Sosyal ve Ekonomik Tarih

İnsanın ilk ortaya çıktığından beri bütün insanlar hayatlarını devam ettirebilmek
için sürekli ekonomik arayış içine girmiş ve farklı dönemlerde farklı ekonomik
faaliyetleri bulmuştur. Bu faaliyetlerle beraber de varlığını sürdürmüştür. Bu çalışma
da ağırlıklı olarak XV, XVI, XVII, XVIII ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde
yaşayan gayrimüslimlerin ekonomik faaliyetlerinin neler olduğunu Türk tarihinin
önemli şehirlerinden olan Bursa’daki Yahudiler örneği ile açıklamayı amaçlamıştır.
Bursa hem siyasal açıdan hem de sosyo-ekonomik açıdan oldukça önemi bir yere
sahiptir. Bu önemini Bursa’da sadece Müslüman Türkler değil Bursa’da yaşayan diğer
etnik unsurlar ile gayrimüslimler de sağlamıştır. Müslümanlar ve gayrimüslimler bir
araya gelerek hem kendi aralarında hem de şehirlerarası v e uluslararası ekonomik
faaliyetlerde bulunarak bugün ki Bursa ekonomisinin temelini atmışlardır. Ayrıca
üzerine çalışılan dönemde Bursa’da Yahudilerin kısıtlı bir ekonomik faaliyette
olmadıkları birden fazla meslekle uğraştıkları da açıklanabilmiştir. Çalışma esnasında
ise Yahudilerin ekonomik faaliyetlerini açıklamak için başta Bursa Şer-iyye Sicilleri ve
dönemi aydınlatan diğer kaynak eserlerden yararlanılmıştır.

Öz Bu çalışmada, Bayburt'un ilçelerinden biri olan Aydıntepe, bölgenin sahip olduğu kültür, medeniyet ve ekonomi yapıları çerçevesinde incelenmiştir. Aydıntepe, diğer adı ile Hart, Bayburt'un kültür ve ekonomi yapısından ayrı düşünülemeyeceği için bulunduğu bölge ile birlikte değerlendirilmiştir. Çalışmada, Bayburt hakkında yazılmış telif eserlerin dikkate alınmasının yanı sıra bölge yerleşimleri ziyaret edilmiş ve ziyaretler esnasında ortaya çıkan gözlemler, yapılan görüşmeler ve elde edilen sonuçlar bu çalışmaya yansıtılmıştır. Coğrafi konum itibariyle Doğu Karadeniz içerisinde yer alan Aydıntepe, Eski Tunç Çağı'ndan bu yana birçok kültüre ev sahipliği yapmış, Selçuklular öncülüğünde Türklerin Anadolu'da yerleştiği ilk bölgelerden biri olmuş ve yüzyıllardır Türkler tarafından yönetile gelmiş bir bölgedir. Bu yazının ana teması, ilçenin tarihi ve tarihi yapıları, bugün ziyaret edilebilecek yerleri, günümüze kadar yaşamış sosyal ve kültürel öğeleri ile birlikte bölgenin geçmişten bugüne bütünsel iktisadi değerlendirmesidir. İlçenin iktisadi yapısı değerlendirilirken nüfus verileri dikkate alınmış ve bu nüfusun bölgede hâlihazırda kurulu iktisadi yapıdaki gücüne yer verilmiştir.

Abstract Aydıntepe, one of the districts of Bayburt, is studied within the scope of culture, civilisation and economy as part of culture and economy of Bayburt due to the fact that Aydıntepe, in other name Hart, cannot be separated from its own territorial progress. Besides researches conducted on Bayburt as a mean of sources for this study, personal visits ended up with various observations and interviews are also taken into account. Hart, geographically located in the Eastern Black Sea Region has been welcomed many culture since Bronze Age, it was one of first settlement areas in Anatolia for Seljuks and has been ruled by Turks for many centuries. Hart's history and historical structures, social and cultural factors that are existed up until today and economical history are main concerns of this study. Economical aspects are investigated by population data reveals its importance within today's regional economy and its foundations.

