Roma Hukuku

Akit kavramına Roma Hukukunda contractus veya conventio denilmekteydi. Buna göre karşılıklı ve hukuki sonuca yönelmiş irade beyanlarının birleşmesi ile akit yani Romalıların değimi ile "düğüm"  kurulmuş oluyordu.  Roma döneminde ,modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi akitler borç doğurucu en önemli kaynağı teşkil etmekteydiler.  Akitler iki tarafın hukuki iradelerinin birleşmesi ile kurulacağı gibi çok taraflı hukuki ilişkilerin kurulması ile de ortaya çıkabilmektedir

ÖZET

Roma’da aile babasının hâkimiyeti altında bulunan ve ona bağlı olan kişilerin oluşturduğu aileye, “familia” deniyordu. Bu kurumun fertlerinden birisi de Romalı kadınlardı. Romalıların gözünde kadın her ne kadar toplumun oluşumu için aileyi oluşturan ve devamlılığını sağlayan en büyük etken olarak görülmüş olsa da etki alanı maalesef ki daha fazla yayılmamıştır. Toplum içinde büyük saygı duyulan, çocukların eğitiminde önemli olan ve evin çekip çevrilmesindeki en büyük sorumlu olan kadın maalesef ki kamusal alanda dezavantajlı konumda kalmıştır.  Augustus dönemlerinde çıkarılan Lex de Maritandis Ordinibus, Lex Iulia de Aldulteris Coercendis, Lex Papia Poppea gibi kanunlar dışında kadınların hukuksal alandaki haklarına dair gelişmeler yaşanmamıştır. Bu kanunlar da kadınlar üzerinde düzenlenen kurallar daha çok Roma toplumundaki değişen sosyal yapı ve aile yapısının buna bağlı olarak toplum yapısının değişmesi sonucu çıkarılmıştır. Kadınlar erkeklere göre ikincil alt konumda yer almıştır. Hukuk alanında olduğu gibi, Roma döneminde genel de ev işlerinde yün eğiren, dokuma yapan, süt sağan, su taşıyan kadınlar, erkeklerin hak sahibi olduğu çoğu mesleği edinememiştir. Kadınlar genel olarak ebelik, sütannelik, rahibelik, dansözlük, ağıtçılık, kâhinlik, kuaförlük, bakıcılık, masözlük gibi meslek alanlarında görülmüşlerdir. . Romalılarda en yaygın görülen mesleklerden birisi ise fahişelik olmuştur. Fahişelik  hamam, taverna, özel konutlar ve Lunapar adı verilen genelevlerde görülmüştür. Roma kadınlarının başlıca giysileri Stola, Tunik ve Palla olmuştur. Bu giysilerin ham maddeleri ise genel olarak yün, keten, ipek ve pamuktur.

Anahtar Kelimeler: Roma, Kadın, Aile, Hukuk, Fahişelik, Kölelik, Giysi

Alacak temliki kurumu, özellikle ekonomik hayatın hızla gelişimi aşamalarında zamanla kendisine duyulan ihtiyaç artarak vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir. Ekonomik hukukî ilişkilerde bazı karışıklıkları azaltan, kişilerin elinde bazen bir kredi haline gelen ve bu yönüyle zamanla büyük hacimli ticari faaliyetlerde bir temel teşkil eden bir kurumdur. Bu çalışmamızda ilk olarak alacak temlikinin kavram olarak ne olduğu ve Türk hukuk sistemindeki yeri üzerinde durulacak, daha sonra hukukî özellikleri ve buradaki bazı tartışmalar yansıtılacaktır. Devamında hangi amaçlarla başvurulmasına bağlı olarak bu kurumun çeşitleri ve daha sonra her hukukî işlemde olduğu gibi bu işlemde de bulunan kurucu unsurlar nazara verilecektir. Bu ilk kısmın ardından bu kuruma olan ihtiyacın başlarda nasıl karşılanmaya çalışıldığı ve nihayetinde bu kurumun nasıl doğup geliştiği, bu zamandaki birçok devletin hukuk sisteminin ve kanunlarının temeli sayılabilecek Roma hukuku çerçevesinde değerlendirilecektir.

