Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 27

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS

ISIXHOSA ULWIMI LWASEKHAYA (HL)

IPHEPHA LESIBINI (P2)

2023

AMANQAKU: 80

IXESHA: Iiyure 2½

Olu viwo lunamaphepha angama-27.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/2023
SC/NSC

IMIYALELO NENGCACISO

1. Funda le miyalelo ngocoselelo phambi kokuba uphendule imibuzo.

2. Musa ukuzama ukufunda lonke iphepha loviwo. Funda itheyibhile yesiqulatho


ekwiphepha lesi-4 uze uchonge imibuzo ebuzwe ngoncwadi olufundisiweyo
kulo nyaka. Emva koko, funda le mibuzo wandule ukhethe oza kuyiphendula.

3. Eli phepha loviwo linamaCANDELO amaTHATHU:

ICANDELO A: ISihobe (30)


ICANDELO B: INoveli/UncwadiLwemveli (25)
ICANDELO C: IDrama (25)

4. Phendula imibuzo EMIHLANU iyonke:

Imibuzo EMITHATHU kwiCANDELO A, OMNYE kwiCANDELO B NOMNYE


kwiCANDELO C ngale ndlela ilandelayo:

ICANDELO A: ISIHOBE
IMIBONGO EFUNDISIWEYO – Phendula imibuzo EMIBINI
UMBONGO ONGAFUNDISWANGA – Ngumbuzo onyanzelekileyo

ICANDELO B: INOVELI/UNCWADI LWEMVELI


Phendula umbuzo OMNYE.

ICANDELO C: IDRAMA
Phendula umbuzo OMNYE.

5. UKHETHO LWEMIBUZO KUMACANDELO B (INOVELI/UNCWADI


LWEMVELI) NECANDELO C (IDRAMA)

 Phendula KUPHELA imibuzo ekwinoveli/uncwadi lwemveli nakwidrama


oyifundisiweyo.
 Phendula UMBUZO OSISINCOKO ube mNYE NOMFUTSHANE ube
mNYE.

Xa uphendule UMBUZO OSISINCOKO kwiCANDELO B, unyanzelekile ukuba


uphendule UMBUZO OMFUTSHANE kwiCANDELO C. Xa uphendule
UMBUZO OMFUTSHANE kwiCANDELO B, unyanzelekile ukuba uphendule
UMBUZO OSISINCOKO kwiCANDELO C. Sebenzisa itshekhlisti ukwenza
oku.

6. UBUDE BEEMPENDULO

 Imibuzo esisincoko yeSihobe kulindeleke ukuba iphendulwe ngamagama


ali-190–240.
 Imibuzo esisincoko yeNoveli/Uncwadi Lwemveli neDrama kulindeleke
ukuba iphendulwe ngamagama angama-340–390.
 Ubude beempendulo zemibuzo emifutshane buxhomekeke kulwabiwo
lwamanqaku. Abaviwa kulindeleke ukuba baphendule ngokuvakalayo
nangokusemxholweni.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 3 DBE/2023
SC/NSC

7. Imiyalelo ebhalwe ekuqaleni kweCANDELO NGALINYE kulindeleke ukuba


ilandelwe ngocoselelo.

8. Nombola iimpendulo zakho ngokuchanekileyo ulandela imibuzo ekwiphepha


loviwo.

9. Qala ICANDELO NGALINYE kwiphepha ELITSHA.

10. Yaba ixesha ngolu hlobo lulandelayo:

ICANDELO A: Malunga nama-40 emizuzu


ICANDELO B: Malunga nama-55 emizuzu
ICANDELO C: Malunga nama-55 emizuzu

11. Bhala ngokucocekileyo nangokucacileyo.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 4 DBE/2023
SC/NSC

ITHEYIBHILE YESIQULATHO
Le theyibhile yesiqulatho kulindeleke ukuba incedise abafundi bakwazi ukukhetha
imibuzo abaza kuyiphendula khon'ukuze bangafundi iphepha loviwo lonke.
ICANDELO A: ISIHOBE
Imibongo efundisiweyo: Phendula NAYIPHI NA imibuzo EMIBINI.
INANI LOMBUZO UMBUZO AMANQAKU INOMBOLO
YEPHEPHA
1. 'Ingoma kaVelaphi' Umbuzo osisincoko
sombongo 10 6
2. 'Ithemba' Umbuzo omfutshane 10 8
3. 'Umfikazi uCharlotte Manyhi Maxeke' Umbuzo omfutshane 10 9
4. 'Iimbongi' Umbuzo omfutshane 10 10
KUNYE
Umbongo ongafundiswanga: Unyanzelekile
5. 'Imbovane' Umbuzo omfutshane 10 11
QAPHELA: Phendula umbuzo OMNYE OSISINCOKO nombuzo OMNYE OMFUTSHANE. Xa
uphendule UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI kwiCANDELO B, unyanzelekile ukuba uphendule
UMBUZO OMFUTSHANE kwiCANDELO C.
ICANDELO B: INOVELI/UNCWADI LWEMVELI
Phendula umbuzo OMNYE.
6. Inkawu idliw'ilila Umbuzo osisincoko 25 12
soncwadi
7. Inkawu idliw'ilila Umbuzo omfutshane 25 12
8. Nyana Wam! Nyana Wam! Umbuzo osisincoko 25 15
soncwadi
9. Nyana Wam! Nyana Wam! Umbuzo omfutshane 25 15
10. Ukhozi olumaphiko Umbuzo osisincoko 25 17
soncwadi
11. Ukhozi olumaphiko Umbuzo omfutshane 25 17
OKANYE
12. Ubuncwane Boncwadi Lwemveli Umbuzo osisincoko 19
soncwadi 25
13. Ubuncwane Boncwadi Lwemveli Umbuzo omfutshane 25 19
ICANDELO C: IDRAMA
Phendula umbuzo OMNYE.
14. Buzani Kubawo Umbuzo osisincoko
soncwadi 25 22
15. Buzani Kubawo Umbuzo omfutshane 25 22
16. Indlal' Inamanyala Umbuzo osisincoko
soncwadi 25 25
17. Indlal' Inamanyala Umbuzo omfutshane 25 25
QAPHELA: KUMACANDELO B no-C, qinisekisa ukuba uphendule umbuzo OMNYE OSISINCOKO
nombuzo OMNYE OMFUTSHANE.
Nceda ungaphenduli imibuzo EMIBINI emide okanye imibuzo EMIBINI emifutshane.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 5 DBE/2023
SC/NSC

ITSHEKHLISTI

Kulindeleke ukuba abaviwa baqwalasele itshekhlisti elandelayo ukuqinisekisa ukuba


bakhethe imibuzo ngokuchanekileyo.

ICANDELO AMANANI INANI LEMIBUZO TIKISHA


EMIBUZO EPHENDULWAYO NGASEZANTSI
()
A: ISihobe
1–4 2
(ISihobe esifundisiweyo) emiselweyo)
KUNYE
A: ISihobe
5 1
(ISihobe esingafundiswanga) ongamiselwanga)
B: INoveli OKANYE Uncwadi
Lwemveli
(Umbuzo osisincoko 6–13 1
soncwadi OKANYE umbuzo
omfutshane)
C: IDrama
(Umbuzo osisincoko
14–17 1
soncwadi OKANYE umbuzo
omfutshane)
QAPHELA: KUMACANDELO B no-C, qinisekisa ukuba uphendule umbuzo OMNYE
OSISINCOKO nombuzo OMNYE OMFUTSHANE.
Nceda ungaphenduli imibuzo EMIBINI emide okanye imibuzo EMIBINI
emifutshane.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 6 DBE/2023
SC/NSC

ICANDELO A: ISIHOBE

IMIHOBE YESIXHOSA – B Ngombane

IMIYALELO

 Kweli candelo kubuzwe imibongo nezibongo EZINE ezifundisiweyo nombongo


OMNYE ongafundiswanga.
 Umviwa ulindeleke ukuba aphendule nayiphi na imibuzo EMIBINI ebuzwe
kwimibongo okanye kwizibongo ezifundisiweyo; KUNYE nombuzo omnye
wombongo okanye isibongo esingafundiswanga.

