Ostpreussen

Leszek Wawrykiewicz, Magdalena Skarżyńska-Wawrykiewicz: Dwa gotyckie dzwony a kwestia datowania średniowiecznego kościoła fundacji Bażyńskich w Leszczu
W przypadku gotyckiego kościoła Świętej Trójcy w Leszczu, jak przystało na kościół średniowieczny, niewielu rzeczy można być do końca pewnym, a szereg kwestii badawczych dotyczących jego powstania wciąż pozostaje sprawą otwartą. Przeprowadzenie wielokierunkowych analiz możliwie szerokiego kontekstu historycznego oraz społeczno-kulturowego pozwala nam jednak formułować istotne pytania odnoszące się do dziejów budowy i wyposażenia tej świątyni oraz już dziś stawiać pewne hipotezy, których weryfikacja zapewne będzie możliwa w niedalekiej przyszłości, wraz z postępem badań nad sztuką i architekturą ziem zakonnych w Prusach.
Budowę obecnej murowanej świątyni w Leszczu (Heselicht, Heselecht) należy wiązać z rodziną von Baysen – Bażyńskich. Pierwszy jej przedstawiciel, Peter von Baysen, stał się właścicielem tych dóbr pod koniec XIV wieku. To w Leszczu, w odziedziczonym po ojcu majątku, miał swą siedzibę rycerz pruski Johannes von Baysen – Jan Bażyński (około 1390–1459), działacz antykrzyżackiego Związku Pruskiego, poseł na dwór króla polskiego, skutecznie zabiegający w 1454 roku o przyłączenie Prus do Korony. Niekompletny stan zachowania średniowiecznego kościoła w Leszczu utrudnia dziś analizę porównawczą i ustalenie czasu powstania budowli. W artykule omówiono więc zagadnienie datowania średniowiecznego kościoła. Zwrócono uwagę na możliwości płynące z analizy kontekstu historycznego oraz zachowanego wyposażenia i wystroju malarskiego średniowiecznej świątyni, mających istotne znaczenie w kontekście problematyki datowania budowli. Na podstawie analizy dwóch średniowiecznych dzwonów zachowanych na wieży kościoła, a także znanych faktów z życiorysu Jana Bażyńskiego, ustalono, że budowa gotyckiego kościoła w Leszczu z murowaną wieżą od zachodu musiała nastąpić w pierwszej ćwierci XV i zapewne na początku drugiej ćwierci XV wieku – najprawdopodobniej w latach 1422–1431 – została ostatecznie ukończona. Analiza gotyckich malowideł odsłoniętych we wnętrzu nawy była kolejnym elementem umożliwiającym datowanie średniowiecznej świątyni.
Mimo wieloletnich badań oraz niewątpliwych osiągnięć historii sztuki, ustalenie lub też uściślenie czasu powstania wielu średniowiecznych budowli wciąż pozostaje aktualnym i podstawowym postulatem badawczym. Wpływ na ten stan rzeczy ma oczywiście zróżnicowany stopień zachowania budowli średniowiecznych, a także szczątkowy stopień zachowania dokumentów źródłowych, zwłaszcza w odniesieniu do ziem zakonnych w Prusach. Z tego względu w kwestii datowania zabytków architektury średniowiecznej niezwykle istotny okazuje się kontekst – historyczny, społeczny, kulturowy, gospodarczy. Przykład gotyckiego kościoła w Leszczu pokazuje, że nowe ustalenia, interesujące z naukowego punktu widzenia, można uzyskać nie tylko na podstawie klasycznych badań archiwalnych, badań historyczno-architektonicznych, badań konserwatorskich oraz technologicznych, badań archeologicznych, czy analizy dendrochronologicznej. W datowaniu zabytków architektury średniowiecznej z pomocą mogą nam przyjść także: kampanologia, numizmatyka, epigrafika (czy też, jak chce Krzysztof Maciej Kowalski, epigrafika kampanologiczna), ikonografia, ikonologia, a także genealogia.

