II Rzeczpospolita

bardzo ważny fragment historii ruchu komunistycznego, działają-cego na obszarze międzywojennego państwa polskiego. Od jesieni 1923 r. organizacja ta stała się formalnie jedyną emanacją owego nurtu politycznego na terenie województw północno-wschodnich II Rzeczypospolitej. Do 1938 r. była rzecz jasna częścią struktur ko-munistycznych organizowanych w Polsce przez władze państwa sowieckiego i bezwzględnie im podporządkowaną. Niemniej jej rozwój na tle "nadrzędnej" Komunistycznej Partii Polski czy "rów-noległej" Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy odznaczał się zarówno własną dynamiką, jak i specyficznym otoczeniem naro-dowościowym i cywilizacyjnym. Badania nad dziejami KPZB moż-na więc zapewne traktować dziś jako istotne zagadnienie z punktu widzenia historiografii okresu międzywojennego. Szczęśliwą oko-licznością wydaje się to, że można obecnie mówić o zauważalnym wzroście zainteresowania historią tej odmiany aktywności wywro-towej. Dowodzą tego zwłaszcza coraz liczniej publikowane teksty rozproszone, także na łamach "Komunizmu. Systemu-Ludzi-Struktur". Widać jednak wyraźnie, że tematyka KPZB nadal pozo-staje na marginesie badaczy komunistycznych wątków historii politycznej II RP. Biorąc pod uwagę zasygnalizowane wyżej deficyty warto podjąć kwestię działalności KPZB na każdym z poziomów: przyczynków o charakterze studiów przypadków, ujęć regionalnych, zapewne-w przyszłości-generalnego opracowania syntetycznego 1. Oddzielną 1 Z oczywistych względów roli nowoczesnego opracowania nie może spełnić-skądinąd nie pozbawiona pewnej wartości-synteza historii KPZB jaka ukazała się

Although the genesis of women police dates back to 1925, not much information on the activities of this formation has been preserved until today. It is known that it was established on the initiative of the Polish Committee for the Fight Against Trafficking in Women and Children and its main goal was to fight prostitution, to prevent women from being taken out of the country and exploited for work as prostitutes, and later also to take care of children. The formation was supervised by lt. Stanisława Filipina Paleolog. Her duties included controlling female police officers in terms of their task performance, as well as taking care of new candidates. In the article, on the basis of archival documents, the author analyses control reports and protocols drawn up during that period, on the basis of which it is possible to reconstruct, at least partially, the history of Polish female police officers in the late 1930s.

Konstanty Wolny (1877-1940) – a sketch for biography of the first Speaker of the Silesian Parliament.


Konstanty Wolny lived from 1877 to 1940. He was an eminent Polish independence activist in Upper Silesia, a lawyer and co-founder of the Silesian autonomy. K. Wolny was the first Speaker of the Silesian Parliament and a consistent defender of the autonomy of the Silesian voivodeship. He enjoyed great authority among deputies of the Silesian Parliament – he was repeatedly elected Speaker with a huge majority of votes. After the May Coup in 1926, he was an opponent of Józef Piłsudski’s camp. He ceased to stand for the Silesian Parliament as he stated that the electoral law became undemocratic. During the Second World War, in fear of being arrested by Germans, he fled to Lviv. There, he passed away.

Opublikowano: „Ilcusiana” 2019, nr 21, s. 19-42. Tekst opowiada o Walerii Zofii Okrajni z d. Kirszenstein, która była bardzo aktywna na niwie społecznej w powiecie olkuskim, w pierwszej połowie XX w. Pochodziła z Warszawy, do Olkusza przyjechała z mężem Antonim - prowizorem farmacji, który prowadził w tym mieście skład apteczny od 1901 r. Od tego czasu Zofia angażowała się na wielu polach działalności zarówno oświatowej (Polska Macierz Szkolna, prowadzenie ochronki), jak i patriotycznej (dokształcanie patriotyczne niższych warstw społecznych). W czasie I wojny światowej należała do Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego, ale także do Polskiej Organizacji Wojskowej. W okresie międzywojennym była nie tylko radną miasta (1934-1938), ale również prezeską lokalnego Polskiego Czerwonego Krzyża, pracowała w Lidzie Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, prowadziła sierociniec, pomagała  też harcerzom i strzelcom. Podczas II wojny światowej miała tworzyć jako jedna z pierwszych konspirację niepodległościową na terenie Olkusza, a w okresie powojennym będąc już w podeszłym wieku stanęła na czele olkuskiego Państwowe Urzędu Repatriacyjnego. Wymienione powyżej aktywności to tylko część jej bogatego dorobku, który w nierozerwalny sposób połączył się ze Srebrnym Miastem.