QAPHELA: Umbuzo ongumbongo ongafundiswanga KUNYANZELEKILE ukuba


uwuphendule. Qinisekisa ukuba ukhetha imibuzo EMITHATHU kweli
candelo.

IMIBONGO EFUNDISIWEYO

Phendula NAYIPHI NA imibuzo EMIBINI.

UMBUZO 1: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

Funda esi sicatshulwa sombongo singezantsi, wandule ukuphendula umbuzo


olandelayo.

INGOMA KAVELAPHI – JJR Jolobe

1 Ndiyeza, ndiyeza, sithandwa sam,


2 Ndiyeza ndikhwele iqegu lomlilo.
3 Ligqitha umoya waseNtla ngamendu.
4 Ndiyeza ngokuba ndiluva ubizo
5 Lwelizwe lobawo.

6 O! Ndiyazibona, sithandwa sam,


7 Iinduli kwanamathambeka elizwe,
8 Elimpangalala; siphuma ingqina,
9 Siland' ekhondweni lexhama
10 Kwilizwe lobawo.

11 Ezants' emgodini, sithandwa sam,


12 Lingabonakali nelanga nezulu,
13 Ndiyeva ingoma yomxhelo, iphuma
14 Kowakho umlomo, undibiza, sithandwa,
15 Kwilizwe lobawo.

16 Ndiyeza, ndiyeza, sithandwa sam,


17 Ungandilileli. Wupheze loo mhobe
18 Wosizi uhlab' intliziyo. Ndiyazi
19 Olwakho uthando lolwami kuphela,
20 Kwilizwe lobawo

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 7 DBE/2023
SC/NSC

21 Indoda kaloku, sithandwa sam,


22 Imelwe kuphath' umhlakulo, nomfazi
23 Agcine intsapho, ukuze luzale
24 Olweth' ulonwabo, Nojenti sithandwa,
25 Kwilizwe lobawo.

Cazulula isigama esikwisitanza ngasinye esiqulethe uluvo lokuba uVelaphi


akakonwabelanga ukuba kude nekhaya lakhe.

Impendulo yombuzo osisincoko ngamagama ali-190–240. [10]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 8 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 2: UMBUZO OMFUTSHANE

Funda esi sicatshulwa sombongo silandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ITHEMBA – SEK Mqhayi

1 Singakwenza n' ukulima,


2 Sikuyeke ukulila,
3 Singayifuya n' imfuyo,
4 Xa ithemba lingekhoyo!

5 Singaluthatha n' uhambo,


6 Singabondla n' abantwana,
7 Sibasusa kuSathana?

8 Wakufelwa nangowakho
9 Ife intliziyo yakho;
10 Ulil' uzenzakalise-
11 Nomphefumlo uwufise.

12 Singaya na eNkosini,
13 Ehleliyo ebomini?
14 Inye nje indlela yayo,
15 Ikukuthemb' amandl' ayo?
16 Yen' omzimb' udiniweyo,
17 Ontliziyo ityhafileyo
18 Omoy' udakumbileyo,
19 Akanje na ngofileyo?

20 Makafundiswe ithemba,
21 Aphakanyiswe lithemba,
22 Limhambisele phambili,
23 Limngenise ezulwini.

2.1 Xela izenzo eziBINI ekungekho lula ukuzenza xa singenalo ithemba


ngokwesitanza soku-1. (2)

2.2 Nika umsebenzi wombuzobuciko okwisitanza sesi-2. (2)

2.3 Chaza umahluko kwisakhiwo sangaphandle somqolo wesi-8 nowe-9. (2)

2.4 Nika iimpawu zibeMBINI ezimenza abonakale njengofileyo umntu


ongenathemba ngokwesitanza sesi-4. (2)

2.5 Xela ngokwesitanza sesi-5:

(a) Uncedo olunokunikwa umntu ongenathemba (1)

(b) Nesiphumo salo (1)


[10]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 9 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 3: UMBUZO OMFUTSHANE


Funda esi sicatshulwa sombongo silandelayo, wandule ukuphendula imibuzo
elandelayo.

UMFIKAZI UCHARLOTTE MANYHI MAXEKE – SEK Mqhayi


'Ndesuka ndingunina kwaSirayeli ' (Gwebi 5:7)
1 Shukumani bafazi;
2 Ushenxil' uMamarhixirhixi;
3 Ufinyis' amagruxu;
4 Ushenxil' okad' esakh' umzi,
5 Egutyul' iirhanga namanxila;
6 Egodus' amahilihil' agoduke;
7 Kubuy' amadungudwan' emazweni;
8 Itye lesiseko seTiyopiya!
9 Shukumani bafazi!
10 Igqibil' intomb' asemzini;
11 Igqibil' intomb' aseLusuthu;
12 Umfazi wamaNywabe kwaGatyeni;
13 Ukhe wabek' iinyawo kwelabaTswana;
14 Kusapho lukaKhama nolwabaRolweni;
15 Wabek' amabele kubaThembu;
16 Kumabandla kaNdaba kaZondwa;
17 ETyhalarha kwingcwaba likaNgangelizwe.
18 Maz' emabele made yase-Afrika;
19 Okwanyis' usapho lukaNtu luphela;
20 Azi nonyaka yaphusile nje;
21 Logangwa yintokazi kabani na?
22 Menzelen' ilitye lokukhunjulwa;
23 Ze siqhayisele ngal' amavilakazi;
24 Az' angaz' alityalwe kowabo;
25 Az' angaz' alityalw' emhlabeni;
26 Az' angaz' alityalw' – eAfrika!
27 Nci! Ncincilili!

3.1 Xela izenzo zibeziBINI uCharlotte ancede ngazo isizwe ngokwesitanza


soku-1. (2)

3.2 Nika umsebenzi wophindaphindo olukumqolo we-10 nowe 11. (2)


3.3 Chaza umahluko kwisakhiwo sangaphandle somqolo wesi-8 nowe-9. (2)

3.4 Nika iindawo zibeMBINI azihambileyo uCharlotte Maxeke zamenza


wabonakala njengomntu obengakhethe hlanga ngokwesitanza sesi-2. (2)
3.5 Xela ngokwesitanza sesi-3:
(a) Okufanele kwenzelwe uCharlotte (1)
(b) Nesizathu sako (1)
[10]
Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha
IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 10 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 4: UMBUZO OMFUTSHANE

Funda lo mbongo ulandelayo, wandule ukuphendula imibuzo elandelayo.

IIMBONGI – ZS Qangule

1 Nkedama ezaziwa ngokubhonga,


2 Mithombo ehlupha ngokubhanga,
3 Nzala yamagqirha ngokunuka,
4 Luhlobo lwamanxila ngokuthuka,
5 Ziphoxo zenkundla ukubhoxa,
6 Xholovane benkundla ukuxoxa,
7 Zazi zeembalo ukuprofitesha,
8 Makholwa endalo ukubhedesha,
9 Manyange anyanga izizwe,
10 Bavuseleli abatyala ubuzwe,
11 Zingxangxasi iingcamango zenu,
12 Yingxubevange ukugxagxaza kwenu,
13 Ndiphuma nani ngokutola,
14 Ndivuma nina ngokuhlola.