İlk çağlardan bu yana yerleşim yeri olan Darende’nin küçük bir yer olmasına nazaran Osmanlı idari mekanizması, şehir yapısı, sosyal ve iktisadi hayatıyla ilgili önemli bir yere sahip olmuştur. “XIX. Yüzyılda Darende Kazası’nın Fiziki, İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı” adlı bu tez Osmanlı şehir tarihi araştırmalarında kaza statüsünde monografik bir çalışma olup Doğu, Güney ve Orta Anadolu kavşağında yer alan Darende’nin idarî, fizikî ve sosyoekonomik yapısını incelemektedir.

Kıbrıslı Türkler 1974 senesine kadar sanayi ve teknikten uzak yoksul bir hayat sürdüler. Ancak bu süreçte bile milli bir iktisat fikri ve Türkiye’nin de buna katkı sunması hep gündemlerinde oldu. Müteşebbisler bulunmadığı için de karma ekonomik model benimsendi. Kıbrıs Türk Sanayi İşletmeleri Holding LTD Şirketi 1974 senesinde Kuzey Kıbrıs’ın ekonomik gelişmesine katkı sağlamak amacıyla ve karma ekonomi politikaları çerçevesinde Türkiye’nin de teşvik ve katkılarıyla kurulmaya başlanmış bir Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) idi. Şirket kurulduğunda Kıbrıslı Türk mühendis ve teknisyenleri çok tecrübesizdiler. Bu nedenle üretimde de sorunlar yaşandı fakat bunların üstesinden gelmeyi başardılar. Zaten sanayi üretimi kendini Kıbrıslı Rumlara kanıtlamanın bir yolu gibi görüldü ve milliyetçi söylemlerle pekiştirildi. Şirketin yapısından kaynaklı çözülemeyen sorunlar da mevcuttu ama en büyük eksiklik pazardı. 1980’li yıllar ile birlikte pek çok pazar, 1990’larda ise Türkiye pazarı tamamen kapandı. Yine de şirket 1980li yıllar haricinde kendi kendine yeten bir kurum oldu. Öte yandan liberal ekonomiye geçişle Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs’ta KİT’lerin özelleştirilmesi gündeme geldiğinde Sanayi Holding de adım adım özelleştirildi.  Şirket yıllarca ülke ekonomisine katkıda bulunduktan sonra 1998 senesinde tamamıyla tasfiye edildi. Ülke ekonomisine en büyük katkısı ise tecrübeli mühendis ve teknisyenler yetiştirmek oldu.

ÖZ Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en riskli deprem bölgelerinden birisidir. Bölgede tarih boyunca irili ufaklı birçok deprem yaşanmıştır. 1903 yılında Malazgirt'te yaşanan felakette bu depremlerden birisidir. 6,3 şiddetinde olan bu deprem sonrasında Malazgirt ve çevresinde 2803 kişi hayatını kaybederken binlerce bina hasar görmüştür. Depremin bölgede oluşturduğu yıkımın üzerine Osmanlı Devleti bölgeye imkânları dâhilinde yardım etmeye çalışmıştır. Bu bağlamda ilk etapta çadır, ekmek gibi temel ihtiyaçlar giderilmiştir. Bunlara ilaveten enkaz altında kalanların ivedi şekilde çıkarılabilmesi için bölgeye kazma, kürek ve amele gönderilmiştir. Ayrıca devletin doğrudan yaptığı bu yardımların yanı sıra farklı şehirlerden değişik yollarla yardımlar toplanarak bölge insanına ulaştırılmıştır. Böylelikle felaketzedelerin yaraları sarılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, tarih ilminin penceresinden bakarak, 1903 Malazgirt depreminin bölgede sebep olduğu sosyal ve maddi etkiler ile devletin ne ölçüde afete müdahil olduğunu ortaya koymaktır. A B S T R A C T Eastern Anatolia is one of the most risky seismic zones of Turkey. A number of earthquakes with changing intensities occurred in the region throughout the history. The Manzikert Earthquake was one of those seisms. Registering a magnitude of 6,3 according to the data of AFAD, the earthquake caused 2803 direct fatalities. Thousands of homes were devastated as well. In order to pick up the pieces after the devastation caused by the earthquake, the Ottoman State rushed to help the people within the bounds of possibility. At the first stage, the state headed for meeting the basic needs, namely tent and bread. In parallel, pickaxes, shovels and labourers were sent to rescue the people from the wreckage in an expeditious manner. In addition to this direct assistance by the state, donations and grants from different cities were collected and sent to the local people. The earthquake-affected region was rehabilitated in this way. Hence, this study aims to reveal the social and material effects of the 1903 Manzikert earthquake in the related region as well as to what extent the state responded to the incident.