The Orthodox Churches in the City of Łódź and in the Region of Łódź in the Interbellum (1918–1919). S  u  m  m  a  r  y: In this book, the author focuses primarily on the legal and administrative conditions of the Orthodox churches in the city of Łódź and in the region of Łódź in the interbellum (1918–1919). The terms “Łódź and the region of Łódź”, the author relates to Łódź as the capital of the interwar Łódź Voivodeship, as well as the several urban centres in this area, in which, before 1914, the Orthodox churches were built, namely: Piotrków Trybunalski, Kalisz, Łęczyca, Tomaszów Mazowiecki. In the narrative author invokes other buildings of Łódź Voivodeship and from the outside areas. The main aim of this study was to analyse the legal acts, regulating the functioning of the Orthodox Church in Poland and an indication of the manner of their implementation on the central level (Ministry of Religious Affairs and Public Education), and on a lower level – Voivodeship, district, city. The character of those legal acts was temporary. The proper legislation came into force in years 1938–1939. For these reasons, the efforts of local authorities often contrasted with the policy of the Ministry of Religious Affairs and Public Education. In this perspective, the author discussed the history of particular buildings, namely The Orthodox Alexander Nevsky Cathedral in Łódź, the All Saints Orthodox Church in Piotrków Trybunalski, in which the authorities decided of the further functioning of the pre-war parishes. The St. Olga Orthodox Church and The Dormition of the Virgin Mary Orthodox Church in Łódź – both retained in the estate of the Orthodox Church (from 1918 to 1939 a poorhouse and a school for member of the Orthodox Church was attached to the former, while the latter was serving as a cemetery chapel). The St. Alexius Metropolitan of Moscow Orthodox Church – from the beginning of 1919 adapted for an Roman-Catholic garrison church. The Cathedral of St. Apostles Peter and Paul in Kalisz – demolished in the second half of 1928 and the Orthodox church of the same dedication, built in Kalisz in the years 1929–1931. At last The Church of St. Nicholas in Tomaszów and Łęczyca – both demolished, the former in March of 1925, the latter in the years 1935–1936. The first extensive chapter of this thesis is devoted to the history of the buildings of the various churches, which took place – with the exception of the first of the Orthodox churches in Piotrków – between suppression of the January uprising, and the outbreak of the First World War. The circumstances of construction, with an indication of the patronage of the tsarist authorities, funders and locations of the new Orthodox churches (central place with unique compositional values). On the grounds of references to the statistical data (amounting to up to a few percent Orthodox community: soldiers, civil servants and their families), as well as architectural covering of the Orthodox church temples, the author presented their attributed role, videlicet the russification of urban landscape and the impact of propaganda on both, city dwellers and foreigners. As a result, in the independent times of The Second Polish Republic, the buildings were treated as a symbol of Russian domination, oppression and repression of the Polish population. Despite such a negative attitude of the Polish authorities, the author proved, on the basis of the collected reference material, that in the majority of the cases, decisions concerning the Orthodox churches were made in the majesty of the law of that time in pursuit of meeting the needs of the members of the Orthodox Church. The authorities decided to liquidate the cathedral in Kalisz, but the materials from the demolition was allocated to the construction of the new Orthodox church and the authorities also supported this construction financially. The authorities of Tomaszów Mazowiecki paid high compensation for the Orthodox Metropolitan in Warsaw, due to the demolition of the local Orthodox church, the same manner of authorities’ action was applied in Łęczyca. Additionally, the materials from the demolition, as well as the majority of the Orthodox liturgical utensils were secured. Furthermore, despite the small number of the faithful, two parishes were initiated (Łódź, Piotrków) and in the subsequent years the branch of parish in Łódź (Kalisz). There was also no demolition of the Orthodox churches in Łódź (despite the taking over of The Orthodox Alexander Nevsky Cathedral and liquidation of the onion domes – this building to this day is a sign of the Orthodox provenance) which makes this city unique. Православные церкви Лодзи и Лодзьского воеводства в межвоенный период (1918–1939). Р  е  з  ю  м  е: В этой работе автор сосредоточился, прежде всего, на правовых и административных условиях которых находились православные храмы города Лодзь и Лодзьского воеводства в ежвоенный период (1918–1919).Под понятием «Лодзь и Лодзьское воеводство» автор понимает Лодзь как столицу Лодзьского воеводства межвоенного периода, а также несколько городов находящихся поблизости от Лодзи, в которых до 1914 г. были построены православные храмы, а именно: Петркув-Трыбунальски, Калиш, Ленчица, Томашув-Мазовецки. В работе указаны и другие объекты как из Лодзьского воеводства, так и находящиеся за его пределами. Основной целью работы был анализ правовых актов, характеризующихся неоднозначностью и временностью, регулирующих функционирование Православной Церкви в Польше и указание способа их реализации на центральном уровне (Министерство духовных дел и народного просвещения), а также на нижних уровнях – воеводства, области, города. С этой точки зрения, автор обсуждает судьбу отдельных объектов. Церкви св. Александра Невского в Лодзи и церкви Всех Святых в Петркуве-Трыбунальском, при которых власти, в начале 20-х годов, решили продолжить функционирование довоенных приходов. Церкви св. Ольги и церкви Успения Пресвятой Богородицы в Лодзи – обе содержала в своих имениях православная церковь (при первой в 1918–1939 гг., как и перед I мировой войной, действовал приют и школа для православных, вторая церковь была кладбищенской часовней). Церкови св. Алексея Митрополита Московского, здание которой с начала 1919 г. было превращено в римско-католический гарнизонный костел. Собора св. Апостолов Петра и Павла в Калише, который был снесен во 2-й половине 1928 г. и церкви св.св. Апостолов Петра и Павла, построенной в Калише в 1929–1931 годы и, наконец, церкви св. Николая в Томашуве и св. Николая в Ленчице – снесенных, первая в марте 1925 г., вторая в 1935–1936 годах. Православные церкви Лодзи и Лодзьского воеводства в межвоенный период (1918–1939). Первую обширную главу автор посвятил истории воздвижения отдельных храмов, что произошло (за исключением первой из церквей в Петракове) в период между подавлением январского восстания и началом I мировой войны. Обсуждены обстоятельства строительства, с указанием патронажа царских властей, указаны основатели и места расположения новых церквей (центральные площади с уникальными композиционными достоинствами). Ссылаясь на статистические данные (макс. несколько процентов православной общины: солдаты, чиновники и их семьи), а также архитектуру храмов, автор показал роль, приписанную им, а именно руссификацию городского ландшафта и пропагандистское влияние как на городских жителей, так и иностранцев. Таким образом, уже в независимой Польше церкви считались символами русского господства, угнетения и репрессий в отношении к польскому населению. Несмотря на столь негативное отношение польских властей, автор доказал на основе собранного исходного материала, что, в большинстве случаев, судьба православных церквей была решена согласно тогдашнему закону: власти решили ликвидировать собор в Калише, но материал оставшийся после сноса был предназначен для постройки новой церкви, инициатива была поддержана и с точки зрения экономии. Правительство Томашува-Мазовецкого заплатило высокую компенсацию митрополии в Варшаве за снос местной церкви, также поступило и правительство Ленчицы. Следует подчеркнуть, что упомянутые церкви были не «разрушены», что является уничижительным словом а «снесены» (материал после сноса был использован, как и церковные принадлежности). Кроме того, несмотря на небольшое количество верующих, возникли два прихода (Лодзь, Петркув), а в последующие годы и филиал Лодзьского прихода (Калиш). Ни одна из Лодзьских церквей не была снесена (несмотря на то, что церковь св. Алексея перешла в другие руки, а лу ковичные купола были ликвидированы, архитектура здания до сих пор сохранила следы православия), что предопределяет уникальность этого города.