4.1 Xela izinto eziMBINI eziqaqambe ngazo iimbongi kumqolo woku-1 nowesi-2. (2)

4.2 Nika umsebenzi wesikweko esikumqolo wesi-4. (2)

4.3 Chaza ukuba sifana njani isakhiwo sangaphandle somqolo wesi-9 nowe-10. (2)

4.4 Nika iimpawu zibeMBINI zeembongi ezibonakalisa ukuba ngamakholwa kulo


mbongo. (2)

4.5 Xela ngokwalo mbongo:

(a) Ulwazi oluziswa ziimbongi esizweni (1)

(b) Nesiphumo salo (1)


[10]

KUNYE

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 11 DBE/2023
SC/NSC

UMBONGO ONGAFUNDISWANGA (UNYANZELEKILE UKUBA UPHENDULWE)

UMBUZO 5: UMBUZO OMFUTSHANE

Funda esi sicatshulwa sombongo silandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

IMBOVANE – WN Mbovane

1 Ngumfo udelekile noko eluntwini,


2 Sisilumko saphi na esingadlula imbovane?
3 Kroti laphi na elingoyisa imbovane?
4 Amandla iwavinjiwe, ubulumko bobayo.

5 Pomakazi lendlu lingakhiwa phi na?


6 Ipoma elingadlula indlu yembovane.
7 Iqela lamadoda liyoyiswa yindlovu,
8 Yofika imbovane ihlasele incumile.

9 Bazekelisa ngayo ababhali,


10 Ngokukhuthala nenzondelelo,
11 Ukuzazelelela noxa ingenamphathi,
12 Isidlo soBusika kuyo ngumsebenzi wokuqala.
......................
13 Ubuchule bengqondo kum ngathi yinqobo,
14 Kuphele ukubhatyaza kusale ukuchwetheza,
15 Zidzule izinto, kuphele iziphene.
16 Kumzekelo wembovane nathi masifunde.

5.1 Tolika umqolo wesi-4. (2)

5.2 Khankanya izakhono eziBINI ethelekiswa ngazo nabantu imbovane


ngokwesitanza sesi-2. (2)

5.3 Chaza ukuba umqolo we-12 uwucacisa njani umqolo we-11. (2)

5.4 Caphula umqolo onochasaniso oluphuhlisa ukubaluleka kocwangciso


kwisitanza sesi-4. (2)

5.5 Chaza ngeengongoma eziMBINI ukuba isigama salo mbongo sikhuthaza


uluntu ukuba luthathe umzekelo kwimbovane. (2)
[10]

AMANQAKU ECANDELO A: 30

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 12 DBE/2023
SC/NSC

ICANDELO B: INOVELI/UNCWADI LWEMVELI

IMIYALELO

 Kweli candelo kubuzwe iiNoveli ezintathu noNcwadi Lwemveli.


 Khetha imibuzo kwiNoveli oyifundisiweyo okanye kuNcwadi Lwemveli.
 KwiNoveli ngaNYE kubuzwe imibuzo emiBINI, OSISINCOKO SONCWADI
NOMBUZO OMFUTSHANE nakuNcwadi Lwemveli, ukususela kumbuzo 6 ukuya
kumbuzo 13.
 Khetha umbuzo ube mNYE uwuphendule.

QAPHELA: Xa ukhethe umbuzo OSISINCOKO SONCWADI kwiCandelo B


(kwiNoveli/kuNcwadi Lwemveli) KUNYANZELEKILE ukuba ukhethe
umbuzo OMFUTSHANE kwiCandelo C (kwiDrama).
Xa ukhethe umbuzo OMFUTSHANE kwiCandelo B (kwiNoveli/kuNcwadi
Lwemveli) KUNYANZELEKILE ukuba ukhethe umbuzo OSISINCOKO
SONCWADI kwiCandelo C (kwiDrama).

Phendula UMBUZO 6 (UMBUZO OSISINCOKO) OKANYE UMBUZO 7 (UMBUZO


OMFUTSHANE).

UMBUZO 6: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

INKAWU IDLIW'ILILA – S Kula

Ngqina ukuba uMfuneko Mnenga ulilandele igama athiywe lona kule noveli.

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 7: UMBUZO OMFUTSHANE

INKAWU IDLIW'ILILA – S Kula

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA A

'Ndaqhagamshelana nesikhululo sethu kwangoko. Emva koko ndaya ndatsalela


umnxeba namagosa endlela. Into endingayitsho kukuba eneneni singamapolisa
asilelanga buhlayo, siphantsi naphezulu sizama ukufumana izigwinta zikamfi.
Ndiyaluthembisa uluntu ukuba kungentsuku zatywala abagwinti bakaJiks baza
kundyondya kwezimnyama izisele,' watsho eyishiya indawo. Ilihlo lakhe liyokuwa 5
kuThantaswa akuba ehleli phantsi.
Ukuphuma kwaloo nkonzo yesikhumbuzo abantu bahamba besetyisa iintetho
zezithethi njengesiqhelo.
'Tyhini! He Nomathamsanqa, ngubani ongabukholelwa obuya bubhanxa bebuthethwa
nguMfuneko phaya, phezu kwento yokuba ethandana nomfazi kamfi?' wabuza ecinga 10
nzulu uNomthandazo ukufika kwabo elalini yakowabo eDutywa.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 13 DBE/2023
SC/NSC

'Kanti nawe Thandi, ucinga le nto isengqondweni yam?'


'Ebesiya phi yena ebusuku ukuze ahlangane nemoto kaMnumzana Yangaphi
kanti akukho nto ebeyazi?' wabuza uNomthandazo.
'Umvile xa ade athi wafika wemisa imoto yakhe emva kwekamfi?' Nokuba kungathiwa 15
nguye owagwinta uYangaphi, mna ndingakholelwa shame,' watsho embi ebusweni
uNomathamsanqa.
'Nam ngokunjalo, Thami. UThantaswa yitshomi yam kodwa kweli tyeli andimi ngakuye
tu. Inkulu into ayaziyo ngokugetyengwa komyeni wakhe. Makakhe amngcambazise
amapolisa,' waqukumbela ngelo uNomthandazo esima kuba elungiselela ukuthabatha 20
indledlana yeenyawo esinga ngakowabo. Zombini ezi ntwazana zahlukana zimkhuphe
tu uThantaswa kwezazo iingqondo. Yafika yagaleleka nayo imini yomngcwabo, abantu
beyinkungu nelanga.

7.1 Xela ukuba wasifezekisa na uMfuneko isithembiso sakhe sokubamba


izigwinta kungentsuku zatywala. Xhasa impendulo yakho. (2)

7.2 Nika lubeluNYE uphawu olubonisa ukuba esi sicatshulwa sithathwe kwinoveli. (1)

7.3 YINYANI okanye BUBUXOKI ukuba uMfuneko akalali buhlayo ukhangela


izigwinta? Xhasa impendulo yakho. (2)

7.4 Phendula umbuzo kaNomthandazo obhalwe ngqindilili kwisicatshulwa


ngokolwazi lwakho lwebali. (2)

7.5 Ngqina ngeengongoma eziNTATHU ubunyani bamazwi kaNomthandazo


akrwelelwe umgca ngaphantsi. (3)

7.6 Xela ukuba uMsindisi udlala indima yokuba lixhoba na okanye ngumchasi
wolwaphulomthetho kule noveli. Xhasa impendulo yakho. (2)