Öz Bu çalışmada, Menteşe Sancağı'na bağlı Bodrum Kazası'nda yaşayan gayrimüslimlerin başta demografik yapısı olmak üzere, yaşam alanları, aile kurumu ve aile bireylerinin korunmasına yönelik uygulamaların gayrimüslim ailelere yansıması, bölgede Müslim-gayrimüslim ilişkileri, ekonomik faaliyetleri, icra ettikleri meslekler ile mahkemeye yansıyan alışveriş anlaşmazlıkları değerlendirilecektir. Bu değerlendirmelerde, Menteşe ve Bodrum Nüfus Defterleri ile Bodrum Şer'iyye Sicilleri'ndeki bilgiler esas alınacaktır. Nüfus defterleri bize bir bölgenin sadece nüfus verileri ile ilgili değil aynı zamanda aile bireylerinin sosyo-ekonomik durumları hakkında da bilgi vermesi açısından önemlidir. Aynı şekilde şer'iyye sicilleri, Osmanlı Devleti'nin toplum yapısı hakkında ve hususiyle de gayrimüslimlerin sosyal ve ekonomik hayatları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Dolayısıyla her iki kaynak Bodrum'daki gayrimüslimlerin nüfus ve sosyo-ekonomik hayatlarına ışık tutmaktadır. Bu çalışma ile Bodrum'un sosyal ve ekonomik hayatında önemli bir yer işgal eden gayrimüslimlerin, incelediğimiz dönem içerisinde (1831-1904), barış ve huzur içerisinde yaşadıkları, devlet tarafından sağlanan imkânlardan her Osmanlı tebaası gibi istifade ettikleri ve sosyal hayatta olası anlaşmazlık veya haksızlığa uğramaları durumunda mahkemelere başvurarak hak talebinde bulunabildikleri ortaya konmuştur. Abstract In this study, it is evaluated primarily the demographic structure of the non-Muslims who lived in Bodrum Township of Mentese Sanjak. And also, their social environment and economic activities, the relationships between non-Muslims and Muslims in the region, the professions which were carried out by them. Furthermore, the study is evaluated the commercial conflicts that were carried to the courts and the effects of the measures on the non-Muslims which were taken to protect the family institution and the family members. In this evaluation,it is taken into consideration the data of census registries and judiciary records of Mentese Sanjak and Bodrum Township. The census registries are important not only because they give information about the statistic of a population in a specific region but at the same time they give information about the socioeconomic situations of members of families in that specific region. In the same way, judiciary records give us information about the social structure of the Ottoman Empire and particularly about the social-economic life of the non-Muslims. On account of that, both sources will shed light on the population and socioeconomic life of the non-Muslims. By means of this study we can prove that in the time period (1831-1904), the non-Muslims who took an important role in the social and economic life of Bodrum, lived in peace and safety, alike all the Ottoman citizens took advantage of the opportunities that were provided by the state and in the case of conflicts and being exposed to injustice they could apply to the courts and could demand for their rights.

