Kentsel Morfoloji

Sanayi Devrimi ile birlikte ivme gösteren kentsel gelişme, özelikle 21. yüzyılın ilk yarısı ile birlikte gerek fiziksel form olarak gerek nüfus yoğunluğu açısından katlanarak büyümeye devam etmektedir. Özellikle ulaşım sistemlerindeki iyileştirmeler ve yanı sıra özel araç sahipliliğinin artması sonucu erişilebilirliğin artması kentlerin yayılmasını engellenemez hale getirmiştir. Yayılarak büyüyen kentler kır ile birleşmeye başlamış, kırsal doku içerisinde kentsel alanlar ve ticari merkezler oluşmuştur. Yoğunlaşan ve kalabalıklaşan kent merkezinde yeteri kadar açık alan, kentsel donatı ve alışveriş merkezleri gibi imkanları bulamayan kentliler, kentsel rantın görece düşük ama kentsel hizmetlerin görece yüksek olduğu (ya da yükselmesini tahmin ettikleri) çeperdeki yeni yerleşme alanlarını tercih etmeye başlamıştır. 21. yüzyıldaki kentsel formun oluşmasında karşımıza çıkan en belirleyici biçimlerden birisi kentlerin bu yayılmacı karakterdir.

Mersin kenti de özellikle 20. yüzyılın sonlarına doğru yayılmacı bir karakter sergileme başlamıştır. Önceleri kısıtlı bir kentsel alan içerisinde yoğunlaşan ve yayılan kent, daha sonraları sıçramalı bir şekilde D-400 karayolu boyunca belirli merkezlere ilerlemiş ve bu merkezler arası zamanla dolarak lineer bir kent formunu kazanmıştır. Mezitli ilçesi Mersin kentinin lineer gelişiminde kente eklemlenen ve kuzey kısımlarda gelişim sürecini halen devam ettiren bir parçadır.

Mersin kent merkezinin geliştiği ve yerleşmenin ilk alt merkez olarak ortaya çıkan Pozcu’ya sıçradığı dönem olan 1960’larda kırsal bir yapı sergileyen ve Mersin’in mesire yeri olarak bilinen yerleşme, 1970’lerin sonundan itibaren ikinci konut gelişimi ile yeni bir kentsel form oluşturmaya başlamıştır. 1970 öncesi kırsal yerleşme olması, mücavir alan dışında kalması gibi nedenlerden ötürü imar planı bulunmayan ilçede ilk kentsel nitelikli yapılaşma ifraz uygulamaları ile başlamıştır. 1980’lerde ivme kazanan ve Batı İçel Kıyı Kesimi Turizm Planı ile desteklenen ikinci konut ve tercihli turizm yerleşmeleri kırsal bir yapı sergileyen çalışma alanında ciddi morfolojik değişimleri de beraberinde getirmiştir. Geniş kadastral parsellere yerleşmiş meyve bahçeleri içerisindeki 1-2 katlı evlerden, ifraz ile bölünmüş küçük parsellere yerleştirilmiş apartman yapıları ve düzenlenmiş geniş imar adaları içerisinde çok katlı çoklu bloktan oluşan site tipi yapılaşma düzenine geçilmeye başlanmıştır. 1980’lerde ikinci konut inşaatları birbirinden bağımsız bir şekilde ifraz uygulamaları ile sürerken çalışma alanı kapsamında dolu-boş oranları ve yapılaşma yoğunlukları belirgin bir biçimde değişmeye başlamıştır. Öncelikli olarak kıyı kesimlerinde görülen bu değişim D-400’e doğru yayılarak genişleme eğilimi göstermiştir. 1980’lerde hızlanan ikinci konut gelişimi 1990’larda imar planın yapılması ile birlikte farklı bir boyut kazanmış; ikinci konutlar daimi konuta dönüşürken bir yandan da yeni konutların inşa süreci hızlanmıştır. 2000’lere gelindiğinde artık kentin önemli bir kolu olarak batıya uzanan Mezitli ilçesi, özellikle son on yıl içerisinde kentin önemli alt merkezlerinden birisi haline gelmiştir. Bu süreçte kentsel formun biçimlenişinde önemli değişimler olmuştur.

Bu çalışma kapsamında Mezitli ilçesinin morfolojik dönüşümü ve kentsel formunun oluşumu çalışma alanı olarak seçilen Viranşehir ve Menderes mahalleleri özelinde incelenecektir.  Çalışma alanı olarak bu bölgenin seçilmesinin nedeni Mezitli ilçesindeki kentsel gelişme nüvelerinin ve kırsal dokudan kentsel dokuya geçişin ilk bu alanda görülmesi ve kent formunun oluşumunda geçirilen tüm morfolojik evrelerin halen gözlemlenebilir olmasıdır. Çalışma kapsamında yürütülecek olan inceleme, Belediye tarafından verilen inşaat ruhsatları, eski tarihli haritalar ve hava fotoğrafları üzerinden yapılacaktır. Çalışma alanındaki kentsel gelişme dönelmemesi yapılacak ve bu dönemlerde oluşan formlar ile bu formları oluşturan araçlar ve nedenler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler Mezitli, İkinci Konut, Kent Formunun Dönüşümü

Sempozyum teması Kent Formunun Tarihi

Bir kenti meydana getiren yapılar topluluğunu anlamak ve analiz edebilmek için planlama ilkelerini etkileyen çeşitli faktörleri dönemsel olarak detaylıca araştırmak gerekir. Bu bağlamda Kent Morfolojisi kavramı Mimarlık disiplini ile kentlerin meydana gelme sürecini incelemesi bakımından ilişki kurar. Safranbolu gibi eski yerleşimlerin tarihi merkezlerini bilmek, bu tarihi merkezler etrafında büyüme-gelişme gösteren yeni alanları incelemek, plan kararlarının kent silueti üzerindeki etkisini gözlemlemek açısından önem arz eder. Böylece kentin yapılı çevresinin geçirdiği değişim ve dönüşümler tespit edilebilmektedir. Çalışma ile Safranbolu'nun kent formu ve tarihi süreçteki değişimi; imar planları, bu planlardan elde edilen vaziyet planları, fotoğraflar ve çizimler yardımı ile incelenmiş, farklı dönemlerde inşa edilen bina tipleri tespit edilmiş ve bu veriler ile kentin morfolojik yapısı ortaya konulmuştur. Safranbolu'yu farklı bağlamlarda incelemek isteyen çeşitli disiplinlerdeki araştırmacılara, kentin mevcut durumuna dair bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

