Ngũgĩ wa Thiong'o
| Ngũgĩ wa Thiong'o | |
|---|---|
.jpg) (2019) | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Kamirithu (en)  , 1938ko urtarrilaren 5a (86 urte) |
| Herrialdea |  Kenya |
| Lehen hizkuntza | kikuyuera |
| Familia | |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Leedsko Unibertsitatea Makerere University (en) Alliance High School (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa kikuyuera |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | antzerkigilea, eleberrigilea, saiakeragilea, unibertsitateko irakaslea, filosofoa eta idazlea |
| Enplegatzailea(k) | New Yorkeko Unibertsitatea Northwestern Unibertsitatea Nairobiko Unibertsitatea (1967 - 1977) Yale Unibertsitatea (1989 - 1992) New Yorkeko Unibertsitatea (1992 - 2002) University of California, Irvine (en) (2002 - |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | |
| Kidetza | Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia |
| ngugiwathiongo.com | |
  | |
Ngũgĩ wa Thiong'o (AFI: /ŋɡoɣe wa ðiɔŋɔ/; Limuru, Kenya, 1938ko urtarrilaren 5a) kikuyu idazle, akademiko eta ekintzailea da. Mundu osoan ezaguna da bere arrakasta literario eta akademikoengatik: hogeita hamar lan baino gehiago argitaratu ditu ingelesez edota kikuyuz eta hamar doktoretza-titulu lortu ditu mundu osoko unibertsitateetan eta 2019an haren Gerra garaiko ametsak memoria liburua argitaratu zen euskaraz, Literatura Unibertsala bilduman (Olatz Prat itzultzaile)..[1] Gainera, aktibista da, eta gogotsu aritzen da Afrikako kultura eta hizkuntzen eta giza eskubideen alde.[2] Ipuinak, saiakerak, antzerki-lanak, nobelak eta haurrentzako liburuak ere idatzi izan ditu.
Kikuyu hizkuntzan argitaratutako Mutiiri egunkaria sortu zuen.
Iraultza bertikala edo zergatik ibiltzen diren gizakiak zutik ipuina 90 hizkuntzatara itzulia izan da, euskaraz ere irakur daiteke 2019tik.[3] Ahozko literaturako tradizioan idatzita dagoen alegia da, giza gorputzeko atalen arteko eztabaida bat kontatzen duena. Besoek eta hankek gorputzeko atal garrantzitsuenak direla erakutsi nahi dute lehiaketa baten bidez. Animaliek gorputzeko gainerako atalek ere parte hartzen dute eztabaida horretan. Lehiaketak gorputzaren eboluzioa eragingo du gero, eta lehiaketa zena atalen arteko lankidetza bihurtuko da bukaeran.
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bigarren Mundu Gerraren (1939-1945) testuinguruan jaio eta hazi zen Ngũgĩ, gobernu inperialista britainiarraren eta Mau-Mau gerrillaren (1952-1960) arteko Kenyako independentziagatiko gatazka hasi eta gutxira. 1962an, herrialdearen independentziaren urtean, The Black Hermit («Ermitau beltza») antzezlanarekin hasiera eman zion bere literatura-karrerari.
1962tik 1977ra bitartean, oihartzun handia jaso zuen Kenyan eta nazioartean, bere lanak «Kenya neokolonialaren» kultura- eta gizarte-arazoetan zentratzen baitziren ikuspuntu kritikoarekin; horregatik, Daniel arap Moiren gobernuak kargurik gabe kartzelatu zuen urtebetez.
Amnistia Internazional-en bitartekotzari esker espetxetik irten ondoren, kontzientzia-preso deklaratu baitzuen, jazarpen politikoa izan zuen 1978tik 1982ra bitartean. Urte hartan, azkenean, herrialdetik erbesteratu behar izan zen, lehenik Britainia Handian 1989ra arte, eta gero Amerikako Estatu Batuetan 2002ra arte.
2004an, Ngũgĩk berak eta haren emazte Njeerik bisitaldi labur bat egin zuten Kenyan. Denboraldi horretan, sikarioz osatutako pelotoi batek hotelean eraso egin zien. Gaur egun Kalifornian bizi da, Irvine-n, Kaliforniako Unibertsitateaningelesa eta literatura konparatua irakasten.
Kaliforniako Irvine Unibertsitatearekin lankidetzan jardun du itzulpen- eta interpretazio-arloetan. Mũkoma wa Ngũgĩ idazlearen aita da.