KUNYE

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 14 DBE/2023
SC/NSC

ISICATSHULWA B

Wathi akuthi ungumfazi kaVukile Nqoza epoliseni elalibambe loo fowuni, lathi
makabambe kancinci kanti limkhuphela e-ofisini kaNjinga. Waxelelwa ukuba
usanqunyanyisiwe emsebenzini lo gama kusenziwa uphando ngokubandakanyeka
kwakhe ekuzameni ukubulala elinye ipolisa. Wabulela uThembakazi akuxelelwa loo
nto. 5
Wafika emzini wakhe uThembakazi ithe tywaa ebhedini irhona, ijongise iqeba phezulu
into enkulu. Wafika wayidlikidla ngokungekho similweni, yathi balulu amehlo kancinci
into kaNqoza, yabe sel' imbuza ukuba ukhala ngani na, ikati yona ikhala ngobisi nje.
'Ukhala ngantoni?' wabuza ebucaphuka uNqoza ecatshukiswa kukuvuswa ngendelelo
nguThembakazi. 10
'Uthi ndikhala ngantoni na? Ndandingatshongo kuwe ukuthi ndakuze ndilazi eli bhunga
lenu nalo Mnenga wakho? Kanti Vukile ungcole kangaka? Uvumela ukufakwa
ngentloko eludakeni yenye indoda! Uyindod' enjani kanti umthetho lo wakho?' Wathi
vumbululu wachopha ngeempundu uNqoza akugibisela izithuko uThembakazi.
'Uze uthi kanti usimpimpile nje phaya emapoliseni njengokuba ukhawulel' iinkawu ziya 15
kusela nje!' wavungama watsho uNqoza.
'Ingqondo le yakho izel' amanzi odwa! Yangenwa ngumoya kudala! Into mna
endingasokuze ndiyenze kukuhlala nesigwinta esingandikrukr'umqala ngebhoso, emva
koko kube ngathi akwenzekanga nto! Isihange sendoda! Hayi MaBhele, ndixoleleni,'
watsho engqawuza esiya kuphuma ngomnyango uThembakazi. 20
'Thembakazi! Thembakazi!! Thembakazi!!!' Wahamba akabheka ngemva umfazi.

7.7 Chaza umahluko kwindlela uThantaswa noThembakazi abalubona ngayo


ulwaphulomthetho. (2)

7.8 Xela iindlela eziNTATHU uMfuneko azisebenzisileyo ukufaka uNqoza


eludakeni. (3)

7.9 Xela sibeSINYE isohlwayo abasifumene ngabanye ngezenzo zabo


zokwaphula umthetho kule noveli:

(a) UMfuneko (1)

(b) UMdlambila (1)

7.10 Nika igama lomlinganiswa esibhekisa kuye isaci esithi, 'Inkawu idliw'ilila' kule
noveli, uze ucacise ukuba simchaphazela njani. (2)

7.11 Thelekisa isiphelo sikaMsindisi nesikaThantaswa kule noveli. (2)

7.12 Cacisa ukuba le noveli isebenzisa macebo mani ukuqinisekisa ukuba


ulwaphulomthetho aluyi kwenziwa ngoyifundileyo. (2)
[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 15 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 8: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

NYANA WAM! NYANA WAM! – WK Tamsanqa

Ngqina ukuba uMangaliso ulilandele igama athiywe lona kule noveli.

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 9: UMBUZO OMFUTSHANE

NYANA WAM! NYANA WAM! – WK Tamsanqa

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA C

Bangenelela bonke abantu ababesemotweni engomeni batsho ngentlokomo eyatsho


wathabatha unyawo uThole ukukhala, suka wanga ngumntu lo ungenwe lugezo.
Kwathi kuba loo ndlela ivelela iNciba saye sibalasela isikhalo. Kuthe kulapho woyika
umqhubi wemoto wavakala esithi, 'Hayi madoda khanizame ukumthuthuzela, ngolu
hlobo uza kundibizela amahashe ndingenambona, akuyi kulunga siyiwele iNciba 5
esenza esi simbonono uya kusenzela umkhokha kooNongqayi.' Kwanyanzeleka ukuba
mayikhe imiswe imoto kuzanywe ukuba athuthuzelwe kunzima umntu engavumi
kuzola, kwade ekugqibeleni wabonakala esoyisakala elala. Elele njalo wamana
ukuhlala ahlale atsho ngesibuhlungu isingqala. Wayesithi akusitsho esi singqala
ahleke ade aqikileke uThemba umve esithi 'Kungani na mphefumlo ukuba uxhalabe 10
ungabi nakuzola?' Ukuba ukho umntu owayeqaqadekile ebantwini andikholwa ukuba
ukho owayefana noThemba.

Lo mntu eqaqadekile nje uyasazi isiBhalo, uthetha kube kabini acaphule kuso. Hayi
khona ngaloo mini wayengathi umbona ntoni na nje uThole. Elele njalo wayehlala
ahlale amana ukusuka amadlu amwe ngentsini umve esithi 'Unakho na ukuhamba 15
emalahleni uze ungatshi? Unakho na ukusela utywala mhlobo wam uze unganxili?'
Elele njalo umfo wasemaKwayini kwabakho amaxesha okuba ububone ubuso bakhe
buzele luncumo engathi ujonge uThemba uyathetha ngentliziyo uthi, 'Ungandivuyeleli
lutshaba lwam ndakuwa ndize ndivuke.'

9.1 Xela ukuba wasifezekisa na isithembiso sakhe uThole sokulandela ubizo


lwakhe. Xhasa impendulo yakho. (2)

9.2 Nika lubeluNYE uphawu olubonisa ukuba esi sicatshulwa sithathwe kwinoveli. (1)

9.3 YINYANI okanye BUBUXOKI ukuba uThemba wadlala indima kubutshivela


bukaThole? Xhasa impendulo yakho. (2)

9.4 Phendula egameni likaThole umbuzo kaThemba obhalwe ngqindilili


ngokolwazi lwakho lwebali. (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 16 DBE/2023
SC/NSC

9.5 Ngqina ngeengongoma eziNTATHU ukunyanisa kwamazwi entliziyo kaThole


angezantsi.

'Ungandivuyeleli lutshaba lwam ndakuwa ndize ndivuke.' (3)

9.6 Xela ukuba uThole udlale indima yokuba liqhawe na okanye ngumchasi
wobutshijolo kwesi sicatshulwa. Xhasa impendulo yakho. (2)
KUNYE
ISICATSHULWA D

'Hi bafondini ingaba lo mfo ungundabamlonyeni olu hlobo wakha wayinto efinyiswayo
engakwazi nokuzifinyisa oku njengathi aba?' Yavakala imbuza enye intwana
engumabhalana enkomponi eCity Deep kwaMangqukela ingqengqe eqongeni layo
ijongise umetyiso phezulu ifunda Imvo eyayineendaba zalo mfundisi eqwalasele
nomfanekiso wakhe. 5
'Awu! Wathi wakutsho ke ntang'am wandikhumbuza amazwi ento kaJolobe kumbongo
wayo webhadi xa athi:
Umhle kangaka nje na wena sidalwandini
Wakha warhuba phantsi ungumbungwan'ongento,
Waza wazalwa kutsha, waba kukokugqibi …?' 10
Yatsho enye ingqengqe kowayo umandlalo ikwafunda eli phephandaba. Basusela
apho ke banaba ezindabeni ngalo mfundisi.
Apho enkomponi kwaMangqukela kwakukho inkathavu yexhego eyayingaziwa lulutsha
ukuba yafika nini na, befikela kuyo abafikayo baphinde bagodukele kuyo. Kungasekho
msebenzi iwenzayo enkomponi ngaphandle kokuhla inyuka itshayela. Igama eyaziwa 15
ngalo kusithiwa nguFaltein, ngenxa yengubo emdaka elalisoloko liyambethe. Xa ubuza
ukuba ikhaya yayingeze yakuxelela. Buza ukuba yoza igoduke nini na, wova ikubuza
ukuba igoduke iyephi na.
'Awu wandibuza ukuba uyephi na khehle akunakhaya? Uhleli apha nje ugugela
endundumeni okwengolovane, zikhwelwa ngubani iimfene ekhaya?' Watsho obuzayo 20
ehleka. Lowo ke umbuzo awuyi kuba nampendulo ngaphandle kokuba wobona
ngomntu omkhulu echiphiza iinyembezi elila ukusuka apho aphume ngomnyango
akushiye apho.