Magdalena Skarżyńska-Wawrykiewicz, Leszek Wawrykiewicz: Medieval carpentry structures of the southern wing of the Warmia Chapter Castle in Olsztyn. Contribution to the history of the castle
The article presents the results of an analysis carried out during the renovation of a roof of the southern wing of the Warmia Chapter in Olsztyn in the years 2013-2014. The renovation of the castle wing roof provided us with the possibility to freely access normally inaccessible places and an opportunity to analyse the form and rules of carpentry structures found in this part of the castle, that is, a roof truss and frame walls from around 1429, including the stock-taking of carpentry joints that are not visible after the structure assembly. Since it was impossible to carry out a conservation analysis of carpentry structures in isolation from the context they are situated in, the research conclusions often have a broader scope and concern the history of the entire southern wing.
The example of the Olsztyn castle presented in the article shows a significant role of analyses of historical carpentry structures in chronological order and studies of architecture and construction monuments. Historical and architectural studies of historic carpentry structures, covering a typological analysis of the structure, along with an analysis of carpentry joints, assembly signs, traces of processing and other traces and distinguishing marks, e.g. inscriptions, as well as comprehensive archival studies allow chronological breakdown of the sole carpentry structure and determination of relative chronology and stratification of the entire historic building, usually subject to conversions and reconstructions over centuries. As we can see on an example of the discussed monument, studies of historical carpentry structures can often contribute to targeting architectural studies of the entire object, representing a point of departure for stratification of the entire building in many cases.
Researchers have not paid much attention to wooden structures of the Olsztyn Castle. As we can speculate, a frame structure of the southern wing yard wall with a secondary masonry work could have been beyond the awareness of castle users and researchers. The level of complexity of frame structures of walls erected along with mezzanine floors and a structure of roof truss attests to the fact that the wooden structure of the granary was erected one of the highly qualified carpentry workshops, established and functioning in the Teutonic Knights state in Prussia in the 14th and 15th centuries under the influence of settlers coming from the West.
Broader studies of the typology of medieval frame structures on the territory of former Prussia, especially those applied in secular construction, are seriously hindered due to the low number of preserved fachwerk walls to our times. Therefore, we should all the more indicate the need for preparing detailed documentations and analysing all relics of ancient frame structures, even those – or perhaps especially those – hidden behind subsequent masonry work, which was attempted at demonstrating on the basis of an analysis of medieval carpentry structures of a former granary in the southern wing of the Olsztyn fortress.
It is not for the first time that it turns out how important the performance of scientific research during the construction investments carried out in an architecture monument is for its preservation. Not only does it allow us to become familiar with its structural transformations and supplement previous knowledge, but also to verify previous findings. Such simultaneous continuation of scientific research can often influence the construction process itself, allowing potential corrections of initial investment assumptions for the benefit of the monument’s value. As regards the roof of the southern wing of the Olsztyn Castle, the research influenced, among others, the scope and method of conducting carpentry works and the type of reconstructed roof covering. No pre-investment architectural studies carried out at an object that is continuously used cannot contribute to the collection of such a large amount of information about a given monument, as regular, careful supervision exercised by persons with appropriate qualifications, carried out during renovation works.

https://ochronazabytkow.nid.pl/numery/ochrona-zabytkow-2-2015/

The article is devoted to Schönwarling/Skowarcz and Dollkeim/Kovrovo-type crossbow fibulae with a long narrow foot and a full catch-plate, one of the most characteristic chronotypes of the Migration Period. The authors describe a number of specific construction features of the fibu-lae in the Sambian-Natangian culture area, which define their typological placement. Based on the results of a comparative analysis of prewar and modern archaeological sources, the authors propose an up-to-date specified chronology of these types. Contrary to the currently popular hypothesis, the analysed archaeological material in the Sambian-Natangian area does not demonstrate coexistence , but instead the smooth replacement of Schönwarling/Skowarcz fibulae by those of the Dollkeim/Kovrovo type in the transition phase D2/D3, i.e. about 430 AD.