“Kırklareli Kent Merkezinin Tarihsel Gelişimi” adlı lisans bitirme ödevinde, farklı egemenliklere ev sahipliği yapmış, önemli tarihsel ve kültürel birikimine sahip olan, önemli tarihi ve ticaret yollarından geçen ve savaş, mübadele, göç gibi çeşitli tarihsel kırılmalar yaşayan Kırklareli kent merkezinin, tarihsel süreç içerisinde nasıl bir makroform gelişimi geçirdiği incelenmiştir. Trakya Bölgesi’nde yer alan Kırklareli kenti, Edirne ve Tekirdağ illerine göre daha az bilinen bir kent olmuştur. Son yıllarda ise kent belleği ve koruma alanında yapılan çalışmalar ile birlikte tarihsel birikimine sahip çıkılan çeşitli sosyal, kültürel projelere ve etkinliklere ev sahipliği yapmıştır. Temel olarak kentin nüfusu, ekonomik yapısı, cadde ile sokak sistemi ve anıt yapılarıyla birlikte kentin nasıl bir değişim geçirdiğini incelemek amaçlanmıştır. Bu değişim incelenirken de imar planları ve mahalleler özelinde kent merkezin gelişimi ele alınmıştır. Mahalle kavramı üzerinden seçilen Demirtaş Mahallesi, Yayla Mahallesi, Karakaş Mahallesi ve Karacaibrahim Mahallesi ile birlikte bu değişimin ve gelişimin nasıl gerçekleştiği incelenmiştir. Kronolojik sıra ile incelenen imar planlarında kent makroformunu etkileyen eksenler ile sınırlar belirlenmiştir. Mahalle ölçeğinde de mahallelerde yer alan 19. yüzyıl ve 20. yüzyılda yapılmış çeşitli üsluplu anıt yapılar incelenmiştir. Bu anıt yapılar ile eksenler birlikte ele alınarak 19. yüzyılda Hızırbey Cami ve Külliyesi çevresinden gelişen mahalle sınırları ile günümüz mahalle sınırları karşılaştırılmış ve çözümlenmeye çalışılmıştır.

Özet: Günümüzde kentlerin değişim ve dönüşüm biçimlerinin öngörülerin dışında farklı dinamiklerin etkisiyle geliştiği görülmektedir. Küresel sermayenin akışı, teknolojik atılımlar, küresel ekolojik tehditler, inşaat ve rant ekonomisine dayalı ekonomik büyüme, artan enerji ihtiyacı, küresel göç gibi olguların mekanda bıraktığı izler yeni, güçlü, baskın ve bir o kadar da yıkıcıdır. Var olana eklenmek, sürdürmek, anlamlandırmak yerine onun izlerini silmeye, hatta kendi varlığını da ortadan kaldıracak yeni müdahalelerin oluşmasına ortam hazırlamaktadır. Bu durumda mekânsal niteliklerin sürdürülebilirliliği tehdit altındadır. Tehdit altında olanın sadece kentin fiziksel formu ve strüktürünün olmadığı, mekânın bütüncül anlamı, kimliği olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye’de bu süreç, "Kentsel dönüşüm" adı altında gerçekleştirilen tekil mimari projeler ve yapı adalarını kapsayan müdahalelerle gündeme gelmiş fakat bu farklılaşma sürecinin nasıl tanımlanabileceği, müdahalelerden etkilenen mekânın hangi ilişkiler bağlamında sorgulanması gerektiği, mekânın kimliği ve sürdürülebilirliği konusunda ortak bir değerlendirme platformu oluşmamıştır. Kentsel morfoloji araştırmalarının içeriği ve yaklaşımının bu kapsamda yeniden tartışılarak, bütünleştirici bir platform olarak geliştirilmesi mümkündür. Morfoloji araştırmaları, farklı araçlarla kent plastiği ya da mekânsal izlerin sorgulandığı tekil analizler yerine, mekânsal niteliklerin bir arada değerlendirilmesine imkân tanıyan bütünleştirici kentsel morfoloji kapsamında ele alınmalı, kentsel kimliğin sürdürülebilirliğine yönelik tasarım ilkelerinin belirlenmesi amacıyla geliştirilmelidir. Bu ihtiyaçtan yola çıkarak bildiride kentsel morfolojiye bütüncül yaklaşımın amaç, yöntem ve araçlarının tanımlanması ve uygulama deneyimlerinin tartışılması amaçlanmıştır.

Kent tarihi yazımında toplumsal, kültürel ve ekonomik olguları kent mekânıyla
ilişkilendiren çalışmaların göreli olarak yeni olduğu görülür. Buna karşılık, kentlerin mekân
boyutuyla çalışılmaya başlanması 19. yüzyıldan itibaren Coğrafya disiplini içerisinde
gerçekleşmiş, bu bağlamda kentlerin makroformu ve biçimlenmelerinin oluşum ve
dönüşümü üzerinde karşılaştırmalı çalışmalar Kentsel Coğrafya alanının konularını
oluşturmuştur. Aynı dönemde Arkeolojinin gelişmesiyle, tarih öncesinden bu yana
kendiliğinden oluşmuş insan yerleşmeleri yanında planlı yerleşmelerin varlığının gün ışığa
çıkması kent formuna yönelik araştırmaların gelişmesine önemli bir ivme kazandırmıştır.
Mimarlık tarihi yazımında bu gelişmenin etkileri belirgin biçimde ortaya çıkar. Yüzyıl
dönümünde Şehircilik ve/veya Şehir Planlama’nın bir disiplin olarak oluşumu aşamasında,
kent makroformu ve kentsel biçimlenme sorunsalına odaklanan kent tarihi araştırmaları,
yeni disiplinin epistemolojisinin oluşumunda kaynaklık etmiştir. Poëte, Lavedan, Geddes
ve Mumford’un çalışmaları bu kapsamda düşünülebilir. 20. Yüzyılın ikinci yarısında ise
Benovolo, Kostoff vd. kent formu ve kentsel ve kamusal mekânlarının biçimlenmesine
odaklanan yapıtlarıyla öne çıkarlar. Bu dönemde, kentsel morfoloji ve mimari tipoloji – tipo-morfoloji- araştırmaları “operasyonel tarih” yaklaşımıyla mimarlık ve kentsel tasarım alanlarında, uygulamayı da yönlendirecek olan bir kuram ve araştırma alanı olarak ortaya
çıkmış ve gelişmiştir. Türkiye’de ise kent formu ve kentsel mekân odaklı çalışmaların özellikle Şehircilik ve Mimarlık Tarihi alanında geliştiği söylenebilir. Fransız mimar ve sanat tarihçi Albert Gabriel, tarihi kentler üzerinde gerçekleştirdiği çalışmalarla Türkiye’de kentsel morfoloji çalışmalarında öncü olmuştur. Kemal Ahmet Arû, Doğan Kuban, Gönül
Tankut ve Sevgi Aktüre ise yakın dönemde kent ve şehircilik tarihine, her zaman adı konmasa da kentsel morfoloji yaklaşımıyla önemli katkılarda bulunmuşlardır. Bu bildiride, uluslararası bağlam içerisinde, geçmişten bugüne Türkiye’de kent tarihi yazımında kentsel morfoloji çalışmalarının katkıları ve yeri örnekler üzerinden tartışılmaktadır.

