Mysterie Constantijns ‘bekering’ Constantijn was de eerste keizer die het christendom openlijk bevoordeelde. De grote vraag voor historici is echter in hoeverre hij zich echt tot het christelijke geloof bekeerde. De les in één oogopslag Onderwerp: De ‘bekering’ van Constantijn Activiteit: Leerlingen ordenen informatie om de oorzaken en gevolgen van de ‘bekering’ van Constantijn te achterhalen en te beoordelen. Tijdsduur: 1 lesuur van 45 minuten/ 2 lesuren van 45 minuten Doelen: - Leerlingen kunnen oorzaken en gevolgen op waarde schatten. - Leerlingen kunnen zelfstandig een causale redenering opzetten. - Leerlingen weten dat polytheïsme en monotheïsme in de tijd van Constantijn op gespannen voet met elkaar leefden. Beginsituatie: Havo 4. De opkomst van het christendom in het Romeinse Rijk in de 3e en 4e eeuw na Christus is in de les behandeld. Voorbereiden: * Voor iedere leerling het antwoordblad kopiëren * Voor elk groepje leerlingen een envelop met daarin de kaartjes Instrueren: Wat: Vandaag gaan we het geloof van Constantijn onderzoeken. Hoe: Ieder groepje krijgt een envelop met kaartjes. Deze kaartjes moeten jullie lezen en zo verdelen dat je de vragen kunt beantwoorden. Waarom: Je leert ook een mening onderbouwen met behulp van oorzaken en gevolgen. Uitvoeren: * Maak groepjes van drie leerlingen * Lees samen met de leerlingen de instructie * Laat de leerlingen de envelop openen en de kaartjes lezen * Op het bureau ligt inkijkmateriaal * Leg na 10 minuten de les stil om een tussenevaluatie te houden * Na 20 minuten moeten de leerlingen het antwoordenblad invullen Nabespreken: Wat: Behandel het vragenblad dat leerlingen hebben gemaakt. Hoe: Hoe hebben jullie het aangepakt? Succesfactoren? Waarom: Wat heb je nu geleerd over Constantijn? Wat heb je geleerd over oorzaken en gevolgen? Constantijns ‘bekering’ Directe oorzaken voor aanhang aan de Romeinse goden waren:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Indirecte oorzaken voor aanhang aan de Romeinse goden waren:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Directe oorzaken voor aanhang aan het christendom waren: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Indirecte oorzaken voor aanhang aan het christendom waren: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… De gevolgen op korte termijn waren: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… De gevolgen op lange termijn waren: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Naar mijn mening is Constantijn heidens/christelijk, omdat……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Constantijns ‘bekering’ Inkijkmateriaal – Begrippen Polytheïsme Polytheïsme wil zeggen dat een groep mensen meerdere goden en godinnen vereert. De Romeinen hebben hun goden en godinnen voornamelijk van de Grieken overgenomen. Zo heeft Zeus bijvoorbeeld Jupiter, maar heet Apollo gewoon Apollo. Daarnaast werden ook andere godsdiensten in het Romeinse rijk toegestaan. Isis uit Egypte, Mithras uit Perzië en Jezus Christus uit Israël zijn hier voorbeelden van. Monotheïsme Monotheïsme wil zeggen dat een groep mensen maar één god vereert. Meerdere goden worden afgewezen en zijn ‘vals’. Het christendom, jodendom en islam vereren alle drie maar één god, die God of Allah genoemd wordt. Het monotheïsme had in het begin niet zoveel aanhangers, omdat de meeste mensen polytheïstisch waren. Zij geloofden in meerdere goden. Henotheïsme Het henotheïsme is eigenlijk een tussenvorm tussen monotheïsme en polytheïsme. In het henotheïsme bestaan nog steeds meerdere goden, maar geldt een god als oppergod. De rest is minder belangrijk. Zo zou je de godsdienst van de Grieken en Romeinen henotheïstisch kunnen noemen, omdat Zeus en Jupiter daar de oppergod zijn. Ook het christendom kan zo genoemd worden. God staat bovenaan en daaronder zijn onder andere engelen en heiligen. Boog van Constantijn De Boog van Constantijn is in 315 na Christus opgericht als herinnering aan de overwinning van Constantijn de grote op Maxentius tijdens de slag bij de Milvische brug in 312 na Christus. Het 25 meter hoge monument is gemaakt van marmer en baksteen. Over de inscriptie is al jaren discussie. Wie of wat wordt bedoeld met ‘ingeving van een godheid?’ Chi-rho teken Het chi-rho teken moet voorgesteld worden als een P met daar doorheen een X. Volgens Eusebius zou Constantijn een ‘kruis van licht’ aan de hemel gezien hebben.  