"Çağının insanı olan tarihçinin kullandığı demokrasi, imparatorluk, savaş, devrim gibi sözcüklerde, bugüne özgü anlam yükleri vardır (Carr, 1993’ ten aktaran Yalçın, 2000). Kimi zaman bu tür kavramlar, -günümüze özgü anlamlarıyla-, tarihsel figürlere yönelik değerlendirmelerin ana eksenini oluşturur. Tarihsel kişiliklerin hikayeleri günümüze, güncel saflaşma/kamplaşmalara paralel nitelendirmelerle birlikte yansır/yansıtılır ve tarihsel figürler bu nitelikler üzerinden sahiplenilir veya reddedilir. “Gracchus (Tiberius ve Gaius) Kardeşler (Gracchi)” için söz konusu “adlandırma” çabası; temelde, ılımlı/reformcu ve radikal/devrimci sıfatları üzerinden yürütülen tartışmayla kendini açığa vurmakta ve hikayedeki “olaylar”dan ziyade, tarihsel figürlerin saikleri/niyetlerini temel almaktadır. "

Marcus Tullius Cicero'nun, politika ve hukuk konusunda hevesli bir öğrencisi olan Marcus Caelius, İÖ 56 yılında, kariyerinde sağlam adımlarla yükseldiği bir dönemde, aniden, gasptan cinayete uzanan bir dizi suçlama ile karşı karşıya kalır. İddialar arasında, Caelius'un, İskenderiyeli filozof Dio'nun suikasti ile ilgisi olduğu ve bunu öğrenen eski sevgilisi Clodia'yı zehirletmeye teşebbüs ettiği de vardır. Mahkemede Caelius'un vekilliğini üstlenen Cicero, bu iddiaların tamamıyla, ayrılık acısı çeken bir kadının kurgusuna dayandığını savunur.(ARKA KAPAKTAN)

Günümüzde batı hukukunun temelini Roma hukuku oluşturur. Özellikle hukuk eğitimi alan herkes bilir ki özel hukukun kökeni Roma'da yatar. Ancak Roma hukukundan günümüze kalanlar sadece bunlarla sınırlı değildir. Roma hukuku olağanüstü halin kendine özgü bir uygulamasını da içinde barındırır. Olağanüstü hal, kökenleri Roma Hukuku'na dayanan, birkaç yüzyılda bir benzersiz uygulamalarla tarih sahnesine çıkan, çoğu zaman bir yönetim tekniği olarak başvurulan bir yoldur. Olağanüstü hal için önemli bir konu da kim tarafından neye karşı ilan edileceği sorunudur. Bu tehlikelerin ciddiliğine karar verecek makamın zaman zaman hukukun sınırında belki onun da ötesinde bir boşluk durumunda kendini bulduğu tarihte görülmüştür. Bu aracın neye karşı ve hangi nedenle kullanıldığı aynı zamanda bir demokrasi ve hukuk sorunudur. Tarih bize pek çok kez göstermiştir ki olağanüstü hal " halk düşmanı " ilan etme aracı olarak iktidarlar tarafından, muhalifleri bertaraf etmek için kullanılmıştır. Roma Cumhuriyeti'nde, devrim sonrası Fransa'da, Almanya'da Hitler ve İtalya'da Mussolini iktidarında olağanüstü hal örnekleri, kimi zaman halkın kimi zaman devletin kimi zaman da devrimin korunması bahane edilerek uygulanmıştır. Yazımda sadece Roma Cumhuriyeti'ndeki olağanüstü hal uygulamasına değinmekle yetineceğim. Tek başına bu örnek bile siyasal, hukuki ve ekonomik açıdan kapsamlı bir çalışmayı hak etmektedir. Ben bu yazıda konunun önce hukuki kısmına daha sonra tarihi kısmına değinerek teoriyi ve uygulamayı bir arada inceleyeceğim. Özellikle tarih kısmını daha detaylı anlatmamın, uygulamanın hangi siyasal ve ekonomik şartlar altında gerçekleştiğinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacağını düşünüyorum.