Yerleşmeleri oluşturan farklı dinamik ve bileşenlerin geçmişten günümüze gösterdiği süreklilik ve süreksizliklerden oluşan yerleşme tarihi çalışmaları, yerleşmelerin bugününün anlaşılması ve geleceğinin yönlendirilmesinde önemlidir. Yerleşme tarihi analizine ilişkin mevcut yöntemlerin (ölçek, zaman, disiplinlerarası bakış açısından) yetersiz kaldığı, yeni ve kapsamlı yöntemlere ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Araştırma amacını yerleşme tarihi analizi olarak belirlemiş olmasa da kentsel morfoloji ve tarihsel coğrafya araştırmaları, analiz araçları ve kavramsal çerçeveleri açısından önemli yaklaşımlar sunmaktadır. Tarihsel coğrafya bakış açısını kentsel morfoloji araştırmalarına dahil eden Conzen ve onu takip eden araştırmacıların analiz yönteminde yer alan kavram ve bileşenlerin yeniden düşünülmesi ve yerleşme tarihi analizi odağında ele alınmasının, bu açıdan önemli açılımlar sağlayacağı düşünülmektedir. Burada yerleşme tarihi analizine yeterince dahil olmadığı düşünülen görsel verilerin de yazılı verilerle eşzamanlı olarak araştırma sürecine dahil edilmesi, yerleşme tarihi çalışmaları açısından önemli bir eksiğin kapatılmasına olanak sağlamaktadır.
Bu yeniden okuma ile oluşacak çerçevede; Antakya’ya dair eski harita, plan ve çizimler ile yazılı kaynakların sistematik biçimde incelenmesi ile yerleşme tarihi analizi için yeniden bir ele alış öneren “yerleşme tarihi analizi bileşenleri” kapsamında yapılacak veri tasnifi, Antakya’nın yerleşme tarihinin bu yöntemle farklı katmanlarını ele alacak biçimde incelenmesi bu çalışmanın hedeflerini oluşturur. Böylece toplumsal, ekonomik, kültürel bileşenler ve değişimlerin mekândaki izlerinin, sürekliliğinin ve etkileşiminin anlaşılabilir bir çerçevesinin çizilebileceği düşünülmektedir. Çalışmanın diğer hedefi de, farklı nitelikteki yerleşmelere -koşulları ve kısıtlılıkları ifade etmek kaydıyla- uyarlanabilir bir yerleşme tarihi analizi çerçevesine erişilmesidir. Yerleşme tarihi çalışmalarında rastlanan ve yerleşmeyi anlamaya olanak vermeyen, yerleşmenin geleceğine dair öngörü geliştirmeye imkân sağlamayan durağan yapıdaki anlayışa dair bir eleştiri ve bu sorunu aşmak için alternatif bir çerçeve önerisine ulaşmak amaçlanmaktadır.
Bu kapsamda yapılan çalışmada yerleşme tarihi analizine ilişkin olarka hazırlanan çerçeve ile Antakya kenti hem kuruluşundan günümüze hem de 19. yüzyıldan günümüze kadar olan dönem için ölçeklerarası, dönemler arası ve disiplinlerarası bir bakış açısıyla analiz edilmiştir.

Anahtar sözcükler: yerleşme tarihi, Antakya, tarihsel coğrafya, kentsel morfoloji

Kent mekanları ve barındırdıkları açık kamusal alanlar insan ilişkilerinin ve bu ilişkilerin gerektirdiği donatıları içeren mekânlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Gündelik hayatın sürdürüldüğü bu mekanlar, yaşamın öznel ve psikolojik süreçlerinin geçtiği, algı ve deneyimlerin bilince, kişiliğe ve anılara dönüştüğü yerler olarak inşa edilirken, kişilerin mekâna yüklediği farklı anlamlarla şekillenmektedir. Kentsel mekânlar, bu yönüyle hem kentin kamusal benliğini ve kimliğini inşa etmekte hem de yaşanan medeniyetlerin birer tezahürü olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarihi kent meydanları ise ortak kullanım alanları olmalarının yanısıra siyasi iktidarların toplumlara mesajlarını plan ve uygulama kararları ile fizik mekan üzerinden ilettikleri politik bir anlama da sahiptirler. Bu çalışmanın amacı, Beyoğlu ve merkezi tutarak güçlü bir odak noktası olan Taksim Meydanı’nı kentsel morfoloji analiz yöntemi olan Mekân Dizimi (Space Syntax) ile incelemek ve bölgenin sokak izlerinde yaşadığı yapısal değişimlerin, meydanı ve Beyoğlu’nu tarihsel süreçteki olgularla nasıl etkilediğine dair bir araştırma ortaya koymaktır. Ayrıca,imar revizyonlarıyla değişen ızgara sistemindeki kopukluk ve bütünleşmelerin sosyal yapıya ve kullanım şekilerine etkileri arasında ilişki kurmak bu araştırmanın diğer bir omurgasını oluşturmaktadır. Cumhuriyet öncesi ve sonrası Beyoğlu’na yapılan imar revizyonları, yerleşimin bir tek fiziksel strüktürünü değil, sosyal ve ekonomik değişimine de etki etmiştir. Araştırma boyunca bu değişimleri anlamak adına bir tarihsel arka plan okuması yapılmıştır. 1923- 1950 genç cumhuriyet yapılanmaları, 1950- 1960 çok partili sistem,1960-1980, planlı ekonomik sisteme geçiş, 1980-2012-2016 siyasi yönetimlerdeki değişiklikler ve günümüze gelen eklemeler olarak seçilmiştir. Bu tarihsel okumalar ışığında dönemlerin planları kullanılarak fiziksel değişimlerin zaman içindeki akışı araştırılmıştır. Özellikle 1950 sonrasında Taksim Meydanı ve çevresinde yapısal olarak yaşanan değişimlerin sosyal kırılma noktalarını da beraberinde getirdiği analizlerde ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Metamorphosis of Eminönü Square and its Surrounding: An Analytical Study Based on Urban Design Theories and Morphological Methods

Situated at the entrance of the historic port of ‹stanbul, Eminönü has always been a gate to the city centre. The New Valide Mosque constructed in the 17th century, accentuated symbolically this quality of the locus. The place has been subjected to successive transformations since then, a process which accelerated since mid- 20th century. The article studies the changing spatial and formal qualities of Eminönü Square and its surroundings, depending upon a series of historic and current maps. It is focused on the two and three dimensional analysis of urban form. The ‘figure-ground’ and ‘linkage’ analyses reveal the changing patterns of built areas and open spaces through time. The transformation from an urban fabric where solids are pre-dominant to an urban environment made of an extensive void, is the striking finding of this analysis. Successive operations that demolished entire districts along the Golden Horn resulted in the loss of a tight network of streets and building blocks. Three dimensional analysis of form and space organization complements the first group of morphological studies and makes clear the three dimensional relations of the masses and open spaces as well as the space defining surfaces. The relation of the pyramidal form of the Valide Mosque and the scale of open spaces around it drastically changed with the operations. The mosque which once stood in the middle of a tightly woven urban fabric of solids and voids has finally become a monument in the middle of a vast urban void, a new type of relationship which radically contradicts with the structure of the historic city. The fine grain structure of the historic built environment and the complex network of streets have been replaced by a simple vacuum.

Kentsel morfoloji ve tipo-morfoloji araştırmalarının mimarlık ve kentsel tasarım alanında bir araştırma alanı olarak gelişmesiyle birlikte, "kent mimarlığı" yaklaşımının Avrupa kentlerinde kentsel mekân düzenlemelerinde etkili olduğu görülür. 1950ler sonrasında artan kent nüfusunun barınmasını sağlamak üzere, sosyal refah devleti politikaları doğrultusunda büyük konut komplekslerinin yapımı için gerçekleştirilen büyük ölçekli kentsel dönüşüm uygulamalarının sonuçları ve modernizm eleştirisiyle birlikte "kent mimarlığı" söylemi 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önem kazanmış ve gerek kentsel tasarım, gerekse kentsel bağlamda mimarlık uygulamalarında etkili olmuştur. Bu bildiride, mimarlık ve kentsel tasarım araştırma alanlarında kentsel morfoloji, tipo-morfoloji araştırmaları ve post-modern eleştiriyle birlikte güçlenen kentsel mimarlık yaklaşımlarının Paris kent mekânında kent planlama yaklaşımı, kentsel koruma ve kentsel tasarım uygulamalarına yansımaları tartışılmaktadır.

