Malus sylvestris, villeple. Foto frå Djursland
Hageeple, Malus domestica (Filippa). Foto frå Randers Fjord, Danmark
Epleslekta er ei planteslekt med buskar og tre som høyrer til rosefamilien. Slekta inneheld eit uvisst tal artar, men truleg godt over 35. Blant desse er hageeple og villeple. Det finst ei mengd hybridar og kulturformer som blir dyrka som nytteplantar og prydplantar. Epleslekta er utbreidd i i Europa, Asia og Amerika.
Epleslekta består av buskar og tre som blir mellom 3 og 12 meter høge og som har ei brei krone.
Blada på trea er heile og tanna. Nokre av artane i slekta er lauvfellande, medan andre artar er eviggrøne.
Blomane er tokjønna, femtalige og sit i fåblomstra, skjermliknande klasar. Blomane består av fem begerblad, fem kvite eller raudlege kronblad, mange pollenberarar og fem fruktblad. Blomane vert pollinert av insekt.
Frukta er eit saftig bæreple. Denne frukttypen finst berre i rosefamilien. Hos bæreple dannar fruktblada eit felles kjernehus omkring dei brunsvarte frøa. Kjernehuset har ein pergamentaktig vegg, som er vokst saman med den kjøttfulle blomsterbotnen. Fargen på bæreplet er gjerne gul, grøn, raud eller ei blanding av desse. Frøa i fruktene vert spreidde med fuglar og pattedyr, og eit tre kan produsere opptil 700 frø.
Det finst truleg over 35 ulike artar eple, og av dei finst det igjen ei mengd hybridar og sortar.
Den viktigaste arten eple er hageeple, Malus x domestica som blir dyrka over heile verda. Dette treet har store blad og store frukter. Hageeple stammar frå ei hybridgruppe av artar frå Vest-Asia og Europa. Ved kryssing av ulike underartar og varietetane deira innan Malus sylvestris, og seinare ved kryssing mellom ulike sortar og ved mutasjon, har det etter kvart oppstått eit utal av sortar som blir formeirte vidare vegetativt ved poding.
I Noreg blir hageeple dyrka for sal i dei varmaste strøka på Austlandet, Sørlandet og Vestlandet. I Trøndelag vert eple nesten berre dyrka til eige bruk og lenger nord berre til eige bruk og berre på enkelte av dei varmaste stadene.
Villeple, M. sylvestris, vekst vilt i Europa og Vest-Asia. Underarten villapal (også kalla villeple), M. sylvestris ssp. sylvestris, er ein stor busk eller eit tre, 2–6 meter høgt, med vedtornar på kvistane. Blomane er kvite på innsida og rosa på utsida, og eplefruktene er små og syrlege. I Noreg er dei viltveksande på Austlandet og langs kysten nordover til Nordland fylke. Villeple er raudlista som sårbar i Noreg.
Søteple, Malus pumila, stammarfrå Aust-Europa og Vest-Asia og er ein lågvaksen epleart med små, velsmakande frukter. Paradiseple, også kalla paradisapal, Malus pumila var. paradisiaca, er ein buskforma varietet av søteple som er viltveksande på Balkan og i Vest-Asia. Nokre typar blir brukte som grunnstamme ved epledyrking. Paradiseple eller prydeple blir ofte også brukt som namn på dei små, dekorative fruktene av ulike Malus -artar, planta som prydtre. Desse fruktene kan syltast. Ein annan varietet av søteple er Malus mitis, som veks i Mellom-Europa.
Bæreple, Malus baccata, frå Sibir, Aust-Asia og Himalaya, blir i Noreg eit inntil fem meter høgt tre. Treet har blanke blad med raud stilk, kvite blomar og gule og raude, kirsebærstore frukter, som er utmerkt til syltetøy og liknande. Bæreple blir dyrka som prydtre og er ein del brukt som grunnstamme. Ein varietet har purpuraude frukter.
Roseeple eller japansk eple, Malus floribunda, er ein om lag fem meter høg prydbusk som er greina frå grunnen av og har avlange eller lansettforma blad på inntil ti centimeter. Om våren har greinene tett med raude blomsterknoppar. Blomane er først rosa, seinare kvite, og praktisk talt heile treet kan vere dekt av blomar i mai og juni. Roseeple er ein av dei aller vakraste prydbuskane i Noreg. Busken stammar frå Japan og kan dyrkast nord til Mjøsa og langs kysten til Trøndelag.
Purpureple, Malus x purpurea, er eit lite tre med brei vekst. Blad, blomar, frukt og skot er purpurraude, men blomane falmar fort. Det finst mange sortar.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.