TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ İŞLETME BÖLÜMÜ Kamu Bütçesi LİSANS PROGRAMI SUNAN : Tarık MORGÜL SUNULAN: Doç. Dr. Murat AYAN YALOVA, Şubat 2014 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 4 I. BÖLÜM 5 1. Kamu Bütçesi 5 1.1. Bütçenin Kavramı ve Tanımları 5 1.2. Devlet Bütçesinin İşlevleri 7 1.2.1. Bütçenin Klasik İşlevleri 7 1.2.1.a. Bütçenin Siyasal İşlevi 7 1.2.1.b. Bütçenin Hukuksal İşlevi 7 1.2.1.c. Bütçenin Mali – İktisadi İşlevi 8 1.2.1.d. Bütçenin Denetim İşlevi 8 1.2.2. Bütçenin Çağdaş İşlevleri 9 1.2.2.a. Kaynakların Tahsisi İşlevi 9 1.2.2.b. Gelir Dağılımında Adalet İşlevi 9 1.2.2.c. Bütçenin İktisadi İstikrar ve Kalkınma İşlevi 10 1.3. Devlet Bütçesinin Temel İlkeleri 10 1.3.1. Genellik İlkesi 11 1.3.2. Birlik İlkesi 12 1.3.3. Doğruluk İlkesi 12 1.3.4. Yıllık Olma İlkesi 13 1.3.5. Önceden İzin Alma İlkesi 13 1.3.6. Anlaşılır Olma İlkesi 14 1.3.7. Alenilik (Açıklık) İlkesi 14 1.3.8. Samimiyet İlkesi 14 1.3.9. Bütçenin Bölüm Bazında Onaylanması İlkesi 15 1.3.10. Sınırlı Yetki İlkesi 15 1.3.11. Tasarruf İlkesi 15 1.3.12. Denklik İlkesi 15 1.3.13. Hesap Verilebilirlik İlkesi 16 1.3.14. Mali Saydamlık İlkesi 16 1.4. Bütçe Sistemleri 17 1.4.1. Klasik Bütçe Sistemi (Harcama Kalemi, Örgüt Bütçesi) 17 1.4.2. Performans Bütçe Sistemi 18 1.4.3. Program Bütçe Sistemi 19 1.4.4. Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi (PPBS) 21 1.4.5. Yeni Performans Bütçeleme Sistemi 22 1.4.6. Sıfır Tabanlı Bütçeleme Sistemi 22 1.4.7. Yatırım (Kapital, Sermaye) Bütçesi 23 1.4.8. Torba (Lump-Sum) Bütçeleme Sistemi 24 1.5. Türkiye’de Kamu Bütçeleri, Hazırlanması ve Uygulanması 25 1.5.1. Analitik Bütçe Sınıflandırması 26 1.5.1.a. Kurumsal Sınıflandırma 27 1.5.1.b. Fonksiyonel Sınıflandırma 28 1.5.1.c. Finansman Tipi Sınıflandırma 29 1.5.1.d. Ekonomik Sınıflandırma 30 1.5.2. Bütçenin Kapsamı-Kamu Kesimi 30 1.5.2.a. Merkezi Yönetim Bütçesi 31 1.5.2.b. Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri 35 1.5.2.c. Mahalli İdareler Bütçesi 35 1.5.3. Bütçe Hazırlama Süreci 36 1.5.4. Bütçenin Uygulanması 43 1.5.4.a. Gelirlerin Toplanması 43 1.5.4.b. Giderlerin Yapılması 44 1.6. Bütçenin Denetimi 45 1.6.1. İç Denetim 45 1.6.2. Dış Denetim (Sayıştay Denetimi) 47 1.6.3. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Sayıştayın Denetlenmesi 47 1.7. Bütçelerde Harcama ve Gelir Tahminleri 47 1.7.1. Nitel (Sayısal Olmayan, Kalitatif) Yöntemler 48 1.7.2. Nicel (Sayısal, Kantitatif) Yöntemler 49 Kaynakça 51 Tablo listesi Tablo 1.1. Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel) 32 Tablo 1.2. Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) A) Yüksek Öğretim Kurulu, Üniversiteler ve Yüksek Teknoloji Enstitüleri 33 Tablo 1.3. Özel Bütçeli Diğer İdareler (II Sayılı Cetvel) 34 Tablo 1.4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (III Sayılı Cetvel) 34 Tablo 1.5. Sosyal Güvenlik Kurumları (IV Sayılı Cetvel) 35 Tablo 1.6. Merkezi Yönetim Bütçesi Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci Tablosu 41 GİRİŞ Bütçe, günümüzde sadece gelir ve gider kalemlerinin yer aldığı ve bunların denkleştirildiği, ayrıntılı kodlarla rakamlardan oluşan belgelerden çok daha öte bir anlam ifade etmektedir. Bütçe; hazırlanma, onama ve uygulama aşamalarının bütüncül şeklinde ele alınması gereken