The aim of this article is to define the general principles related with damages done by animals in Islamic and Roman law and compare these two legal systems. Ourstudy mainly divided into two sections. The first section concerns damages by animals to cultivated lands; the second one concerns other damages. Additionally, in the third section both legal system are analysed with the combination of the contemporary legal
system showing the similarities and diffrences.

Bu makalenin amacı, İslam ve Roma hukukunda hayvanların yol açtığı zararlarla ilgili genel ilkelerin tespitini yaparak iki hukuk sistemini karşılaştırmaktır. İlgili konu, hayvanların ekinlere verdiği zararlar ve onların yol açtığı diğer zararlar olmak üzere iki kısımda analiz edilecektir. Ayrıca makalenin sonunda her iki hukuk sistemi modern hukuk bağlamında analiz edilerek benzerlik ve farklılık arz eden yönler tespit edilmeye çalışılacaktır.

ÖZ
Soybağı, çocuk ile ana babası arasındaki genetik bağı ifade eder. Bu nedenle tüm top-lumlarda olduğu gibi Roma toplumunda da soybağının kurulması, esas olarak kan bağı yoluyla olur. Çocuğun anası ile soybağının kurulması doğum yoluyla; babası ile soybağı-nın kurulması, ana ve baba arasında ius civile'ye göre geçerli bir evlilik bulunması ya da mahkemece verilecek bir babalık hükmü ya da legitimatio adı verilen Roma hukukuna özgü bir yol ile olur. Çocuk ile ana babası arasında soybağının kurulması, Roma hukukun-da derhal hısımlık ilişkisi oluşturmaz. Hısımlık ilişkisinin kurulması için çocuğun, baba patria potestas'ı altında olması şarttır. Soybağı ve hısımlık, çocuk ile aile babası arasında karşılıklı reverentia (saygı yükümlülüğü), karşılıklı bakım yükümlülüğü ve karşılıklı miras yükümlülüğü gibi hukuki sonuçlar meydana getirir.
Anahtar kelimeler: Soybağı, hısımlık, babalık davası, evlenme, legitimatio.

ABSTRACT
Genealogy refers to the genetic bond between the child and his parents. For this reason, as in all societies, the establishment of the genealogy in Roman society is mainly through blood. The birth of the child's mother and the motherhood through birth; the establishment of a paternity with his father, the existence of a valid marriage between the mother and father according to the local civilians, or the provision of a paternity to be given by the court or a way specific to Roman law called legitimatio. The establishment of a genealogy between the child and his parents does not immediately constitute a kinship relation in Roman law. In order to establish the relationship of kinship, the child must be under the patria potestas. Paternity and kinship have legal consequences, such as mutual reverentia between the child and the family, the obligation of mutual care and the obligation of mutual inheritance.
Keywords: Paternité, kinship relation, paternity case, marriage, legitimatio.

Roma hukuku kölelere hak ehliyeti tanımamıştır (D. 4.5.3.1: “Servile caput nullum ius habet”). Söz konusu hukuk sisteminde köleler özgür insanların malvarlığına dâhil olabilen şeyler (res) olarak değerlendirilmiştir. Ancak aynı zamanda insan oldukları için malvarlığına dâhil olabilen diğer şeylerden ayrı tutulmuşlardır. Roma hukukunda kölelerin durumu ayrıntılı incelendiğinde yakın gelecekte hayatımızın bir parçası olacağına inandığımız robotlar ile durumlarının benzerlik gösterdiği görülebilir. Köle bir çeşit kendi kendine düşünebilen, karar verebilen duygusal bir mal olarak tanımlanabilir. Aynı özellikler geleceğimizin robotlarında da görülecektir. Yani robotları hukuki durumları bakımından kölelerin teknolojik akrabaları olarak değerlendirmek mümkündür. Bütün bu bilgiler bizi, eğer robotlar için bir yasal düzenleme yapılacaksa bu düzenlemenin kolaylıkla Roma hukukundan alınabileceği sonucuna götürür. Bu çalışmada robotların ve kölelerin neden aynı statüde değerlendirilebileceğini aydınlatmak adına köle ve robot kavramları hakkında ayrıntılı bilgi verdik. Robot ve yapay zekâ kavramlarını ayrıntılı olarak tanımlayıp inceledikten sonra, kölelerin durumlarını inceleyerek karşılaştırma yaptık ve robotların hukuki sorumluluğunu tartıştık. Ardından yapay zekâyı cezalandırmak başlığı altında robotların cezai sorumluluğunu değerlendirip bu konudaki fikirlerimizi paylaştık.

