Settlements” chapters were discussed in detail and a conservation model, which can be used on a global scale, developed for the conservation of abandoned rural settlements. It is believed the conservation model can be used in future scientific studies about the conservation of rural settlements and can be developed by the inter-disciplinary contributions.
While first practices about the conservation of rural architecture, which was emerged as moving rural buildings from authenthic locations to an open-air museum, can been understandable by its time, nowadays it can’t be considered as a conservation approach except extraordinary situations.
It can be observed that, traditional rural life has been gradually weakened in settlements, where intense tourism activities carried out and problems like de-populization or abandonment can’t be seen. Not only in some cases that rural settlements have been re-functioned as a museum but also in some touristic uses, a sustainable life can’t always be ensured, therefore several challenges can be encountered in conservation of cultural properties. Tourism, which is used as a toolin developing the life standards and preventing the population loss in rural areas, sometimes creates an intense demand to a specific region and causes withdrawal of local communities from traditional rural life.
In some cases, rural settlements, which have been evacuated because of conflicts, wars, security problems, etc., have been resettled with their former residents after changes in conditions. Altough resettlements start the life in rural environments again, in some cases conservation of cultural heritage isn’t on the agenda and after the resettlement, residents prefer to build new buildings with new materials instead of repairing their traditional buildings. Another option for resettlement of the abandoned rural settlements can be seen in some examples. In this cases new rural residents coming by counter migration from urban centres to countryside start to live in an abandoned rural settlement. However restart of life in an abandoned village by this type of migration can be considered positive, there are some negative impacts like big interventions in restoration of cultural heritage, completely abandonment of traditional rural life, social disharmony between new and old residents, and etc. It can be said all three of museological, tourism and resettlement approaches for re-evaluation of abandoned rural settlements can be implement together or independently. On the other hand it shouldn’t be overlooked that all this approaches are a tool for conservation and vitality of rural settlements. Fragility of the traditional fabric because of long term neglection after abandonment, cultural landscape values, bio-diversity and intangible values should be taken into consideration in the implementation of this re- use alternatives.
As a result of all the researches, analysis and evaluations, the conservation model has been based on five main parts as “Definition of cultural and natural values and importance of the settlement”, “Determination of the re-evaluation alternatives”, “Determination of conservation policies”, “Implementation” and “Monitoring, evaluation and update”.
As a result of implemented policies and radical changes in social life, nowadays large number of rural settlements in Turkey are in the process of abandonment. Certainly, the biggest problem encountered in conservation of rural heritage is the loss of daily life in rural settlements. Although rural heritage in depopulated settlements have melted against the natural conditions by time, some settlements succeed to preserve their authenticity and integrity to a certain extent. On the other hand in some villages, which are more crowded and close to the city centers, authenticity and integrity values of traditional architectural heritage has been destroyed by human beings as a result of new construction pressures. This situation accompanies a big dilemma about conservation of traditional architectural heritage. Conceptual background about conservation of rural heritage has been developed relatively late in Turkey compared to Europe. Therefore Turkey faces different problems in rural areas then other European countries. It can be said that, successful implementations about conservation of rural heritage and preventing depopulation in rural areas in other countries, can be a model for Turkey. However, these successful policies and implementations should be evaluated in line with Turkey’s specific conditions. Based on this analysis, recommendations and evaluations specified to abandoned rural settlements in Turkey have been carried out in the conclusion part of thesis.

Geleneksel Mimari Miras ile ilgili çalışmalar; bir bölgenin mimari karakterini, yöresel malzemelerini, yazılı-sözlü kültürünü ve daha birçok özgün unsurunu ele alarak, bu değerlerin korunmasına ve yaşatılmasına katkı sağlamaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tehdit altında olan geleneksel mimari mirasın nasıl ayakta tutulacağı konusunun koruma alanında uzmanlaşan tüm disiplinlerin temel sorunu olması, bu kitabın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Kırıkkale - Keskin'in Kültür Mirası: Orta Anadolu'da Bir Belgeleme ve Koruma Çalışması'nda, tarihi antik dönemlere dayanan Keskin'de bulunan korunması gerekli kültür varlıklarının belgelenmesi, koruma önerilerinin geliştirilmesi ve bu çalışmaların yanı sıra bölgede turizm potansiyeli ortaya çıkaracak bir gezi güzergahı oluşturularak Keskin'in tanıtımına katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Koruma projeleri ile birlikte turizm kavramı da ele alınarak tarihi çevrenin sürdürülebilirliği sağlandığında, Orta Anadolu'nun merkezinde bulunan Keskin'in kültür mirası korunarak gelecek kuşaklara aktarılacaktır.

Bu çalışmada kırsal mimari yapısıyla ele alınan Eskişehir ilinin, Mahmudiye ilçesine bağlı Hamidiye ve Mahmudiye köylerindeki iki yerleşmeden oluşan “Çifteler Köy Enstitüsü” örneği üzerinden gidilerek kuruluş ve projelendirilmesinde dikkat edilen tasarı ilkeleri ve bu aşamaların çevre sistemleriyle ilişkisi, tarihsel bir süreç içerisinde irdelenmiştir.
Temel hedefi kırsal kesimde yaşayan insanların eğitilmesi ve bu sayede, ülke bütününde ekonomi ve eğitim koşullarının geliştirilmesi olan köy enstitüleri kuruluşlarından itibaren benzer hikâyelere tanık oldular. Kente uzak, tabiatla baş başa, sürekli üretime yönelik; kendi öğrenci ve öğretmenlerinin el emeği ve alın teri ile yaratılmış olmaları ile 1954 yılına kadar ayakta kalabildiler. Şimdi ise bir kaçı tamamen kapalı, bir kaçıysa varlığına Öğretmen Okulu fonksiyonuyla devam ediyor. Çifteler Köy enstitüsü de, bu amaçlarla var edilen, ulusal eğitimimizin kırsal bölgelere ulaştırılması sürecinde kurulmuş olan ilk iki enstitüden biridir ve günümüzde varlığını Yunus Emre Öğretmen Lisesi olarak devam ettirmektedir.

Toplumsal hafıza olarak da adlandırdığımız köy enstitü modellerinin öncüsü ve laboratuar’ı olarak sayılan; Fay Kirby tarafından ilk ” Proto-köy enstitüsü” ismiyle adlandırılmış enstitü; 1941 yılında teslim edilen yarışma projesi sonucu uygulanmış ve kendinden sonra gelen kurumlar için, gerek çevresiyle etkileşimi, gerekse rasyonel plan tipiyle mimari bir rol üstlenmiştir. Tasarımlarında yalınlık ve işlevselliği ön plana çıkaran Yüksek Mimar Prof. Emin Onat ve ilk kadın mimarımız Leman Tomsu’nun projelendirdiği kurum, 2.Dünya Savaşının ardından gelen yokluğa rağmen; yapılanma ve yerleşimde oldukça gelişerek tasarlanmış, gerekli altyapı sistemlerinin de geliştirilmesi ile Hamidiye ve Mahmudiye köyleri için büyük önem taşımıştır.

Çifteler için açılan bu yarışmadan sonraki müsabaka şartnamelerinde iklim bölgelerine göre tasarım fikrine de gidilmiştir, fakat bu proje için şartnamede özellikle üzerinde durulan konular, çevre düzenlemesi ve altyapı eksiklerinin tamamlanmasıdır. Şartnamede 2 yerleşkeden birinde 30, diğerinde 35 yapı ile yer alan enstitünün uygulama aşamasında da esas sorunun tarla(toprak) ve yer seçimi olduğu görülür. Bu yapılanma için Tarım Bakanlığı’ndan alınan arazinin büyük kısmı projenin doğal öğelerini( sebze-meyve üretimi, tarla tarımı) oluşturur. Diğer bir doğal etmense köyün karakterini oluşturan, Seydisuyu olarak bilinen çay ve onunla birlikte ilerleyen karayolun çevresinde düzenlenen kavaklıklardır.  Projenin uygulandığı senelerde, ilk inşa edilen müdürlük binalarının her 2 köyde de, bu çay ve kara yolunun hemen yanında tasarlanmış olması ile alana bir bütün olarak bakıldığında; çay, tarla, çayır ve sebzeliklerin bu projede bir omurga hattı oluşturduğu görülür. Dolayısıyla bu hat boyunca 2 köyün birbirine işlevsel bağlamının dışında, doğal çevre ile yapılı çevre arasında köprü kurulması sağlanmıştır.
Ana yol dışında, yamaçlar ve tepe kısımlar da coğrafi sistemler göz önünde bulundurularak peyzaj öğeleri düzenlenmiştir. Arsa ne kadar büyük olursa olsun, binaların köy ve yolla bir şehircilik bağı vardır, dolayısıyla bu tür düzenlemeler kurumu köyle bir bütün olarak arz eder. Fakat enstitünün kapatılması ve liseye dönüşümü ile, eklenen ve harap olan binalar tüm alan içerisinde gözlendiğinde; kuruluş yıllarında yeni bir Anadolu kırsal konsepti önerisi getiren projenin bu amacına hizmet etmediği gözlenir. Köyün sosyal çevresiyle bağları kopmuş olan enstitüyü bugün incelediğimizde; sadece lise ve yatakhane binalarının kullanılması ile birçok tarihi bina yeni bir fonksiyon yüklenemediği için boş bırakılmakta ve gün geçtikçe yok olmaktadır. Bu veriler ışığında, yapıyı günümüzdeki kullanımı ve 70 yıl önce uygulanan haliyle karşılaştırdığımızda sosyal ve yapılı çevrede birbirinden ayrı birçok değişim gözlemleyebiliriz.

