Maciej Zakrzewski

The present article will examine the role of technology in the "mobilization" of society in the 1930s with regard to the intellectual achievements of thinkers from the socalled conservative revolution. The issue of the relationship between technology and the nascent state will be presented using the works of the German writer Ernst Jünger-in particular his most important treatise, Der Arbeiter. Herrschaft und Gestalt. In his descriptions of the observed political and social changes, Jünger diagnosed the birth of a new order that broke down boundaries between the "mechanical" and the "organic," and, above all, shattered the principles of the old liberal order. One of the most important authors of the socalled conservative revolution, he captured the profound changes in a world in which the necessity of forced change, e.g. through technology, did not eliminate the space for human freedom. In other words, his concept of "total mobilization" did not predetermine a totalitarian future, but neither did it exclude it; while the form of the changes was dictated by the Gestalt, the Form of Being, its content remained a matter of human choice. Jünger's considerations will be confronted with those of other authors, such as Walter Benjamin, Werner Sombart or nationalsocialist writers, which describe the emergence of a new form of state and society, as well as the role of technology in this process.

The article describes life and political ideas of Aleksander Trzaska Chrząszczewski, one of the most distinctive political scientists and conservative thinkers of the interwar period in Poland. The essay contains many – earlier unknown – biographical details and Chrząszczewski’s political, international and historiosophic conceptions. In his essays Chrząszczewski criticised political system based on the democratic constitution from 1921 and political practise of authoritarian regime ruled after 1926 r. He precisely pointed out inconsistency of Pilsudski’s camp, which declared strengthening of the State as an aim of political activity and on the other hand very often ruled by informal instruments. In the international relations’ area Chrząszczewski was a follower of pro-French orientation. He observed evolution of German political system during Nazi regime and warned against rising of political and military power of Third Reich. “Przypływy i odpływy demokracji” (The Tides of Democrac...

Adolf Bocheński wskazywany jest, obok Władysława Studnickiego i Stanisława Mackiewicza, jako trzeci z najważniej-szych przedstawicieli proniemieckiej orientacji geopolitycznej dwudziestolecia międzywojennego. Z pewnością kluczową rolę "ojca założyciela" odgrywał w tym gronie Studnicki. Stanisław Swianiewicz wspominając czołowego polskiego germanofila pisał: Za czasów niepodległości jego in-dywidualność nie mieściła się w żadnym z istniejących ugrupowań politycznych. Znałem natomiast licznych intelektualistów, których stosunek do Studnickiego graniczył z uwielbieniem, co bynajmniej nie znaczyło, że odnosili się od niego bezkrytycznie. Imponowało im jego całkowite oddanie się jednej idei i jego odwaga w samotnej niemal drodze przeciwko prądowi opinii publicznej. Niektórzy nazywali siebie uczniami Władysława Studnickiego. Wymienić tu należy przede wszystkim Stanisława Mackiewicza oraz Adolfa Bocheńskiego, chyba najwybitniejszych przedstawicieli polskiej myśli konserwatywnej w bieżącym stuleciu 1. Uwielbienie, co dostrzega Swianiewicz, nie wyklucza własnego zdania. Mac-kiewicz czy Bocheński byli myślicielami zbyt dojrzałymi, aby zadowalać się powtarzaniem schematów "mistrza", tworzyli na własny rachunek. To, co ich łączyło, to usilna próba dokonania rewolucji paradygmatu w polskim myśleniu geopolitycznym. Studnicki tworzył zręby własnej koncepcji w opozycji do ustaleń Dmowskiego. Jego kluczowa praca Sprawa Polska z 1910 r. jest przede wszystkim walką z prorosyjską orientacją autora książki Niemcy, Rosja i kwestia Polska z 1908 r. Nie

Niemiecki numer "Kultury" 28 czerwca 1982 r. redaktor paryskiej "Kultury" Jerzy Giedroyc pisał do Sta-nisława Swianiewicza: mam bowiem wielką prośbę. Chcę wydać na jesieni specjalny nu-mer K[ultury] w języku niemieckim. Bardzo mnie do tego zachęci-ła obecna sytuacja, jak również b. pozytywny oddźwięk naszego apelu do Niemiec. Chcę więc prosić Pana o artykuł do tego n[u-me]ru, jak również wszystkie sugestie co do tematów i autorów. J. J. Lipski, który jest w Londynie, obiecał mi opracowanie pokło-sia namiętnej dyskusji, jaką wywołał jego artykuł Dwie ojczyzny 1. Bardzo to kładę Panu na sercu 2. 16 lipca Swianiewicz przychylnie odpowiedział na apel redaktora, pi-sząc: "jeżeli chodzi o artykuł do numeru niemieckiego, to mam w tej chwili określony koncept. Przyszło mi do głowy, że mógłbym spróbować napisać osobiste wspomnienie o Władysławie Studnickim" 3. 1 Zob. szerz. rozdz. Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, w: J. J. Lipski, Pisma polityczne. Wybór, Warszawa 2011, s.145-173; w tomie zawarta jest również polska wersja tekstu napisanego do "Kultury", pt. List otwarty do polskich i niemieckich komentatorów mojej pracy Dwie ojczyny-dwa patriotyzmy (J. J. Lipski, Pisma polityczne…, op. cit., s.194-198). 2 Instytut Literacki Kultura, Kor Red Swianiewicz, List J. Giedorycia do S. Swianie-wicza, 28 czerwca 1982 r. 3 ILK, Kor Red Swianiewicz, List S. Swianiewicza do J. Giedroycia, 16 lipca 1982 r.