Roma hukuku kölelere hak ehliyeti tanımamıştır (D. 4.5.3.1: “Servile caput nullum ius habet”). Söz konusu hukuk sisteminde köleler özgür insanların malvarlığına dâhil olabilen şeyler (res) olarak değerlendirilmiştir. Ancak aynı zamanda insan oldukları için malvarlığına dâhil olabilen diğer şeylerden ayrı tutulmuşlardır. Roma hukukunda kölelerin durumu ayrıntılı incelendiğinde yakın gelecekte hayatımızın bir parçası olacağına inandığımız robotlar ile durumlarının benzerlik gösterdiği görülebilir. Köle bir çeşit kendi kendine düşünebilen, karar verebilen duygusal bir mal olarak tanımlanabilir. Aynı özellikler geleceğimizin robotlarında da görülecektir. Yani robotları hukuki durumları bakımından kölelerin teknolojik akrabaları olarak değerlendirmek mümkündür. Bütün bu bilgiler bizi, eğer robotlar için bir yasal düzenleme yapılacaksa bu düzenlemenin kolaylıkla Roma hukukundan alınabileceği sonucuna götürür. Bu çalışmada robotların ve kölelerin neden aynı statüde değerlendirilebileceğini...

Roma Hukukunda zilyetliğin korunabilmesi için öncelikle zilyetliği korunacak kişinin zilyet olması gerekmekte idi. Zilyetliğin var olabilmesi için ise corpus ve animus'un aynı anda bulunması aranmaktaydı. Zilyetliğin varlığının kabulünden sonra ise zilyet olunan şeyin özelliğine (taşınır yahut taşınmaz olması) ve mevcut zilyedin zilyetliği elde ediş biçimlerine göre (silah zoru kullanıp kullanılmadığı vb.) farklı interdictum'lar uygulanmıştır.