Bu bildiri kapsamında; enstitü ve çevresine ait mimari çizimler, belgeler, analiz ve veriler doğrultusunda; 1940 yılında yapılan yarışma ile ülkemize kazandırılan kurumun; yarışma süreci, uygulama aşaması;  kapatılması-liseye dönüşümü ve günümüzdeki kullanımı dikkate alınarak, yapıların işlevsel ve mimari yönden karşılaştırılması, bu süreçler içerisindeki mimari değişikliklerin, çevre sistemleri ile birlikte bir bütün olarak ele alınıp irdelenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Çifteler Köy Enstitüsü, Kırsal Mimari, Çevre Sistemleri

The Eastern Black Sea Region of Turkey has a special built environment with distinctive attritubes to its nature, culture and vernacular architecture. Currently, building tradition of this culture is under threat of cultural and architectural homogenization, as it is common all over the world. Constructive techniques of the region have developed in various ways over time since the initial settlements. Granite stone and vast forest areas make up the sources of the building materials. Initially, structures used to be built with various techniques of rabbet using chestnut trees. However, the increasing rate of deforestation caused a shift to the usage of stone material for vernacular architecture. This research will contribute to the understanding of constructive techniques which present unique properties, and to the literature for being a source for future studies in the era that worlds cultures rapidly losing their properties against the globalization.

Muğla İli’nin turistik yerleşimlerinden biri olan Datça, Ege Denizi ile Akdeniz’in kesiştiği yerde 70 km uzunluğunda dağlık arazi yapısına sahip bir yarımadadır. Akdeniz iklimi hakim olan yarımadada birçok endemik bitki türü ve yaban hayvanları bulunmaktadır. Barındırdığı doğal ve kültürel değerler sebebiyle Datça ve Bozburun Yarımadaları 1990’da Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan edilmiştir.
İlçe, doğal güzelliklerinin yanı sıra mimari ve kültürel değerler açısından da oldukça zengindir. Yarımadadaki kırsal yerleşimlerin çoğu kıyıdan uzak, iç kesimlerde yer alır. Datça Yarımada’sındaki geleneksel mimari dokusu korunmuş kırsal yerleşimlerden biri olan Hızırşah Köyü ilçe merkezine 5 km uzaklıktadır. Köyün yakın çevresinde Eski Datça ve Reşadiye gibi kentsel sit alanı olarak tescillenmiş yerleşimler bulunmaktadır.
Bu makaleye konu olan Hızırşah Köyü’nün geleneksel konut mimarisinin özellikleri ve tarihsel gelişimi çalışma kapsamında incelenerek alan, sit ve yapı ölçeğinde değerlendirilmiştir.

Bafra, Samsun iline bağlı bir ilçedir. Aynı zamanda Türkiye’nin en önemli ve büyük ovalarından
biri olan Bafra, Kızılırmak Nehri’nin kıyısında kurulmuş ve gelişim göstermiştir. Şehir merkezi ve
Derbent Barajı ile Karadeniz arasında uzanan Kızılırmak boyunca yerleşmiş köyler düz ve
engebesizdir. Ancak şehrin güneyi dağlık ve yükseltiye bağlı yerleşimler olan köylerden
oluşmaktadır. Tarihi gelişim çizgisi M.Ö. başlayan Bafra tarihin her döneminde önemini
korumuştur. Bu çalışmada daha önce hakkında hiçbir çalışma yapılmamış Bafra köy evleri
incelenmiştir. Bafra merkez ve ova köylerinde geleneksel konut sayısındaki hızlı düşüş ve yok oluş
konuyu ivedi bir şekilde ele almayı gerektirmiştir. Bu kapsamda geleneksel konutların hepsi
Bafra’nın güneyinde ve ağırlıklı olarak yükseltiye bağlı yerleşimlerde tespit edilmiştir. Çalışmada
her konuta bir katalog numarası verilerek tablo ile detaylı bir künye oluşturma yoluna gidilmiştir.
İncelenen ve ölçüsü alınan konutların çizimleri yapılarak çalışmaya dâhil edilmiş, bu çizimler
fotoğraflarla desteklenmiştir. Daha sonra katalogdaki bilgiler başlıklar halinde ve detaylı olarak
değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme esnasında Anadolu’daki diğer geleneksel konutlarla benzer
ve farklı yönleri itibariyle karşılaştırma yöntemine gidilmiştir. Çalışılan konutlar Türk konut
mimarisi içerisinde kabul edilen ve Anadolulu özelliğini yitirmemiş konutlardır. Gerek yapım
sistemi gerekse plan özelliği açısından benzerlikler tespit edilse de, ücra Bafra köylerinde
karşılaşılan sofa çıkmaları bu konutlarda işlevselliğin yanı sıra estetik arayışın da bir göstergesidir.
İncelenen konutlar süsleme açısından sade tutulmuştur. Fakat bazı konutlardaki ahşap işçiliği
bölgede işinin ehli ustaların varlığına işaret etmektedir. Tespit edilen evler genellikle iki katlı ve ek
yapıları itibariyle de köy evleridir. Karadeniz bölgesinin karakteristik özelliği olan ahır-konut
birlikteliği Bafra kır konutlarında da tespit edilmiştir. Bafra kır konutlarında malzeme açısından
tüm örneklerle karşılaşılmıştır. Özellikle ağacın bol olduğu ormanlık dağ köylerinde hatırı sayılır
ahşap konut tespit edilmiştir. Ahşap, ahşap çatma, tuğla ve taş konut örnekleri değerlendirme
açısında da çeşitlilik sunmaktadır.

Bu tezde, Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan, geleneksel evler ve ek yapılarından biri olan "serender"ler incelenmektedir. İnceleme yapılırken fiziksel özellikler, çevresel etkenler ve tipolojik farklılıklar ele alınmaktadır. Serender yapılarının kullanım amacı yiyeceklerin depolanması olsa da yapım tekniği ve süslemeleriyle Doğu Karadeniz bölgesinin geleneksel ev dokusunda önemli bir yer tutmaktadır. Doğu Karadeniz'de dışarıya göç sebebiyle köylerinde yaşayan nüfus azalmaktadır. Köyde yaşayan insanların çoğu kış aylarında şehirlere göç edip yaz aylarında köyde yaşamaya devam etmektedir. Köyde kalan kişiler genellikle yaşlı nüfus olduğu için mevcut yapıların yakın zamanda sahipsiz kalarak âtıl duruma düşeceği tahmin edilmektedir. Genç nüfusun sadece yaz aylarında geldiği köylerde artık evlere ek olan serender, merek, ahır, yerli odası gibi mekânlara ihtiyaç duymamaktadır. Günümüzde işlevini yerine getiren serenderler kadar terk edilen serenderler de mevcuttur. Terk edilen serender yapılarının onarımı yapılmadığı takdirde yok olmaya yüz tutmaktadır. Serender ustalarının gelecek kuşağa aktarılamamasından kaynaklı usta sayısı da giderek azalmaktadır. Serender, kullanımı azalan ek yapıların içerisinde fark edilmesi gereken önemli yapılardan biridir. Bu araştırma sonucunda toplanan veriler doğrultusunda yok olmaya başlayan serender yapılarına, yeniden işlev kazandırmak adına öneriler verilmektedir. Anahtar Sözcükler: 1. Serender; 2. Geleneksel Mimari; 3. Yeniden İşlevlendirme
In this thesis, "serender" which are one of the traditional houses and additional structures in the Eastern Black Sea region is examined. Physical characteristics, environmental factors and typological differences are discussed during the study.
Serender structures have an important place in the traditional home texture of the Eastern Black Sea region with its construction technique and decoration, although the intended use as food storage.
The population of the villages is decreasing due to migration out of the Eastern Black Sea. Most of the people who live in the villages continue to live in the village in summer, conversely migrating to cities in the winter. Because the people in the village are generally old people, it is foreseen that the existing structures will have the usage time as much as the proprietor life. In the villages where the young population only arrives in summer, spaces like serender are not needed, merek, stables, indigenous rooms that are annexed to the houses. Today, many serenders are derelict as well as many serenders are functioning. If the derelict serender structures are not repaired, they will disappear. Due to the fact the number of serender craftsmans cannot be transferred to future generations, the number of serender craftsmans are gradually decreasing. Serenders are one of the important structures that have to be noticed among the annexed structures which decrease in usage. As a result of this research, some suggestions are given in the direction of collected data for re-functioning of the serender structures which have begun to disappear.
Keywords: 1.Serender (Granary house), 2. Traditional Architecture, 3. Refunction

