Ahmet Akgöl

Oz Bu calismada erginlenme rituellerinin anlatilara nasil kaynaklik ettigini takip edebilmek icin Avustralya, Pasifik Adalari, Afrika, Kuzey Amerika ve Orta Asya’daki halklardan derlenen rituellerle, orneklem yoluyla secilen destan, halk hikâyesi gibi sozlu anlatilardaki erginlenme temalari karsilastirmali olarak incelenmistir. Calismanin amaci dogrultusunda yapilan okumalar sonucunda Eliade’nin erginlenme torenleri hakkinda yaptigi siniflandirmanin anlatilar baglaminda guncellenmesi gerektigi dusunulmustur. Eliade’nin siniflandirmasindaki Yetiskinlige Giris Torenleri, Gizli Derneklere Giris Torenleri ve Şaman-Otaci Sinamalari basliklari sirasiyla; Olgunluk Erginlenmeleri, Topluluga Giris Erginlenmeleri ve Sirra Erme Erginlenmeleri olarak guncellenmistir. Guncelleme anlatilardaki erginlik temalari dikkate alinarak yapilmistir. Sonraki asamada orneklem yoluyla secilen anlatilar guncellenen basliklar altinda incelenmistir. Yetiskinlige giris rituellerindeki yas kistasinin anlatilardak...

Bu çalışmada çeşitli yaşayış sitillerine sahip toplumların mitleri dünya tasavvuru bağlamında karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve mitler arasındaki ortaklıklar ve farklılıkların nedenleri tespit edilmiştir. Ortaklıkları ve farklılıkları daha net görebilmek amacıyla bu çalışmada, mitleri dünya tasavvuru bağlamında incelemek uygun görülmüştür. Çalışmanın amacı doğrultusunda çeşitli toplumların mitleri dünya tasavvuru bağlamında okunmuştur. Yapılan okumalar sonucunda mitleri okunan toplumlar tarım toplumları ve avcı-savaşçı toplumlar şeklinde ikiye ayrılmıştır. Toplumların mitleri yer, gök, yeraltı, ay, güneş, dünya direği ve varlıkların cinsiyeti başlıkları altında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İnceleme kısmından elde edilen verilere göre avcı ve savaşçı toplumlarda üç kozmik kuşaktan oluşan dünya tasavvurunun en önemli ortak nokta olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra varlıklara bir cinsiyet atfedilmesi ve ayrıca üç kuşağı bir arada tutan bir direğin varlığı diğer en önemli o...

Bu çalışmada erginlenme ritüellerinin anlatılara nasıl kaynaklık ettiğini takip edebilmek için Avustralya, Pasifik Adaları, Afrika, Kuzey Amerika ve Orta Asya’daki halklardan araştırmacılar tarafından derlenen ritüellerle, örneklem yoluyla seçilen destan, halk hikâyesi gibi sözlü anlatılardaki erginlenme temaları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.
Çalışmanın amacı doğrultusunda yapılan okumalar sonucunda Eliade’nin erginlenme törenleri hakkında yaptığı sınıflandırmanın anlatılar bağlamında güncellenmesi gerektiği düşünülmüştür. Eliade’nin sınıflandırmasındaki Yetişkinliğe Giriş Törenleri, Gizli Derneklere Giriş Törenleri ve Şaman-Otacı Sınamaları başlıkları sırasıyla; Olgunluk Erginlenmeleri, Topluluğa Giriş Erginlenmeleri ve Sırra Erme Erginlenmeleri olarak güncellenmiştir. Güncelleme anlatılardaki erginlik temaları dikkate alınarak yapılmıştır. Sonraki aşamada örneklem yoluyla seçilen anlatılar güncellenen başlıklar altında incelenmiştir. Yetişkinliğe giriş ritüellerindeki yaş kıstasının anlatılardaki olgunluk erginlenmeleri temalarında geçerli olmadığı ayrıca olgunluk erginlenmelerinde toplum yararına kan dökmenin esas olduğu; gizli derneklere giriş törenlerinin, evlenme ve bilgi alma yoluyla topluluğa giriş erginlenmeleri şeklinde görüldüğü tespit edilmiştir. Şaman-otacı erginlenmelerindeki ölme, parçalanma, yeniden, doğma süreçlerinin, anlatılardaki temalarda da sembolik olarak görüldüğü ve kahramanın bu süreçte egosunu yok ederek kendi kendine sır bir bilgiye vâkıf olduğu gözlemlenmiştir. Ritüellerle anlatılardaki erginlenme temaları arasındaki en önemli ortak noktanın ise yeniden doğuş fikri olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Erginlenme, Geçiş Törenleri, Ritüel, Yeniden Doğuş, Mit, Destan.

Abstract
In this study, themes of passage in oral narratives such as epic and folk story selected by sampling were analyzed comparatively with the rites compiled by researchers from the peoples in Australia, Pacific Islands, Africa, North America and Central Asia in order to follow how rites of passage originate the narratives.

