Bayram Ürekli

Öz

Osmanlı toplumunun kamusal ve özel alan kavramlarını nasıl anlamlandırdığını tespit etmenin en doğru yolu hiç şüphesiz toplumu oluşturan bireylerin bu kavramları nasıl tanımladıklarını açıklamakla mümkün olacaktır. Bu tanımlara ulaşmak için ise şer'iye sicili olarak bilinen, kadılar tarafından tutulan ve mahkeme tutanakları olarak ifade edilen kayıtların satır aralarına bakmak gerekir. Mahkeme tutanakları bireyin gündelik yaşamının ipuçlarını yansıtması ve toplumun sesinin en çok duyulduğu metinleri içinde barındırması bakımından mahrem ve kamusal alan kavramlarının açıklanmasında oldukça kullanışlı kaynaklar olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda bu çalışmada mahkeme tutanaklarından alınan örnek bir olay üzerinden iki kişi arasında yaşanan mahrem bir olayın kamusal alana taşınması süreci değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu değerlendirmeyi sağlıklı ve işlevsel kılmak amacıyla Osmanlı taşrasında hukukun işleyiş biçimi ve mahalle denetimi gibi birtakım faktörler de göz önünde bulundurulmuştur.

Abstract

The best way to determine how Ottoman society uses the concepts of public and private sphere would undoubtedly be possible by explaining how the individuals constituting the society define these concepts. In order to reach these definitions, it is necessary to read between the lines of the records, which are known as sheriyya registry, kept by the kadis (Muslim judges) and expressed as court records. Court proceedings, in which the voice of the society is heard and the clues on the daily lives of individuals are reflected, can be considered as very useful sources for explaining the concepts of private and public space. In this context, this study aimed to evaluate the process of transferring a private event between two people to the public space through a case study taken from court records. Furthermore, in order to make this assessment healthy and functional, a number of factors such as the functioning of the law and neighborhood supervision in the Ottoman provinces were taken into consideration.

Öz
Bu makalede, bir taşra kâdısı olan Musa Efendi'nin hayat hikâyesi, ailesi, evi, gündelik yaşamı, serveti ve ticari faaliyetleri hakkında bir değerlendirme yapılacaktır. Bu değerlendirmeler büyük oranda şer'iye sicillerinden elde edilen verilere dayanmaktadır. Şer'iye sicilleri bireyin gündelik hayatını anlamlandırmak için kullanılan en önemli kaynaklardandır. Miras paylaşımı, vasî tayini, kişiler arası anlaşmazlıklar ve ticari faaliyetler gibi toplumun sosyal ve ekonomik yapısının ipuçlarını barındıran olayların mahkemeye intikal etmesi akrabalık ilişkileri, ailelerin yapısı ve bireylerin serüvenlerinin ortaya çıkarılmasında önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda XVII. yüzyılda çeşitli şehirlerde kadılık yapmış ve Konya'da görev yapmakta iken vefat etmiş olan Musa Efendi'ye ait mahkeme kayıtlarından hareketle, onun hayatını kısmen de olsa ortaya çıkarmaya ve sosyo-ekonomik durumu ile aile bağları hakkında genel bir değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

Abstract
This article aims to present an assessment of Musa Efendi's, a rural Kadi in Ottoman, life, family, his house, daily life, fortune, and his commercial activities. These assessments largely depend on the data obtained from court records. Court records are among the most important data sources to assess someone's daily life activities. The events that contain clues of the social and economic structure of the society such as division of the inheritance, appointing an executor, disagreements between individuals, and commercial activities, which are brought to the court, play an important role in revealing the adventures of individuals, relationship between relatives, and the structure of families. In this context, by referencing the court records by Musa Efendi who was a Kadi in different cities and died during his mission as a Kadi in Konya, this paper will attempt to reveal his life, albeit partially, and a general assessment of his socioeconomic status and family ties.

Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda Tanzimat’ın ilanından sonra yapılan mali düzenlemelerle birlikte mevcut nüfus tahrirlerinden başka bir de Temettuat sayımı adı altında kayıtlar tutulmuştur. Bu defterlerde; nüfus tahrirlerinden farklı olarak hane reisinin ismi, mesleği, kaç dönüm arazisinin olduğu ve bunlardan ne kadarını kullandığı ve ne kadarını kullanmadığı, elde ettiği tarım ürünleri ve buna bağlı olarak ödediği vergi ve küçükbaş-büyükbaş hayvanlarının sayıları gibi şahsi mal varlıklarına ulaşmak mümkündür. Bu açıdan bakıldığında temettuat sayımlarının vergi mükelleflerinin tespiti ve dengeli bir bütçe oluşturmak amacıyla daha adil bir vergi toplama usûlü olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde ML.VRD.TMT 10381 numaralı Temettuat defterinden faydalanarak H.1260-1261 (M.1844-1845) yılı Konya kazasına bağlı İnlüce köyünün sosyo-ekonomik yapısı incelenmiştir. Toplam; 111 hanesi bulunan İnlüce köyünde insanların temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Meslek grupları içinde Ziraatle uğraşan çoğunlukta olsa da bunun yanında Hizmetkar, İmam, Irgat, Hamal, Muallim-i Sıbyan gibi mesleklere de rastlamak mümkündür.

Savaşların arkasında güçlü ve iç içe geçmiş bir organizasyonun olması şarttır. Savaşlarda, doğru yerde, doğru zamanda ve doğru adımları atmak adına, her şeyden önce askerin kazanabilmesi için temel ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Bu ihtiyaçların başında da gıda ve mühimmat gelir. Gerekli gıda ve mühimmatlar hazırlandıktan sonra süratle muharebenin olacağı güzergâhlara ve muharebe alanı yakınına taşınmalıdır. Sanayi Devrimiʹnden önce, seferlerde lojistik destekler daha çok hayvanlardan yararlana-rak sağlanıyordu. Bunların içinde develerin ayrı bir önemi vardır. Develer, zorlu arazi koşullarında dayanıklı ve uzun yol alabilen hayvanlardır. Osmanlı Devletiʹnde sefer organizasyonlarında develer aktif bir biçimde kullanılıyor ve taşradan satın alınarak ya da kiralanarak temin ediliyordu. Develer temin edilirken daha çok kiralama usulü takip edilmiştir. Kiralanan develer, kullanıldıktan sonra, tekrar temin edildikleri yerdeki sahip-lerine teslim edilmektedir. Taşrada mükârî devecileri denilen, develerin kiralanmasından sorumlu bir grup vardı. Bu grup eyalet merkezlerinde, sancaklarda, kazalarda ve köyler-de aktif bir biçimde faaliyet göstermektedir. Mükârî devecilerinin farklı statüden olan insanların bir arada çalıştıkları bir yapıdan oluştuğu görülmektedir. Bunlar güvenilir ve becerikli kişilerden seçilmişlerdir.