9.7 Chaza umahluko kwindlela uFikizolo noMangaliso abawubona ngayo


umbandela wokuphindela esikolweni umdala. (2)

9.8 Khankanya iindlela eziNTATHU uMangaliso abuyisele ngazo isidima


senkonzo eGeorge Goch. (3)

9.9 Xela isohlwayo abasifumeneyo uThemba noSonwabo ngezenzo zabo


zobutshijolo kule noveli. (2)

9.10 Nika igama lomlinganiswa ekubhekiswa kuye ngesihloko u'Nyana Wam!


Nyana Wam!' kule noveli, uze ucacise ukuba simchaphazela njani. (2)

9.11 Thelekisa isiphelo sikaThole nesikaSonwabo kule noveli. (2)

9.12 Chaza abeMABINI amacebo ewasebenzisayo le noveli ukukhwebula abantu


kumkhwa wokudlala ngexesha ebomini. (2)
[25]
Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha
IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 17 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 10: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

UKHOZI OLUMAPHIKO – N Saule

Ngqina ukuba uMfazwe ulilandele igama athiywe lona kule noveli

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 11: UMBUZO OMFUTSHANE

UKHOZI OLUMAPHIKO – N Saule

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA E

Kwakungekho nto ndandinokuyijika kwimeko eyayigquba. Ekusebenzeleni uluNtu


olwalusele lwaphulukana kudala nobuntu balo, ndamana ukuthi gqolo ukufundisa kona
kodwa nje oku kokwazi ukuba umntu amalungelo akhe aqale phi aphele phi na
ngokwezombuso.
'He Mfazwe uyayiqonda phofu le mfazwe uyiqhwayayo?' Wayedla ngokundibuza 5
uZikhali, umakhwekhwetha wetitshala kwakwisikolo endandifundisa kuso xa endibona
ndimi bume, ndifuna amacebo okuzama ukoyisa idabi lobumnyama elaligubungele
uninzi lwethu. Abantu abamnyama kwidolophu emelene nesixeko sethu iBholo,
babengenalungelo lakunqumla khona ngokuhlwa. Ziingxoxo ezingemiba efana nale
eyayibuzisa uZikhali laa mbuzo. Sasidla ngokuxoxa kamnandi siziititshala, 10
kubaliselwana ngezamzuzu, kukho nezinye apha kuzo ezakha zaba lixhoba lemithetho
eyayikwafana nalowo wokunganqumli edolophini ngokuhlwa.
Asihlekise uZikhali xa abalisa ngendlela awaqhwesha ngayo, mhlazana amapolisa
ambhada edolophini ezinzulwini zobusuku, esaya kubisa entokazini. Ibiqala ukunyuka
intsini xa athi, 'Ndiphume ngehempe ukuya kuchama, isithini ingqele! Ndive ugingxi 15
wocango xa kanye ndithi ndiyagqibezela, ndothuka satsho sanqamka phakathi neso
sichenene. Xa ndisondela emnyango ndibe ngathi ndiva ukungqokola okuthile
kuphuma kweli gumbi, ndankqonkqoza noko. Impendulo ibe 'ngusilele!' wendoda,
ndaqonda kwangoko ukuba konakele ukuhlala. Ndikrobe ngomthunja oselucangweni,
ndafika ilipolisa, kuxa kanye lixhoma ibhatyi yalo entla komandlalo.' 20

11.1 Xela ukuba waliphumelela na uMfazwe idabi lokulwela amalungelo oluntu.


Xhasa impendulo yakho. (2)

11.2 Nika uphawu lubeluNYE olubonisa ukuba esi sicatshulwa sithatyathwe


kwinoveli. (1)

11.3 YINYANI okanye BUBUXOKI ukuba uNokuzola watshata noMfazwe? Xhasa


impendulo yakho. (2)

11.4 Phendula umbuzo kaZikhali obhalwe ngqindilili ngokolwazi lwakho lwebali. (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 18 DBE/2023
SC/NSC

11.5 Ngqina ngeengongoma eziNTATHU ukuba uMfazwe wawenza amacebo


okoyisa idabi lobumnyama kule noveli. (3)

11.6 Xela ukuba uFriday udlale indima yokuba litshijolo okanye ngumchasi
wengcinezelo kule noveli. Xhasa impendulo yakho. (2)

KUNYE

ISICATSHULWA F

'NdinguMzolisi igama lam. Mna ndiyakwazi, wena akundazi. Phofu ke akukho


sikhwasilima kuloo nto.' Ndathula ndamjonga, waphinda wahambisa. 'Kaloku kuza
kufuneka urhatyuliswe ngonokuthi ukulindele kule ndawo uya kuyo.' 'Ndiya phi?'
Ndanqumla ndafaka umbuzo. Emva kokundichazela indlela asebenza ngayo, wathi
mandikhethe phakathi kweendawo ezimbini. Ndithe ndakukhetha phakathi kweendawo 5
ezimbini. Ndithe ndakukhetha ukuya kwelaBathwa walandelisa ngelithi, 'Into ethetha
ukuthi ufuna ukungenelela umbutho womzabalazo iNtsimbi.' Eneneni
ndandingakhathali nokuba ngowuphi na kuba kum iinjongo zale mibutho zazifana,
ikukukhulula umntu omnyama ebukhobokeni, kubuyiswe isidima sakhe sobuntu.
INtsimb' ebomvu, xa libizwa lonke igama lawo, yayingumbutho onamandla kakhulu, 10
kunjalonje sowuzenzele igama elizweni lonke. Wawunamathanga aziwa ngobuqilimba
nobungqili kumazwe athile aphesheya. Uthe ke akulikhankanya igama lawo uMzolisi,
ndaqonda ukuba ndifikile apho bendisiya. Uvalo lwathi rhiphu kwakanye labuya lazola.
Ukusuka apha sikhe sancokola nomfo omkhulu, ndihlutshwa nje yinto yokuba athi xa
ndimbuza ezinye izinto aphendule ngelithi: 'Ndiya kubona phambili.' 15
Kule ncoko yethu ndifumanise nento yokuba ininzi into ayaziyo ngam uMzolisi, yenza
ke loo nto ukuba ndimbuze imibuzo emininzi angazange ayiphendule.
Ekuhambeni kwethuba, kunkqonkqoze kwangena intombazana eseyithe dlundlu
iphethe into etyiwayo, yandibulisa indibiza ngegama ...

11.7 Chaza umahluko kwindlela uMzolisi noMzingeli abakubona ngayo ukubhaca


ngenjongo yokulwa ingcinezelo. (2)

11.8 Xela iindlela eziNTATHU uMfazwe asinda ngazo ekubulaweni ngexesha


abhacayo. (3)

11.9 Xela impumelelo kwezemfundo eyafunyanwa nguSiphiwo noMfazwe kule


noveli. (2)

11.10 Nika igama lomlinganiswa esibhekisa kuye isihloko esithi,


'Ukhozi Olumaphiko' kule noveli, uze ucacise ukuba simchaphazela njani. (2)

11.11 Thelekisa isiphelo sikaNokuzola nesikaMfazwe kule noveli. (2)

11.12 Chaza abeMABINI amacebo ewasebenzisayo le noveli ukulwa ingcinezelo. (2)


[25]

OKANYE

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 19 DBE/2023
SC/NSC

UNCWADI LWEMVELI

UMBUZO 12: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

UBUNCWANE BONCWADI LWEMVELI – MMI Swana nabanye

Ngqina ukuba uDeliwe kunye noNkosi uZilimbola (Burns Ncamashe), kwintsomi


ethi 'Deli noDeliwe' nakwisibongo, 'A! Zilimbola' bawalandele amagama abathiywe
ngawo.