As a result of the readings made for the purpose of the study, it was thought that the classification made by Eliade about rites of passage should be updated in the context of narratives. The titles in the classification of Eliade, which were Passage of Adulthood, Passage of Admission to Secret Associations and Shaman-Herbalist Tests Rituals have been updates as Passage of Maturity, Passage of Admission to Community and Passage of Wisdom. The update was made taking into account the maturity themes in the narratives. In the next stage, the narratives selected through the sampling were analyzed under updated titles. It was understood that the age criterion in passage of adulthood rituals was not valid in passage of maturity themes in narratives, besides it was essential to shed blood for the benefit of society during passage of maturity, and that admission rituals to secret associations were considered as adults joining the community by marriage and obtaining information. It has been observed that the processes of death, fragmentation, rebirth in shaman-herbalist passages were also symbolically seen in the themes within the narratives, and that the hero obtained a secret information on his own by destroying his ego in the process. It has been determined that the most important commonality between the themes of passage in rites and narratives is the idea of rebirth.
Keywords: Maturity, Rites of Passage, Ritual, Rebirth, Myth, Epic.

Özet
Bu çalışmada çeşitli yaşayış sitillerine sahip toplumların mitleri dünya tasavvuru bağlamında karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve mitler arasındaki ortaklıklar ve farklılıkların nedenleri tespit edilmiştir. Ortaklıkları ve farklılıkları daha net görebilmek amacıyla bu çalışmada, mitleri dünya tasavvuru bağlamında incelemek uygun görülmüştür. Çalışmanın amacı doğrultusunda çeşitli toplumların mitleri dünya tasavvuru bağlamında okunmuştur. Yapılan okumalar sonucunda mitleri okunan toplumlar tarım toplumları ve avcı-savaşçı toplumlar şeklinde ikiye ayrılmıştır. Toplumların mitleri yer, gök, yeraltı, ay, güneş, dünya direği ve varlıkların cinsiyeti başlıkları altında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İnceleme kısmından elde edilen verilere göre avcı ve savaşçı toplumlarda üç kozmik kuşaktan oluşan dünya tasavvurunun en önemli ortak nokta olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra varlıklara bir cinsiyet atfedilmesi ve ayrıca üç kuşağı bir arada tutan bir direğin varlığı diğer en önemli ortak noktalar olarak görülmüştür. Mitler arasındaki farklı noktaların ise ortak noktaların kılık değiştirmiş halleri olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra elde edilen verilere göre ortaklıkların ve farklılıkların sebepleri tartışılmıştır. Tartışma sonucunda ortaklıkların sebebi Adolf Bastian’ın Birincil Fikirler, farklılıklar ise Bastian’ın Etnik Fikirler teorisine dayandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler
Mit, Dünya Tasavvuru, Ortak Bellek, Birincil Fikirler, Etnik Fikirler

Öz Mizahi atasözlerinde, varlığı oldukça dikkat çeken saldırgan mizah tarzının, atasözlerindeki işlevinin ne olduğunu ve atasözlerinde hangi ilişkiler sonucu yaratıldığını anlamak için bu çalışmada atasözleri ve mizah arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmaya dâhil edilen atasözleri Ömer Asım Aksoy'un Deyimler ve Atasözleri 1 adlı eserinden örneklem yoluyla seçilmiş ve çalışmanın amacı doğrultusunda incelenmiştir. İnceleme aşamasında, saldırgan mizahın yaratılmasına sebep olan eksikliklerle mizahi unsurlar arasındaki ilişkiye değinilmiş ve mizahi unsurlar mizah kuramları bağlamında değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler, eksikliklere ve mizah kuramlarına göre ayrı ayrı sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma sonucuna göre atasözlerindeki saldırgan mizahın işlevi ve hangi ilişkiler sonucu yaratıldığı tartışılmıştır. Tartışma sonucuna göre atasözlerinde var olan saldırgan mizahın, atasözlerinin taşıdığı mesaja dikkat çekmek, mesajın; anlaşılmasına, hatırlanmasına ve aktarılmasına yardımcı olmak gibi bir işlevi olduğu ayrıca saldırgan mizahın genellikle bir hayvan veya üreme ve boşaltım organlarıyla yapılan ilişkilendirmeler başta olmak üzere; küçük düşürmeye dönük bir anlayışla yaratıldığı tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Atasözleri, saldırgan mizah tarzı, mizah, mizah kuramları, rahatlama kuramı, üstünlük kuramı. Abstract In this study, the relation between proverbs and humour was examined to understand what the function of the aggressive humour style, which takes attention in humorous proverbs, is in proverbs and how they are created as a result of certain relations. The proverbs included in the study were selected from the book " Proverbs and Maxims 1 " written by Ömer Asım Aksoy with random sampling method, and were examined for the purpose of the study. In the examination stage, the relation between humorous elements and the missing points that caused the creation of aggressive humour were determined, and the humorous elements were assessed in the context of humour theories. The data were classified according  Muğla S. K. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim Doktora, akgollahmet@gmail.com