Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση της αντίληψης και των πρακτικών του γλωσσικού καθαρισμού, ενός φαινομένου που εγγράφεται στο γενικότερο ζήτημα των αντιλήψεων και στάσεων απέναντι στη γλώσσα. Στην αρχή του άρθρου, προτείνεται ένας...
moreΣκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση της αντίληψης και των πρακτικών του γλωσσικού καθαρισμού, ενός φαινομένου που εγγράφεται στο γενικότερο ζήτημα των αντιλήψεων και στάσεων απέναντι στη γλώσσα.
Στην αρχή του άρθρου, προτείνεται ένας ορισμός του γλωσσικού καθαρισμού και επιχειρείται η περιγραφή των βασικών καθαριστικών πρακτικών. Θεωρούμε τον καθαρισμό ως μια μεταγλωσσική εκδήλωση, που στηρίζεται σε δύο συστήματα αντιθέσεων, μιας κοινωνικής και μιας γλωσσικής διαλεκτικής, που εκφράζονται, αντίστοιχα, από τα ζεύγη: «Eγώ – Άλλος» και «Σωστό – Λάθος». O καθαρισμός συνδέει τα δύο αυτά συστήματα αντιθέσεων με την πρακτική του, που είναι ο στιγματισμός: στιγματίζει αφενός μεμονωμένα στοιχεία του λόγου, αλλά και ολόκληρα ιδιώματα (π.χ. τη γλώσσα των νέων) και αφετέρου στιγματίζει μεμονωμένα άτομα, αλλά και ολόκληρες ομάδες ατόμων. Mε αυτό τον τρόπο ο καθαρισμός εγκαθιστά σχέσεις κύρους μεταξύ υψηλών και χαμηλών ιδιωμάτων, μεταξύ ανώτερων και κατώτερων χρηστών της γλώσσας.
Kοινοί στόχοι του καθαρισμού είναι οι ξένες λέξεις, οι νεολογισμοί, οι διαλεκτισμοί, τα κοινωνικά ιδιώματα. O καθαρισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Ωστόσο, ο καθαρισμός των ξενικών στοιχείων, ο εθνοκεντρικός καθαρισμός, αποτελεί μόνο μια υποπερίπτωση, που υπηρετεί πιστά την εθνικιστική ιδεολογία, και συχνά συνδέεται με την προσπάθεια δημιουργίας μιας εθνικής γλώσσας. Άλλα προϊόντα καθαριστικής πρακτικής είναι οι εκδηλώσεις γλωσσικής ευπρέπειας, που συμβαδίζουν με την πολιτική ορθότητα, καθώς και οι λέξεις ταμπού που δημιουργούν ευφημισμούς. O ίδιος μηχανισμός υπάρχει και στον εθνοκεντρικό καθαρισμό: η ξένη λέξη λειτουργεί ως λέξη ταμπού, η οποία επιχειρείται να αντικατασταθεί από έναν ευφημισμό, δηλαδή ένα μεταφραστικό δάνειο (πβ. αυτεπίστρεπτον αντί για μπούμεραγκ).
O καθαρισμός είναι ασφαλώς προϋπόθεση της ρυθμιστικής γραμματικής. Ωστόσο, και η νεότερη θεωρητική γλωσσολογία έχει θεωρηθεί, κυρίως από τους κοινωνιογλωσσολόγους (εξαιτίας της ενασχόλησής της με τη γλώσσα/langue ή τη γλωσσική ικανότητα), δέσμια καθαριστικών προτύπων.
Mε βάση διάφορα ταξινομικά συστήματα καθαριστικών αντιλήψεων, που συζητά ο G. Thomas, υποθέτουμε ότι ο καθαρισμός στην Eλλάδα ορίζεται από τα εξής χαρακτηριστικά: ξενοφοβικός στο ερέθισμά του, συντηρητικός στην αντίδρασή του, αναδρομικός στις επιλογές του, παιδαγωγικός στην εφαρμογή του, ασυνεχής στις εκδηλώσεις του και, τέλος, ήπιος στην έντασή του.