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 13: UMBUZO OMFUTSHANE

UBUNCWANE BONCWADI LWEMVELI – MMI Swana nabanye

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA G

INTSOMI YOLOVANE

Kwahlala kwahlala kwangantsomi. Kwiminyaka ngeminyaka eyadlula ngopewula,


izilwanyana zadibana entlanganisweni zibizwe nguMdali wazo. Kule ntlanganiso zaziza
kuzikhethela imibala. Khumbula ukuba zazikade zingenayo imibala. Zafika kwaMdali
zayalelwa ukuba zakhe isangqa esikhulu. Zaxelelwa ukuba mazicingisise, zikhethe
imibala eza kuzifanela ngonaphakade kanaphakade kuba zisakuba ziyifakelwe azisayi 5
kuze ziphinde ziyijike, nezizukulwana ziya kuzalwa sezinayo.
Zayalwa ziboniswa ukuba kubi kokukhetha umbala ongasayi kuze wamkeleke
kwizizukulwana ezizayo. Zaboniswa indlela eziya kugxekwa ngayo zingahlonitshwa
ngabantwana ngenxa yobuchule bokukhetha obuhesheheshe. Yabekwa imibala
ngemibala phakathi kwesi sangqa zazisakhile. UMdali wamana ukuzibonisa umbala 10
ngamnye awuchaze ukuba umele ntoni na. Wayexela nesizathu esibangela ukuba
umbala othile uthandeke okanye ungathandeki, acebise apho kufuneka acebise khona.
Wawubeka umbala omhlophe ewuchazile ukuba apho ukhoyo kuyakhanya ebomini,
izinto zikuhambele kakuhle, umele ithamsanqa. Wehla nayo yonke imibala eyichaza
waya kuphuma ekugqibeleni. Yonke le mibala yayineziphene zayo kodwa zazixolisa 15
izilwanyana ngelithi akukho nzwana ingenasiphako.
Isilwanyana ngasinye esikhethayo sasixelela wonke ubani umbala esasiza kuwukhetha
sixele nesizathu. Kwakuye kuqhwatywe izandla kuyeyezelwe andule ngoku uMdali
ukufakela umbala othandwe sisilwanyana.
Laphakama iqwarhashe lathi, 'Mdali weZulu nomhlaba, Sonini-nanini, nani nonke zinto 20
zikaBawo ezilapha kule ntlanganiso, kuluvuyo ukunixelela ukuba namhlanje, ngale
mini inkulu kangakanana, ndizikhethela umbala omhlophe namnyama. Ndikhetha le
mibala mibini ngendikhetha omhlophe qwaba, into ekunayo andilindele kuhle kodwa
emhlabeni, ebomini bam. Bangandikhalala nabantwana bam xa ndikhetha omhlophe
wodwa kuba baya kuthi xa kunzima bandibuze ukuba kutheni na ndikhethe omhlophe 25
kanti kuya kuthi pam ngamanye amaxesha. Ndikhetha umbala omhlophe nomnyama

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 20 DBE/2023
SC/NSC

kuba ndifuna kukhanye ebomini bam kodwa ke ndokwamkela nokubuhlungu


okundihleleyo, enkosi.' Yacela ke ukuba xa ithiwa nyhibhe le mibala mayibe yimigca
emhlophe namnyama. Wenjenjalo ke noMdali. Kwaqhwatywa izandla, kwayeyezelwa,
yenjenjeya ukuya kuthi vu phantsi intwenkulu yonwabile ingakholelwa ukuba iyenzeka 30
into yokuba namhlanje yile nto, ungaba ngomso uzibone sowuyenye into.
Zaye zidyuduzela ngokudyuduzela ngoku izilwanyana zinexhala lokuphela kwemibala
zakumana zibona ingwe izidla ngawayo amabala, yayimana ihlala ihlale iphakame
inyantsule mfondini, izibuka-buka emva kokuthiwa bhaxe eyayo imibala. Izilwanyana
zathenjiswa nguMdali ukuba ayinakuphela imibala, zingayiphindaphinda eseyifakwe 35
zezinye kodwa ingafakwa ngokufanayo, isenokuba yimigca, isenokuba
ngamachokoza, isenokuba zizangqa, njalo-njalo.
'Ndifuna oluhlaza yaka,' latsho isele elalizihlalela emanzini. 'Ndifuna kuthi
kusakwenzeka ngelishwa kuphele amanzi emgxobhozweni wam, ndifane nengca
lungandiboni utshaba lwam uNyoka.' 40
'Ndifuna ukuba mdaka,' latsho elinye isele elalizihlalela eludakeni.

13.1 Xela ukuba wasifezekisa na uMdali isithembiso sokuba imibala ifunyanwe


nazizizukulwana. (2)

13.2 Nika iimpawu zibeMBINI ezixela ukuba sisicatshulwa sentsomi esi. (2)

13.3 YINYANI okanye BUBUXOKI ukuba akukho nzwana ingenasiphako


ngokubhekiselele kwiqaqa. Xhasa impendulo yakho. (2)

13.4 Xela ukuba uLovane udlale indima yokuba ngumtyesheli womyalelo okanye
umlandeli womyalelo kule ntsomi. Xhasa impendulo yakho. (2)

13.5 Nika isohlwayo esafunyanwa nguLovane ngokungakwazi ukuthatha isigqibo


ngexesha ayalelwe ngalo. (2)

13.6 Xela ukuba umbala omhlophe ungumqondiso wantoni ngaphandle kwalo


uxelwe kwintsomi. (1)

13.7 Ngqina ukuba uMdali ngumlinganiswa onenkathalo ngokwale ntsomi. (2)

13.8 Chaza ukuba isifundisa ntoni le ntsomi ngabantu abafana noLovane. (2)

KUNYE

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 21 DBE/2023
SC/NSC

ISICATSHULWA H

UKUMKANIKAZI NOLIZWE SANDILE (EZINGOBUKHOSI) – M Mbambo

1 A! Nolizwe!
2 A! Nolizwe!
3 Liwasakazi leenkomo zakuloNyawuza.
4 Incokazi kumathol' eenkunzi zasemaMpondweni.
5 NguMalusi wamathol' esirhorho kwaRharhabe.
6 UMval' ovalel' ezimaphece nezimaxhaka.
7 Imvu ebuso bulubisi, amazwi abubusi.
8 Uyavuy' uNolwandle unomolokazana.
9 A! Nolizwe!
10 A! Nolizwe!
11 Umhlaba wakwaRharhab' unamanyala.
12 Ngokwahlul' uNolizwe nomtshato.
13 Ukuz' ashiyek' amaRharhab' engenayise.
14 Isimbonon' esakhuzwa ziintaba zeli lizwe.
15 Kwakhuz' eyeGqirha neyeBhukazana.
16 A! Nolizwe!

17 A! Nolizwe!
18 Nguwongama wokugagamel' amaRharhabe.
19 UMaxway' ibhozo namhl' angazukudla nyama.
20 Nolizwe siyalez' amathol' ogaga kuwe,
21 Wakukhumbul' isilwangangubo sakuloMbombo.
22 Uz' ubhalel' edolwen' utampishe ngozwane
23 Usayine ngoxhongo iza kubuy' impendulo.
24 A! Nolizwe!
25 Ncincilili!