Roma Hukuku dünya hukuk tarihinin önemli kodlamalarını içinde barındıran önemli bir hukuk sistematiğidir. Bu hukuk sistematiği sadece Kıta Avrupa’sını değil, bir dönem hâkimiyeti altında bulunan Yakındoğu’yu da etkilemiştir. Özellikle I. Justinian döneminde Doğu Roma başkentinden başlayan hukuk çalışmaları sonucunda ortaya çıkan hukuk külliyatı birçok tarihçi ve hukukçu tarafından abidevi bir eser olarak değerlendirilir. Corpus Juris Civilis’ten övgüyle bahse-den araştırmacılar haksız değillerdir. Ancak tüm zamanların en etkili yasa kodlamalarından olan bu seçki pratiklikten uzaktır. Bunun için III. Leo hukukçularına Ecloga adı verilen hukuk kitabını hazırlatmıştır. İlk Hristiyan yasa kitabı olarak anılan bu çalışma daha sonra bazı eklerle genişletilmiştir. İmparatoriçe İrene döneminde Ecloga’ya son şekli verilmiştir. İrene, Roma tarihinin en güçlü kadın figürlerinden biridir. İmparator V. Konstantin, Hazar Prensesi olan ilk eşi Çiçek Hatun’dan olma oğlu Leo’yu İrene ile evlendirmiştir. İreni sıradan bir ailenin kızıdır. Köken olarak Atinalı’dır. Fakat Atina o yıllarda antik dönemdeki gibi gösterişli bir şehir değildir. Aynı zamanda kent halkı imparatorluğun resmi ideolojisi olan ikona kırıcılığa karşıdır. İre-ne’nin V. Konstantin tarafından, oğlu Leo’ya eş olarak seçilmesi gerçekten ilginçtir. V. Konstantin’in ölümünden sonra IV. Leo sıkıntısız bir şekilde tahta geçmiştir. IV. Leo’nun kronik tüberküloz hastası olması onu devlet idaresinden alıkoymuştur. Bu boşlukta İreni devleti fiilen idare etmiştir. IV. Leo’nun mezkûr hastalıktan dolayı erken yaşta ölmesi neticesinde İreni 10 yaşındaki oğlu VI. Konstantin’in naibi unvanıyla idareyi resmen ele almıştır. Bir takım siyasi ayak oyunları neticesinde oğlunun gözlerine mil çektirerek acılar içinde ölmesine neden olan İrene artık tahtın tek sahibi olmuştu. Devam eden süreçte iktidarını elde tutmak için yaptığı hamlelere hukuku ve dini kullanarak kılıf bulacaktır. İrene’nin ilk kanun eki yeminler üzerinedir. Bu kanun ekinde Kitab-ı Mukkaddes’e çok sayıda atıf vardır. Eski Ahit’te yemin etmenin günah olmadığından fakat Yeni Ahit’le birlikte yemin etmenin artık yasaklandığından bahsedilmiştir. Ayrıca kanunnamede yeminin yalan söylemekten sonra Tanrı’yı kesin olarak inkâr etme şekli olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte Roma toplumuna yemin geleneğinin İbranilerden geçtiği iddia edilmiştir. Kuşkusuz İrene bu yasa metnini kendisine değil, oğlu VI. Konstantin’e biat eden Doğu Roma ordusunun kahir ekseriyetinin ettikleri bağlılık yemininin geçersiz olduğunu ispat için kullanmıştır. Çünkü Roma ordusunda yeminin gereğini yerine getirmek ve imparatora sadakat her şeyin önünde gelirdi. İmparatoriçenin, yeniden tahtı ele geçirmesi, ordu içerisinde VI. Konstantin’e bağlı kalmak adına yemin eden askerlerin aslında yeminlerinin hükümsüz olduğu, ilan edilen bu yasa maddesiyle mümkün olmuştur. İreni, bu hamlesiyle ordu içerisinde olası bir darbe girişimini engellemeye çalıştığı ortadadır. İmparatoriçenin ikinci yasa eki üçüncü kez evlenenlerle ilgilidir. Yasa “Üçüncü ya da Daha Sonraki Evliliklere Yasa Dışı Yollarla Sözleşme Yapanlar ve Kendi Kadın Köleleriyle Evlenenler Hakkında” başlığını taşımaktadır. Hristiyanlıkta eşlerden birinin ölümünden sonra ikinci kez evlenmeye müsaade edilmiştir. Kitab-ı Mukaddes’te üçüncü kez yapılacak evliliklerin yasak olduğuna dair kesin ibareler vardır. İrene’nin bu yasağı hatırlatmasında siyasi menfaati olduğu açıktır. Çünkü kendisinin iktidarı V. Konstantin’in ilk eşinden olan oğlu IV. Leo ile yaptığı evliliğe dayanıyordu. Rakipleri ise V. Konstantin’in üçüncü evliliğinden olan oğullarıydı. Bu nedenle, bu yasa ile siyasi rakiplerini bertaraf etmiş oluyordu.

