Volda

Gamle Volda kommune omfattar bygdene på alle sider av Voldsfjorden med fjordarmane Dalsfjorden, Austefjorden og Kilsfjorden med Kilspollen.

Tidlegare Hornindal kommune omfattar Hornindalen og dei bratte sidedalane, og bygdene langs den austre delen av Hornindalsvatnet.

Berggrunnen tilhøyrer Kaledonidene og består av av gneis og granitt som tilhøyrer Gneisregionen. Stadvis finst basiske djupbergartar frå kaledonsk tid, som olivin, serpentinitt og eklogitt. Olivinstein finst særleg sør for Hornindalsvatnet.

Landskapet rundt Voldsfjorden har alpine former med ville, forrivne toppar på 1000–1500 meter over havet. Ved fjordane, særleg i ytre del av Voldsfjorden, finst enkelte flatare parti og dei viktigaste områda med dyrkingsjord.

Hornindalen er brei, open og frodig og med bratte, ofte blankskura sider. Fjella er høgast i aust med Kvitegga (tidlegare i Ørsta) på 1700 meter over havet som det høgaste, på grensa til Stranda kommune.

Hornindalsvatnet har preg av å vere ein innestengd og gjengløymd fjordarm innanfor Nordfjordeid i Stad kommune. Vatnet er det største på Vestlandet og den djupaste innsjøen i Europa. Det er òg blant dei tolv djupaste innsjøane i verda.

Det meste av busetjinga ligg ved Voldsfjorden, i Bjørkedalen i sør, i dalen innanfor Austefjorden der busetjinga strekkjer seg ei mils veg frå fjorden og i tettstaden Grodås i tidlegare Hornindal. På nordaustsida av Voldsfjorden ligg administrasjonssenteret Volda, den største tettstaden i kommunen. Grodås ligg i tidlegare Hornindal i sør og Mork på grensa til Ørsta i nord.

Folketalet i gamle Volda har vore jamt aukande sidan andre verdskrigen. Folketalet i heile nykommunen auka med 5,6 prosent i tiårsperioden 2010–2019. Til samanlikning var det 6,4 prosent vekst i folketalet i fylket samla sett.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det tre tettstader i Volda. Tettstadene er til saman 5,0 km², og omfattar 1 % av arealet i kommunen.

Både Volda og Hornindal har relativt gode jordbruksområde med drift basert på husdyrhald (storfe og sau). 3,7 prosent arbeider i primærnæringane, forholdsvis flest i Hornindal.

Volda har noko industri, men industrien er beskjeden samanlikna med nabokommunane. I alt 6,7 prosent av arbeidsplassane i Volda var innan bergverk, industri eller energi, mot 17,5 prosent i heile fylket (2018). Viktigaste industribransjar er maskinindustri, næringsmiddelindustri, møbelindustri og trevareindustri. Bjørkedalseidet har tradisjonar for bygging av småbåtar på gardane.

Volda er kommunen med femte størst vasskraftproduksjon i Møre og Romsdal, og er ein middels stor kraftkommune på landsbasis. Dei 24 vasskraftverka i kommunen produserer til saman 604 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Tussa (i drift fra 1961), som står for om lag halvparten av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Åmela (1977) og Steinsvik (2009). Tussa Energi er hovudeigar av om lag åtti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen.

I Volda kjem avisa Møre ut tre gonger i veka.

E39 (Kristiansand–Trondheim) går gjennom kommunen frå Nordfjordeid i sør via Hornindal, Kvivsvegen, austsida av Austefjorden og tettstaden Volda og derfrå vidare til Ørsta.

På Kjøs lengst sør i kommunen går fylkesveg 15 austover frå E39 til Stryn og over Strynefjellet til Otta i Gudbrandsdalen. På Grodås i sør går fylkesveg 60 nordover til Hellesylt og Stranda.

Frå Volda tettstad går det ferje over Voldsfjorden til Lauvstad og Folkestad. Frå Lauvstad går fylkesveg 652 vestover til Eidså i Vanylven.

På Hovden i Ørsta, 5 kilometer frå Volda tettstad, ligg Ørsta-Volda lufthamn som blir trafikkert av Widerøe Flyveselskap.

I tettstaden Volda ligg Høgskulen i Volda, Volda vidaregåande skule, Volda sjukehus (lokalsjukehus) og Søre Sunnmøre tingrett.

Volda høyrer til Volda og Ørsta lensmannsdistrikt i Møre og Romsdal politidistrikt, Møre og Romsdal tingrett og Frostating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Sunnmøre regionsråd.

Volda kommune svarer til dei seks soknene Austefjord, Bjørke, Dalsfjord, Hornindal, Kilsfjord og Volda i Søre Sunnmøre prosti i Møre bispedømme i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Volda til Søndmør fogderi i Romsdals amt. Hornindal høyrde til Sønd- og Nordfjord fogderi i Nordre Bergenhus amt.