Książka poświęcona jest fragmentowi dziejów ruchu kobiecego na ziemiach polskich. Stanowi próbę przedstawienia wkładu kobiet polskich w szeroko rozumianą walkę o odrodzenie suwerenności narodowo-państwowej w 1918 r. Publikacja ukazuje różne formy uczestnictwa Polek w zorganizowanym i kierowanym przez Józefa Piłsudskiego ruchu wojskowym, m.in. w żeńskich jednostkach strzeleckich, zorganizowanych w Krakowie i Lwowie przed wybuchem I wojny światowej, w Oddziałach Żeńskich POW i w służbie kuriersko-wywiadowczej I Brygady Legionów. Omawia również rolę, jaką odegrały członkinie stowarzyszeń kobiecych w kształtowaniu opinii niepodległościowej Galicji i Królestwa. Prezentuje poglądy Piłsudskiego na służbę wojskową kobiet. Osobny problem stanowi zagadnienie politycznej aktywności kobiet w obrębie środowisk lewicy piłsudczykowskiej i próby wywierania przez nie wpływu na ówczesne wydarzenia polityczne, m.in. na konflikt Józefa Piłsudskiego z Władysławem Sikorskim.

W II RP Polacy postrzegali Ukraińców przez pryzmat wspólnej przeszłościw ramach I Rzeczpospolitej z jednej strony i „polskiej misji cywilizacyjnej” z drugiej, z czego wyłoniły się dwa kierunki polityki wobec mniejszości narodowych: „inkorporacyjny” proponowany przez Romana Dmowskiego i  Narodową Demokrację oraz „federalistyczny” propagowany przez Piłsudskiego. Inaczej można je także nazwać także endecką wizją „asymilacji narodowej”, która zmierzała do „umacniania” polskości „na Kresach”oraz piłsudczykowską „asymilacją państwową”, która przedkładała lojalność wobec państwa bez względu na narodowość, przynależność etnicznączy wyznanie.

Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku z Fundacją Polska Debatuje, jako
partnerem, zainicjowali działanie Klubów Debat Historycznych. Ich celem jest kształtowanie umiejętności prowadzenia debat, w których tworzeniu logicznej argumentacji i jej wymianie towarzyszy otwartość na racje drugiej strony oraz szacunek dla dyskutanta. Opracowane przez specjalistów zeszyty do debat historycznych stanowią – obok podręcznika – znakomite wsparcie w przygotowaniach do debatanckich spotkań i turniejów. W każdym znajdą się propozycje dwóch debat z rozpisaną argumentacją, wprowadzenie do tematu sygnalizowanego tytułem zeszytu oraz materiały źródłowe. W tym roku dotyczą one budowy niepodległego państwa polskiego– II Rzeczpospolitej.

An in-depth analysis of Leonard Szutkowski’s biographical documents shows that he was an outstanding patriot who devoted most of his professional life to the economic development of Poland. He was born into a landowning family, did his military service in the tsarist army, and escaped from Bolshevik captivity. In independent Poland, he did not continue his military career but worked in the state administration as an engineer responsible for road works. He continued his engineer’s work
during the Polish-Bolshevik war. Later, he managed the quarries in Janowa Dolina in Volhynia and made them a model enterprise on a European scale. He paid the highest price for his attitude to life. Until now many aspects of his activity have been unknown. Only the archive search in Ukraine made it possible to gain knowledge about views and details of his socio-political activity. The research employed a biographical method based on the analysis of personal documents. Scientific studies on particular topics related to Leonard Szutkowski were also taken into account. The research was supplemented by an analysis of press materials from the period in question.

Andriy Starodub
CONFLICT OVER PROPERTY RIGHTS AND
JURISDICTIONAL SUBORDINATION OF THE
ORTHODOX CHURCH OF St. GEORGE IN LVIV
(1919–1939)
During 1918–1939, the Orthodox church of St. George in Lviv was the site
of a number of conflicts. The article, based on archival sources, analyzes the
contradictions that arose between the Polish government and the Orthodox
Metropolitanate in Poland, the differences between the interests of the central and local government, the bureaucratic confrontation between various
ministries and departments of the II Rzeczpospolita. The influence of the
dispute over the ownership of the Lviv church upon the relations between
Poland and Romania in this historical period has been revealed. The conflict
between the Metropolitan of Warsaw Dionizy (Waledyński) and the office of
the Chief Chaplain of the Orthodox Religion of the Polish Army concerning
the right to appoint priests of this church has been considered separately. The
article also describes details of scandals that arose within the Orthodox community of Lviv gathered around St. George church.
The author came to the following conclusions
1. The process of division of property between the states that emerged
after World War I on the ruins of the Austro-Hungarian and Russian empires, gave rise to a number of complex “incidents”. The issue of ownership of
the church building was resolved more than fifteen years after its inception,
while other property disputes of this kind between Poland and the Kingdom
of Romania were not settled until the beginning of World War II.
2. The conflict over the Lviv church revealed the exceptional difficulty
of reaching balanced compromises between different social (national, confessional) groups in the interwar Poland. As the conflict developed, all new participants were involved, and situational alliances were formed and disintegrated between them. Moreover, belonging to one denomination or national
affinity was not a sufficient guarantee of unification. The state did not always
cope with the function of “mediator” of such conflicts. In addition, there were
contradictions between the understanding of the state interests by different
ministries and departments of the Second Polish Republic.
3. The transfer of the church of St. George under the authority of the
Chief Orthodox Chaplain of the Polish Army was an element of the general
policy of the state towards the Orthodox Church in late 1930s. Metropolitan
Dionizy showed maximum loyalty. However, the Polish government preferred
to deal not just with the loyal Orthodox clergy, but also with rigidly subordinated state bodies and those involved in the process of the “Polonization” of
national minorities.
Keywords: Polish Orthodox Church, Orthodox Church-State relations, Lviv
in 1919–1939, Polish-Romanian diplomatic relations