Hızırşah Köyü, Muğla İli'nin Datça İlçesi'ne bağlı dokuz kırsal yerleşimden biridir. Datça ilçe merkezindeki, İskele Mahallesi'ne 5 km uzaklıkta yer alan Hızırşah Köyü (Mahallesi), sahip olduğu kültürel ve mimari değerleri nedeniyle incelenmeye değer bulunmuştur. Hızırşah Köyü kırsal yerleşim alanını mimari açıdan ele alan bu çalışmada, özgün mimari dokunun ve alanda bulunan kültür varlığı niteliğindeki yapıların saptanarak belgelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma alanında 1/1000 ölçekli yerleşme analizleri ve belirlenen nitelikli yapıların 1/100 ölçekli belgelemesi yapılarak, Hızırşah Köyü'nün geleneksel mimarisi incelenmiştir. Hızırşah Köyü'nün yerel mimarisinin önemli bileşeni olan tek odalı kagir evlerin parseldeki konumu, yönlenişi, mimari biçimlenişi, mimari ögeleri, plan ve cephe özellikleri ele alınarak açıklanmıştır. Yerleşimde terk edilerek yıkılma tehlikesi bulunan ancak özgün mimari özellikleriyle öne çıkan yapılara öncelik verilerek belgelenmesi sağlanmıştır. Belgelenen yapıların mimari ve yapısal özellikleri, 1/100 ölçekli hazırlanan rölöve ve restitüsyon çizimleri üzerinden açıklanmış, her yapının koruma sorunları belirtilmiştir. Ayrıca ele alınan konutların düz dam, döşeme ve duvar gibi yapı ögeleri incelenmiş, kapı, pencere, ocak, ahşap raf, dolap nişi, abdestlik, ambar ve yüklük gibi mimari ögelerinin boyutları, biçimleri ve çeşitleri 1/20 ölçekli detay çizimlerle açıklanmıştır. Detaylı şekilde açıklanan yapılar göz önünde bulundurularak Hızırşah konut mimarisi plan ve cephe tipolojisi açısından incelenmiştir. Alan genelinde örnekler seçilerek parseldeki yapılaşmanın zaman içerisindeki değişimi incelenmiştir. Alanın yerel mimarisinin sit ve yapı ölçeğinde incelenmesinin yanı sıra, tarihsel süreçte sosyokültürel değişimi açıklanmış, yakın çevredeki arkeolojik alanlar ve kültür varlıkları tanımlanmıştır. Yapılan arşiv ve kaynak araştırmalarıyla 1911 tarihli bir belgede köyün 'Batı' olan adının 'Hızırşah' olarak değiştirildiği saptanmıştır. 1845- 1922 tarihleri arasında arşivlenen çeşitli harita ve belgelerde köyün adının 'Batı' olarak geçtiği belirlenmiştir. Hızırşah halkının 19. yüzyıldaki sosyo-ekonomik durumunu ortaya koyan, emlak ve gelirler bilgilerinin kayıtlı olduğu 1845 tarihli 'Temettuat Defteri' Osmanlıca'dan çevrilerek incelenmiş ve bu kaynağa ekler bölümünde yer verilmiştir. Yerleşimin yakınındaki Hızırşah Kilisesi göz önünde bulundurularak 19. yüzyılda Hızırşah'ta yaşayan Rumlar hakkında ulaşılan belgeler ortaya konmuştur. Yapılan analiz ve arşiv araştırmaları ışığında, Hızırşah Köyü'nün koruma sorunları ekonomik ve toplumsal, mimari çevreye ilişkin, teknik uygulama ve yasal sorunlar olmak üzere ana dört başlıkta ele alınmış ve çözüm önerileri geliştirilmiştir. Yerleşimin çevresiyle birlikte kültürel peyzaj değerleri ortaya çıkarılmasıyla öncelikle köy, ardından da belde ekonomisinin kalkınmasına katkıda bulunulacak sürdürülebilir koruma önerileri açıklanmıştır.

Hızırşah Village is one of the nine rural settlements in Datça District of Muğla Province. Located 5 km away from İskele Neighborhood, Hızırşah Village (Neighborhood) has been regarded important to be investigate owing to its cultural and architectural values. Examining Hızırşah's rural settlement from an architectural perspective, in this study it has been aimed to determine and document authentic architectural texture with cultural heritage buildings within this area. Hızırşah's traditional architecture has been examined by carrying out 1/1000 scaled settlement analyses and 1/100 scaled documentation of specific buildings. The masonry houses with single rooms in Hızırşah are explained in relation to their location in plot, orientation, architectural organization, architectural elements, plan and facade characteristics. Buildings that were abandoned in the settlement that face a threat of crumbling but appear with unique architectural characteristics are given priority to document. The architectural and structural characteristics of the documented buildings are explained through 1/100 scaled layout and facade surveys and restitution and. Preservation problems for each building was defined. The examined houses' structural and architectural elements such as floors, walls, flat roofs, doors, windows, ovens, wooden shelves, niches, bathing cubicles, the closet warehouse are elaborated with their sizes, formats and types. The architectural and structural elements were explained with 1/20 scale detailed drawings. Considering the traditional buildings that are explained in details, Hızırşah settlement is examined through architectural layout and facade typology. Also, samples from the area were selected and the buildings in the plot along with change in time were examined. In addition to examining rural architecture on site and building scale, Hızırşah's historical socio-cultural change has been explained and the archaeological areas and cultural assets have defined. Archival and source studies are carried about the history of Hızırşah Village settlement. A document dated back to 1911 in Ottoman Archives indicates that the village's name was "Bati", however it was changed as "Hızırşah". In various Ottoman maps and documents archived between 1845-1922, the old name of village is appointed. "Temettuat Book" dated back to 1845 with records of houses and incomes is translated and examined from Ottoman Turkish. The translation of the Temettuat Book which reveals the socio-economic status of Hızırşah habitants in the 19th century is attached in the appendix part. Considering the Hızırşah Church next to the settlement, documents about the Greeks living in Hızırşah in 19th century are also revealed. The conservation issues in Hızırşah are considered under four main titles, namely economic and social, the architectural environment, technical application and legal problems and solutions for the protection problems are determined. The cultural landscape values should be indicated and then the sustainable protection suggestions are explained, which will contribute to village economy.

EVALUATION OF SAMSUN KAVAK - SIRALI VILLAGE IN THE CONTEXT OF RURAL ARCHITECTURE HERITAGE
The original rural architectural textures found in the Kavak District center and surrounding villages of Samsun Province were examined. Sıralı Village is one of the 86 rural settlements of Kavak District. With the Metropolitan Law which came into force in 2012, the villages that are in the status of rural settlements were turned into neighborhoods. Sıralı is defined as a village within the scope of the thesis because it has rural settlement characteristics. Sıralı Village was found worthy of examination in terms of “cultural heritage nedeniyle since it contains original architectural elements and presently preserves its architectural identity to a large extent.
Today, rural settlements are in danger of being abandoned and destroyed. The most important reason for this is the loss of population in rural areas. In addition, there are not enough studies and suggestions about rural settlements in the national literature.
The aim of this study is to identify and document the traditional structures identified in the original architectural textures in this study which examines the neighborhoods in the center of Kavak and the surrounding rural settlements, especially in Sıralı Village. In the transfer of documented cultural assets to future generations, the preservation of the heritage was tried to be defined methodically.
In the first section; the purpose and scope of the thesis and the method of the study are explained. The sources used in the study are explained.
In the second part; The concept of rural architecture is mentioned. The concept of protection of rural areas has been discussed and the development process of our country and the world has been mentioned.
In the third section; The geographical features and historical development of Sıralı Village and Kavak District to which it is connected are explained.
In the fourth section; It was aimed to provide data for the architectural analysis of Sıralı Village by identifying and examining the traditional structures in the architectural texture of the rural settlements along with the cultural assets in the poplar center. Turkey Academy of Sciences studied these structures (TÜBA) is filled with rural architecture inventory receipts.
In the fifth chapter; The analysis of the traditional architectural texture of Sıralı Village was made. Physical development of the village, settlement characteristics and rural texture elements are mentioned. The relationship between the structures in the village settlements is examined. Considering the structures that need to be protected; In addition to the houses, the existence of stables, barn, bakery, haystack, which are planned and built around these houses and which are a necessity of rural life, were also determined. The traditional architectural fabric of the buildings of the village plan, elevation, materials and construction techniques are examined in detail and Turkey Academy of Sciences (TUBA) is filled with rural architecture inventory receipts.
In the sixth section; The conservation problems were investigated in detail by identifying the types and causes of deterioration of the traditional architectural texture in Sıralı Village, poplar central neighborhoods and rural villages.
In the seventh section; Conservation proposals have been made in building scale and environmental scale in Sıralı Village. These recommendations will also apply to other villages in the region.
In the eighth chapter; results and evaluations were made for the whole thesis.