Volda kommune vart oppretta i 1837 ved innføringa av det lokale sjølvstyret. I 1883 vart Ørsta utskilt som eigen kommune. I 1893 var det ei lita grensejustering mot Ørsta som omfatta 15 innbyggjarar i Voldas favør. I 1924 vart Dalsfjord utskilt som eigen kommune, men denne vart i 1964 igjen ein del av Volda kommune.

Hornindal kommune vart oppretta i 1867 ved deling av dåverande Eid kommune i to. I 1965 vart Hornindal delt mellom Eid og Stryn med 310 innbyggjarar til Eid og 1184 innbyggjarar til Stryn. Delinga var del av ei større kommunesamanslåing både i Eid og Stryn. I 1977 vart Hornindal kommune retta opp igjen ved at den austre delen som hadde vore tillagt Stryn, vart eigen kommune. I 2019 vart grenda Maurset overført frå Hornindal til Stryn.

Volda kyrkje («Sunnmørskatedralen») vart oppført i 1932 med Arnstein Arneberg som arkitekt og med freskomåleri av Hugo Lous Mohr. Hornindal kyrkje er ei langkirke i tre frå 1856, teikna av H.D. Linstow og med altertavle av Dagfin Werenskiold (1932). Andre kyrkjer i kommunen er Austefjord (1880), Bjørke/Storfjord (1919), Dalsfjord (1910) og Kilsfjord (1974).

Tettstaden Volda har lange tradisjonar som skulestad, med lærarutdanning frå 1861 (i dag Høgskolen i Volda) og landsgymnas frå 1910/1947 (i dag Volda vidaregåande skule).

Saman med nabokommunen Ørsta er Volda eit viktig sentrum for nynorsk skriftkultur. Høgskulen i Volda tilbyr mellom anna mastergrad i nynorsk skriftkultur, og ved høgskulen finn ein òg Nynorsksenteret, som er eit nasjonalt ressurssenter for nynorsk i grunnopplæringa og barnehagen. Festspela, som blir arrangerte kvart år i slutten av juni, går føre seg i Ørsta og Volda. Avisa Møre er ei av dei eldste lokalavisene i Noreg. Ho kjem ut i Volda og blir redigert på nynorsk.

På Ekset ligg Aarflotmuseet etter Sivert Aarflot med trykkjeri frå 1809, og på Haualeite ligg Volda Bygdetun med mellom anna garverimuseum. Bilethoggaren Anders Svor var fødd i Hornindal, og på Grodås ligg Anders Svor Museum med ei rekkje skulpturar.

Det nye kommunevåpenet frå 2020 viser to ljåblad og ein pennesplitt i sølv mot blå bakgrunn. Våpenet er ein syntese av dei to tidlegare kommunevåpena.

Volda sitt gamle kommunevåpen vart godkjent i 1987 og viser ein nedvend pennesplitt i sølv mot ein blå bakgrunn. Dette symboliserer utdanning og kunnskap. Hornindal sitt gamle kommunevåpen vart òg godkjent i 1987 og viser tre ljåblad i sølv, eitt over eitt, mot ein blå bakgrunn. Dette symboliserer jordbruk og smedhandverk.

Namnet kjem av norrønt Valdr, opphavleg eit fjordnamn, kanskje med betydninga ‘den som bølgjar, koker', som i norrønt vall, ‘bobling' og vella, ‘koke, bruse' og tysk Welle, ‘bølgje'.

• tettstadar i Volda
• dialekter i Møre og Romsdal
• dialekter på Sunnmøre
• Sivert Aarflot
• Sivert Halkjelsvik
• møbelindustri
• høgskular i Noreg

• Volda kommunes nettsider
• Les meir om Volda kommune på Lokalhistoriewiki
• SSB: Kommunefakta Volda
• Lovdata: Vedtak om grensejustering mellom kommunane Ørsta, Volda og Hornindal

• Aarviknes, Per: Volda-soga : gardar og slekter, 1970-73, 3 bind
• Kjelland, Arnfinn, red.: Busetnadssoga for Volda, 2005- . (Komplett i 5 bind)
• Nerbøvik, Jostein: Volda-soga 1800-1945, 1996-2004, 4 b.
• Tvinnereim, Jon: Fjordbygder i forandring : Volda og Ørsta sparebank, Sparebanken Volda Ørsta : 1853-2003, 2003
• Lillestøl, Karl: Hornindal herad gjenom hundrad år, 1837-1937, 1937
• Lødemel, Halfdan: Hornindal kommune 1937-1987, 1987
• Aaland, Jacob. Nordfjord frå gamle dagar til no. Bind II, del 1: Eid – Hornindalen. 1909. Ny utgave ved Edvard Os 1953
• Svaar-Seljesæter, Knut: Hornindal, Nordfjord : ættelister for kvar gard i bygda, ny utg., 1989