kapsamlı bir süreci ifade ettiği gibi günümüzde bir politika aracı olarak, aslında, hükümetin mali politikalarını yansıtan bir ajandadır. Bu anlamda bütçenin çeşitli işlevleri bulunmaktadır. Bütçe hakkı bütçe ile ilgili süreçleri ve bütçenin işlevlerini kapsayan geniş bir haktır. Sayıştaylar özelde bütçenin denetim işlevinin genelde klasik ve çağdaş işlevlerinin tamamının yerine getirilmesinde önemli görevler üstlenmiş anayasal kurumlardır. Özellikle demokrasi ile yönetilen toplumlarda bütçenin işlevlerden en önemlisi “denetim işlevidir”. Devlet bütçesi ile ilgili günümüzde yapılan tanımlardan pek çoğunda, bütçenin, “yasama organının yürütmeye gelir toplama ve harcama yapmaya dair verdiği bir izin, onama” belgesi ifade ettiği vurgulanmaktadır. Devletin, kamu hizmetleri için gerekli gelirlerin toplanması ve vatandaşlarına hizmet etme noktasında gerekli harcamaların yapılmasının en önemli meşruiyet kaynaklarından birisi kuşkusuz bütçedir. Buradaki meşruluğun kaynağı da elbette demokrasi ile yönetilen toplumlarda halkın kendi iradeleri ile seçtikleri temsilciler tarafından bütçelerin oluşturulmasıdır. Ancak halkın iradesiyle seçilen kişilerin yapmış olduğu bütçenin uygulama aşamasında ve sonrasında, halk tarafından verilen yetkinin nasıl kullanıldığı da denetime tabi tutulmalıdır. İşte bundan dolayı da bütçenin denetim işlevi ön plana çıkmaktadır. Bütçenin denetim işlevi günümüzde kavramsal olarak “bütçe hakkı” olarak da ifade edilmektedir. Kamu Ekonomisi, Piyasa ekonomilerinden farklıdır. Bu yapı içerisinde hazırlanan, uygulanan ve denetlenen bütçelerin, ülkelerin siyasi, hukuki ve ekonomik gelişmelerinde önemli etkileri vardır. Projemizde Kamu Bütçesi anlatılmıştır. . I. BÖLÜM Kamu Bütçesi 1.1. Bütçe’nin Kavramı ve Tanımları 5018 sayılı kanunda bütçe; “belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulamasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge” olarak tanımlanmıştır. (Bütçe Kavramı ve Bütçelerin Özellikleri, 2014), http://www.erkankaraarslan.org/wp-content/uploads/2012/10/33.5.pdf Genel ekonomi içerisinde hizmetler, özelliklerine göre kamu kesimi veya özel kesim tarafından yerine getirilir. Özel kesim tarafından yapılmayan hizmetler, kamu kesimi tarafından yapılmaktadır. Bütçe en basit biçimiyle, kamu kesiminin ürettiği hizmetlerin finansman aracıdır. (Anadolu Üniversitesi, 2014), Devlet Bütçesi, http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MLY301U.pdf  Bütçe, gelecekteki belirli bir dönemde gerçekleşmesi öngörülen gelir ve giderlerin karşılıklı tahminlerini içeren cetveldir. Bütçe, devletin gelecek bir dönemdeki gelirlerini ve harcamalarını tahmin eden ve yürütme organına harcamaların yapılması, gelirlerin toplanması konusunda yetki ve izin veren bir kanundur. Devlet harcamaları ile gelirlerini ayrıntılı biçimde gösteren, belli bir dönem için harcamaların yapılmasına ve gelirlerin toplanmasına izin veren hukuksal bir belgedir. (Bütçe, 2014), http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butce.html Devlet bütçesinin tanımı yapılmaya çalışıldığında çeşitli yazarların farklı tanımlar yaptığını görmekteyiz. Her bir yazar bütçenin farklı özelliklerini vurgulamaktadır. 