Birçok farklı yaklaşımla yerleşme tarihi alanında üretilen çalışmalarda yöntem, seçilen örnek alan, tarihsel analizin yapıldığı zaman aralığı, çalışmaya kaynak oluşturan yazılı ve görsel materyaller gibi pek çok değişken; çalışmanın sonuç ürününü etkilemektedir. Şehircilik çalışmaları açısından yerleşmenin bir tarihsel kesitte makroform gelişimi ve kentsel biçimlenmesinin araştırılması kadar, biçimlenmeyi etkileyen dinamiklerin ilişkisel olarak ele alınması da önem taşımaktadır. Yerleşme tarihi analizini ölçeklerarası, zamanlararası ve temalar arası bir bakış açısıyla yapmayı hedefleyen bu çalışma, bu bağlamda tarihsel coğrafya ve kentsel morfoloji disiplinleri perspektifinde bir çerçeve sunmaktadır. Burada amaç, yerleşme tarihi analizinde kullanılan tarihsel metinler ile görsel dokümanlar arasında bir ilişki kurarak, yerleşme tarihi analizinde bu iki veri alanını birleştirmektir. Bu ilişkinin kurulabilmesi için geliştirilen yaklaşımda, iki bileşen tanımlanmıştır. Yerleşme tarihi analizinin iki bileşeninin ilkini yazılı kaynaklar temelinde görsel malzemenin işlenmesiyle oluşturulan yerleşme tarihi analizi tablosu oluştururken, diğer bileşen -aynı zamanda yerleşme tarihi analizi tablosunun bir katmanını oluşturan- tarihsel/güncel harita analizi olarak belirlenmiştir. Tarihsel haritaların işlenmesi, yerleşme tarihinin mekânsal gelişimi ile yerleşmeye etki eden diğer toplumsal etkenlerin karşılıklı ilişki içinde ele alınmasını kolaylaştırmaktadır. Çalışmanın ana referansını oluşturan Doktora Tezinde (Tezer, 2019) “Kentsel morfoloji ve tarihsel coğrafya ışığında sistematik bir yerleşme tarihi analizi çerçevesi geliştirmek mümkün müdür?” şeklinde kurgulanan araştırma sorusuna cevap arayan bir yöntem tartışması, bu makalenin ana konusunu oluşturmaktadır.
-
In the studies produced in the field of settlement history with many different approaches, many variables such as method, selected sample area, time interval during historical analysis, written and visual materials that constitute the source of the study; affects the result of the study. In terms of urban studies, it is important to examine the dynamics affecting the formation in a relational way as well as the research of change of macroform and urban formation of the settlement in a historical section. This study, which aims to make the analysis of settlement history with an inter-scale, intertemporal and inter-themes perspective, provides a framework in the context of historical geography and urban morphology disciplines in this context. The aim is to combine these two data fields in settlement history analysis through establishing a relationship between historical texts and visual documents used in settlement history analysis. In the approach developed to establish this relationship, two components are defined. While the first one of the two parts of the settlement history analysis constitutes the settlement history analysis table created by processing the visual material on the basis of written sources, the other part is determined as historical/current map analysis which also constitues a layer of the settlement history analysis table. Processing of historical maps facilitates the interaction of the spatial development of the settlement history and other social factors affecting the settlement. The main topic of this article is to answer this research question -which comes from main reference of this paper; PhD thesis (Tezer, 2019)- with a method discussion: “Is it possible to develop a systematic framework for settlement history analysis in the light of urban morphology and historical geography?”

Kent, yaratıcı bütünselliğin estetik sembolü ve coğrafi bir pleksus olarak toplumsal eylem süreçlerine ve ekonomik organizasyonlara sahne olan makro yaşam düzlemidir. Kent bu yaşam düzlemini sürekli aktif tutarak büyüyen ontolojisiyle yaşayan bir organizma olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Kent, tarihsel süreç içinde evirilen fiziksel formu, yapısı, bileşenleri ve birbirleri arasındaki değişen ilişkileri konu alan kent morfolojisi önemli bir bilim dalı olarak, yaşayan kent organizmasını incelemektedir. Geçmişten bugüne kadar tarihi, kültürel ve sosyal değerlere ev sahipliği yapmış olan bu büyük organizma, tüm yerleşim alanları ile birlikte varlığını sürdürmektedir.
Kentlerin tüm yerleşim alanlarının aktif olarak sosyal, kültürel ve ekonomik yaşama dâhil olması kent organizmasının sağlıklı ve kesintisiz çalışmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle kentsel morfoloji, kentin sahip olduğu nüfusun tüm gereksinimlerini karşılama ve değişen taleplere göre kenti şekillendirme esnekliğini sağlamadaki bileşenleri ile önemli bir yer tutmaktadır. Hemen her ülkede nüfus yaşlanma konusunun yarattığı sorunlar, günümüzün trend konusu olan aktif yaş alma ve sağlıklı yaşlanma politikalarının geliştirilmesi yönünde olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından aktif yaşlanma kavramını kabul görmüş, Avrupa’da 2012 yılı farkındalığı arttırmak üzere “Aktif Yaşlanma Yılı” olarak ilan edilmiştir. Yaşlanan nüfus için yürütülen politika ve stratejilerinin kentsel mekânları planlamadan gerçekleşmeyeceği gerçeğinin farkında olan WHO 2005 yılından itibaren, mimarlık ile birlikte kentsel tasarımı da gündeme alarak, yaş alanları içeren tüm kent kullanıcılarının yaşama katılım düzeyleri ile yaşam kalitelerini arttırmayı hedeflediği ‘Yaş Dostu Kentler’ (Age Friendly Cities) projesini hayata geçirmiştir. Bu proje, kentsel morfoloji içinde özellikle yaş alanların istek ve gereksinimlerini göz önünde bulundurarak, sosyal hayata katılımlarını kısıtlayan engelleri kaldırmayı, aynı zamanda da maksimum duyarlılıkla tasarlanmış mekânları kentin tüm kullanıcılarının hizmetine sunmayı hedeflemiştir. Çalışma yazarın doktora tezinden, yaş dostu kentlerin kentsel morfolojiyi biçimlendirmesi ile yaş alanların sosyal hayata katılım düzeylerini arttırmayı hedefleyen düzenlemelere katkı sunmak üzere makale haline getirilmiştir.

İnsanoğlunun doğal çevresini değiştirme yöneliminin en önemli ayağı olan kentleşme, gelişimini insan ve medeniyetin ivmesi ile doğru orantılı olarak sürdürmektedir. İnsan sürekli olarak doğayı değiştirmeye çalışmakta ve doğanın değiştiremeyeceği dinamikleri de kendine çıkış noktası olarak almaktadır. Topografik oluşumları ortadan kaldırmak imkânsız olmakla birlikte insan, yerleşimlerini mevcut topografik verilere ayak uydurarak oluşturmaktadır. Diğer bir deyişle topografya ne isterse ona uyarak, ama son sözü gene kendine göre doğaya attığı rötuşlarla insan söylemektedir. Konut ve yerleşimlerin temel özelliklerini güneş, rüzgâr, manzara ve benzeri ölçütler şekillendirir, tabir yerindeyse " customize " eder. Bu çalışmada değiştirilemez doğal veriler doğrultusunda şekillendirilen ana aksların, insan istekleri doğrultusunda nasıl öznelleştiği ile geleneksel kent dokusunun bileşenleri sınır bağlamında irdelenip bu bileşenlerin morfolojik girdilerinden bahsedilerek bu şekillendiriliş, tarihi bir doku olan Odunpazarı bölgesinin en önemli turistik akslarından biri konumundaki Kurşunlu Cami Sokak özelinde irdelenecektir.