Kültürel peyzaj alanları, dünyada kırsal alanlarda kısıtlı imkânlar ile ortaya çıkmış belirli bir yaşam kültürünü sunan alanlardır. Kaybolma riski altında bulunan kırsal alanlardaki tarihi yapıların için koruması çalışmaları 20. yüzyılda başlamıştır. Dünyada ve Türkiye’de kırsal mimarinin korunması ve sürdürülebilmesi için çalışmalar yapılmaktadır. İznik, tarihi kent dokusunun yanı sıra kırsal alanlarında büyük ölçüde mimari mirasa sahip bir şehirdir. Yerlilerin ve göçmenlerin oluşturduğu kozmopolit nüfus dokusu, köylerde çok çeşitli yapıların inşa edilmesine ortam hazırlamıştır. Yaşam faaliyetlerinin ve üretimin kır dokusuna yansımalarını köylerde görülmektedir. Hisardere Köyü, ahşap ve kerpiç malzeme kullanımı ile geleneksel tekniklerle inşa edilen yapılardan meydana gelmektedir. Fakat günümüzde geleneksel dokusunu kaybetmek üzere olan bir kırsal yerleşimdir. Yapılan belgeleme ve analiz çalışmalarının verimli olabilmesi için Hisardere Köyü için koruma planı hazırlanması gerekmektedir. Bu plan için oluşturulan taslak, dünyada ve Türkiye'de uygulanan örneklerden yola çıkılarak, hibelerin sağlanmasına yönelik olmuştur. "Hisardere Köyü Koruma Derneği" isimli sivil toplum kuruluşunun, köyün ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğine katkı sağlaması hedeflenmiştir.

Kafkaslar ve Anadolu’nun kesişim noktasında, içine kapalı yemyeşil bir coğrafyaya sahip Doğu Karadeniz tarih boyunca içinde yaşayan insanların yaşantılarını şekillendirmiş ve bölgeye özgü yaratıcı çözümler üretilmesini zorunlu kılmıştır. Bölgenin kendine has iklimi ve doğa koşulları; bölge insanının  yerleşimde, mimaride ve yapım tekniklerinde yeni arayışlara yönelmesi ve yöreye özgü çözümler üretmesi sonucunu getirmiştir. Çalışma konusu olarak ele alınan yöresel yapım tekniklerinin günümüzde hızlı bir yokoluş sürecinde olduğunu görmekteyiz. Bölge insanının kendi şartlarıyla yüzyılların birikiminden süzülerek ürettiği mimari kültür, koruma bilincinin yeterince oluşmamış olması ve çeşitli etkenlerin yarattığı baskılar neticesinde hızla yitirilmektedir. Bütün dünyada olduğu gibi bölge kültürüne ait yapım teknikleri de kültürel ve mimari birörnekleşmenin tehdidi altındadır. Özellikle son yıllarda koruma alanında yerin ruhu kavramı ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu açıdan bakıldığında bölgede geleneksel konutların yanı sıra tarımsal üretimle ilişkili serender, ahır gibi bölge mimarisini tamamlayan yardımcı yapılar, tarımsal üretimle veya doğal olarak oluşan peyzajın ve yerel halkın kullandığı diller bölgenin ruhunu oluşturan önemli bileşenlerdir. Bu çalışma bölgenin ruhunu oluşturan unsurlardan biri olan ahşap karkas yapı geleneği ve bu kültürel mirasın korunmasındaki sorunlar üzerine odaklanmıştır. Yöre mimarisinin yapım teknikleri; alanda yapılan detaylı araştırmalar ile edinilen bilgilerle sınıflandırılarak belirli başlıklar altında, arka planındaki  yerel malzemelerle birlikte detaylı çizimler ve görsellerle aktarılacak, bölgedeki koruma sorunları da yine bu bağlamda tartışılacaktır.

Kırsal alanlar, sahip oldukları doğal ve kültürel varlıklarla özgün bir karaktere sahiptir. Ülkemizin büyük bir kesimini oluşturan bu alanlar, sahip oldukları değerleri hızla kaybetmektedir. Bu çalışmanın amacı, kırsal alanların sahip olduğu doğal ve kültürel değerlere dikkat çekmek ve özgün karakterlerinin korunması için çözüm önerileri sunmaktır.Bu amaçla, kentleşme çabaları, doğal kaynaklarının insafsızca tüketilmesi gibi baskılarla bozulma sürecine giren, bilgi eksikliği, altyapı eksikliği, ekonomik ve sosyal yetersizliklerle kırsal bir yerleşmenin neredeyse bütün sorunlarını barındıran, bununla birlikte, özgün dokusu, geleneksel yapıları ve doğal güzellikleriyle ayrı bir öneme sahip olan Balıklı Mahallesi, çalışma alanı olarak seçilmiştir.Amerika ve birçok Avrupa ülkesinde köy tasarım rehberleri hazırlanarak koruma politikaları üretilen kırsal yerleşmeler için, ülkemizdeki koruma mevzuatının çok eksik kaldığı görülmektedir. Kırsal yerleşmeler için üretilen politikalar genelde bu yerleşmelerin ekonomik ve sosyal sorunlarına değinmekte ve somut çözüm önerileri sunmamaktadır.Balıklı Mahallesi, Artvin'in Şavşat ilçesine bağlı Meydancık beldesinde bulunmaktadır. Mahalle; Akbıyık, Karayiğit ve Balıklı olmak üzere üç yerleşim yerinden oluşur. Üç yerleşimde de özgün ahşap mimarinin örnekleri görülmektedir. Kurgulanışta işlevin ön planda olduğu yapılar, yapım tekniği, kullanılan malzeme boyutları ve mimari detaylarla dikkat çekmektedir. Eğim çizgilerine paralel konumlandırılan yapılar, doğal araziye en az müdahale ile yapılaşma sağlamıştır. Alanda, eski bir uygarlığa ait kalıntılar bulunmaktadır. Yerleşimin değişik noktalarından çıkan seramik küpler ve künkler, bölgede bir zamanlar şarapçılık faaliyetlerinin sürdürüldüğünü göstermektedir. Alan, topografya-yapı uyumu, kullanılan malzeme, oluşan kültürel ve mimari değerlerle doğa ve insan uyumunun ender örneklerinden biridir. Balıklı Mahallesi?nin doğal alanı topografyayla uyumlu yöresel mimarisi kadar ilgi çekicidir. Mahalle, Karçal Dağları Önemli Doğa Alanı içinde bulunan Papart Vadisi?nde yer alır. Bölge, zengin kuş varlığı ve ülkemizin en sağlıklı popülasyonlarını barındırdığı bozayı açısından oldukça önemlidir. Papart Deresi nesli tükenmekte olan kırmızı pullu alabalığın yaşama alanlarından biridir.Çalışma kapsamında, mahallenin doğal ve kültürel zenginlikleri tespit edilmiş, yöresel kültürü araştırılmış, yerleşimin yöresel mimari özellikleri belgelenmiş, yerleşimin mevcut dokusu belirlenmiş, çevresel ve yapısal analizleri yapılmış, yerleşimin sorunları ve geçirdiği değişimler tespit edilmiş, sosyal analizlerle yöre halkının talepleri ve korumaya yönelik düşünceleri öğrenilmiştir. Elde edilen verilerle, yerleşimin ihtiyaçları ve sorunları için fiziksel ve ekonomik yönden, sürdürebilir çözüm önerileri sunulmuştur. Balıklı ve benzer bölgelerin korunması için yasal yönetimsel eksiklikler ve yapılması gereken düzenlemeler belirlenmiştir.

Kırsal mimarinin korunması gerekli bir değer olduğu özellikle on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra Avrupa’da çıkarılan yasa ya da tavsiyelerle desteklenmiştir. Çalışma kapsamında iki binli yılların başına kadar Avrupa’da kırsal mimarinin korunmasına yönelik çıkarılmış olan tüzük, sözleşme, karar ve tavsiyeler kronolojik sıraya göre incelenerek değerlendirilmişlerdir. Venedik Tüzüğü ( Mayıs 1964 ), Köy ve Kent Arasındaki Dengede Kırsal Canlandırma Politikalarına İlişkin İlke Kararı (73/3) (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1973), Granada Kararı: Bölgesel Planlamada Kırsal Mimari, Avrupa Pilot Projeler Programı Sempozyumu No: 5 (1977), Kırsal Mimari Mirasa İlişkin 881/1979 No’ lu Tavsiye Kararı (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1979), Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi (3 Ekim 1985), Kırsal Mimari Mirasın Korunması ve Değerinin Arttırılması Hakkında Tavsiye (89/6) (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1989), Kırsal Alandaki Altyapı ve Ulaşım Hakkında Tavsiye (90/12) (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1990), Çevre Politikaları Kapsamında Bütünleşik Kültürel Çevre Koruması Üzerine Tavsiye (95/9) (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1995), ICOMOS Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü (1999), Avrupa'nın Kırsal ve Ada Bölgelerinde Doğal, Mimari ve Kültürel Mirasın Korunması Kararları (2006); kırsal mimari açısından ele alınan tüzük ve kararlardandır.