1961 Anayasasından başlayarak yerleşik bir kavram olarak bütçe kelimesi kullanılmıştır. “Bütçe nedir?” sorusuna verilen bazı yanıtlar şunlardır: • Bütçe, en basit olarak gelir giderleri gösteren bir dokümandır. • Bütçe, gelecekte devletin harcayacağı paralarla toplayacağı gelirlerin tahmindir. • Bütçe, kaynaklarla amaçlara ulaşmak için bir araçtır. • Bütçe, fiyat etiketli bir hedef sınıflamasıdır. • Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle alternatif hizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır. • Bütçe, tercihlerin amaçlara ulaşmak üzere koordine edilmesi anlamında bir plandır. • Bütçe, amaçlara nasıl ulaşılacağını gösteren ayrıntılı bilgi içeriyorsa bir çalışma planıdır. • Bütçe, yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşmedir. Tarihsel süreç içinde devletlerin yürüttükleri kamu hizmetlerinin artması ve mevcut kamu hizmetlerinin standartlarının yükseltilmesi zorunluluğu, kamu hizmetlerinin maliyeti ve toplam ülke ekonomisi içindeki payının sürekli artmasına neden olmuştur. Artan kamu giderleri ve artırılması zor olan kamu kaynakları arasında bir denge kurma zorunluluğu, devletleri bütçe yapmaya zorlamıştır. Devletin kamu ihtiyaçlarını karşılamak için harcama yaptığını ve bu harcamaları da kamu geliriyle finanse etmesini yukarıda açıkladık. Devletin bu süreçte planlama yapması, hangi ihtiyaçları karşılayacağını belirlemesi ve bu ihtiyaçları hangi kamu gelirleriyle karşılayacağını belirleyip kamu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki dengeyi sağlaması gerekir. Kamu önceliklerinin belirlendiği, geleceğe yönelik tahmin ve plan yapılması teorik olarak bu açıklamayı bütçe kavramına götürmektedir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Kamusal ihtiyaçlar, kişilerin tek başlarına karşılayamadıkları ancak karşılanması zorunlu olan ihtiyaçlardır. Kamusal ihtiyaçlar olarak belirlenen ihtiyaçlar, ancak devlet ve diğer kamu kuruluşlarınca yerine getirilir. Devletin bu hizmetleri yerine getirebilmesi için birtakım harcamalar yapması (kamu giderleri) ve gelir toplaması (kamu gelirleri) gerekmektedir. Devlet, bu hizmetleri yaparken hangi ihtiyaçlar için ne kadar harcama yapacağını, harcamanın hangi gelir kaynaklarıyla sağlanacağını ve bunların yaratacağı olumlu ve olumsuz sonuçları bilmek zorundadır. (Bütçe, 2014) Bütçe kavramı; devletin gelir ve gider belgeleri, yürütmenin bulduğu mali kaynaklarla bu kaynakların kullanılma gereksinmesini kapsamaktadır. Bütçe kavramının ilk gelişiminde siyasi ve hukuki niteliği ağır basarken günümüzde bunlara ekonomik nitelik de eklemiştir. Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Daha sonraları gelişen müdahaleci devlet, sosyal devlet anlayışıyla bütçenin ekonomik niteliği de kazandığını görmekteyiz. Özellikle bütçenin, var olan sınırlı kaynaklarla insanların ve toplumların gereksinmelerini karşılayabilmeye çalışması ve ekonomiye yön verip ekonomik istikrarsızlıkları gidermeye çalışması ekonomik özelliği ön plana çıkarmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.2. Devlet Bütçesinin İşlevleri 1.2.1. Bütçenin Klasik İşlevleri 1.2.1.a. Bütçenin Siyasal İşlevi Dünya tarihinde ilk bütçelerin yapılma nedeni, devletin hangi hizmetleri yapacağını ve bu hizmetlere halkın katkısının ne olacağını belirlemek arzusudur. Bu nedenle de bütçenin ortaya çıkışının temel nedeni “siyasal”dır. (KAYALI, 2014), Devlet Bütçesi, http://www.sukrukayali.com/FileUpload/ks447296/File/devlet_butcesi.pdf Siyasi rejimlerin en yaygını olan demokrasilerin gelişmesinde de bütçelerin etkisi çok fazladır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Bütçenin hükümet tarafından hazırlanması parlamento tarafından onaylanması siyasi işlevini ifade eder. Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Hükümetlerin baskı ve çıkar gruplarının taleplerinde etkilenmeleri bütçenin siyasi işlevidir. Devlet bütçesinin siyasi olarak beklenen görev halkın istekleriyle uyumlu ve halkın ihtiyaçlarını karşılayan bir araç olmasıdır. (Devlet Bütçesi, 2014), http://www.auzef.net/aof-kamu-yonetimi-devlet-butcesi-ders-ozeti Yasama organında parlamenterler ve siyasi partiler halkın isteklerini açıklamaları ile ortaya çıkmaktadır. Hükümetler vatandaşların isteklerini hükümet programları haline getirip bütçe aracılığı ile bürokrasiye uygulamayı amaçlamış ve üstlenmiş bir siyasal girişimdir.  (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014), http://www.somut.net/788/aof3ders/devlet-butcesi-vize-ders-notlari.1.html 1.2.1.b. Bütçenin Hukuksal İşlevi Bütçenin klasik tanımında yer alan bir unsur da bilindiği üzere bütçenin hukuki bir doküman olmasıdır. Gelir toplanması, gider yapılması, borç alınması gibi bütçe uygulamasıyla ilgili denetimi düzenleyen hukuk dalı, mali hukuktur. Mali hukuk kapsamında devlet gelirlerine ve giderlerine dayanak oluşturan tüm yasalar, bütçenin hazırlanmasına, uygulanmasına, denetlenmesine ilişkin yasalar, Sayıştay Yasası, kesin hesap kanunları, vergi yasaları ve borçlanma yasaları, dış ülkelerle yapılan mali anlaşmalar yer almaktadır. Elbette bu yasaların başında anayasalar gelmektedir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Çünkü yürütme ve yasama organlarının konuyla ilişkin yetki sınırlarını çizen kuralların anayasal çerçevede uygulanmasını istenir. Ayrıca bütçe uygulamasında kamu yönetim birimleri ve vatandaşlar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarda yargı organları tarafından çözümlenmektedir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) 1.2.1.c. Bütçenin Mali-İktisadi İşlevi Bütçenin en eski ve en olağan işlevlerinden biri mali işlevdir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) İktisadi işlevi kıt kaynakları en iyi biçimde dağıtmaktır. (Devlet Bütçesi1-7, 2014), http://www.acikogretim.us/devlet-butcesi-ders-notlari/982-devlet-butcesi-unite-unite-ders-notlari.html Bütçenin mali iktisadi işlevleri kıt kaynakları en etkin biçimde kullanılması ve devletin giderleri için alternatif gelir kaynaklarının bulunmasını ifade etmektedir. Bütçeleme, mali kaynakların beşeri ve toplumsal amaçlara dönüştürülmesidir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Klasik iktisadi düşüncenin gereği olarak eskiden, devlet hizmetlerinin finansmanının sadece vergilerle yapılması istenirken günümüzde kamu hizmetlerinin finansmanında vergiler önemli bir pay almasına rağmen vergi dışı farklı gelirler de kullanılmaktadır. Hatta klasik iktisatçıların tamamen reddettiği borçlanma da günümüzde devletin finansmanında oldukça yaygın bir biçimde kullanılabilmektedir. Bütçenin mali işlevi, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri ve bunların finansmanını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu giderler ve gelirler