«BROTHER SHOT THE METROPOLITAN IN MY PRESENCE». MYSTERIES OF THE BIOGRAPHY OF THE FALSE BROTHER ARCHIMANDRITE SMARAGD (LATYSHENKO)

The article clarifies the circumstances of the conviction by the Soviet punitive system of a person who called himself Anton Ivanovich Latyshenko and claimed to be an accomplice in the assassination of Warsaw Metropolitan George (Yaroshevsky). A defector from Poland, who claimed to be a doctor by profession and a priest, told several contradictory (and even mutually exclusive) versions of his biography from December 1924 to April 1926. In an attempt to finally legalize himself in the USSR, Latyshenko attracted the attention of the Joint State Political Directorate, was arrested, and later sentenced to 3 years in prison in the Solovki prison camp and to 3 years in exile in the Urals.
The author verified the data contained in the archival and investigative case of A.Latyshenko, recreated the real chronology of events, established causal links between them. Several variants of the «autobiographies» of the criminal investigation participant were analyzed. A. Latyshenko's key statements are classified on the basis of a philosophical and sociological approach to the interpretation of the historical phenomenon of «impersonation». Hypothetical plans for further attempts to «convert» the false stories of the adventurer into a certain status in Soviet society have been reconstructed.
On the basis of archival sources introduced for the first time into scientific circulation, the author made the following conclusions
1. All the information that A.I. Latyshenko reported about himself in 1924-1926 was completely fictional.
2. The Soviet investigating authorities not only failed to verify most of his allegations, but also failed to establish the true identity of the defector from Poland.
3. This person was not involved in the murder in Warsaw on February 8, 1923.
4. Not only family ties are doubtful, but even Anton Latyshenko’s acquaintance with Archimandrite Smaragd (Pavel Latyshenko).
5. The imposter, most likely, did not come from the clergy, did not have a professional medical education and the priesthood.

Key words: impersonation, archival and criminal cases of the repressed, Smaragd (Latyshenko), the Ukrainian SSR in the early 1920s, Soviet-Polish relations in the 1920s and 1930s.

Artykuł opisuje sprawę zamachu i zabójstwa sowieckiego pełnomocnego przedstawiciela dyplomatycznego Piotra Wojkowa, 7 czerwca 1927 roku, w świetle tajnej notatki urzędnika polskiego MSZ Stefana Litauera, sporządzonej 22 listopada 1926 dla ministra spraw zagranicznych, po spotkaniu polskiego dyplomaty z dwoma dyplomatami sowieckimi dylomatami. Artykuł pozwala na dodanie do interpretacji zamachu hipotezy wskazującej na bezpośredni lub pośredni związek z nim sowieckiego wywiadu – być może wojskowego.

The German press on the termination of the Upper Silesian Geneva Convention in the correspondence of the Polish Embassy in Berlin.
The German message of problematic aspects regarding the termination of the Geneva Convention for Upper Silesia was very inconvenient for Poland. It was supported by the unanimity of German publicists who were concerned about the future of German minority in the Polish state and emphasized the anti-German policy of Polish authorities, especially the local ones. This message unambiguously shaped the public opinion in Germany as in many European countries. Hence, the sense of anxiety and instability of the social policy in the border area was growing. It had a negative impact on Polish-German relations and disturbed their peaceful arrangement in the spirit of the Polish-German Non-Aggression Pact signed on January 26, 1934. This very critical reaction of the German press was an important subject of correspondence between Polish diplomatic posts and the Ministry of Foreign Affairs in Warsaw. The German propaganda campaign was attentively monitored in 1937. Attempts were made to avoid a conflict that would result in a deep crisis in Polish-German relations.

Krakowsko-wileńskie studia slawistyczne, Seria poświęcona starożytnościom słowiańskim. Tom 1.
I. Kultura prawosławna na ziemiach polsko-litewskich
II. Substrat południowosłowiański w cyrylickich rękopisach liturgicznych dawnej Rzeczypospolitej (zbiory polskie i wileńskie)
III. O eklezjologii Grzegorza Cambłaka, prawosławnego metropolity kijowskiego
IV. Doktor Franciszek Skoryna z Połocka jako cerkiewnosłowiański hymnograf
V. Oficjum ku czci Jozafata Kuncewicza, unickiego arcybiskupa połockiego
VI. Twórczość liturgiczna w kręgu Mohylańskim: 1. Sprawa Smotryckiego, 2. Hymnograficzna twórczość Piotra Mohyły, 3. Nieprawosławni w Mohylańskim Trebniku, 4. Kijowski Kościół  pielgrzymujący, 5. Pieczerskie świętych zgromadzenie.
VII. Zachodnia rubież wschodniego imperium
VIII. Literatura cerkiewnosłowiańska w Polsce po 1918 roku.

Was the Ministry of Foreign Affairs of the Second Polish Republic Dominated by Former Officers of the Polish Army?

After the May Coup of 1926, a few dozen (at least 43) professional officers, enjoying the trust of Jozef Piłsudski, were admitted to the Polish Ministry of Foreign Affairs as full-time officials. About half of this group were military intelligence officers in the past. They left the army by orders of their superiors. Along with military attaches officially employed in the Ministry and residents of military intelligence working in the agencies of the MFA, there were over one hundred of them. They formed a noticeable group in the Ministry which in the 30s employed 1300 officials (full-time and contract). And because they usually held high-ranking positions (including the highest) – also an influential group. Changes can be seen in the MFA after 1933 indicating the transfer of military models: strictly enforced demand for professional secrecy, influence of superiors on the choice of a spouse, employment of only Polish citizens, reduction of reporting and bureaucracy, transfer to other positions without consideration of the will of the interested party, etc. The style of management of diplomacy by Minister Jozef Beck, far from collegiality, somewhat authoritarian, can be associated with patterns prevailing in the army. The officers saw making the Ministry more efficient tool to implement the will of Marshal Piłsudski as the main value of their presence in the MFA. The “centralisation” of the decision-making process, corresponding to the traditional military structure, was highly valued. Civilian officials pointed to the negative effects of work of the military men: the dominance of patterns harmful in diplomacy, such as the lack of respect for individualism, combating criticism (even of unjust decisions), worship of obedience (even against common sense), the lack of professionalism and good manners.