Urbanization, the most important pillar of changing the orientation of mankind's natural environment, maintains its development in direct proportion with acceleration of the civilization. Mankind tries constantly to change the nature and takes unchangeable dynamics of the nature as starting point for him. Although it is impossible to eliminate topographic formations, settlements are formed keeping pace with these existing datas. In short, mankind has the final word with retouching the nature besides complying with topography. So, the sun, wind direction, panorama and so on customize basic characteristics of housing and settlement. In this study, the effects of morphology on traditional urban texture specific to Kursunlu Cami Street, the most important touristic axis of Odunpazari traditional settlement, will be examined.

Ayvalik is an unusual Ottoman town because of its history. In the early-tweentieth century, the town was turkized after being under the influence of Greek population and culture along for approximately two century time. In Greek period in Ayvalik, churches, which are serving as cores, provide the dwellings to grow in their surroundings like in many Christian towns. Analysing the settlements around these churches, it can be seen that the street fabric and building blocks are formed around the churches. The Hamidiye Mosque dated to the late-nine- teenth century, and which was built by Sultan Abdülhamid the Second, is a small but symbolically important addition to Ayvalik’s urban structure. This mosque which was built with the impact of the Greek revolution in 1821 seems to have a symbolic attitude embodying the power of the central government rather than serving as a congregational place for the muslim community; the power of imperial capital, taking the rule over, following the mutiny, which came after a period of economical and cultural prosperity provided by the autonomy of a city-state.

Kentsel alanlara yaya erişilebilirlikleri çerçevesinden baktığımız zaman karşımıza dikkate alınması gereken birden fazla olgu çıkmaktadır. Kentsel yapılanmış çevreyi anlama ve anlamlandırma sürecinde kamusal alanların uygunluğu, yürünebilirliği ve yaşanabilirliği gibi özelliklerini dikkate alan farklı yaklaşımlar araştırmacılar tarafından ele alınmıştır. Lynch’e göre çevresel kalite, özünde barındırdığı mekanın kimliği olgu- suyla “çekicilik” kavramına dayanmaktadır. Bu cazip bölgeler, düğümler, nirengi noktaları gibi özellikler, yalnızca yürüyerek algılanabilecek olan yaya hareketliliğine bağlıdır (Lynch,1988).
Erişilebilirlik olgusu, yaya hareketliliğine bağlıdır. Yaşadığımız günlük hayat aktiviteleri olarak, ticaret, sosyal ilişkiler veya mekanın barın- dırdığı mimari özellikler sokak mekanlarında geçmektedir. Bu yüzden, mimari kalite ve kentsel alanlardaki kamusal mekanların kalitesi bu yaya hareketliliğinin sürdürülebilir olmasında önemli rol oynamaktadır. Kamusal alanlar, hem ekonomik hem de sosyal bağlamda ilişkilerin yüksek olmasında önemli rol oynamaktadırlar. Özellikle yerleşim mekanının turistik özellikleri üzerinden tartışılıyorsa, o yerleşimin, ekolojik, ekonomik ve kültürel özgünlükleri yerin sürdürülmesi adına önem taşımaktadır. Bu yüzden, yeşil alanların ve kamusal mekanların kalitesi ekonominin devamlılığını sağlarken, kamusal alanlar bütün olarak, sokakların en çok bütünleştiği noktalarda sosyal ilişkilerin temel tetikleyicisi rolünü üstlenirler. Ama asıl soru, bü- tünleşme değeri yüksek sokakların, arazi kullanım şekilleri de önemli yer tutar mı sorusunun aranmasıdır.
Mekan Dizimi teorisinden bildiğimiz sonuca göre; yürünebilirlik indeksi, çok açık şekilde, yoğun arazi kullanımı olan merkezlerde veya bölgelerdeki hareketi etkilemektedir. Ama aynı zamanda, insan davranışlarından elde edilen tecrübe ile, “hareketin, mekanın kalitesi ve yapılanma şekillerinden daha çok etkilendiği” vurgulanmaktadır (Hillier ve Hanson,1984).
Çalışma alanı olarak seçilen İstanbul Prens Adaları, tarihsel arka planı, özgün mimari kimliği ve binaları çevreleyen meydanlar ve yeşil alanlarıyla araştırma için ideal bir yerleşimler bütünüdür. Bu adalarda, kamusal alanlardaki çevresel kalitenin, morfolojik yapı ve fonksiyonel çok boyutluluk gibi veriler üzerinden, yaya erişilebilirliği analiz edilmiştir.
Bu adaların morfolojik değerlendirmeleri kentsel-kırsal kamusal alanlardaki yaya hareketliliği hakkında önemli ipuçları verebilirler. Mekan Dizimi yönteminin en önemli analiz metodu olan bütünleşme (integration) analizleri, hareket örüntüsünün nedenlerini anlamada önemli bir çıkış noktası olacaktır (Hillier ve Stutz,2005). Bu araştırma, tipi Mekan Dizimi yöntemi analizleri üzerinden Prens Adaları’nı anlamaya çalışırken, adalar gibi kırsal özellikleri yoğun yerleşimlerin sürdürülebilir yerleşimler olmaları arkalarında yatan çevresel etkilerde anlaşıl- maya çalışılmıştır.

“Water”, the main signifier of Istanbul had different meanings for the city specifically starting from Halic (also known as the Golden Horn) to the Bosphorus. During the long period of urbanization, Halic became the backbone of integrated historical sites that encounters different morphologic characteristics. Despite deep cultural, social and geographical roots integrating its identity with the water, today Istanbul’s city centre is under the risk of turning its back on the waterfront because of currently planned spatial interventions. Lack of connections and flows are separating this vibrant city centre from the coastline. In this assessment, the spatial qualifications of the waterfront of Beyoglu Peninsula examined according to morphologic values in order to re-associate it with its hinterland. This assessment is aimed at determining how to integrate the waterfront into urban morphology through using the basic information obtained from spatial questioning and examining the mappings of urban corridors and the desire of flows.