1996an Bartzelonan Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala babestu zuten pertsona ospetsuetako bat izan zen.[4]
Idazlanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Iraultza bertikala edo zergatik ibiltzen diren gizakiak zutik. 2019. Txalaparta. (Ingelesez: The Upright Revolution: Or Why Humans Walk Upright.[1]
- The Black Hermit, 1963 (antzerki-lana)
- Weep Not, Child, 1964, Heinemann, 1987, Macmillan 2005, ISBN 1-4050-7331-4
- The River Between, Heinemann 1965, Heinemann 1989, ISBN 0-435-90548-1
- A Grain of Wheat, 1967 (1992), ISBN 0-14-118699-2
- This Time Tomorrow (tres obres teatrals), c. 1970
- Homecoming: Essays on African and Caribbean Literature, Culture, and Politics, Heinemann, 1972, ISBN 0-435-18580-2
- A Meeting in the Dark (1974)
- Secret Lives, and Other Stories, 1976, Heinemann, 1992, ISBN 0-435-90975-4
- The Trial of Dedan Kimathi (antzerki-lana), 1976, ISBN 0-435-90191-5, African Publishing Group, ISBN 0-949932-45-0
- Ngaahika Ndeenda: Ithaako ria ngerekano (I Will Marry When I Want), 1977 (obra teatral), Heinemann Educational Books (1980)
- Petals of Blood (1977) Penguin, 2002, ISBN 0-14-118702-6 (espainieraz, Pétalos de sangre, Elefanta Editorial, 2014, ISBN
- Caitaani mutharaba-Ini (Devil on the Cross), 1980
- Writers in Politics: Essays, 1981, ISBN 978-0-85255-541-5 (UK), ISBN 978-0-435-08985-6 (US)
- Education for a National Culture, 1981
- Detained: A Writer's Prison Diary, 1981
- Caitaani mutharaba-Ini (Devil on the Cross), Heinemann, 1982, ISBN 0-435-90200-8
- Barrel of a Pen: Resistance to Repression in Neo-Colonial Kenya, 1983
- Decolonising the Mind: The Politics of Language in African Literature, 1986, ISBN 978-0-85255-501-9 (UK), ISBN 978-0-435-08016-7 (US).
- Mother, Sing For Me, 1986
- Writing against Neo-Colonialism, 1986
- Njamba Nene na Mbaathi i Mathagu (Njamba Nene and the Flying Bus), 1986 (haurrentzako liburua)
- Matigari ma Njiruungi, 1986
- Njamba Nene na Chibu King'ang'i (Njamba Nene and the Cruel Chief), 1988 (haurrentzako liburua)
- Matigari, Heinemann, 1989, Africa World Press 1994, ISBN 0-435-90546-5
- Bathitoora ya Njamba Nene (Njamba Nene's Pistol), (llibre infantil), 1990, Africa World Press, ISBN 0-86543-081-0
- Moving the Centre: The Struggle for Cultural Freedom, Heinemann, 1993, ISBN 978-0-435-08079-2 (US) ISBN 978-0-85255-530-9 (UK).
- Penpoints, Gunpoints and Dreams: The Performance of Literature and Power in Post-Colonial Africa (The Clarendon Lectures in English Literature 1996), Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-818390-9
- Mũrogi wa Kagogo (Wizard of the Crow), 2004, East African Educational Publishers, ISBN 9966-25-162-6; 2006, Secker, ISBN 1-84655-034-3
- Something Torn and New: An African Renaissance, Basic Civitas Books, 2009, ISBN 978-0-465-00946-6
- Dreams in a Time of War: a Childhood Memoir, Harvill Secker, 2010, ISBN 978-1-84655-377-6 Euskaraz 2019an Gerra garaiko ametsak memoria liburua argitaratu zen euskaraz, Literatura Unibertsala bilduman (Olatz Prat itzultzaile); Katalanez: Somnis en temps de guerra. Records d'infantesa. Traducció de Josefina Caball. Raig Verd, 2016, ISBN 978-84-16689-13-2; espainieraz, Sueños en tiempos de guerra. Memoria de infancia, Barcelona: Rayo Verde, 2016, ISBN 978-84-16689-19-4)
- In the House of the Interpreter: A Memoir, Pantheon, 2012, ISBN 978-0-30790-769-1. Katalanez: A la casa de l'Intèrpret. Traducció de Josefina Caball. Barcelona: Raig Verd, 2017.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Jauregi, Joannes. «Hizkuntza gudu zelai» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-12-21).
- ↑ (Katalanez) «Ngugi wa Thiong’o: “Totes les llengües tenen dret a sonar en l’orquestra de la literatura”» Ara.cat 2017-05-09 (Noiz kontsultatua: 2019-12-08).
- ↑ Ngugi wa Thiong'o ( 1938-). (2019). Iraultza bertikala edo zergatik ibiltzen diren gizakiak zutik. (1. ed. argitaraldia) Txalaparta ISBN 978-84-17065-73-7. PMC 1123022994. (Noiz kontsultatua: 2019-12-08).
- ↑ www.linguistic-declaration.org
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q302910
Multimedia: Ngugi wa Thiong'o / Q302910