Polski akademicki ruch korporacyjny skupiał elitę studiujacej młodzieży  II Rzeczypospolitej. Miał charakter elitarny – zrzeszał najlepszych z najlepszych, natomiast jego egalitaryzm przejawiał się otwartością na  wszystkie  osoby  identyfikujące się z tradycją patriotyczną i
dążące do unowocześnienia i rozwoju ojczyzny. Ludzie ci traktowali służbę Polsce jako swój najszczytniejszy obowiązek. Takie podejście do życia wynikało z ideologii, jaką wielu z nich wyznawało.  Większość korporantów identyfikowała się z ideologià polskiego Obozu
Narodowego. Nawet ci, którzy stali w opozycji do Narodowej Demokracji, wyznawali podobne wartości: stawianie na pierwszym miejscu polskiej racji stanu oraz prymat wiary katolickiej w życiu Polski. Wykształcenie i formacja ideowa korporantów miały ich przygotowaç  do  sprawowania  w przyszłości  ważnych  funkcji  publicznych w państwie.
Wybuch II wojny światowej spowodował jednak, że musieli oni stanąć do walki z wrogami  Polski: niemieckimi socjalistami narodowymi oraz  sowieckimi komunistami i ich zwolennikami w kraju.

Майже 98 років тому, 8 лютого 1923 року, архімандрит Російської православної Церкви Смарагд (Латишенков) вбив митрополита Георгія (Ярошевського), який працював над підготовкою автокефалії Польської православної Церкви. Історії здобуття народами автокефалій за рівнем драматизму часто не поступаються найепічнішим сагам. Якщо говорити про цю конкретну історію, то розповідь про те, як монах-білорус, вірний РПЦ, вбив українця-митрополита, що виборював Томос для Православної митрополії у Польщі може стати сюжетом для детективного роману. В якому одразу стає відомо, хто вбивця, проте і через століття немає остаточної ясності щодо його справжніх мотивів, наявності співучасників, впливу підбурювачів та ролі у злочині цілої низки осіб з церковного і позацерковного середовища. У ці дні, перед річницею вбивства митрополита, ми вирішили поговорити про цей епізод минулого з істориком Андрієм Стародубом, який намагався «розплутати» цю справу на підставі архівних джерел та публікацій тогочасної польської преси.-Андрію, розкажіть, якою 100 років тому була церковна ситуація в Польщі. І як вийшло, що автокефалію там робив митрополит-українець?-Тут важливо враховувати ширший історичний контекст, пов'язаний з розпадом Російської імперії. Виникнення (чи, у випадку Польщі-відновлення незалежності) нових держав на колишніх імперських околицях неминуче ставило питання про статус та юрисдикцію церковно-адміністративних одиниць РПЦ в їхніх кордонах. Адже було очевидно, що збереження «церковного» підпорядкування Москві не лише є небажаним символічним унаочненням колишньої політичної підпорядкованості, але й може бути фактором, який негативно впливатиме на актуальну внутрішню політику. 03.02.2021-11:00 ЕКСКЛЮЗИВ ІНТЕРВ'Ю ТОП У вбивстві митрополита Георгія є "сліди" радянської дипмісії,-Андрій Стародуб Майже 98 років тому, 8 лютого 1923 року, архімандрит Російської православної Церкви Смарагд (Латишенков) вбив митрополита Георгія (Ярошевського), який працював над підготовкою автокефалії Польської православної Церкви. Історії здобуття народами автокефалій за рівнем драматизму часто не поступаються найепічнішим сагам. Якщо говорити про цю конкретну історію, то розповідь про те, як монах-білорус, вірний РПЦ, вбив українця-митрополита 

"DESTROY OR SAVE». DISCUSSION ON THE FATE OF ALEXANDER NEVSKY CATHEDRAL IN WARSAW IN 1918—1923
The article considers the peculiarities of the socio-political discussion that arose in the first years of the Second Polish Rebublic and concerned the future of the largest Orthodox religious building in the region-St. Oleksandr Nevsky Cathedral in Warsaw. The urgency of the topic lies in the need to study the peculiarities of the perception of newcomers after the World War I, states «imperial» architectural heritage and the prospects for the use/destruction of certain landmarks in the new political realities. The subject of the study is the position of certain political, social, scientific and cultural circles in the case of the «church on Saxon Square». The source base of the study are documents deposited in the archives of some Polish ministries and departments (mainly the Ministry of Religious and Public Education), transcripts of parliamentary sessions, as well as a number of publications that appeared in the Polish press during 1918-1923 years. The methodological basis of the article is the principles of historicism, systematics and comparability with the use of cultural-historical and comparative-typological approaches. The author made the following conclusions:-Despite the fact that the cathedral was clearly at odds with the architectural environment and was a reminder of the era of Russian rule, its «fate» was not decided in advance. Parliamentarians, government officials, and representatives of art circles discussed various solutions to the problem. The chances of preserving the building remained until the spring of 1923;-The main «dividing lines» between proponents of different solutions were not strictly determined by belonging to political, religious or professional backgrounds. Representatives of national minorities and the Orthodox Metropolitanate in Poland did not actually take part in the discussions;-One of the motivating factors for a quick and radical government decision in 1923 was the realization of the possible negative consequences of this problem for domestic political stability. The cathedral was dismantled not only as a «symbol of Russian rule» but also as a «pretext for unnecessary conflicts» in the independent Poland.