Özet: Günümüzün bilgilerine göre, 8500 yıllık köklü geçmişe sahip olan İz-mir kenti, çok önemli bir stratejik ve jeopolitik konuma sahiptir. Bu durum kentin her zaman büyük bir şehir olarak varolmasına olanak sağlamıştır. Tarihsel süreçte pekçok uygarlığa mekân olmuş olan kent, "çok katmanlı ve çok kültürlü" yapıya sahip olması ile de özellikli bir önem taşır. Çalışmanın amacı, İzmir'in tarihsel süreçte kentsel morfolojisini etkileyen ve kent için kırılma noktası oluşturan gelişim / değişimleri irdeleyerek ta-rihi dokular açısından gelecek projeksiyonunu tartışmaktır. Bu bağlamda çalışmada 19. yüzyıldan günümüze kırılma noktaları ele alınmaktadır. Kent kimliğinde çok önemli bir yer tutan "kıyı" ve "tarih" bağlamında konu araş-tırılmaktadır. Kentin tarihsel süreçteki değişimi haritalar, seyahatnameler, yazılı ve görsel arşiv belgeleri ışığında irdelenerek yorumlanmaktadır.-Tarihsel süreçte İzmir'de yaşanan doğal afetler (yangın, deprem ve salgın hastalıklar) kentin fiziksel ve sosyal yapısını nasıl etkilemiştir?-İzmir Demiryolları kentin gelişimini nasıl etkilemiştir?-Bu bağlamda 1922 Büyük İzmir Yangını'nın kentsel değişim ve tarihsel do-kulara etkileri nelerdir?-İzmir kıyı hattındaki değişimler, dolgu çalışmaları ve rıhtım yapımı kent al-gısını nasıl değiştirmiştir?-Yol yapım ve genişletme çalışmaları kentin gelişim ve büyümesine katkı sağ-larken, önemli tarihsel odakların ve yapıların yok olmasına neden oldu mu?-Planlama kararları kapsamında bazı yanlış kararlar alınmamış olsa idi, kentin kıyı silüeti korunabilir miydi? İzmir, gezginlerin ifade ettiği gibi "De-nizden bakıldığında Dünya'nın en güzel görünümünü veren kent" olarak kalabilir miydi?-Osmanlı dönemi imar çalışmaları kapsamında kentteki tüm dönem ve kül-türlerin yarattığı yapılara aynı şekilde sahip çıkıldı mı?-İzmir'de çeşitli antik eserlerin kısmen veya tümü ile yok olmasında farkın-dalığın ve koruma bilincinin eksikliği mi etkilidir?-1950 sonrasında köyden kente göç sonucu kentin nüfus ve alanının adeta katlanması ile ortaya çıkan plansız büyüme (gecekondulaşma) tarihsel do-kulara nasıl etki etmiştir?-Tarihsel süreçte tarihi çevrelere çok katlı yapılaşma izni verilmesi bu doku-ların bir bakıma "KORUMAMA" kararı mıdır?-İlke kararları ile gündeme gelen 2. Grup uygulamalar tarihi dokuları nasıl etkilemiştir?-Liman Arkası Bölgesi'nde (Bayraklı) çok katlı yapılaşma kararı (gökdelenler) alınmasının kent silüetine ve tarihi dokulara etkisi nasıl değerlendirilebilir?-Kentsel Dönüşüm uygulamalarının kentin değişim ve gelişimine, tarihsel dokulara etkisi nasıl yorumlanabilir?-Son dönemlerde yerel yönetimlerin kentin tarihi yapı ve dokularına, arke-22

Levent bölgesinin, ilk konut projelerinin uygulanmaya başladığı süreden bugüne 70 yıl içerisinde mahalle projeleri ve büyük ölçekli konut  projeleri, imar planları ve sonrasında parsel ölçeğinde plan revizyonlarıyla yapılaşarak dönüştüğü görülmektedir. Bu süreçte, kentsel ekosistemi tanımlayan doğal niteliklerin parçalanarak birbirinden ayrışrılmasına sebep olan mekânsal müdahalelerle, daha önce bölgeyi tanımlayan ve kimliklendiren bütünleşik vadi sisteminin okunması, neredeyse olanaksız hâle gelmişr. Bildiride, niteliğini büyük ölçüde kaybetmiş bu doğal sisteme ait potansiyellerin tespit edilerek yeniden değerlendirilmesi hedeenmişr. Çalışmanın yöntemi, ken bir ekolojik sistem olarak gören metabolik yaklaşım çerçevesinde ele alınmış; morfolojik analiz yoluyla, yapısal değişimin günümüzde ulaşğı durumun tespi üzerine kurgulanmışr. Coğrafyanın temel bileşenlerini oluşturan topoğrak veriler, yeşil ve mavi sistemler ile insan yapısı müdahaleler çerçevesinde, kentsel sistemin dengesi tarşılmaktadır. Bu kapsamda Levent bütünleşik vadi sisteminde topoğrafya ve ekolojik sistemlerin ortaya koyduğu potansiyeller ve mevcut yapılı çevrenin birbiri üzerindeki etkisi belirlenerek, planlama sürecine girdi oluşturmak üzere coğra verilerin yeniden değerlendirilme olanakları ortaya konmaktadır.

Özet Bu araştırma, içerdiği özgün mekansal örüntüler çerçevesinde, yüzyıllardır canlılığını yitirmeyen bir ticaret merkezi olan, İstanbul Hanlar Bölgesi'nde yapılmıştır. Han yapıları 15. yüzyılda ticaretin artması ile ortaya çıkmıştır. Yaygın işleviyle dönemsel konaklama yapısı olan kervansaraylardan farklı olarak Osmanlı döneminde büyük kentlerde, bir yandan konaklama diğer yandan yapım ve üretim işlerine sahip " şehir içi hanları " ortaya çıkmıştır. (Benli, 2007 sf.10) Liman kenti olan İstanbul Suriçi adı verilen Tarihi Yarımada bölgesinde yoğun olarak han yapılarının yapıldığı görülür. Bu bölgeye Hanlar Bölgesi adı verilmiştir. Çalışmada, mekansal oluşum, ticaret gibi çekici fırsatlar ve arazi eğimi gibi topolojik etkileri açıklayan Mekan Dizimi (Space Syntax) yöntemi kullanılmıştır. Yaya hareketliliği ve kent ızgarası arasındaki ilişkileri anlamada açıklayıcı bir metot olan bu yöntemle bölgedeki mevcut yaya hareketliliği tespit edilmiş, fizik mekan ve doğal çevrenin hareketliliğe etkilerini belirlemek amacıyla bir dizi değişkenle karşılıklı olarak değerlendirilmiştir. Kültür, mekan, coğrafya gibi yerleşimleri özgün kılan olguların belirleyici etken olduğu bu yöntemde, geleneksel çevrelerdeki davranış şekilleri örnek olarak alınır. Geleneksel yerleşmeler fiziksel kurgu açısından başarılı birer ara yüzdürler. Analizlerin başarısı hangi katmanlarda nelerin doğru veya yanlış olduğunu açıklar. Bu bağlamda çalışmanın amacı, geleneksel ticaret bölgesindeki yaya hareketliliğine bağlı olarak, mekanın insanları hangi noktalarda bir araya getirdiğini, bu mekanları çevreleyen yapıların ve topolojik özelliklerin parametrelerini anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmak olacaktır. Abstract This research was carried out in Istanbul Inns Region, a trade center that has not lost its vitality for centuries, in the context of its original spatial patterns. Inn structures emerged with the increase of trade in the 15th. Century. Unlike caravansaries, which have a periodic structure of accommodation, they have "City Inns" in the big cities during the Ottoman period, with accommodation on one hand and manufacturing and production on the other. (Benli, 2007, pg.10) It is known that the Inn buildings were made intensely in the historical peninsula area called Istanbul inner walls, which is the port city. This region is called Inns Region. In this research, the Space Syntax method has been used, which explains topological effects such as land slope, spatial formation, attractive opportunities such as trade. With this method, which is an explanatory one of understanding the relationship between pedestrian mobility and the urban grid, the existing pedestrian mobility system in the region has been determined to define the spatial and natural cycle effects on mobility what have been assessed methodologically with a number of variables. In this method, original fragments, of behavioural patterns in traditional environments are taken as an example where settlements such as culture, space, and geography are the determining factors. Traditional settlements are successful interfaces in terms of their physical structures. The success of this analyse is to reveal in what layers they are correct or wrong. In this context, the purpose of this research intends to understand, where and how the space brings people together according to the pedestrian mobility in the traditional commerce zone, and to understand the parameters of structures and topological features surrounding these spaces.

