Ulanów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Siedziba Urzędu Miasta | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | |||
Data założenia |
1616 | ||
Prawa miejskie |
1616 | ||
Burmistrz |
Stanisław Garbacz | ||
Powierzchnia |
8,2[1] km² | ||
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna |
+48 15 | ||
Kod pocztowy |
37-410 | ||
Tablice rejestracyjne |
RNI | ||
Położenie na mapie gminy Ulanów | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |||
Położenie na mapie powiatu niżańskiego | |||
50°29′25″N 22°15′55″E/50,490278 22,265278 | |||
TERC (TERYT) |
1812074 | ||
SIMC |
0981386 | ||
Urząd miejski ul. Rynek 537-410 Ulanów | |||
Strona internetowa |
Ulanów – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie niżańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ulanów, położone u ujścia Tanwi do Sanu. Leży w historycznej ziemi sandomierskiej w Małopolsce, stanowiło część województwa sandomierskiego[2].
Miasto jest ośrodkiem usługowym i turystyczno-wypoczynkowym. Bractwo Flisackie, skupiające około 150 członków, kultywuje tradycje flisackie[3]. Funkcjonuje w mieście drobny przemysł wikliniarski i chemiczny.
W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii pw. św. Jana Chrzciciela i św. Barbary. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii lubelskiej, diecezji sandomierskiej, dekanatu Ulanów.
W odległości 3 km od miasta, przebiega droga krajowa nr 77. Przez miasto przebiega żółty szlak turystyczny z Sandomierza do Leżajska[4].
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 1368 mieszkańców, będąc 50. najludniejszym miastem w województwie[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miasto założone przez Stanisława Ulinę Ulińskiego w 1616 r. w widłach Sanu i Tanwi. W XVII wieku istniały cechy kuśniersko-krawiecki i cech szewski. Na początku XVIII wieku powstał tu cech retmański.
Prawa miejskie uzyskał w 1616. Sławę i bujny rozkwit od XVII wieku do XIX wieku Ulanów zawdzięczał rozbudowanemu rzemiosłu szkutniczemu oraz silnemu ośrodkowi flisackiemu. U ujścia Tanwi do Sanu znajdowała się przystań rzeczna zwana „palem”, do której zawijały statki żeglugi śródlądowej. Przy „palu” w Ulanowie naprawiano statki. W latach wojen szwedzkich w XVII wieku Ulanów ucierpiał od najeźdźców. Podobnie zresztą w czasie wojen w następnym wieku, kiedy różne wojska łupiły miasto. Tym nie mniej wydana w roku 1786 „Geografia (...) Galicyi i Lodomeryi” autorstwa hrabiego Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego podawała: Ulanów. Wieś nad Sanem, dla dobrego przystępu wiele ma szpiklerzów i prawdziwe przedtem całego bełzkiego, Podola, Pokucia i Rusi czerwonej port kupców, osobliwie z płótnami wałowemi.[5]
W połowie XIX wieku właścicielem Ulanowa wraz z przyległymi dobrami (Bieliniec, Wólka Bielińska, Bieliny, Glinianka i Dąbrowica) był Stanisław hr. Mniszek. Po jego śmierci w roku 1860 dobra te przypadły jego synowi, Alfonsowi hr. Mniszkowi (ur. 1828), żonatemu z Jadwigą z hr. Dunin-Borkowską. Od tej ostatniej zakupił je w 1892 roku Stefan Sękowski (1859-1910), żonaty z Karoliną ze Szlachtowskich (1866-1926). Po śmierci Stefana Sękowskiego Ulanów wraz z przyległymi wsiami nabył Witold ks. Czartoryski (1864-1945).
Od początku XX w. konkurencja kolei znacznie ograniczyła działalność tutejszych flisaków[6]. Praktycznie zanikła żegluga statkami. Zniszczenia z okresu I wojny światowej i emigracja części ludności miasta do Ameryki, spowodowało zmniejszenie liczby mieszkańców Ulanowa i utratę praw miejskich w 1934. Zmalała ilość spławianych tratew, chociaż w latach międzywojennych dostarczano stąd jeszcze drewno aż do Gdańska[7]. Szczątkowy spław zachował się do pierwszych lat po II wojnie światowej. Ostatnie tratwy wypłynęły z Ulanowa w 1968 r.[6]
W Zwolakach znajduje się drewniana kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1872 przeniesiona tutaj w 1981 z pobliskiej Dąbrowicy.
W 1921 r. w Zwolakach (obecnie teren Ulanowa) powstała grupa Badaczy Pisma Świętego, zaś w 1935 w Zwolakach powstał zbór Świadków Jehowy (obecnie zbór Nisko)[8].
Ludność żydowska Ulanowa liczyła w 1939 roku 2200 osób i stanowiła 56,5% ogółu mieszkańców. Społeczność tę hitlerowcy wypędzili z miejscowości w listopadzie 1942[9].