Bu çalısmanın amacı Antalya'nın Akseki ilçesine bağlı olan Belenalan Köyü‟nün, kültürel ve tarihi dokusunu, sivil mimari, anıtsal yapı ve kamusal - özel alanlar bazında belgeleyerek, zaman içerisindeki gelisim ve dönüsümünü arastırmak, dokunun bozulmaması için yeni yapılasmalara öneriler getirmek ve bölgenin turizme uygun özelliklerinin gelistirilmesine katkıda bulunmaktır. Hazırlanan çalısmanın birinci
bölümünde, çalısmanın amacı, kapsamı ve yöntemi anlatılmıstır. Ikinci bölümde köyün içinde bulunduğu bölgenin özelliklerine ve tanımlara yer verilmistir. Üçüncü bölümde Belenalan Köyü'nün mimari, fiziksel ve sosyal analizleri yapılarak grafik anlatımlarla değerlendirilmistir. Dördüncü bölümde Belenalan Köyü'nün kentsel iliskiler bazında
sorun, potansiyel ve olanakları arastırılmıstır. Besinci bölümde bölgenin turizm potansiyeli belirlenmis, uygunluk durumu saptanmıstır.Altıncı bölümde genel müdahale kararları belirlenerek koruma yaklasımları açıklanmıstır. Yedinci bölüm sonuç bölümüdür. Bu bölümde köyün gelecek yıllara, sahip olduğu kültürel değerler ile geliserek bozulmadan
tasınabilmesi için gerekli koruma kararları olusturularak sunulmustur.

Özet
Kentler yaşayan birer organizma olduğundan her uzvunun sağlıklı ve makul organizasyonlarla yaşatılması ve korunması gerekmektedir. Kentin hafızası ve kültürel belleği olarak görev yapan geleneksel ve tarihi yerleşim alanları, kent ve kentlilerin sosyal, kültürel, mekânsal tüm birikimlerini kaydeden ve yaşatan mekânsal düzlemlerdir. Bu yerleşim alanları kentin en eski yerleşim bölgeleri olması nedeniyle, geçmişten bugüne yaşatılan somut olmayan kültürel miras (yöresel dil, gelenek / görenek, halk oyunları, müzik, geleneksel ritüeller) değerleriyle somut kültürel miras (mimari öğeler, sanat objeleri, peyzaj) değerlerini de bünyesinde bir bütün olarak barındırmaktadır. Bu nedenle kentlerin tarihi ve geleneksel yerleşim alanları, kent kimliği ve kültürel miras açısından önemli değerlerdir. Kentsel miras değerindeki yerleşim alanlarının, kimi yerde kullanılmayarak atıl bırakıldığı kimi yerde de koruma ve restorasyon projeleriyle kente kazandırıldığı ve bölge halkına faydalar sağladığı görülmektedir.
Sürdürülebilir geleneksel ve tarihi yerleşim alanları, yapıları ve sokakları korunarak turizme kazandırılmış alanlar, kentin sembol değerleri olmakta ve sosyo-ekonomik sürdürülebilirliğe de katkılar sağlamaktadır. Kente marka değer kazandırma gücü olan bu yerleşim alanları, kentsel estetiğe ve siluete de büyük destekler sağlamaktadır. Bu yerleşim alanlarını çevresel ve mimari değerleriyle birlikte korumak ve turizm potansiyeliyle ön plana çıkartmak; ekonomik, kültürel ve sosyal anlamda optimal faydalar sağlayacak ve bölge kalkınması için de itici güç olacaktır.
Çalışma, taşıdığı kentsel kimlik ve somut kültürel miras değeriyle geleneksel ve tarihi yerleşim alanlarının turizmle desteklenmesinin sürdürülebilirliğe ve kalkınmaya katkılarını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında turizme kazandırılmış sürdürülebilir geleneksel yerleşim alanlarıyla ilgili literatür irdelenmiş; elde edilen veriler ışığında Anadolu’nun farklı geleneksel ve tarihi yerleşim alanları incelenmiştir. Çalışma sonucunda somut kültürel miras değeriyle korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması gereken sürdürülebilir geleneksel yerleşim alanlarının kültür ve turizm merkezleri olarak kente ve bölge halkına kazandırılması hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Somut kültürel miras, koruma, sürdürülebilirlik, geleneksel ve tarihi yerleşim alanları, turizm.
Abstract
Since cities are living organisms, every limb must be kept alive and protected by healthy and reasonable organizations. Traditional and historical settlements, which serve as the memory and cultural memory of the city, are the spatial planes that record and sustain all the social, cultural, and spatial accumulations of the city and city dwellers. Since these settlements are the oldest residential areas of the city, they also include intangible cultural heritage values (local language, tradition, folk dances, music, traditional rituals) and concrete cultural heritage (architectural elements, art objects, landscape) accommodates as a whole. For this reason, the historical and traditional settlement areas of the cities are important values in terms of urban identity and cultural heritage. It is seen that the settlement areas with the value of urban heritage have been brought to the city with some conservation and restoration projects and have benefited the people of the region in some places where they are left idle by being used in some places. Sustainable traditional and historical settlements, areas that have been brought to tourism by protecting structures and streets are symbol values of the city and contribute to socio-economic sustainability. These residential areas, which have the power to add brand value to the city, also provide great support to urban aesthetics and silhouette. Protecting these settlements together with their environmental and architectural values and bringing them to the fore with their tourism potential; it will provide optimal benefits in economic, cultural and social terms and will be a driving force for regional development. The study aims to analyze the contribution of traditional and historical settlements to tourism and their contribution to sustainability and development with the urban identity and concrete cultural heritage value. Within the scope of the study, the literature on sustainable traditional residential areas brought into tourism has been examined; in the light of the data obtained, different traditional and historical settlements of Anatolia were examined. Asa result of the study, it is aimed to bring sustainable traditional settlements, which should be preserved with concrete cultural heritage values and transferred to future generations, to the city and the local people as cultural and tourism centers.
Keywords: Tangible cultural heritage, conservation, sustainability, traditional and historical settlements, tourism.

Kuşaktan kuşağa aktarılan deneyim ve bilgilerle yetişen ustalar tarafından “usta işi” olarak tanımlayabileceğimiz
“kırsal mimarlık” ihtiyaçlar sonucunda, yerel malzeme ve geleneklerle ortaya çıkmıştır. Temellerini iklim, coğrafya,
jeolojik yapı, toprak, su, yerel malzemeler, yaşam kültürü ve ekonominin oluşturduğu kırsal mimarlıkta, işlevselliğin
ön plana çıkarıldığı, estetik kaygıların ise ikinci planda kaldığı görülür. Kırsal mimarinin temsilcileri arasında olan
“arı serenleri” hakkında az sayıda çalışma bulunmaktadır. Halk arasında “arı evi”, “arı konağı” olarak da adlandırılan
arı serenlerine, Antalya’nın Elmalı, Korkuteli ve Kumluca ilçelerinde, Konya’nın Hadimbağlı Dedemli Beldesi’nin
Kaynarca Yaylası’nda, Bozkır/Tufanderesi, Sorkun/Beşpınar ve Korualan/Yenice’de rastlanır. Bu örnekler dışında
Gazipaşa İlçesi Anamur sınırında, Akoluk ve Çamlıca mahallelerinde de serenler tespit edilmiştir. Bu çalışmada
Gazipaşa serenleri sınıflandırılarak, özelde bulunduğu bölge genelde ise yayılım alanları dikkate alınarak
değerlendirilmiştir. Serenlerin mimari biçim, inşa teknikleri, kırsal alanda kullanımı, yerel özellikleri ve bilinen diğer
bölge örnekleriyle karşılaştırılması tartışmaya açılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kırsal Mimari, Arı Sereni, Bal, Gazipaşa, Kovan, Karakovan.

Çalışma alanı olarak seçilen Nevşehir ili Derinkuyu ilçesine bağlı Suvermez Köyü, Kapadokya Bölgesi'nin merkezinde yer almaktadır. Bölge geçmişten günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş, sahip olduğu kültürel miras değerleriyle göz önünde olmuştur. Geçmişte yaşamış yöre halkının inanç, yaşayış, dil, din, kültür, etnik köken gibi farklılıklarının sentezini yansıtan mimari miras, tarihsel süreçte kısmen zarar görmüş olsa da özellikli yerini korumaktadır. Yapılan çalışmada, döneminin taş ustalarının ince işçiliklerini sergiledikleri geleneksel eserlerin mimari özellikleri incelenmiştir. Her bir yapının, kendine has bir kimliği bulunmakla birlikte yapılar bağlamıyla da bir bütündür. Örneklem için seçilen alanlar incelendiğinde, nitelikli mimari özelliklere sahip olan Suvermez Köyü'nün bağlı olduğu ilçe Derinkuyu ile neredeyse aynı özellikte yapı tipolojisine sahip olduğu anlaşılmıştır. Sivil ve anıtsal mimari yapılar yerel malzeme kullanımı, kat sayısı, cephe açıklığı, yaklaşım olarak benzerlik göstermesine karşın, kütle ebatları olarak farklılık göstermektedir. Örneklem olarak seçilen yörede yer alan yapı özelliklerinin analiz edilmesinin amaçlandığı bu çalışmada kullanılan yöntem; yerinde gözlemler, literatür taramaları ve arşiv araştırma çalışmalarıdır. Sonuç olarak, tarihi dokuların sahip olduğu özgün değere dikkat çekilerek, belgeleme ve koruma çalışmalarının belirgin düzeyde artırılması, kırsal alanların günümüz koruma yaklaşımına uygun olarak, içinde bulunduğu çevre ile bir bütün olarak korunması ve yaşatılması gerektiği düşünülmektedir.