19. yüzyılda kentlerin tarihi ve fiziki oluşumları incelenerek kentsel mekân kavramı farklı disiplinler bağlamında tanımlanmıştır. Kentsel mekânda meydana gelen form değişikliklerini konu alan kentsel morfoloji, kentlerin fiziki yapısına dair değişimleri bilimsel yöntemlerle açıklarken, her kentin sahip olduğu tarihi ve sosyolojik yapıyı da bağlam olarak ele alır. Çalışmanın ana amacı Adana tarihi kent merkezinde bulunan Abidinpaşa Caddesi’nin 1938 ve 2018 yılları arasındaki fiziki formunun evrimini incelemek ve değişim ardındaki etkenleri tespit etmektir. Çalışma aynı zamanda, çok katmanlı yapısı dolayısıyla üzerinde birçok nitelikli yapının bulunduğu tarihi caddenin fiziki durumuna dair bir belgeleme çalışmasıdır. Bu amaç doğrultusunda harita, çizim ve
gazete arşivleri kullanılarak M.R.G Conzen ve Gianfranco Caniggia’nın geliştirdiği morfolojik analiz yöntemleri kullanılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda Roma Dönemi’nden bugüne kadar var olduğu düşünülen Abidinpaşa Caddesi’nin, 1938’den 2018’e gelene kadar sokak dokusu
ve ada-parsel ilişkisi bağlamında büyük ölçekli değişime uğramadığı, ancak binaların fonksiyon, nitelik ve kat yükseklikleri açısından değiştiği tespit edilmiştir.

Sanayi Devrimi ile birlikte ivme gösteren kentsel gelişme, özelikle 21. yüzyılın ilk yarısı ile birlikte gerek fiziksel form olarak gerek nüfus yoğunluğu açısından katlanarak büyümeye devam etmektedir. Özellikle ulaşım sistemlerindeki iyileştirmeler ve yanı sıra özel araç sahipliliğinin artması sonucu erişilebilirliğin artması kentlerin yayılmasını engellenemez hale getirmiştir. Yayılarak büyüyen kentler kır ile birleşmeye başlamış, kırsal doku içerisinde kentsel alanlar ve ticari merkezler oluşmuştur. Yoğunlaşan ve kalabalıklaşan kent merkezinde yeteri kadar açık alan, kentsel donatı ve alışveriş merkezleri gibi imkanları bulamayan kentliler, kentsel rantın görece düşük ama kentsel hizmetlerin görece yüksek olduğu (ya da yükselmesini tahmin ettikleri) çeperdeki yeni yerleşme alanlarını tercih etmeye başlamıştır. 21. yüzyıldaki kentsel formun oluşmasında karşımıza çıkan en belirleyici biçimlerden birisi kentlerin bu yayılmacı karakterdir. Mersin kenti de özellikle 20. yüzyılın sonlarına doğru yayılmacı bir karakter sergileme başlamıştır. Önceleri kısıtlı bir kentsel alan içerisinde yoğunlaşan ve yayılan kent, daha sonraları sıçramalı bir şekilde D-400 karayolu boyunca belirli merkezlere ilerlemiş ve bu merkezler arası zamanla dolarak lineer bir kent formunu kazanmıştır. Mezitli ilçesi Mersin kentinin lineer gelişiminde kente eklemlenen ve kuzey kısımlarda gelişim sürecini halen devam ettiren bir parçadır. Mersin kent merkezinin geliştiği ve yerleşmenin ilk alt merkez olarak ortaya çıkan Pozcu'ya sıçradığı dönem olan 1960'larda kırsal bir yapı sergileyen ve Mersin'in mesire yeri olarak bilinen yerleşme, 1970'lerin sonundan itibaren ikinci konut gelişimi ile yeni bir kentsel form oluşturmaya başlamıştır. 1970 öncesi kırsal yerleşme olması, mücavir alan dışında kalması gibi nedenlerden ötürü imar planı bulunmayan ilçede ilk kentsel nitelikli yapılaşma ifraz uygulamaları ile başlamıştır. 1980'lerde ivme kazanan ve Batı İçel Kıyı Kesimi Turizm Planı ile desteklenen ikinci konut ve tercihli turizm yerleşmeleri kırsal bir yapı sergileyen çalışma alanında ciddi morfolojik değişimleri de beraberinde getirmiştir. Geniş kadastral parsellere yerleşmiş meyve bahçeleri içerisindeki 1-2 katlı evlerden, ifraz ile bölünmüş küçük parsellere yerleştirilmiş apartman yapıları ve düzenlenmiş geniş imar adaları içerisinde çok katlı çoklu bloktan oluşan site tipi yapılaşma düzenine geçilmeye

Kentsel biçimlenmeye ilişkin tartışmaların
çoğalması ve görünürlük kazanmasında önemli
rol oynayan Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma
Ağı Kentsel Morfoloji Sempozyumu’nun üçüncüsü
geçtiğimiz aylarda yapıldı. Bu yıl pandeminin
etkisi ve ‘katkısıyla’ çevrimiçi gerçekleştirilen
sempozyum, çok daha uzak noktalardaki
ilgililerle buluşma imkanı buldu. Sempozyumla
ilgili ayrıntılı bilgi almak ve oturumların bazılarına
ulaşmak için etkinliğin web sitesi ziyaret edilebilir:
kentselmorfolojisempozyumu2021.wordpress.com

Özet Günümüzde, mimarlık, planlama ve tasarım alanlarında peyzaj kavramı, hala, yaygın olarak, dokunulmamış doğa ile eşleştirilmekte ve kültür ve kente ilişkin tartışmalardan uzak tutulmaktadır. Bu makale, 1980'lerden sonra yankı bulmuş tarihçi ve kültürel coğrafyacı John Brinckerhoff Jackson (1909-1996)'ın "Concluding with Landscapes" (1984) makalesi üzerinden peyzaj kavramının çağdaş ve melez yaklaşımlarını gündeme getirmeyi amaçlamaktadır. Jackson, günümüz peyzajlarını, kentsel-kırsal, doğal-kentsel gibi zıtlıklar üzerinden ya da yeşil alan, yerleşim, orman alanı, endüstri gibi genel işlevsel ayrımlar üzerinden tanımlamak yerine, peyzajın üretim biçimleri üzerinden kategorize etmektedir. Bu makale, İzmir kentinin peyzajlarını, Jackson'ın verneküler peyzajlardan modern ve çağdaş peyzajlara kadar uzanan peyzaj sınıfları çerçevesinden değerlendirmektedir. Bu çalışma, İzmir peyzajlarını değerlendirmek için, hava fotoğraflarını, İzmir kentinin kentleşme süreçlerine dair literatür taramasını ve gündelik hayatı belgeleyen fotoğrafları ve gazete haberlerini bir araya getirmektedir. Çalışmanın sonucunda, İzmir kentindeki peyzajın üretim biçimi, Amerikan kentinde yaşanan dönemlerle eşleşmemesine rağmen, birinci, ikinci, üçüncü peyzajların yine de bir arada üretildiği ortaya koyulmuştur. Peyzajların bu yöntemle analizi, planlama, mimarlık ve peyzaj tasarımı alanlarında, peyzajı, peyzaj-insan ilişkisi perspektifi üzerinden daha bütüncül bir çerçeveden değerlendirmemize, peyzajın üretimindeki aktör ve etkenleri ayırt etmemize ve yeni müdahale araçlarımızı bu bütüncül perspektiften geliştirmemize olanak sunmaktadır. Anahtar kelimeler: kültürel peyzaj, peyzaj sınıflandırması, birinci-ikinci-üçüncü peyzajlar, İzmir peyzajları. Abstract Today, the concept of landscape is yet paired with "nature" or kept away from the discussions related to culture in the fields of architecture, planning and design. This paper aims to reveal contemporary and hybrid understandings of landscape by focusing on historian and cultural geographer John Brinckerhoff Jackson's (1909-1996) article "Concluding with Landscapes" (1984) that found reflections especially by the 1980s. Rather than classifying landscapes through dual oppositions such as urban vs rural, natural vs rural or through functional classifications such as green space, settlement, forest, industry, Jackson attempted to classify recent landscapes in terms of how they were constructed. This paper evaluates İzmir's landscapes through Jackson's landscape classification extending from vernecular to modern and contemporary landscapes. To analyze İzmir's constructed landscapes, this paper gathers satellite images of İzmir, literature review on İzmir's urbanization processes and newspaper news and photographs proving knowledge about daily life of the city. The paper synthesizes that even though the periodization of urbanization processes of American cities do not match with İzmir's urbanization periods, yet first, second and the third landscapes were simultaneously produced in İzmir city. This analysis would provide a comprehensive framework to analyze landscapes through human-landscape relationship perspective in the fields of planning, architecture and landscape design; to differentiate between agents and factors effecting construction of landscapes and to develop new intervention methods to landscapes with a comprehensive framework.