Constantijns ‘bekering’ Inkijkmateriaal – Personen Constantijn de Grote (280-337 n. Chr.) Constantijn de Grote werd geboren rond het jaar 280 in Servië. Zijn officiele naam was: Flavius Valerius Constantinus. Hij was het buitenechtelijke kind van Constantius Chlorus en Helena. Toen Constantijn dertien werd, werd zijn vader onderkeizer. Op zijn zesentwintigste versloeg Constantijn met zijn vader een volkje dat Britannië binnengevallen was. Zijn vader stierf hierbij, Constantijn werd door het leger uitgeroepn tot opperkeizer van het westen van het Romeinse Rijk. De opperkeizer van het Oosten, mocht hem niet zo. Zijn naam was Galerius. Op zijn zevenentwintigste trouwde Constantijn met Flavis Maxima Fausta. Rond diezelfde tijd werd de oud-keizer, Maximianus, samen met zijn zoon Maxentius in Rome uitgeroepen tot opperkeizer. Dit bracht natuurlijk veel verwarring over wie de macht had en er werd een bijeenkomst gehouden om te beslissen wie er zou gaan regeren. Het besluit werd dat de vroegere keizer Maximianus moest aftreden. Hij was woedend en viel in 310 Gallië binnen. Constantijn kreeg hem te pakken en dwong hem zelfmoord te plegen. In 311 ging Galerius dood nadat hij Constantijn als opperkeizer had erkend. Voor Constantijn bleef alleen nog Maxentius over om te verslaan. Dan zou hij keizer zijn van het hele westelijke deel van het Romeinse Rijk. Dit lukte hem in 312 bij de Milvische brug. Hij verdronk hem en zijn aanhangers in de rivier de Tiber. Het was raar dat Constantijn overwon, want het leger van Maxentius was veel groter. Constantijn zelf beweerde dat hij had gewonnen door de hulp van de god van de christenen. Hij had namelijk de dag ervoor een visioen gehad van een kruis, met de woorden: ‘in dit teken zult u overwinnen’. Constantius Chlorus (250-306 n. Chr.) Bekend als Constantius I, was Keizer van Rome van 1 mei 305 tot 25 juli 306. Hij werd Chlorus (de Bleke) genoemd. Hij was de vader van Constantijn de Grote. Constantius kwam uit Illyria. Constantius was een sterke aanhanger van de zonnegod Sol Invictus of Apollo. De godsdienst van Sol Invictus had een grote aanhang ten tijde van Constantijn. Hij is hiermee opgevoed. Lactantius (250-320 n. Chr.) Christelijk historicus. Volgens Lactantius hoorde Constantijn een stem die zei dat hij het chi-rho teken op de schilden moest aanbrengen. Eusebius (263-339) Christelijk historicus. Volgens Eusebius zag Constantijn een kruis van licht aan de hemel en schilderde hij deze vervolgens op alle schilden. Constantijns ‘bekering’ Leerlingeninstructie Al eeuwen lang wordt door historici en theologen gediscussieerd over het geloof van Constantijn. Was hij heidens of christelijk? In de loop van de geschiedenis zijn er veel feiten en meningen gepresenteerd. Dit heeft de vraag helaas nog steeds niet goed beantwoord. Het Mysterie: * Was Constantijn een aanhanger van de Romeinse goden of van de christelijke God? * Welke oorzaken en gevolgen kun je hierin onderscheiden? * Wat denk jij zelf na het maken van dit Mysterie? Let op: de woorden en personen die schuin gedrukt staan, kun je opzoeken in het inkijkmateriaal. 1. Aangezien Constantijn goed begreep, dat hij een grotere hulp nodig had dan hij van het leger kon krijgen, gezien het feit dat de tiran (Maxentius) zich met overgave van kwade praktijken en magische toverkunsten bediende, zocht hij de hulp van God. (...) 2. Van Constantijn moeten alle godenbeelden in heidense tempels uit het keizerrijk gebracht worden. Zij moeten worden ontdaan van hun gouden en zilveren en omhulsels, zodat de houten constructies zichtbaar worden en de heidenen geconfronteerd worden met het feit dat hun goden helemaal geen goden zijn. 3. Constantius was een grote aanhanger van Sol Invictus, ook wel Apollo of Helios genoemd. 4. Volgens Eusebius zag Constantijn in de hemel een teken van een kruis van licht, boven de zon, en er was de volgende spreuk mee verbonden: In dit teken zult U overwinnen.' 5. En in zijn slaap zag hij toen Christus, zoon van God, met het teken dat in de hemel was verschenen. En Christus droeg hem op om een kopie van dat teken te maken en het als afweermiddel bij zijn ontmoetingen met de vijand te gebruiken. 6. Constantijn zag het chi-rho teken. Het teken werd als volgt gemaakt: een lange speer, rondom bedekt met goud, kreeg een dwarsbalk, zodat de vorm van een kruis ontstond, en bovenop dat alles werd een van edelstenen en goud gevlochten krans vastgemaakt, waarin, als een symbool van de naam van de Redder, de eerste twee letters van de naam van Christus waren weergegeven; de P was door de X doormidden gedeeld. Later kreeg de keizer de gewoonte om die letters ook op zijn helm te dragen. ( .. .) 7. Toch had hij in de tussentijd op allerlei manieren getoond dat hij het monotheïstische christendom bevoordeeld: hij liet enorme kerken bouwen, bijvoorbeeld de eerste Sint-Pieter in Rome. 8. In het opschrift werd Constantijns overwinning bekend gemaakt met ‘hulp van de godheid’, zonder duidelijk te maken welke godheid hem geholpen had om 'de tiran en zijn aanhang' te verdrijven en 'de Republiek te redden'. 