Tarihi yapı, sahip olduğu çevre ile bir bütündür. Tarihi çevrede, tarihi yapıların tipolojisini ve mekân özelliklerini etkileyen çok sayıda bileşen bulunmaktadır. Bunların başında, insan gereksinimleri, kültürel ve dini değerler, iklim ve topoğrafya gelmektedir. Bu bileşenler, yapıların mekân özelliklerinden, cephe özelliklerine, diğer yapılarla ilişkisine, gabarisinden kat sayısına kadar birçok özelliğini etkilemektedir. Tarihi dokuda yer alan yapılarda,  ortak ihtiyaçlar sonucunda ortak bir dil oluşsa da, sahip olunan dini inançlar ve statüler sonucu bazı farklılıklar meydana gelebilmektedir. Tarihi yapılar, modern mimarinin tek düzeliğinin aksine özgün bir kimliği olan, günümüz yapılarından farklı detaylar barındıran, plan şeması, cephe ve mekân kurguları, detayları, yapım sistem ve malzemeleri açısından yöresel unsurlara sahip, yapı tekelinde ve doku bütününde niteliklerini okutan özelliktedir. Araştırma bölgesi olarak seçilen Nevşehir ili, Derinkuyu ilçesine bağlı, Suvermez Köyü’nde bulunan tarihi doku özgün bir mimari üsluba sahiptir. Tek hacimli yaşama birimi ve ek yapılardan oluşan, gusülhanenin niş biçiminde bu birimde konumlandırıldığı, ambar, ahır, ocak, tandır gibi yapı öğeleri, hayat adı verilen bahçesi bulunan, düz damlı, cephe ifadeleri kuvvetli, açıklıkları kontrollü, işlemeleri yerel malzemenin oyularak elde edildiği nitelikli ve ince işçilikli yapılar Suvermez Köyü’nde yer almaktadır. Çalışma kapsamı, bu özgün tarihi dokunun sahip olduğu mimari mirasın ve mekân özelliklerinin, incelenip araştırılarak analiz edilmesini ve belgelenmesini içermektedir. Yöntemi ise, kaynak araştırmaları, fotoğraf ile belgeleme, arşiv kayıtları ve yerinde yapılan incelemeler ve bunları yansıtan çizimlerdir. Çalışmanın amacı, farklı kültürlere ve farklı etnik kökenlere ev sahipliği yapmış, önemli bir tarihi geçmişi bulunan dokunun, özgün niteliklerinin varlığı konusundaki farkındalığın artırılarak, belgeleme sonrası koruma aşamalarına geçilmesi ve yapıların yaşatılabilmesi umuduyla gerekli bilgi aktarımının yapılmasıdır.

Geride bıraktığımız 2019 yılında Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) tarafından bir dizi etkinlikle yitirilme riskine karşı dikkat çekilen “Kırsal Peyzajlar”ın sürdürülebilmesi ve korunması için bütüncül bir çaba içerisinde olunması vurgusu bir kez daha ön plana çıkmıştır. Kuruluş yıllarında nüfusunun büyük bir bölümü kırsalda yaşayan Türkiye Cumhuriyeti’nin, köylerdeki sorunların çözümüne yönelik büyük bir çaba içerisine girdiği ancak ilerleyen yıllarda uygulamaya konulan kırsal politikaların bir süreklilik arz etmediği, özellikle değişen iktidarlar ya da kişilerin vizyonu doğrultusunda sil baştan yaklaşımların ortaya konulduğu görülmektedir. Uygulanan politikaların ve toplumsal yaşamda gözlenen köklü değişikliklerin bir sonucu olarak gelinen noktada; ülkemizin kırsal yerleşimlerinin büyük oranda insansızlaştığını, kırsal mimarlık mirasımızın hızla yitirildiğini ve kırsal çevrelerde niteliği düşük, denetimsiz ya da kaçak yapılaşma sorunları ile karşı karşıya kaldığımızı üzelerek görmekteyiz.
Bir Cumhuriyet aydını olan Cavit Orhan Tütengil’in yaklaşık yarım yüzyıl önce ülkemiz kırsalını konu edindiği çalışmalarında, günümüzde de geçerli olduğunu rahatlıkla söyleyebileceğimiz aşağıdaki görüşlerinin gereklerinin yerine getirelememiş olduğu açıktır.
“…Köyü, “bütün” içindeki yerini ve “bütün” ile arasındaki karşılıklı ilişkileri gözetmeden kalkındırmaya imkan yoktur. Köyü, sosyal bütün içinde ele almak gerektiği gibi, köy kalkınmasının çeşitli meselelerini de “bütün” halinde ele almak gerekmektedir.”
Avrupa ülkelerinde halen çok sayıda yerinde korunmuş ve yaşayan köy olmasınının bir tesadüf olmadığı; 1960’lardan itibaren köylerdeki ekonomik üretkenliğin azalması ve kente göç/insansızlaşma gibi süreçlerin farkına varılarak bu sorunların üstesinden gelinebilmesi ve köylerin canlılığının sürdürülmesi için çok yönlü ve bütüncül politikaların uygulandığı görülmektedir. Kuşkusuz Avrupa toplumunun yaşadığı geleneksel çevreye sahip çıkma bilincinin yüksek olması ve uluslararası çabaların yanı sıra ulusların kırsal alanda geleneksel yapılı çevrenin ve kültürel peyzajın sürmesi için kendine özgü devlet politikaları üretiyor olması da bu süreçte etkilidir.
Mimar.ist Dergisi’nin 66. sayısında (Yitirilen Köyler ve Dönüşen Peyzaj: Türkiye Kırsalının Geleceği) Türkiye kırsalının çok boyutlu ve karmaşık sorunlarını planlama, ziraat mühendisliği, ekonomi ve mimari koruma ekseninde tartışan kurgunun ikinci aşamasını oluşturan bu sayıda; “kırsal mimarinin miraslaşma sürecindeki ilk tarihsel uygulamalar olan açık hava köy müzelerinin gelişimini” Zeynep Eres, kırsal yerleşimlerin peyzaj kimliklerini Meltem Erdem Kaya, “ülkemizde kamunun kırsal mekanların geleceği için öngördüğü yaklaşımları” Koray Güler  ve “yapı biyolojisi, sürdürülebilirlik ve kırsalda çağdaş tasarım olasılıklarını” And Akman ele almışlardır. Bununla birlikte ülkemizde köy sorununun çözümü hakkındaki görüşleri büyük oranda günümüzde de güncelliğini koruyan Cavit Orhan Tütengil’in “Türkiye’de Köy Sorunu” adlı kitabından çeşitli bölümler derlenerek sosyoloji disiplininin “kırsal”a bakışı anımsatılmak istenmiştir.
Kır sosyolojisi hakkındaki öncü çalışmaları ile günümüze de ışık tutan değerli bilim insanı Cavit Orhan Tütengil’in anısına atfedilen bu dosyanın dileği; ülkemiz mimarlık kültürünün önemli bir parçasını oluşturan tarihi köylerin bir yandan insansızlaşma ve köhneme, diğer yandan denetimsiz, kaçak yapılaşma ile tanınmayacak şekilde dönüştürülme sarmalından kurtarılarak içerisinde mimarlık disiplininden uzmanların da yer aldığı farklı disiplinlerden uzmanların bilimsel çalışmalarıyla geliştirilecek bütüncül politikalarla geleceğe sağlıklı ve üretken yaşam çevreleri olarak taşınabilmelidir.

State Visions for the Future of Rural Architecture in Turkey
Throughout the history of the Republic of Turkey, rural areas have always been important and different solutions have been sought for the problems of these areas. Nowadays a large number of rural settlements in Turkey has already been in the process of abandonment or turn into a suburb due to urban expansion of big cities close to them. Although rural architectural heritage in depopulated settlements have melted against the natural conditions by time, some settlements succeed to preserve their authenticity and integrity to a certain extent. On the other hand in some villages, which are more crowded and close to the city centers, authenticity and integrity values of traditional architectural heritage has been destroyed by human beings as a result of new construction pressures.However, it is observed that the new buildings constructed in rural areas cannot be subjected to necessary inspection mostly in terms of compliance with the building law and as a result of this situation, the problem of uncontrolled illegal construction has also become widespread in rural areas as well as in cities throughout the whole country. This problem, which has been increasing in recent years, has also attracted the attention of the public administration and in accordance with the current legislation for the new constructions to be built in the villages, typical architectural projects have been prepared in accordance with the traditional, cultural and architectural features of the region. This article aims to discuss the evolution of rural policies of Turkey that directly or indirectly affect the physical environment and architecture and the recent projects and proposals of the state to “regulate” and “beautify” the physical space of the villages, in terms of architectural discipline.