Cities have been shaped by the nations they are part of, geography , traditions, needs of societies, and architectural and planning trends. Different forms and structure of cities have emerged through the historical process. Physical elements that compose the different forms of cities differentiate each city from the other. From the beginning of the 20th century, the change in approach to the production mode of the built environment, development of technology, and standardization of the urban space have caused the production of similar urban environments and have resulted in the loss of urban character. According to José Luis Sert (1956), in all the cities considered to be beautiful , the unity of harmonious structures, the inter-scale harmony, the continuity of the urban character, and the human scale were taken as the basis. Lynch (1960) claims that the homogeneous spaces with harmony and texture will gain meaning within a certain continuity. He also mentions the importance of urban character. According to Cullen (1961), features such as color, texture, uniqueness, and bringing the user together characterize the urban space and make the place unique. Considering these approaches and the dynamic structures of cities, the question of how the existing urban character is formed through different processes emerges. In this study, which aims to present a theoretical and methodological framework on the definition, formation , and analysis of change in urban space, the formation of urban character will be discussed. Questions such as what makes a place unique, what makes it different from other places, and what causes changes in urban character will be explored. Urban morphology and town-plan analysis developed by Conzen, which aid the analysis of changes in urban space through different peri-ÖZ Kentler; coğrafyalarına, ülkelerine, toplumların gelenek ve ih-tiyaçlarına, farklı mimari ve planlama akımlarına göre şekillen-miştir. Tarihsel süreçte kentlerin yapısı farklı şehirlerde farklı biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Fiziksel öğelerin farklı biçimler-de bir araya gelişi bu farklılıkları oluşturmakta ve kentleri birbi-rinden farklılaştırmaktadır. Yirminci yüzyılın başından itibaren, yapılı çevrenin üretim biçiminde değişen yaklaşımlar, gelişen teknoloji, kentsel mekânda standartlaşma ve yapılı çevrenin tek-tipleşmesi; kentsel mekâna özgü karakterin kaybolmasına ve benzer kentsel çevreler oluşmasına neden olmuştur. José Luis Sert'e (1956) göre, güzel olarak değerlendirilen kentlerin hepsinde, bütünü meydana getiren yapıların uyumluluğu, ölçek-ler arası uyum, kentsel karakterin devamlılığı ve insan ölçeği temel alınmıştır. Lynch (1960) ise, uyumlu ve homojen mekan-ların belli bir devamlılık içinde anlam kazanacağını savunmak-ta, ayrıca kentsel karakterin öneminden de bahsetmektedir. Cullen'a (1961) göre ise; renk, doku, eşsiz olma ve kullanıcıyı bir araya getirme gibi özellikler, kentsel mekâna karakter ka-zandırmakta ve mekânı eşsizleştirmektedir. Bu yaklaşımlardan ve kentlerin dinamik yapısından yola çıkarak, mevcut kentsel karakterin farklı süreçlerde nasıl oluştuğu sorusu ortaya çık-maktadır. Kentsel alanda değişimin tanımı, oluşumu ve analizi üzerine teorik ve metodolojik bir çerçeve sunmayı amaçlayan bu çalışmada, kentsel karakterin oluşumu tartışılacaktır. Bir yeri benzersiz kılan, onu başka yerlerden farklı kılan ve kentsel karakterin değişmesine neden olan sorular cevaplanmaya çalı-şılacaktır. Araştırmanın yöntem bölümünde, kentsel mekânın farklı dönemlere ait değişimini analiz etmeyi sağlayan kentsel morfoloji bilimi ve Conzen tarafından geliştirilen "kent plan Planlama 2019;29(2):129-146 |

https://acikradyo.com.tr/podcast/229408  Açık Radyo'da Sudan Gelen programında Akgün İlhan'ın konuğu olan Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Üniversitesi Mimarlık Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Ebru Bingöl ve Kelle Koltukta ajansının sahibi Erinç Ulusoy,  Antakya'nın 4000 yıllık su tarihi üzerine ve dünyadan diğer su hikayelerini birleştiren Flow Tales/Akış Hikayeleri projesi üzerine konuştular.

Günümüzde kentlerin kimliklerini kaybetmesi, kentlerin strüktürünün, kentsel kullanımının, mimari çeşitliliğin, tartışılmasını gerektirmiştir. Bu ilişkileri açıklamak amacıyla morfolojik bir metot olan Mekân Dizimi (Space Syntax) yöntemi 1970'lerde Bill Hillier ve çalışma arkadaşları tarafından kentsel ve mimari ölçekte çalışmaları araştırmak için geliştirilmiş bir yöntemdir. Bu yöntemle birlikte hareketlilik ve arazi kullanımı arasındaki ilişkiyi mekânsal kalite ile birlikte değerlendirebilmek adına bir sağlama yapmak amacıyla "Yol Bulma" (Wayfinding) yöntemi de kullanılmaktadır. Bu araştırmada çalışma alanı seçilen Kadıköy bölgesinde mekân dizimi ve yol bulma metotları kullanılarak, analizler yapılmıştır. Kadıköy'de yayaların en fazla kullandıkları sokaklar her iki yöntemle analiz edilerek kullanım nedenleri ve mekânların fiziksel özellikleri tartışılmıştır. Ayrıca Kadıköy'ün tarihsel süreçteki morfolojik yapısının sentaktik incelemeleri de yapılarak güçlü aksların devamlılığı ya da değişim nedenleri tartışılmıştır. Sonuçta; kentsel mekânın kullanıcıları, en çok tercih edilen, en uzun görüşe sahip, en güvenli, mekânsal kalitesi en iyi olan ve kentin en fazla bütünleşmiş yolları kullandıkları tespit edilmiştir.