13.9 Nika iimpawu zibeMBINI ezibonisa ukuba sisibongo esi. (2)

13.10 Chaza indlela esidalwe ngayo isingqisho kwizitanza ezibini zokuqala. (2)

13.11 Caphula umqolo otyhila ukungcwenga nokuyolisa kwamazwi kaNolizwe


kwisitanza soku-1. (2)

13.12 Nika intsingiselo yomqolo obhalwe ngqindilili ngokomxholo wombongo. (2)

13.13 Nika injongo yembongi ngesi sibongo. (2)


[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 22 DBE/2023
SC/NSC

ICANDELO C: IDRAMA

IMIYALELO

 Kweli candelo kubuzwe imibuzo kwiiDrama ezimbini, ukususela kumbuzo 14 ukuya


kumbuzo 17.
 KwiDrama ngaNYE kubuzwe imibuzo emiBINI, OSISINCOKO SONCWADI kunye
NOMBUZO OMFUTSHANE.
 Khetha umbuzo ube MNYE uwuphendule.

QAPHELA: Xa umviwa ekhetha umbuzo OMFUTSHANE kwiCANDELO B (kwiNoveli


okanye kuNcwadi Lwemveli) KUNYANZELEKILE ukuba akhethe umbuzo
OSISINCOKO SONCWADI kwiCANDELO C (kwiDrama).

Xa umviwa ekhethe umbuzo OSISINCOKO SONCWADI kwiCANDELO B


(kwiNoveli okanye kuNcwadi Lwemveli) KUNYANZELEKILE ukuba
akhethe umbuzo OMFUTSHANE kwiCANDELO C (kwiDrama).

UMBUZO 14: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

BUZANI KUBAWO – WK Tamsanqa

Ngqina ngale drama uluvo oluthi, xa abantu becinga ukuba banamagunya


bawasebenzisa kakubi.

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 15: UMBUZO OMFUTSHANE

BUZANI KUBAWO – WK Tamsanqa

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA I

UMAGABA: Yafaneleka nendoda yakhe bethu alabikho igxeke, umfana


yamhlala impahla yakwamLungu yanga wazalwa nayo. Baye
umfana bemncoma ukulunga, abamaziyo besithi yindlel' enqwelo.
Akwaba nomfazi ebeya kuba njalo zibe iindonga ziwelene,
kungathi kanti bubuhle bekhiwane. 5
UNOZIPHO: Ibingoobani iintombi ebeziyile apha kule yethu ilali?
UMAGABA: Andingeze ndazi kaloku Hlubi, kuba thina sihlala ndawonye.
Kodwa ndikhe ndamthi tshe uThobeka noNomsa, andazi abanye.
Yantle apho intombi kaMcothama nokuzola kwayo, ifanelwe
sisinxibo sayo esikhethiweyo. 10
UNOZIPHO: Kowu yiva! Bendisazi kakade kuba akunakho ukuthetha
ngoThobeka zekungabikho mazwi athile ancomayo. Inene
andiyazi le nto akutyela yona uThobeka, le nto kuthi kwakuthiwa
cha igama lakhe ungenakukhe ungadondotheli uncome.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 23 DBE/2023
SC/NSC

UMAGABA: Ndifanele Nozipho mntwanam, ndiyamthanda laa mntwana 15


andizenzi, nangoku andazi ukuba abafana aba bayaphi na. Ukuba
bekukho soka ndizalana nalo bendingeze ndalikhombisa yimbi
ingeyiyo ekaMcothama, uThobeka. Ubufanele ubufazi mntwan'
aloo mntu. Igazi lakhe lo mntwana lihlile. Uthobile, ulilandele igama
lakhe. Ukhuthele, yonke into ayenzayo uyenza ngomzimba 20
okhaphukhaphu akathunywa kuyo, ngokwabantwana bale mihla
sikuyo abafuna ukusoloko bemelwe ngemva xa besenza into.
Inene mhla wenda, isithuba sakhe soze sibonakale kulaa mzi
kaMcothama.
UNOZIPHO: Uya kuthini na Gaba, ukuthi ukuba ubunesoka ozalana nalo, utsho 25
inguye lo umfana umzele?

15.1 Xela iingxaki zibeMBINI ahlangene nazo uThobeka ngenxa yokutshatiswa


kwakhe noGugulethu. (2)

15.2 Ingaba uThobeka wade wendela na emaHlubini ngokweminqweno


kaMaGaba? Xhasa impendulo yakho. (2)

15.3 Xela udidi lokuzoba olusetyenziswa nguMaGaba ukuzoba uThobeka


kwintetho yakhe engezantsi. Xhasa impendulo yakho.

'Ukhuthele, yonke into ayenzayo uyenza ngomzimba okhaphukhaphu


akathunywa kuyo ...' (2)

15.4 Chaza ukuba uthando luyidale njani impixano kule drama. (2)

15.5 Khankanya isenzo sikaMaGaba esilutshaba lwedemokhrasi kule drama. (2)

15.6 Chaza ukuba le ngxoxo ikwisicatshulwa ilikhulise njani ibali kule drama. (2)

KUNYE

ISICATSHULWA J

UMZAMO: Ee-e-e suka Sicelo mfondini! Kanti nawe ukwakule ngqondo yala
maxhego isesemva? Uyazi ukuba bendisithi sewasuka zinto
zokumana kusithiwa kwathi kwathi amasiko. Kanti usekuloo
nkunkuma nawe?
USICELO: Hayi mfondini ndenziwa kukuba ndiyaloyika ilizwi lomzali, andifuni 5
umzali axakaniseke ngenxa yam.
UMZAMO: Apha kwaba bafana baseZazulwana andikholwa ukuba ukho
umfana odlula uGugulethu ngokubeka abazali; kodwa kwinto
enjengale ndimgxeka ndingamgxeki, kwaye nabazali bakhe
ndiyabahlaba kakhulu. Ingqina laloo nto yokuba lo mfana 10
ubahlonele abazali bakhe uzinyanzele weza ecaweni, into leyo
ebingeze yenziwa ngomnye umntu; nditsho nawe ubungeze
wayenza.
USICELO: Hayi mfondini noko lo mfana ndiyamhlaba. Ewe, ngendisiva ukuba
le ntombi anyanzelwa kuyo ibidume ngesimilo esibi. Intombi 15
kaMcothama mfondini ayinasihlava, ifanelekile ukuba ingenziwa
umfazi nanguwuphi na umfana.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 24 DBE/2023
SC/NSC

UMZAMO: Hayi mfondini le nto wena apho isuka khona, ixhwangusha eli
wena selithembise enye inzwakazi kulaa macala angaseMthatha.
Laye ke ndijongile nje intombi le liyayithanda alizenzisi. Nguye ke 20
unozala wayo yonke le nyaka-nyaka, ibe ke mfondini uthando
luthando.
USICELO: O-o-o! Yiyo le nto unkabi selengasafuni nokuva, selezibophelele
ngezithembiso? Hayi ke kanti uzifake engxakini ngokwakhe.
Ayinani nathi ke leyo masincokole ezinye iindaba. Kodwa ke nale 25
nto yokungxama ngokuthembisa, umntu engekawuqondi ...

15.7 Xhasa uluvo lokuba ulutsha olukwesi sicatshulwa lwahlulelene ngezimvo


kumba wokubonela. (2)

15.8 Khankanya intlungu uMcunukelwa noThobeka abazibone bekuyo ngenxa


yokuthobela imiyalelo yabazali. (2)

15.9 Phawula ngentetho kaMzamo ebhalwe ngqindilili kwesi sicatshulwa. (2)

15.10 Uyamngqinela na uSicelo kuluvo lokuba uGugulethu uzifake ngokwakhe


engxakini? Xhasa impendulo yakho. (2)

15.11 Xhasa ukuba uMzamo ungumlinganiswa olikholwane likaGugulethu kule


drama. (2)

15.12 Ingaba le drama yintlekele okanye yintlekele-siyoliso? Xhasa impendulo


yakho. (3)
[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 25 DBE/2023
SC/NSC

UMBUZO 16: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

INDLAL' INAMANYALA – M Lamati

Ngqina ngale drama uluvo oluthi, xa abantu becinga ukuba banamagunya


bawasebenzisa kakubi.