İstanbul sanki dünyanın merkezi olarak yaratılmış diyen ona hayranlığını dile getiren Busbecq, şehrin Avrupa’da olmasına rağmen bir yüzünün Asya’ya baktığını, Afrika ve Mısır uzağında olsa da kendisine bağlı olduğunu aynı hayranlıkla ifade eder. Ayrıca uluslararası ticaret merkezi olduğunu; “hiçbir yerde insanoğluna yararlı hiçbir ürün yoktur ki deniz yoluyla rahat bir şekilde İstanbul’a ulaşmasın” sözleriyle ortaya koyar (Busbecq 2018: 40). İstanbul’un bu ayrıcalıklı konumu dikkatleri devamlı üzerine çekmiş dünyaların buluştuğu bir şehir olmuştur. Akdeniz ve Karadeniz yoluyla tüm dünyadan ticari ürünlerin ve insanların bu şehre kolaylıkla ulaşabilmişlerdir. Şehre adım atanların ilk uğradığı yerlerden birisi olan ve yapıldığı günden bu yana ziyaretçilerinde derin izler bırakan Mısır Çarşısı bu güzergahın ayrıcalıklarından istifade eden ve şahsına münhasır bir çarşı haline gelmiş ve İstanbul’un en önemli simgelerinden biri olmuştur. Eminönü’nde liman ve ticaret bölgesinde yer alan çarşı günümüzde bağımsız bir yapı gibi görünse de Yenicami Külliyesi’nin bir parçası olarak vakfına gelir getirmesi amacıyla yapılmıştır. Külliye XVI. Yüzyılın sonlarında inşaatına başlanmış, XVII. yüzyılın ikinci yarısında tamamlanmıştır (Çobanoğlu 2013: 439). Bu çalışmada arşiv belgeleri ve ikincil kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında çarşının kısa tarihine, geçirmiş olduğu tamiratlara, çarşı esnafına dair bazı bilgiler paylaşılacaktır. Çalışmanın hedefi çarşının tarihini yinelemekten ziyade ilk defa ortaya çıkan bilgiler ışığında doğal afetlerden ne kadar etkilendiğini, tamiratlarını, şehir planı çerçevesinde çevresindeki değişimi ele almaktır. Bunun yanında çarşı içindeki dükkanlar ve çarşı esnafı hakkında bilgilere yer verilerek çarşının sosyal yönünün zihinlerde canlanmasını sağlamaktadır. Çalışmanın yazarı elbette kusursuz bir çalışma olduğu iddiasında değildir.

Eytam İdaresi-Sandıkları ve Marmaris Örneği (1885-1911) adlı bu çalışmada, XIX. yy. Osmanlı toplumunda yetim çocukların haklarının korunması için kurulan Eytam idaresi ve Sandıklarının teşkilat yapısı çerçevesinde taşra teşkilatı olan Marmaris Eytam İdaresi ve Sandığının faaliyetleri ve bölgesel ekonomiye katkısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, daha önce Sayın Çanlı’nın Eytam İdaresi ve Sandıkları hakkındaki çalışmasından ve Sayın İnanç’ın da Eytam Sandıkları Marmaris uygulaması adlı yüksek lisans tezi çalışmasının birleşiminden oluşmaktadır.

Nuruosmaniye Camisi, Osmanlı Devleti’nin batıya dönük değişimi sembolize eden önemli eserlerinden birisidir. Bu nedenle daha çok mimari özellikleri çalışma konusu yapılmış külliye ve vakıf yönü eksik kalmıştır. Oysa vakıf yönetimi, personel yapısı, vakfın işleyişi ve mali boyutu ile İstanbul sosyal tarihi çerçevesinde diğer selatin külliyeleri gibi önemli bir rol üstlenmiştir. Bu çalışmanın odak noktası külliyenin mali yapısı ve sosyal hayata katıları olacaktır. Böylece ilk kez külliyenin işleyişine dair sayısal veriler ve İstanbul insanına sunmuş olduğu hizmetin boyutlarına dair bulgular sunulmuş olacaktır.

XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, batılılaşma sürecinde kendi coğrafyasını, kaynaklarını …. tanıma fırsatını bulmuştur. Bu tanıma ve tanıtma sürecinde salnameler ön plana çıkmaktadır. XIX. yüzyılın son çeyreğinde yayınlanması yaygınlaştırılan salnamelerle, ülkenin maddi ve manevi kültürel varlıkları tespit edilerek, kalkınma planlarının yapılması başlatılmıştır. 1870-1907 yılları arası çıkarılan vilayet salnameleri, bir bakıma II. Abdulhamid döneminin bir özeti şeklinde de değerlendirilebilir. Devlet veya vilayet salnamelerinin, Abdulhamid döneminden önce çıkarılmaya başlanmış olması, bir bakıma eski yönetimlerle II. Abdulhamid döneminin karşılaştırılmasına imkan vermiştir.