Köy, kır ve kent tartışmaları ekseninde bugün dünyada yaşanan toplumsal değişimlere yönelik detaylı açıklamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Köy ve kenti açıklayıcı mahiyetteki çalışmaların tamamı köyü ve kenti birbirinden ayırıcı tanımlamalar üzerine inşa edilmiştir. Bir tarafta kırsal alanın ne olduğu ve diğer tarafta onu kentten ayıran özellikler sıralanmaktadır. Yerleşim birimleri olarak köy ve kentin birbirinden farklılıklar gösterdiği söylenmekte, kırsal alanın ise her iki birimi çevrelediği gerçeği çoğunlukla ihmal edilerek ya kent sınırına ya da köyün sınırına dahil edilmektedir. Dolayısıyla son dönemlerdeki gelişmelere de dikkat edildiğinde küresel ölçekte köy ve kentin etkileşim yönünden benzerlikler gösterdiği ortadadır. Bu çalışmada da dünyada yaygın şekliyle bilinen kırsal alan ve Türkiye'de de yerleşim birimi merkezi olarak köy ve kentin bütünleşme linkleri ve etkileşimlerinin ne olduğu temellendirilmekte ve gri set olarak tanımladığımız köy ya da kente yakınlaşmış bölgelere, periferileşmeye yönelik yapılacak kavramsallaştırma ve tanımlamalar için açıklamalar geliştirilmiştir.

ABSTRACT Yeniköy, located in Thrace in western Turkey, was established by people who migrated from Bulgaria and Greece to escape wars and regiona lconflicts. These migrants brought with them their own socio-
cultural patterns and consequently built houses similar to the ones inwhich they had lived before emigration. This study discusses the socio cultural factors in fluencing the architecture of the houses which the migrants built and looks into the changes made to comply with the physical conditions in the region of Yeniköy. The following paper on the rural houses of Edirne/Uzunköprü/Yeniköy is based on physical and social data obtained during the preparation of a masters thesis titled“TheAnalysisonSocio-Cultural and Architectural Characteristics of Migrant Houses in Yeniköy, ”submitted to the İnstitute of Sciences at Trakya University in 2007. Provided here is an overview of one of the four house types addressed in the thesis.The paper reflects the rural architectural characteristics of the region and the associated construction techniques.
ÖZET
Türkiye’nin batı ucunda Trakya’da yer alan Yeniköy, savaşlar ve bölgesel çatışmalar sebebiyle Bulgaristan ve Yunanistan’dan Türkiye’ye kaçan insanlar tarafından kurulmuştur .Göçmen kimliğiyle bölgeye yerleşenler, kendi sosyo-kültürel yapılarını da beraberinde taşımış ve ana vatandakine benzeyen evler inşa etmişlerdir. Bu çalışmada, göçmenlerin Yeniköy’de bölgenin fiziksel koşullarına da uyum sağlayarak inşa ettikleri konutların mimarisinde sosyo-kültürel etkenlerin yansıması üzerinde durulmaktadır.“Edirne/Uzunköprü/Yeniköy Kırsal Konutları”çalışması, 2007yılındaTrakyaÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde tamamlanan“Yeniköy’de Göçmen Konutlarının Sosyo-Kültürel ve Mimari Özelliklerinin Analizi” isimli yüksek lisans tezinin hazırlanması sırasında elde edilen fiziki ve sosyal veriler esas alınarak hazırlanmıştır. Ancak bu makalede söz konusu veriler kısıtlanarak, bölgenin kırsal mimarisini yansıtan ve dört ana plan tipinde değerlendirilen konutlardan birer örnek,plan ve yapısal özellikleri açısından ele alınmaktadır.

Günümüzün yağ fabrikaları olarak düşünebileceğimiz bezirhaneler, Osmanlı'nın sanayi devrimi önce­si ekonomisinde bezır yağı üreten imalathaneler olarak önemli bir yere sahıptır. Farklı bitkilerin pres­lenmesiyle elde edılen yağların kullanıldığı alanlarının başında aydınlanma gelmekle bırlikte, sağlık ve beslenmede de kullanıldığı bilinmektedir. Nevşehir'de kale bölgesi yamaç yerleşim alanında bulunan bezırhaneler, Nevşehır Arkeoloji Müzesı denetiminde Nevşehir Beledıyesı'nın kale etrafı yamaç yer­leşim alanında gerçekleştirdiği temizleme çalışmaları sırasında saptanmıştır. Kapadokya bölgesi kaya oyma mimarlığının temsilci/en olan bezirhaneler zaman içinde meydana gelen tahrıbatlarla oldukça bakımsız haldedir. Özellikle yağ çıkarma işlemi sırasında önemli işlevı olan ahşap mekanizma günü­müze ulaşamamıştır. Buna karşın bir bezirhanede bulunması gereken tohumların kavrulduğu "fırın" (ocak), kavrulan tohumların ezildiğı, elendiği "kavut harmanı" (harman damı), presleme ışleminın yapıldığı "hezen damı" (iğ damı) ve ahır gibi bölümleri hala ayırt edilebilmektedir. Ayrıca ıçlerınde seten ya da kavut tekneleri, batman taşları görülebilmektedir Kale etrafında yamaç yerleşim alanında bırbırıne yakın mesafedeki bezirhanelerın sayıca çokluğu, bölgenin o dönemlerde önemli bır yağ üre­tim merkezı olduğunu düşündürmektedir. Bezirhaneler aynı zamanda Nevşehir'de endüstriyel mırasın da günümüze ulaşmış temsi/ellendir.

İnşa malzemesi olan kayanın, mimariye yön verdiği bölgelerin başında Kapadokya gelir. Bölgenin işlenmeye elverişli doğal kayaları, yüzlerce yıl boyunca bölgeye yerleşen tüm topluluklar için ana inşa malzemesi olarak kullanılmıştır. Kapadokya bölgesinde günümüze ulaşan mimarlık tarihi örnekleri arasında, kayadan oyulmuş kiliseler ve sivil konutların ön plana çıktığı görülür. Bölgenin mimaride ana inşa malzemesi olan kayaların tüm yapı türleri için tercih edildiği gibi cami yapımında da kullanıldığı ve bu biçimlendirmenin düşünüldüğünden daha yaygın olduğu elinizde bulunan bu çalışmayla tespit edilmiştir. Nevşehir, Kayseri, Aksaray ve Niğde’de örnekleri bulunan kaya oyma camiler, bölgenin mimarisine yön veren isimsiz kaya ustalarının elinde şekillenmiştir. Bulundukları yerler değerlendirildiğinde kırsal mimarlık ürünleri oldukları anlaşılan kaya oyma camiler, saptanan 55 örnek üzerinden ilk kez bütün halinde ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında (modernleşme gayretiyle) yakınlarına inşa edilen betonarme-kâgir camilerin kullanılmaya başlanması, doğayla savaşmadan ona uyum sağlayanların ürettiği kaya oyma camilerin boş kalmasına ya da işlev değiştirmesine neden olmuştur.

Halkın birebir katıldığı, kuşaktan kuşağa aktarılan
deneyimlerle yetişen ustalar tarafından inşa edilen
“kırsal mimarlık” ihtiyaçlar sonucunda, yerel malzeme
ve geleneklerle ortaya çıkmıştır. Yalnızca “Ev”
leri düşünmek kırsal mimariyi anlamak için yetersiz
kalacaktır. Halkın günlük yaşamı içerisinde ihtiyaç
duyduğu çeşme, ahır, cami, tahıl ambarları, serenler,
kümes, mezarlıklar, sokaklar çevresiyle birlikte bir bütün
olarak ele alınmalıdır. Ancak bu şekilde yöre halkının
yaşam biçimini ve komşuluk ilişkilerini yorumlayabiliriz.
İklim, bitki örtüsü, coğrafya gibi birçok etken
kırsal mimarinin şekillenmesi için önemlidir. Tamamen
ihtiyaca yönelik söz konusu yapılarda sahipleri de birebir
yapım aşamalarına katılmakta ve kendi yaşam tarzına
göre yapıyı şekillendirmektedir.
Araştırma konusunu Antalya İli Gazipaşa İlçesi
Hasdere Köyü’nde bulunan kırsal mimari öğeleri
oluşturmaktadır. Hasdere Köyü, Gazipaşa ilçesinin ilk
yerleşim yeri olması bakımından önemlidir. Gazipaşa’nın
8 km. doğusunda bulunan Hasdere Köyünde yer
alan kırsal mimari öğeler incelenerek oluşum sürecindeki
değişim ve gelişimi ortaya konulmuş, doğa ve çevre
ilişkisinin, yerleşim ve mimari yapılanma üzerindeki
etkileri analiz edilmiştir. Eğimli arazide konumlanan
köy merkezi dışında, daha çok dağınık bir yapılaşma
görülen yerleşimden seçilen 3 adet konut, çeşme, cami
ve mezarlık üzerinden mekân, kültür ve doğa ilişkisi
değerlendirilmeye çalışılmıştır. Gün geçtikçe yıkılmaya
yüz tutan ve birçoğuna sahipleri tarafından eklentiler
yapılmış olması nedeniyle yapılar özgünlüğünü
kaybetmeye başlamıştır. Yerli halk tarafından üretilmiş
yerel ve özgün nitelikteki bu mimarlık eserlerinin
hem biçimsel hem de fonksiyonel olarak korunup
belgelenerek bu kültürel mirasın ve geleneklerinin
gelecek kuşaklara aktarılması gerekmektedir. Daha
önce Gazipaşa İlçesi ve köylerinde bu tür bir çalışma
yapılmamış olması ilçe tarihi ve kültürü açısından
önem arz etmektedir

SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR MEKAN ÖRNEĞİ; HAYMA Ahmetşadi ARDATÜRK
Sürdürülebilir mimaride bir mekan örneği olan haymalar, ortak alan tanımlamaları, doğru malzeme ile doğru strüktür ve detay oluşturmaları, kültürel bir öğe olmanın ötesinde kültür oluşturmaları, fayda değerleri, deneyimsel bilginin kullanılması ve sürdürülebilirlikleri ile göze çapmaktadırlar.
Bu mekanlar kültürel olarakta çadırlardan farklı bir durum olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Özel alan algısının ve sahiplenme güdüsünün yüksek olduğu çadır mekanlarının tersine hayma mekanları kültürün paylaşıldığı, üretildiği, ortaklaşa, etkileşimli “an”ların tanımlandığı ve yine öğretilerde ortak alan olarak tasvir edilen yapılardır. Bu noktada mevsimlik tarım işçilerini toplumunun gündelik hayatta var olan sıkıntılı bütün durumlarına göğüs germesinin temel dayanaklarından birini haymalarla ortaya konan ortaklaşa kültürleşme, paylaşma oluşturmaktadır.
Hayma, yükseltilmiş oturma alanı, taht gibi anlamlar içeren köklerden türetilmiş, mevsimlik tarım işçilerinin çadır yerleşkelerinde sıkça karşılaştığımız, doğal malzemelerin, gerekli yerlerde(az da olsa) endüstriyel ek malzemelerle, çoğunlukla doğal malzemenin yapısı ve kendi içsel dinamikleriyle şekillendiği, malzeme kaybının neredeyse sıfır olduğu, ince mühendislik hesaplarıyla değil deneyimden elde edilen bilgi ile şekillenen, sıcak havalarda kullanılan (soğuk havalarda haymayı oluşturan malzemeler başka yapılaşmalara kanalize edilir), bir kültür tanımlayan, ortaklaşa kullanılabilen sürdürülebilir, tanımlı mekanlardır.
Mevsimlik tarım işçilerinin barınma kurguları, mekan ilişkileri ve doğayla kurdukları ilişkiler dahilinde, mevsimlik etkilerle ortaya çıkan bir mekan olan haymanın, sürdürülebilir mimari kapsamında ele alınması maksadıyla hazırlanın bu çalışma, mevsimlik tarım işçilerinin çadır ile olan ilişki örüntülerinin, barınma ilişkilerinin ve kırsal bağlamda şekillenen hafızalarının incelenmesi sırasında ortaya çıkan verilerden oluşturulmuştur.
Çalışmanın amacını mevsimlik tarım işçilerinin mekan, barınma ve çadır ilişkileridahilinde ortaya çıkan/incelenen haymaların, strüktürel yapıları, mühendislik ve mimarlık çözümleri, detay analizleri ve detay çözümlemeleri, mimarlık ve tasarım bakış açısıyla ele alınması, kültürel ve deneyimsel olarak edinilen bilgilerin ve aktarılan verilerin tartışılması,

sürdürülebilir mimari kapsamında ele alınmasının sebepleri ve bu bağlamda ele alındığında ortaya çıkan verilerin tartışılmasıdır.
Çalışmak için gittikleri yörelerde (çok büyük bir yüzdeyle genellenebilir ki) çadırlarda yaşayan ve gündelik hayatlarını, özel hayatlarını, deneyimlerini çadır yerleşkesinde sürdüren mevsimlik tarım işçileri, bu çadır hayatına ek olarak ve çadır hayatının dahilinde kurguladıkları bir mekan olan haymalarla ilişkiler içerisindedirler. Bu ilişkiler dahilinde, gerek kültürel anlamda, gerek fayda değer ilişkileri bütününe göre şekillendirdikleri, çadırlardan başka birer mekandırlar haymalar. Haymalar kültürel bir ortak alan teşkil eden, serbest tasarım öğeleri içeren, doğanın sunduğu imkanların değerlendirildiği, işlendiği ve bu imkanların doğru detaylarla kurgulandığı, aynı malzemelerin tekrar tekrar kullanıldığı, sıcak olmayan mevsimlerde başka eylemlere hizmeteden parçalardan oluşan yapılar, mekanlardır.
Sıcak iklimsel özellikler dahilinde varolan etkilere çözüm niteliği taşıyan hayma mekanları sürekli gölge olma hali taşıyan havadar mekanlardır. Bu durum dahilinde haymalar çadır yerleşkesinin ve mevsimlik tarım işçilerinin gündelik hayatlarının, kültürlerinin vazgeçilmez birer öğesidir. Lakin her ne kadar varlığı bir çok fayda sağlasa da sıcak olmayan iklimlerde bu varlıktan bahsetmemiz mümkün değildir. Keza soğuk mevsimlerde haymayı oluşturan materyallerin çadırla beraber kurgulanan ve soğuğa karşı kullanılan başka eylemlere hizmet eden bir kurgunun içerisinde varolduğunu görmekteyiz. Haymayı oluşturan bu malzemeler soğuk mevsimlerde başka bir kurgunun detayını, sıcak mevsimlerde başka bir kurgunun detayını oluşturmaktadırlar. Bu bağlamda aynı malzemeler farklı detaylar olarak farklı zamanlarda farklı eylem planlarının içerisinde ana rolleri üstlenmektedirler.
Elde ki bulgular dahilinde haymayı oluşturan bütün malzemelerin tekrar tekrar kullanılan öğeler olduğu görülmektedir. Bazı parçalar sıcak mevsimlerde hayma yapısında işlevli iken soğuk mevsimlerde çadırın tabanını oluşturmakta, ısı yalıtımı ve ıslak zeminle olan ilişkinin kurgulanmasında görev almaktadırlar. Mevsimlik tarım işçileri yöre değiştirirken, hayma malzemelerini ya da henüz sıcak mevsimde iseler haymanın kendisini(bozmadan), kendinden sonra gelecek olan mevsimlik tarım işçisi ve ailesi için yörede, hali hazırda olduğu yerde bırakmaktadırlar. Farklı işlevlere göre şekillendirdikleri bu malzemeleri doğadan elde eden mevsimlik tarım işçileri, malzemeyi belirli süreklilikler içerisinde tekrar tekrar şekillendirip kullanmakta, devinimi sağlamakta, her seferinde yeni malzeme tüketmemektedirler.
Bu devinim unsurları kültür oluşumunda, kültürün paylaşımında ve bilginin deneyimle aktarılmasında büyük önem taşımaktadır. Gerek nesilden nesile gerek akranlar arasında bilgi

ve deneyim bu paylaşımlarla da aktarılmaktadır. Hem mühendislik anlamında hem mimari anlamında haymalar birbirlerinden neredeyse tamamen farklı tasarımlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Belli bazı öğelerde ortaklaşılan noktalar gözlemlenmiş olsa da gerek bütünün tasarımında gerek detayların tasarımında bir haymanın diğer bir eşinin olması haliyle karşılaşılmamıştır. Buda her hayma tasarımının biricikliği olarak karşımıza çıkan başka bir öğedir ve tasarımın oluşturulmasında, hayata geçirilmesinde kullanılan teknikler nesiller nesile deneyim kanallarıyla aktarılmakta ancak her nesil kendi bilinci, hafızası dahilinde yeni örnekler hatta geliştirilmiş yeni teknikler ortaya koymaktadırlar.
Bu çalışmada veri toplama yöntemi olarak ; Çukurova yöresinde çalışmakta olan mevsimlik tarım işçileri ile yapılan çalışmada, katılımlı gözlem, derinlemesine mülakat, odak grup görüşmesi, sözlü tarih çalışması metodları kullanılmış, çekilen fotoğraflar aracılığıyla veriler toplanmıştır. Aynı zamanda hali hazırda konu üzerinde çalışılmış olan kaynaklar incelenmiştir.
Haymadan yola çıkarak sürdürülebilir mimaride, deneyimden elde edilen bilginin ve kır yaşantısının etkilerinin pratiğe dökülmüş bir örneğinin tartışılması, nesillerdir aktarılan bu verinin anlaşılması hedeflenmektedir.