Geç Antik Çağ, dünya tarihini etkileyen pek çok olayın yaşandığı bir zaman dilimini içine alır. Bu devirde Doğu Roma İmparatorluğunda hukuk alanında yoğun çalışmalar yapılmıştır. Özellikle imparator I. Justinian döneminde Corpus Juris Civilis adı verilen hukuk derlemeleri günümüz Avrupa hukukunun temellerini oluşturmuştur. Devam eden süreçte bu yasa derlemesi üzerinde hukukun dinamik yapısından dolayı pek çok değişiklik yapılmıştır. I. Justinian’dan sonra Doğu Roma İmparatorluğu tahtına oturan halefleri de bu alanda kıymetli eserler ortaya çıkarılmasına katkı sağlamışlardır. Özellikle III. Leo tarafından hazırlatılan ve halefleri tarafından geliştirilen, hukuk tarihçileri tarafından ilk Hıristiyan yasa kitabı olarak görülen Ecloga adlı eser Corpus Juris Civilis’in Grekçe olarak kısaltılmış ilk örneğidir. Geç Antik Çağ’da ortaya çıkan hukuk metinleri özelde Doğu Roma İmparatorluğu’nu, genelde ise bütün Yakın Doğu ve Avrupa’yı derinden etkilemiştir.

ÖZ
Tanzimat Dönemi’ndeki resepsiyon hareketleriyle birlikte yayımlanan Ticaret Kanunu Zeyli 98. maddesinde ve Osmanlı Muhakeme-i Hukukiyye Kanunu’nun 111. maddesinde kökeni Roma hukukunda ceza koşuluna dayanan uygulama yer almaktaydı. Bu maddelere göre, sözleşmede taraflardan birinin taahhüdünü ifa etmediği takdirde, diğer tarafa tazmin olarak belirli miktar meblağı vermesi beyan ve şart kılınmışsa, ondan fazla ve eksik verilmesi caiz olmazdı. Bu nedenle aslında Tanzimat’tan 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun kabulüne kadar olan dönemde de, söz konusu maddelerle Roma hukuku esaslarına dayalı ceza koşulu kavramı kabul edilmişti. İşte bu çalışmada söz konusu maddelerin neyi ifade ettiği açıklanarak, Roma hukukundaki görünümü olan ceza koşulu kavramı üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Türk Hukuk Tarihi, Roma hukuku, ceza koşulu, stipulatio poenae.

ABSTRACT
There were applications rooted in the penal clause of Roman Law in the Article 98 of Appendix to the Imperial Law of Commerce and the Article 111 of Interim Law of Civil Procedures, which were issued with the reception movements in Tanzimat Reform Era. According to these articles, if it was stated and stipulated that when one of the parties
of the contract did not fulfill his/her commitment, he/she had to give some amount of money to other party as compensation, it would be illicit to give more or less than that amount. For this reason, in fact, the concept of penal clause based on Roman Law was accepted with the mentioned articles in the period between the Tanzimat Reform Era
and the acceptance of the Code of Obligations No. 818. In this study, I will explain what is expressed by the mentioned articles and explore the concept of penal clause, which is appearance of these articles in the Roman Law.
Keywords: Turkish history of law, Roman law, penalty clause, stipulatio poenae.

Giriş Vakıf müessesesinin kökeni tartışılırken Doğu ve Batı kaynaklı ça-lışmalarda konu ile ilgili farklı görüşler ileri sürüldüğü görülmektedir. Bunlardan biri, vakfın İslâm hukukuna özgü bir müessese olduğudur. Bazı hukukçular vakfın kökenini Roma hukukundaki "fideicommissum"a dayandırırken diğer bazıları ise, Cermen hukuku kaynaklı (Salic) "Sal-mannus" olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ancak sözü geçen bu müessesele-rin tam olarak ne olduğu hususunda doktrinde az sayıda açıklayıcı bilgiye rastlanmaktadır. Çalışmamızın gâyesi, fideicommissum ve salic salmannus kavramlarının çıkış noktasını ve toplumda hangi maksatla uygulamaya konulduğunu inceleyerek vakıf müessesesinin kaynağı ile bir mukayese yapmaya imkân sağlamaktır. * Bu çalışma "