«DESTROY OR SAVE». DISCUSSION ON THE FATE OF ALEXANDER NEVSKY CATHEDRAL IN WARSAW IN 1918—1923
The article considers the peculiarities of the socio-political discussion that arose in the first years of the Second Polish Rebublic and concerned the future of the largest Orthodox religious building in the region-St. Oleksandr Nevsky Cathedral in Warsaw. The urgency of the topic lies in the need to study the peculiarities of the perception of newcomers after the World War I, states «imperial» architectural heritage and the prospects for the use/destruction of certain landmarks in the new political realities. The subject of the study is the position of certain political, social, scientific and cultural circles in the case of the «church on Saxon Square». The source base of the study are documents deposited in the archives of some Polish ministries and departments (mainly the Ministry of Religious and Public Education), transcripts of parliamentary sessions, as well as a number of publications that appeared in the Polish press during 1918-1923 years. The methodological basis of the article is the principles of historicism, systematics and comparability with the use of cultural-historical and comparative-typological approaches. The author made the following conclusions:-Despite the fact that the cathedral was clearly at odds with the architectural environment and was a reminder of the era of Russian rule, its «fate» was not decided in advance. Parliamentarians, government officials, and representatives of art circles discussed various solutions to the problem. The chances of preserving the building remained until the spring of 1923;-The main «dividing lines» between proponents of different solutions were not strictly determined by belonging to political, religious or professional backgrounds. Representatives of national minorities and the Orthodox Metropolitanate in Poland did not actually take part in the discussions;-One of the motivating factors for a quick and radical government decision in 1923 was the realization of the possible negative consequences of this problem for domestic political stability. The cathedral was dismantled not only as a «symbol of Russian rule» but also as a «pretext for unnecessary conflicts» in the independent Poland.

Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza zasad regulujących odpowiedzialność polityczną ministra w ustroju III Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w wymiarze solidarnym (poprzez konstruktywne wotum nieufności wobec Rady Ministrów), jak i indywidualnym.
Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów oraz zakończenia i bibliografii.
W rozdziale pierwszym podjęte zostały rozważania dotyczące genezy urzędu ministra  w ustrojach wybranych państw europejskich oraz statusu ministra jako członka Rady Ministrów w ustroju II Rzeczypospolitej i Polski Ludowej. W rozdziale drugim opisany został przebieg transformacji ustrojowej lat 1989 – 1997 w dziedzinie statusu prawnego ministrów, a także omówiona zostanie treść aktualnych przepisów Konstytucji RP oraz najważniejszych aktów rangi ustawowej dotyczących trybu powoływania Rady Ministrów, miejsca ministrów
w strukturze rządu oraz ich kompetencji, a także struktury personalnej i organizacyjnej kolejnych gabinetów od 1989 r. W rozdziale trzecim omówione zostały zagadnienia dotyczące odpowiedzialności politycznej ministrów przed Prezesem Rady Ministrów, jej przesłanek i metod egzekwowania. W rozdziale czwartym zaprezentowane zostały regulacje dotyczące odpowiedzialności ministrów przed Prezydentem RP. W tym wypadku podjęta została próba wyjaśnienia powodów rezygnacji z odpowiedzialności politycznej ministrów przed Prezydentem RP na gruncie obecnej ustawy zasadniczej. W rozdziale piątym przedstawione zostały uregulowania dotyczące odpowiedzialności politycznej ministrów przed Sejmem. Opisane zostały przesłanki i tryb pociągania ministrów do odpowiedzialności przed parlamentem, jak również skutki wyrażenia wotum nieufności wobec całego rządu oraz wotum nieufności wobec ministra.


The subject of this work is an analysis of the principles governing the political responsibility (accountability) of the Minister in the political system of the Third Republic of Poland, both in solidarity and in individual terms.
The work consists of an introduction, five chapters, and a bibliography.
In the first chapter, consideration was given to the genesis of the ministerial office in the systems of government of selected European states and the status of minister as a member of the Council of Ministers in the II Republic of Poland and People's Poland. Chapter two describes the course of the 1989-1997 transformation in the legal status of ministers, the contents of the current provisions of the Constitution of the Republic of Poland as well as the most important statutory acts concerning the procedure of appointing the Council of Ministers, the place of ministers in the cabinet’s structure, their competencies, as well as the personnel and organizational structure of successive cabinets in Poland since 1989. In the third chapter were described the political responsibility of ministers to the Prime Minister, its premises and methods of enforcement. In chapter four were presented the regulations concerning ministers' responsibility to the President of the Republic of Poland. In this case an attempt was made to clarify the reasons for resigning from the political responsibility of the ministers to the President of the Republic of Poland under the current Constitution of the Republic of Poland. In chapter five were presented the regulations concerning the political responsibility of ministers before the Sejm. In this chapter were described the premises and mode of exercising the ministers’ responsibility to the parliament, as well as the effects of
passing a motion of no confidence to the cabinet and to the minister.

ACTIVITIES UNDERTAKEN BY STANISŁAW MAŃKOWSKI (1876-1937) – OWNER OF AN ESTATE IN KAZIMIERZ BISKUPI
The article presents a biographical sketch of Stanisław Mańkowski (1876-1937) – a landowner with an estate in Kazimierz Biskupi. Perfectly prepared for his role, he was able to efficiently manage a large property consisting of several folwarks [manor farms], sugar factory, sawmill, distillery and livestock. As a leader of the local community, he was highly committed to patriotic activities. He undertook many charity initiatives like creating schools or supporting different organisations. His wife, Wanda, who was strongly involved in the activity of Catholic Action in 1930s, supported him in his social endeavours. Since 1935, Stanisław Mańkowski was a member of the Polish Senate.

Artykuł przedstawia rys biograficzny Stanisława Mańkowskiego (1876-1937), który był ziemianinem, posiadaczem dóbr w Kazimierzu Biskupim. Świetnie przygotowany do swojej roli potrafił sprawnie zarządzać dużym majątkiem składającym się między innymi z kilku folwarków, cukrowni, tartaku, gorzelni, hodowli zwierząt. Jako lider społeczności lokalnej bardzo angażował się w działalność o charakterze patriotycznym. Podejmował liczne inicjatywy dobroczynne: tworzenie szkół, wspieranie licznych organizacji. W aktywności społecznej wspierała go żona Wanda, która w latach 30. XX wieku mocno zaangażowała się w działalność Akcji Katolickiej. Stanisław Mańkowski od 1935 r. zasiadał w Senacie RP.