Ulanów odzyskał prawa miejskie w 1958. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.
8 września 1991 r. powstało w Ulanowie Bractwo Flisackie pod wezwaniem świętej Barbary. Za główny cel swojej działalności przyjęło kultywowanie flisackich tradycji Ulanowa oraz rozwój kulturalny gminy ulanowskiej. W 1993 roku został zorganizowany pierwszy kulturowy spław tratwiany z Ulanowa do Gdańska, o nazwie „Flis Szlakiem Praojców” (w 26 dni tratwy przebyły 724 km). Kolejne flisy na tej samej trasie odbyły się w 1996 i w 1997 roku. Podczas Międzynarodowego Zjazdu Flisaków we Włoszech w 2005 r. stowarzyszenie z Ulanowa zostało przyjęte do Międzynarodowego Stowarzyszenia Flisaków, zrzeszającego wówczas 26 organizacji[10]. W 2009 w Ulanowie odbył się Międzynarodowy Zjazd Flisaków, a w 2015 otwarto Muzeum Flisactwa Polskiego[11].
Urodzeni w Ulanowie
[edytuj | edytuj kod]Aleksander Pityński – porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Narodowej Organizacji Wojskowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.
Andrzej Pityński – polski rzeźbiarz mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Kawaler Orderu Orła Białego.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Ulanowa w 2014 roku[12].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela i św. Barbary wzniesiony w 1643 r. z fundacji Jana Hilarego Ulińskiego, chorążego halickiego. Jan Uliński był synem Stanisława i Zofii Kostczanki, h. Dąbrowa[13]. Kościół wielokrotnie remontowano w XVIII w. W II poł. XIX w. świątynię gruntownie odnowiono. Wnętrze dekorowane jest figuralną polichromią, prawdopodobnie z XVIII w., odnowioną i uzupełnioną w 1868 r. Zespół kościelny otoczony jest murem, w którego obwodzie od południa wbudowano murową dzwonnicę oraz dwie bramki: od północy i od południa.
Kościół znajduje się na terenie wpisanego do rejestru zabytków cmentarza parafialnego.
-
Kościół „flisacki” św. Trójcy
- Kościół filialny pw. św. Trójcy (tzw. flisacki, cmentarny) zbudowany prawdopodobnie w 1660 z fundacji Jędrzeja Zamojskiego, wojewody smoleńskiego. Konsekrowany w 1742 i w tym samym czasie rozbudowany. Około połowy XIX w. kościół poddano gruntownemu remontowi. Wnętrze kościoła ozdobione polichromią z elementami iluzjonistycznej architektury pochodzącej zapewne z XVIII w., przemalowanej w II poł. XIX w. W 2002 kościół uległ zniszczeniu na skutek pożaru. Renowacja trwała 3 lata.
- Drewniane domy z XIX wieku.
- Kirkut założony około 1700
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście działa piłkarski Miejsko-Gminy Klub Sportowy Retman Ulanów, który powstał w 1950[14]. W sezonie 2018/19 drużyna grała w klasie okręgowej, obecnie w Klasie A okręgu Stalowa Wola. Barwy klubowe: niebiesko-żółte[15]. Wychowankiem Retmana Ulanów był Stanisław Karaś[16], który następnie przeszedł do Stali Stalowa Wola, a potem od sezonu 1976/77 do Stali Mielec[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 939. ISBN 83-7079-926-4
- ↑ Strona Bractwa Flisackiego. flisacy.ovh.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)]..
- ↑ Turystyka w gminie Ulanów. 2020-08-06. [dostęp 2020-08-06].
- ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 42.
- ↑ a b W Ulanowie powstało Muzeum Flisactwa Polskiego. Portal historyczny dzieje.pl, 2015-05-01. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Wyd. II poprawione i uzupełnione. Warszawa: Sport i Turystyka, 1973, s. 172.
- ↑ Krzysztof Biliński , Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 84, 180–190, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207 .
- ↑ Ulanów. sztetl.org.pl. [dostęp 2016-09-17].
- ↑ Bractwo Flisackie p.w. Św Barbary. [dostęp 2024-03-10].
- ↑ Muzeum Flisactwa Polskiego w Ulanowie uroczyście otwarte.
- ↑ Ulanów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 57, 250 i 251. ISBN 978-83-89976-40-6.
- ↑ Skarb - Retman Ulanów [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-09-03] .
- ↑ Oficjalna strona klubu
- ↑ I Memoriał Przemysława Pikuły i 70-lecie Retmana Ulanów | Sztafeta.pl [online], 19 lipca 2020 [dostęp 2023-08-02] (pol.).
- ↑ Historia FKS Stal Mielec [online], 29 stycznia 2014 [dostęp 2023-08-02] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Ulanów z Wolakami, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 780 .