9. Constantijn staat in de periode 312-324 meer bekend als ‘keizer Constantijn’ dan als de ‘christen Constantijn’. 10. Dat alles overdacht Constantijn, en ook bedacht hij dat zij, die zich op een grote hoeveelheid goden verlieten ook door een grote hoeveelheid ondergangen zijn overvallen en geen familie, zoon of nageslacht hebben achtergelaten, noch een naam, of een herinnering bij de mensen, maar dat aan de andere kant de god, die zijn vader vereerde, vele duidelijk herkenbare bewijzen van Zijn almacht aan zijn vader had getoond. 11. Dit alles overdacht Constantijn en hij kwam tot de conclusie, dat de verering van goden, die niet eens goden waren, dwaas was, en dat het een domme zet was om na zo'n groot bewijs af te dalen van de waarheid. Hij was van mening dat slechts de god van zijn vader geëerd moest worden. 12. Het is ons niet helemaal duidelijk welke godsdienst Constantijns eigen familie aanhing. Volgens Eusebius zou zijn moeder, Helena, het voorbeeld van haar zoon gevolgd hebben en zich tot het christendom hebben bekeerd: aangezien Eusebius Constantijn wenste op te hemelen, weten we niet of deze bewering op waarheid berust of dat zij diende om zijn held zoveel mogelijk geloofwaardigheid toe te dichten. 13. Constantijn was met stomheid geslagen door het schouwspel, net als heel het leger dat hem op de expeditie, die hij begon, vergezelde, en ook getuige was van het wonder. 14. In het westelijk deel van het Rijk wordt door Constantijn de basis gelegd voor een christelijke samenleving. De Zondag – de dies Solis - dag van de Zon!- die voor de zonaanbidders en christenen een brug gaat vormen die voor beide aannemelijk is. 15. Op de centrale plaats van zijn nieuwe hoofdstad Constantinopel wordt een gedenkteken gesticht ter herinnering aan de overwinning op Licinius, bekroond met heidense goden. In Constantinopel ontstaan ook andere heidense monumenten zoals een tempe voor Tyche, de godin van het Geluk. 16. Dat Constantijn om politieke redenen christen zou zijn geworden – zoals door velen beweerd wordt - lijkt niet aannemelijk. In de machtsstrijd om de troon betekenden de christenen – nog steeds een minderheid – vrijwel niets; het leger dat in alles de doorslag gaf was bijna geheel heidens. Integendeel zelfs het is voor hem een groot risico geweest zich onder de bescherming van de God van de christenen te stellen. 17. Toen de Boog in 315 gewijd werd, waren daar soldaten van Constantijns eigen lijfwacht op te zien, maar er werd niet verwezen naar het nieuwe symbool op hun wapenschilden. Zij stonden afgebeeld met de gebruikelijke heidense goden. 18. Zijn bekering vond plaats op een moment dat christelijke eenheid ver te zoeken was. In Rome moest de Kerk het al jaren zonder bisschop stellen vanwege ruzie over het recht van christenen om tijdens een vervolging hun geloof te blijven aanhangen. 19. In Trier (310) krijgt een visioen van Apollo: 'Gij zag, geloof ik, Apollo', die kransen vasthield, wat op een zeer lang bewind duidde. In Apollo, vervolgde hij, had de keizer, 'geloof ik', gelaatstrekken herkend zoals die van zichzelf, jong en stralend. 20. Vroegere keizers hadden de voorkeur gegeven aan één bepaalde heidense god te midden van vele andere en hadden de god van hun keuze geëerd met een godsdienst in Rome of in het vaderland van de godheid. Ook Constantijn beeldde de cultus van de christenen als zijn persoonlijke godsdienst af, niet als de officiële godsdienst van het Romeinse rijk. 21. In Rome zou de overheerser Maxentius zijn toevlucht zoeken bij voortekenen, Sibillijnse profetieën en allerlei vormen van waarzeggerij en heidense offers. Kortom, kenmerken van het polytheïsme. 22. In 312 verleent Constantijn tijdens het Edict van Milaan vrijheid van godsdienst aan de christenen. 23. In zijn jeugd kende Constantijn het christendom als een sterke macht waarvan de waarzeggers en priesters van Apollo geloofden dat deze hun goden van streek bracht. 24. Op de Boog van Constantijn staat: “Voor de Imperator Caesar Flavius Constantinus, de grootste vrome en gelukbrengende Augustus, hebben de Senaat en het volk van Rome, terwijl hij door ingeving van een godheid met de grootsheid van zijn geest en met zijn tegelijk de staat als de tirannie alsook aan de gezamenlijke aanhang met rechtvaardige wapens gewroken heeft, deze door triomf uitstekende boog gewijd.” 25. Wat de muntslag betreft, tot het jaar 325 verschijnt Sol nog als begeleider en beschermer van Constantijn. Christelijke symbolen ontbreken volledig. 8