NOWE MATERIAŁY DO BIOGRAFII METROPOLITY WARSZAWSKIEGO I CAŁEJ POLSKI MAKAREGO (MYCHAJŁA OKSIJUKA) (1884-1961)
Celem pracy jest weryfikacja i uzupełnienie informacji o życiu i twórczości słynnego naukowca i działacza kościelnego Mychajła (imię zakonne – Makary) Oksijuka (1884-1961). Nowością naukową pracy jest wprowadzeniu do obiegu naukowego nieznanych wcześniej dokumentów rzucających światło na mało znaną stronę biografii Mychajła Oksijuka. Autorem artykułu dokonano przeglądu esejów biograficznych o życiu, twórczości i karierze M. Oksijuka. Stwierdzono, że istnieją poważne luki w informacjach dotyczących lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Na podstawie źródeł, dostępnych dziś dla naukowców, nie jest możliwe ustalenie wszystkich okoliczności związanych z pracą byłego profesora Kijowskiej Akademii Teologicznej w Bibliotece Narodowej Ukrainy i Komisji Bizantologicznej Wszechukraińskiej Akademii Nauk. Nieznane pozostają czynniki, które pozwoliły Mychajłu Oksijukowi nie tylko uniknąć represji politycznych, ale także zrobić karierę administracyjną w systemie
Ludowego Komisariatu ds. rolnictwa Ukraińskiej SRR. Publikowane są doku- menty, które rzucają światło na wydarzenia z pierwszej połowy lat dwudziestych XX wieku. Od końca 1923 do początku 1925 roku Mychajło Oksijuk był kandydatem na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Oksijuk został zaproszony do Warszawy przez metropolitę Dionizego (Waledynskiego) i Komisje Organizacyjną Fakultetu Teologii Prawosławnej. Profesor zgodził się na wyjazd do Polski na pobyt stały, w związku z czym utrzymywał kontakty z przedstawicielami polskiej placówki dyplomatycznej w Kijowie. Relacja dyplomaty ze spot- kania i rozmowy z M. Oksijukiem w listopadzie 1923 r. zawiera oceny cech charakteru, poglądów politycznych i stanowiska byłego profesora Kijowskiej Akademii Teologicznej w sprawie szeregu problemów kościelno-administracyj- nych. Oksijuk zadeklarował m.in. zaangażowanie w ideę autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce i niezgodę z patriarchą rosyjskim Tichonem (Bellawinym), który opowiadał się za podporządkowaniem przez Moskwę diecezji prawosław- nych w granicach odrodzonego państwa polskiego. Wnioski. Informacje zawarte w dokumentach zachowanych w Archiwum Akt Nowych w istotny sposób uzupełniają dane o próbach zaangażowania byłych absolwentów i nauczycieli Kijowskiej Akademii Teologicznej w rozwój prawosławnego szkolnictwa teologicznego w międzywojennej Polsce. Materiały te są również ważnym źród- łem dla badaczy biografii metropolity Macarego – zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w 1951-1961 rr.
Słowa kluczowe: Mychajło Oksijuk (Metropolitan Macary), Dionizy (Waledyński), biografia, Kijowska Akademia Teologiczna, Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, dyplomacja II Rzeczpospolitej.

Уже не одно десятилетие в работах исследователей и публицистов звучит тема превентивной войны Польши против Германии. Сообщения о желании Варшавы в 1933 г. нанести превентивный удар по Берлину, циркулировавшие в дипломатических кругах Польши и Запада, должны были, с одной стороны, проверить прочность союза с Францией, с другой – дойти до А. Гитлера, который уже в то время начал высказываться о необходимости корректировки польско-немецкой границы. Более того, выход Германии из Лиги наций и её разрыв с конференцией по разоружению создали принципиально новую ситуацию. Польше было жизненно необходимо обеспечить себе место за столом будущих конференций, а для этого следовало демонстрировать способность к самостоятельным действиям.

The concept of preventive war in the context of the Franco-Polish alliance (1933-1934)
For decades historians and researchers alike were attracted to the topic of preventive war against Germany. In 1933 reports of Warsaw’s desire to strike Berlin preventively, circulating in the diplomatic circles of Poland and the West, were aimed, on the one hand, to check the solidity of the alliance with France and, on the other hand, to reach A. Hitler, who already at that time spoke about the necessity to adjust the Polish-German border. Moreover the withdrawal of Germany from the League of Nations and its severance with the conference on disarmament created a fundamentally new situation. It was vital for Poland to ensure a place at the table of future conferences, and for this it was necessary to demonstrate the ability to act independently.

Opublikowano: Stulecie samorządu, red. J. Mierzwa, T. Skoczek, Warszawa 2019, s 143-176; http://muzeum-niepodleglosci.pl/publikacje/publikacje-2019/
Celem artykułu jest przedstawienie problematyki związanej z gospodarką budżetową samorządu powiatowego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej na przykładzie ziemi olkuskiej. Szczególną uwagę zwrócono na kwestie związane ze źródłami dochodów, w tym przemian jakie zaszły na przestrzeni lat. Poruszono również zagadnienie głównych kierunków wydatków. Wskazano również najważniejsze problemy jak ogromne zadłużenie niewystarczające fundusze oraz kryzysy gospodarcze. Całość została opatrzona tabelami i wykresami w celu lepszego zobrazowania prezentowanej tematyki.

Schița biografică a lui Mirosław Arciszewski – ministru plenipotențiar al Poloniei la București în anii 1932-1938

Perioada în care trimisul plenipotențiar, Mirosław Arciszewski s-a aflat la București s-a dovedit a fi una foarte importantă pentru evoluția alianței polono-române. A fost o perioadă în care situația internațională din Europa se schimba într-un ritm foarte rapid, iar guvernele celor două țări aveau adesea atitudine diferită față de acestea și intenții diferite. În consecință, poziția ministrului plenipotențiar care implementa la București politica ministerului afacerilor externe de la Varșovia nu era întotdeauna apreciată pozitiv de politicienii români. Cu timpul Arciszewski a devenit pentru mulți o persoană compromisă la București și plecarea sa de la misiunea diplomatică poloneză din capitala României a devenit una din garanțiile dezghețării relațiilor reciproce polono-române. Autorul prezintă activitatea ministrului plenipotențiar Arciszewski prin prisma documentelor păstrate la Arhiva Actelor Noi (Archiwum Akt Nowych) din Varșovia.

