Refik Baykara

Kösedağ Savaşı’nın ardından vuku bulan Moğol İstilası, Anadolu’nun Türkleşme sürecinin son safhası olan II. Beylikler Dönemi’nin başlamasına yol açmıştır. Bu devrin başlaması, Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesine, Türkmenlerin de Selçuklu ve Bizans otoritesinin kaybolduğu bölgelerde, müstakil ya da yarı müstakil hâlde patrimonyal devletler şeklinde teşkilatlanmalarına neden olmuştur. Söz konusu dönemde Batı Anadolu’da kurulan siyasi teşekküllerden biri de Menteşâ Beyliği’dir. Beyliğin ilk ortaya çıktığı bölgenin ve kuruluş tarihine ilişkin söz konusu müphemliklerin yanı sıra kurucusu olarak kabul edilen Menteşâ Bey ve beylik hakkında, 1934 yılında Paul Wittek tarafından kaleme alınan monografideki verilere istinaden çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Beyliğin, erken dönemleri hakkındaki vesikaların günümüze ulaşmaması ya da hiç telif edilmemesi sebebiyle, konuyla ilgili mevcut görüşler kesinlik arz etmemektedir. Bu durum, Menteşâ Beyliği’nin kökeni hakkında çeşitli tartışmaları beraberinde getirmekle kalmayıp, odak noktasından sapmalara neden olmakta ve sorunun çözümünü zorlaştırmaktadır.
Tüm bunlar esas alındığında dönem kaynakları orijinal dilinden tekrar incelenip emirliğe dair yapılan araştırmalar ile mukayese edilmiş, akabinde beyliğin erken dönemleri hakkındaki arkeolojik bulgular da çalışmamız kapsamında tekrar ele alınarak farklı bir perspektifle yorumlanmıştır. Bu durumda beyliğin siyasi varlığını iki evrede ele almak mümkündür. Bu evrelerden ilkini, beyliğin ibtidâsından müstakil varlığını sonlandıracak olan Yıldırım Bayezid eliyle Osmanlı hâkimiyetine girdiği (1257-1391) süreci ifade etmektedir. İkinci evre ise Ankara Savaşı (1402) sonrası beyliğin yeniden ihya olmasıyla beyliklerin Osmanlı hâkimiyetinde tek çatı altında birleşme sürecini ifade etmektedir.
Sonuç olarak söz konusu bu çalışmada, Batı Anadolu’nun Türkleşme sürecinde gerek siyasi gerekse demografik bağlamda başat unsurlarından biri olan Menteşâ Beyliği’nin ortaya çıktığı coğrafya ile kurucusunun tespitinin yanısıra beyliğin Yıldırım Bayezid tarafından ilhak ediliş tarihine kadarki süreçteki ilk evre ele alınmış ve Menteşâ hanedanına dair müphemliklere açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

The defeat of  Anatolian Seljuk Sultanate Army at Kösedag War in 1243,not only caused that Seljuk Sultanate entered into the domination of Mongols, but also caused many Turkmen crowded together from east and middle parts of Anatolia to West borderline. After the habitation of Turkmen to borderlines that Seljuks called : ‘Uc’, and start holy war called : ‘Gaza’, the region called Karia at Byzantine Period, renamed as Hand Of Menteshe and became a home for one of the most important border beylik. Many legacies and monuments in historical and cultural way that belong to this beylik in Mugla, has reached the present day.       
When we review the period generally, notice that the Byzantine written documents are unique sources regarding the establishment period of beyliks. The reason is the struggle between Byzantine and Border Beyliks. Other important sources are itineraries and written documents belong to İtalian States which deal with sea trade. When these sources are examined, the false facts or secret informations could be reached regarding commercial, military, political and cultural properties of Beyliks Period. In this article; data regarding the cultural values, political events and settlement activites in Menteseoglu Sucadeddin Orhan Bey period, is aimed to review in detailed way.