Ubude bempendulo ecwangciswe ngokukuko mabube ngamagama angama-340–390. [25]

UMBUZO 17: UMBUZO OMFUTSHANE

INDLAL' INAMANYALA – M Lamati

Funda ezi zicatshulwa zoncwadi zilandelayo, wandule ukuphendula imibuzo


elandelayo.

ISICATSHULWA K

MAMQHINEBE: Imbi ke le nto, ukuthi silamba kangaka kweli khaya, abe yena
ophezulu ethe rhoqo ukusifulathela.
SIQHIWU: Musa ukulahla ithemba mama.
MAMQHINEBE: Andinakuphila kukulala nditye ithemba yonke le mihla Siqhiwu.
Isisu esi sona sifuna into ekukutya, ingelilo ithemba. 5
SIQHIWU: Sekuza kulunga mama. Kaloku abeLungu bathi:The darkest hour
comes before dawn.
MAMQHINEBE: Ungandigezeli kaloku mna. Zizinto zini ezi uzithethayo emzini wam?
Wakha wandiva ndipitiliza isiLungu ngolwesingaphi ezintsukwin'
apha? 10
SIQHIWU: Ndiyakwazi mama ukuba waphuma ngerisesi esikolweni. Bendiseza
kukutolikela, koko wena wasuka wangxama.
MAMQHINEBE: Khawutolike ke mLungu omnyama.
SIQHIWU: Xa ndikutolikela ke ndingathi, ama-Afrika wona athi: Isifingo siza
phambi kokusa. 15
MAMQHINEBE: Ndiyakrokra Siqhiwu ukuba eyona nto ndandikufundisela yona
wena, bubuciko obu, nkqi kona ukufumana umsebenzi.
SIQHIWU: Ngendikuva ngcono kodwa mama ukuba ubusithi: nkqi kona
ukufuna umsebenzi. Kaloku ndingayenza yonke into, kodwa
andingekhe ndiziqeshe. 20
MAMQHINEBE: Kakade ke Siqhiwu, uthi aba mabhalane baqeshayo kule nto yale
joyini yenu, abafuni kwenzelwa nto mhlawumbi?
SIQHIWU: Andazi. Ndaye andifuni nokwazi nokuba bayayifuna na okanye hayi,
kuba apha kuSiqhiwu abasayi kuze bayifumane nokuba bangade
bayifune ngamehlo abomvu. 25
MAMQHINEBE: Uthini na ngoku Siqhiwu kum' apha?
SIQHIWU: Soze! Ndinyobe umntu, ndimnyobela amandla nengqondo yam!
Yilibale leyo into yona Qhinebe.

17.1 Xela imizamo ibeMIBINI eyenziwe nguMamQhinebe ngeenjongo


zokuzikhupha endlaleni. (2)

17.2 Ingaba uSiphokazi wade waphangela na? Xhasa impendulo yakho. (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 26 DBE/2023
SC/NSC

17.3 Xela udidi lokuzoba olusetyenziswa nguMamQhinebe ukuzizoba kwintetho


yakhe engezantsi. Xhasa impendulo yakho.

'Wakha wandiva ndipitiliza isiLungu ngolwesingaphi ezintsukwin' apha?' (2)


17.4 Chaza ukuba indlala iyidale njani impixano phakathi kwabantu abadala
nabatsha kule drama. (2)
17.5 Khankanya isenzo sikaMaqhikizane esilutshaba lwedemokhrasi kule drama. (2)

17.6 Chaza ukuba le ngxoxo ikwisicatshulwa ilikhulise njani ibali kule drama. (2)
KUNYE
ISICATSHULWA L

(Kusemini, kwinkundla yamatyala, edolophini, eMthatha. Kungena uMtshutshisi,


uMantyi, uSibonda, uSithonga noSiqhiwu.)

UMTSHUTSHISI: Patrick Maqhikizane! Khwela phaya emkhumbini!


USIBONDA: Ndikho ndingummeli kaMnumzana Maqhikizane.
UMANTYI: Wamkelekile Mnumzana Sibonda. 5
UMTSHUTSHISI: Wena Mnumzana Maqhikizane uqeshwe kwiCandelo
lezeNgqesho kubuRhulumente baseTranskei. Kunjalo okanye
hayi?
USIBONDA: Kunjalo gxa wam ofundisiweyo.
UMTSHUTSHISI: Ubusele unexesha elingakanani ukwesi sikhundla? 10
USIBONDA: Iminyaka mithathu Mhlekazi.
UMTSHUTSHISI: Umsebenzi obekwe emagxeni akho ngofuna inkathalo,
inyameko nengqiqo. Kodwa wena ukhethe ukuba
uzibonakalise ukungabi nto kwakho?
USIBONDA: (KuMantyi.) Nqanda Mhle! Ugxa wam ofundisiweyo uyagweba 15
ngoku, ityala lingekaqali nokuqala.
UMANTYI: Yirhoxise intetho yakho Mtshutshisi.
UMTSHUTSHISI: Ndiyayirhoxisa Mhle.
UMANTYI: Qhuba Mtshutshisi.
UMTSHUTSHISI: Wena Mnumzana uMaqhikizane ubekwa ityala lokuba ngomhla 20
wamashumi amabini ananye kuMatshi walo nyaka, warhwaphiliza
imali kaMnumzana Siqhiwu Sihlwele ngokungekho mthethweni,
ngokuthi umbize into owathi likhazi okanye icuba nekwakufuneka
ingabi ngaphantsi kwekhulu leerandi ngexabiso, ukuze afumane
umsebenzi. Unetyala okanye akunatyala? 25
USIBONDA: Ummangalelwa uza kuthi akanatyala.
UMTSHUTSHISI: Esesibini sesokunyobisa ngothando kuNkosazana Siphokazi
Sikhuni. Wena wanyanzelisa uNkosazana Sikhuni ukuba
makaqale avume ukuthandana nawe phambi kokuba umqeshe.
Unetyala nokuba akunatyala? 30
USIBONDA: Ummangalelwa uza kuthi akanatyala.
UMTSHUTSHISI: (Kumantyi.) Ndiyacela: Mhle ukuba izityholo ezi zidityaniswe zibe
sisityholo esinye ngeenjongo zokulungiselela isigwebo.
UMANTYI: Isicelo sakho siyamkelwa yinkundla Mtshutshisi.
UMTSHUTSHISI: Ndicela ukubiza ingqina likarhulumente uMnumzana Siqhiwu 35
Sihlwele.
Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha
IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 27 DBE/2023
SC/NSC

17.7 Xhasa uluvo lokuba uMamQhinebe noSiqhiwu bohlulelene ngokwezimvo


kumba wesinyobo kule drama. (2)

17.8 Khankanya isohlwayo abasifumeneyo uMaqhikizane noMamQhinebe


ngokwaphula umthetho kule drama. (2)

17.9 Phawula ngentetho kaMtshutshisi ebhalwe ngqindilili kwesi sicatshulwa. (2)

17.10 Uyangqinelana na noluvo lokuba uMaqhikizane uzifake ngokwakhe


engxakini? Xhasa impendulo yakho. (2)

17.11 Xhasa ukuba uMantyi ngumlinganiswa ongummeli-ntlobo kule drama. (2)

17.12 Ingaba le drama yintlekele okanye yintlekele-siyoliso? Xhasa impendulo


yakho. (3)
[25]

AMANQAKU ECANDELO C: 25
AMANQAKU EWONKE: 80

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha

You might also like