Okres działalności posła Mirosława Arciszewskiego w Bukareszcie okazał się bardzo ważny dla losów sojuszu polsko-rumuńskiego. W tym czasie bardzo dynamicznie zmieniała się sytuacja międzynarodowa w Europie, a rządy polski i rumuński często różniły się w ich ocenie i prezentowały inne dążenia. W konsekwencji postawa posła, realizującego politykę Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie, nie zawsze była odbierana pozytywnie przez polityków rumuńskich. Z czasem Arciszewski stał się dla wielu osobą skompromitowaną w Bukareszcie, a jego odejście z polskiej placówki dyplomatycznej w stolicy Rumunii miało stać jedną z gwarancji ocieplenia wzajemnych relacji polsko-rumuńskich. Autor przedstawia działalność posła Arciszewskiego w świetle dokumentów zachowanych w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

"Wydarzenia brzeskie", a więc pozbawienie wolności opozycyjnych latem i jesienią 1930 r., to jeden z najważniejszych epizodów w dziejach II Rzeczy-pospolitej-bardzo głośne współcześnie, omawiane przez historyków, wreszcie ocenione niemal jednoznacznie negatywnie nawet we wspomnieniach osób zwią-zanych z obozem sanacyjnym, a także w historiografii sympatyzującej z tradycją piłsudczykowską. Mimo, a może właśnie ze względu na swoją kontrowersyjność nie doczekały się one szerszego, naukowego ujęcia monograficznego 1. Również w związku z tym można stwierdzić, że nie wszystkie aspekty tego epizodu zostały wyjaśnione. Jedną z takich spraw jest bez wątpienia kwestia obsady doraźnie po-wołanego "Specjalnego Oddziału przy Wojskowym Więzieniu Śledczym nr IX" (dalej SOWWŚ nr IX), a zwłaszcza jego kadry oficerskiej. Niniejszy przyczynek nie aspiruje do sformułowania jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o kryteria kwalifikacji do tej specyficznej służby czy konsekwencji przydziału do Brześcia dla losów poszczególnych oficerów. Niemniej wydaje się interesujące podjęcie na ten temat refleksji, sformułowanie pewnych propozycji czy choćby nawet stwo-rzenie katalogu wątpliwości. Już na wstępie wypada zaznaczyć, że relatywnie mniej uwagi w stosunku do odegranej w wypadkach roli zostanie poświęcone płk. Wacławowi Kostek-Biernackiemu, któremu powierzono dowodzenie "spe-cjalnym oddziałem". Jego osoba choćby ze względu na status uzyskany w świa-domości społecznej, w związku z epizodem brzeskim, powinna być w kontekście tych wydarzeń przedmiotem odrębnych rozważań 2. 1 Roli tej nie może spełnić raport powstały w 1945 r. w Londynie, który był efektem działalno-ści komisji do spraw zbadania przyczyn klęski wrześniowej. Jego zasadniczą podstawą były proto-koły przesłuchań niegdysiejszych więźniów brzeskich i członków załogi powołanego w tym celu "Specjalnego Oddziału przy Wojskowym Więzieniu Śledczym nr IX". Ten niewątpliwie cenny do-kument został opublikowany, z oczywistych jednak względów ma wybitnie jednostronny charakter i pozbawiony jest aparatu naukowego, P. Siekanowicz, Tajemnica twierdzy Brześć, Chicago 1989. 2 P. Cichoracki, Droga ku anatemie. Wacław Kostek-Biernacki (1884-1957), Warszawa 2009, s. 150-178.

„Heritage without a home”. The orthodox church of Saint Alexandra the Martyr in Stanisławowo near Modlin in the Second Polish Republic and today. A  b  s  t  r  a  c  t: The paper aims to present the history of the Orthodox parish founded on the orders of the Tsarist authorities in the 1930s for the settlers specially brought from Russia to Warsaw. The parish, together with the monumental Orthodox Church of Saint Alexandra the Martyr, flourished until the outbreak of World War I, when the army and the Russian administration were evacuated from the Kingdom of Poland and the Church was destroyed. After Poland had regained its independence, the Church lost its former privileges and started to attract the hostility and unwillingness on the part of the Polish authorities. Despite this, thanks to the efforts of the remaining faithful, the Church was rebuilt (although in a much more modest form), and the faithful were given an Orthodox priest. Today, the Church, being the only rural Orthodox temple in Mazovia, is covered by conservator's protection and is considered a symbol of multiculturalism. Using the Orthodox Church of Saint Alexandra as an example, the paper is an attempt to illustrate how Poland manages the unwanted, „inconvenient” heritage which over time is integrated into the Polish cultural landscape and becomes devoid of negative evaluation. A  b  s  t  r  a  k  t: Celem artykułu jest przedstawienie losów parafii prawosławnej, założonej z polecenia władz carskich w latach 30 XIX w. dla osadników specjalnie sprowadzonych z Rosji pod Warszawę. Parafia ta, wraz z monumentalną cerkwią św. Męczennicy Aleksandry, rozwijała się prężnie do czasu wybuchu I wojny światowej, kiedy z Królestwa Polskiego ewakuowały się wojska i rosyjski aparat administracyjny, a świątynia została zniszczona. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę placówka utraciła dotychczasowe uprzywilejowanie, zamienione na wrogość i niechęć polskich władz. Mimo to, dzięki staraniom pozostałych wiernych, cerkiew odbudowano (choć w znacznie skromniejszej formie), a wiernym przydzielono prawosławnego duchownego. Współcześnie cerkiew, jako jedyna wiejska świątynia prawosławna na Mazowszu, objęta jest ochroną konserwatorską i traktowana jest jako symbol wielokulturowości. Na podstawie cerkwi św. Aleksandry w artykule starano się ukazać problematykę zarządzania  niechcianym, „niewygodnym” dziedzictwem w Polsce, które w miarę upływu czasu zrasta się z polskim krajobrazem kulturowym i pozbawiane jest negatywnego wartościowania.