Jeoloji

Bu çalışmada Dicle havzasına ait 18 istasyonundan ancak 13 tane istasyona ait sıcaklık ve yağış verileri kullanılmış ve çeşitli çalışmalar sonucu Dicle havzasının kuraklık analizi yapılmıştır. 5 istasyonun ise verileri eksik olduğu için bu istasyonlar hakkında çalışma yapılamamıştır. Sıcaklık verilerine bakıldığında en sıcak günlerin yaz aylarında yaşandığına en soğuk günlerin ise kış aylarında yaşandığı görülmektedir. Uzun yıllar yağış verileri incelendiğinde ise en yağışlı dönemin kış mevsiminde olduğu ve mart ve nisan aylarına takiben yağışın arttığı görülmektedir. Sıcaklığın artmasına paralel olarak da yağışın azaldığı görülmektedir. Havzada yaz aylarında yağışın hemen hemen hiç olmaması ya da çok az olması havzada özellikle Diyarbakır, Batman, Bismil, Ergani, Kurtalan ve Cizre istasyonlarında kuraklığın gözle görülür derecede olduğu görülmektedir. Thornthwaite İklim sınıflandırmasına göre yağış etkenlik indisinde 188 oranla “A” (nemli) iklim sınıfına giren Bitlis ili havzanın en yağışlı merkezidir. Bitlis ilini takiben (53,2) B3 (Nemli iklim) Sason, (37,4) “B1” (Nemli iklim) Eruh İlçesi gelmektedir. Havzada -38 oranla “D” (Yarı Kurak İklim) sınıfında yer alarak en az yağış alan yer olarak belirlenmiştir. Batman ilimizi sırasıyla Diyarbakır (-17) “C1” (kurak-az nemli) ve Cizre (-14) “C1” (kurak-az nemli) gelmektedir. Sıcaklık etkenlik indeksine göre havzada sadece Cizre ilçesi 1166 oranla “A” (yüksek sıcaklıktaki iklim) kategorisinde yer almakta ve yine sadece Bitlis ili 443 oranla “C’2“ (Mikrotermal-düşük sıcaklıktaki iklim) kategorisinde yer almaktadır. Havzada geriye kalan Siirt, Batman, Şırnak, Diyarbakır, Bismil, Sason, Pervari, Maden, Baykan, Ergani “B” (Mezotermal-orta sıcaklıktaki iklim) kategorisinde yer almaktadır. Havzada yazın su açığının en az olduğu yer Bitlis ili olup en fazla olduğu yer ise Cizre’dir. Havzada kışın su fazlasının en az olduğu yer Sason ilçesi olup en fazla olduğu yer ise Bitlis ilidir.
Havzada Erinç Kuraklık İndeksine göre kuraklık tehlikesinin en az olduğu yer 57,1 değerle “Nemli İklim Tipi” ve “Nemli Orman Bitki Örtüsü” ile Bitlis ili oldu. Bu ilimizi sırasıyla Sason (45,3), Baykan (34,9) da kuraklık tehlikesinin en az değerde olduğu yerler arasındadır. Siirt, Pervari, Ergani istasyonları kritik yerler arasında gösterilmektedir. Daha öncede belirtildiği gibi Bismil, Batman, Diyarbakır, Cizre şehirlerinde kuraklık tehlikesinin bulunduğu tespit edilmiştir.
Havzada incelenen istasyonlara ait UNCCD BM Kuraklık Analizi indeksine göre Batman ili 0,52 değeri ile “kurak-yarı” nemli ve “çölleşmeye açık” 3. dereceden tehlikeli bir konumda bulunmaktadır Batman ilini sırasıyla (0,53) Diyarbakır (0,56)
86
Cizre takip etmektedir. UNCCD BM Kuraklık Analizine göre kurak tehlikesi değer aralığında bulunmayan yerler ise Pervari, Eruh, Maden, Sason, Bitlis ve Baykan şehirleri olduğu tespit edilmiştir.
Havzada SYI’ ye göre ise havza genelinde 1975-1997 yılları arasında yağışların genel seyrine göre çok yüksek olması ve özellikle 1988 yıllında havzada ortalama 936 mm yağışın olması önemli bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Dicle havzasında küresel iklim değişikliği ile birlikte özellikle 1998-2001 ve 2003-2009 yılları arasında yağışların genel anlamda düşmesi kuraklık tehlikesinin ne denli büyük olduğunu bize gösterir gibi olmuştur.
Dicle havzasında kuraklığın tehlikeli boyutlara ulaştığını ve bu konu hakkında bilimsel çalışmalar yapılmasına rağmen konunun yeterince anlaşılamaması sonucu, Dicle havzasında artan nüfus miktarı, göçler, yerleşim alanlarının Dicle nehri kıyısında yoğunlaşması, atık suların artması, tarımda plansız ve bilinçsiz su kullanımı, bölge için tehlike arz eden tarımda gübre kullanımı ve ilaçlama olayı havzamız için risk durumunu beşeri etmenlere de dayandığını ifade etmektedir, bundan dolayı Dicle havzası ile ilgili yapılacak plan, eylem planı, proje ve uygulamaların havzanın kuraklık risk durumunu da göz önünde bulundurularak yapılması gerekmektedir.

Son yılların en fazla gündeme taşınan konularından biri olan “Coğrafi İşaret” uygulaması zanaat ürünlerinden yemeklere, tarım ürünlerinden jeolojik değerlere değin pek çok ürün grubunu kapsamaktadır. Söz konusu uygulama esasında belli ve de temel özelliğini sınırlı bir coğrafi sahadan alan ürünlerin kalitesini koruyarak ilerleyen yıllarda da aynı kalitede varlığını korumasını sağlamak amacıyla geliştirilmiş, Fransa çıkışlı bir uygulamadır. Söz konusu uygulamayla ülkelerin birer alamet-i farikası olan ürünler için hem sürdürebilirlik temelli bir üretim politikası benimsenmekte hem de ürünlerde zamanla meydana gelebilecek dejenerasyonun önüne geçilmek hedeflenmektedir. Bir kısım jeolojik değerler de bu kapsamda koruma altına alınarak ilerleyen süreçte taklit ürünlerle ulusal ve uluslararası pazarlarda yaşanabilecek haksız rekabetin önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Burada jeolojik değerlerle dikkat çeken husus coğrafi işaret kapsamında orta ve uzun vadede sürdürülebilirliği mümkün olamayacak tek ürün grubu olmasıdır. Nitekim bahis konusu bu doğal kaynaklar, aynı zamanda tükenebilir kaynaklardır. Türkiye’de de coğrafi işaret konusuna yoğun bir şekilde eğilinmesiyle jeolojik değerler de hızla bu kapsamda koruma altına alınmaya başlamıştır. 2019 itibariyle Türkiye’nin toplam 9 jeolojik değeri coğrafi işaret kapsamına alınmıştır. Öte yandan Türkiye’nin bu anlamda potansiyelinin çok yüksek bir ülke olduğunun da belirtilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de coğrafi işaret kapsamına alınabilecek doğal taşlar, mineraller ve taş işlemeciliği ürünlerinden toplam 23 değer ele alınmıştır.