From the history of political realism. Aleksander Bochensky and his Memorial on Polish politics from April 1945 The article describes one of the most significant documents in the history of the Polish conservative doctrine. In the face of Soviet domination over Poland, in April 1945, a conservative politician, Aleksander Bocheński started negotiations with Jerzy Borejsza, an officer of the Polish People’s Army. Bocheński planned to organise a political group that from the realistic point of view, would accept political domination of the Soviet Union, but the final goal was to limit the consequences of the communist reform in Poland. At this time Bocheński wrote his Memorial, where he justified his political line. In this way he renewed the former conservative tradition from the period of the Partitions. The Memorial on Polish politics was lost form the beginning of the 1990s and its details were not known. The full text of the document, discovered in Bocheński Family Archive is attached to the article

This article presents and analyses the political programme of Krakow “Kuźnica”
milieu in the first period of its activity (i.e. before the outbreak of the Martial Law).
The concepts formulated in “Zdanie” magazine were one of the last attempts at
enlivening the social Marxist philosophy and connecting it with political practice.
Led by the wish to revitalize Marxism, the authors connected with “Kuźnica” (e.g.
J. Lipiec, T. Hołuj, M. Stępień) detached themselves from Edward Gierek’s policy
which, in their opinion, acquired some bourgeois properties, but were enthusiastic
about the emerging union movement as a sign of the authentic workers’
activity. The hope that the party apparatus and the workers can be united were
connected with the 9th Conference of the Polish United Workers’ Party. The
Martial Law introduction was an ultimate collapse of those expectations. “Kuźnica”
members submitted to the “party” raison d’état loyally at the expense of their
ties with the ideology. The political writing of “Zdanie” was the last attempt at
reviving faith in political ideals of communism by December 1981. “Zdanie” weekly,
published since 1983, started its ideological searches outside of Marxism paradigms
(e.g. cooperation with B. Łagowski’s magazine).

Kłopoty z formą. Na marginesie książki Marka A. Cichockiego Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii .Artykuł prezentuje i krytycznie omawia główne tezy książki Marka Cichockiego pt. Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii (Warszawa 2019), sta-nowiącej próbę uchwycenia istoty dawnej, zdaniem autora, przedrozbiorowej tradycji Rzeczypospolitej. Autor artykułu dokonuje oceny książki Cichockiego pod względem zastosowanej metody prowadzenia wywodu i jego spójności, a przede wszystkim poszukuje odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu roz-ważania Cichockiego są adekwatnym opisem współczesnej kondycji kulturo-wej Polaków i Europejczyków. Abstract The paper offers a presentation and critical discussion of the main theses of Marek Cichocki's book Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii ["North and South: Essays on Polish Culture and History"] (Warsaw 2019), which, according to the author, attempts to construe the political and social tradition of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The article is an assessment of Cichocki's book in terms of the applied methodology of argument and its coherence, with a primary goal to find an answer to the question of the extent to which Cichocki's discussion adequately reflects the current cultural condition of Poles and Europeans.

Maciej Zakrzewski, Rewolucja konserwatywna – przypadek polski. Myśl polityczna środowiska „Buntu Młodych” i „Polityki” (1931–1939), IPN, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2021, 626 s., ISBN 978-83-8229-314-2

Stefan Kisielewski charakteryzował „Bunt Młodych” (od 1937 r. „Politykę”), jako pismo o charakterze „intelektualistyczno-rewolwerowym”. W swojej głośniej powieści „Sprzysiężenie” pod tytułem „Polityka i Sztuka” opisywał środowisko „Buntu”, pisał: „ „rewolwerowość” miała w rzeczywistości charakter czystko intelektualny i raczej abstrakcyjny – polegała po prostu na mówieniu prawdy, (…) głoszeniu z pasją i z upodobaniem myśli i idei niepopularnych, wreszcie na wykrzykiwaniu z rozkoszą rzeczy, o których nie lubili mówić – nawet po cichu – wszyscy inni; istnieją takie sprawy, milcząco wyklęte i wykreślone ze słowika zarówno przez rząd, jak i przez opozycję, zarówno przez prawicę, jak i przez lewicę i przez centrum, zarówno przez burżuazję, jak i przez proletariat – słowem sprawy nieprzyzwoite. A w takich sprawach lubował się cały zespół „Polityki i Sztuki” gorąco – przekora i ukochanie prowokacji intelektualnej, stosowanej wobec ludzi o nazbyt ustalonych i zaskorupiałych poglądach, były w tej redakcji legitymacją członkowską”.
Książka opisuje fenomen jednego z najciekawszych środowiska intelektualnego okresu dwudziestolecia międzywojennego. „Bunt Młodych” był początkiem drogi wielu wybitnych postaci, takich jak: Jerzy Giedroyc, Adolf i Aleksander Bocheński, Ksawery i Mieczysław Pruszyńscy, Kazimierz Studentowicz, Stefan Kisielewski i wielu innych.  Dorobek pisma jest świadectwem poszukiwań intelektualnych dróg w czasach pochodu totalitaryzmów, zmagań z „polską formą”. Pod hasłem „mocarstwowości” skrywał się program będący syntezą konserwatyzmu Bobrzyńskiego i rewolucjonizmu Brzozowskiego. Historia myśli politycznej „Buntu” wprowadza w genealogię polskiej inteligencji, która wzrastała w wolnym państwie, po 1945 r. zdawała egzamin z politycznej dojrzałości.