arasında bir denge kurulmasını da gerektirmektedir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.2.1.d. Bütçenin Denetim İşlevi Kamu bütçelemesinde denetim, mal, gider ve gelir işlemlerinin amaca ve yasalara uygunluğunu, kaynakların iyi kullanıp kullanılmadığını açığa çıkarmaya yarar. (Devlet Bütçesi1-7, 2014) Kamu hizmetlerin amaçları en iyi gerçekleştirilecek biçimde kullanılıp kullanılmadığını ve amaçlara yönelik harcama ve gelirlerin yasalara uygun bir biçimde olup olmadığını araştırması ve sonuçların ortaya konmasını içermektedir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Bütçenin klasik anlamdaki tanımı düşünüldüğünde bütçenin denetim işlevi de hemen anlaşılacaktır. Çünkü bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasıl kullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümete vermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.2.2. Bütçenin Çağdaş İşlevleri 1.2.2.a. Kaynakların Tahsisi İşlevi Kamu ve özel sektörün üretimi ile sosyal faydanın en çok olması için çalışmasını gerektirir. Sosyal faydayı en çok araştırmak için kamu kesiminin hangi ihtiyaçları karşılaması gerektiğini hangisinin özel sektöre bırakmasının doğru olacağını araştırıp bütçelerin buna göre düzenlenmesi gerekmektedir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Bu işlev, bir yandan kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlarken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerde birbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaçlar. (KAYALI, 2014) 1.2.2.b. Gelir Dağılımında Adalet İşlevi Piyasa ekonomisine her hangi müdahale olmadığında gelir dağılımı bozucu etkisi yaratığı dolayısıyla gelir dağılımını düzeltmede devlete bir iş düştüğü ile ilgilidir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Serbest piyasa ekonomileri, devlet tarafından herhangi bir düzenleme yapılmadığında gelir dağılımını bozduğu bilinmektedir. Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.2.2.c. Bütçenin İktisadi İstikrar ve Kalkınma İşlevi Ekonomik konjonktürün yaratacağı olumsuz etkiyi gidermeye olarak bütçenin hazırlanması gerekmektedir. Kaynakların tam kullanımının ve fiyat istikrarının sağlanabilmesi temelidir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Serbest piyasaların bazı ekonomik koşullarda, ekonomik istikrarı sağlayamadığı veya koruyamadığı bilinmektedir. Ekonomiler zaman zaman depresyonist baskılar altında, başka zamanlarda ise enflasyonist etkiler altında kalmaktadır. Bu ve buna benzer ekonomik sorunları devletlerin bütçeleri aracılığıyla çözmeye çalışması gerekmektedir. Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlanmayı, fiyat istikrarını sağlamayı, ödemeler dengesini sağlamayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3. Devlet Bütçesinin Temel İlkeleri Bütçenin temel ilkeleri, temel özellik ve fonksiyonlarının gerçekleşmesi için uygulaması zorunlu olan ilkelerdir. Denetim, yönetim ve planlama aracı olabilmesi için bütçenin kamu kesiminin tüm kaynak ve harcamalarını bütün ayrıntıları ile kapsaması ve bütün kamu kesimi üretici birimlerinin kaynak ve harcamalarının tek bir bütçe içinde toplanması bir ilke olarak önerilebilir. Diğer bir anlatımla yürütme organının halk tarafından denetlenebilmesi için, kamu kesiminin kaynak ve harcamalarının tümü konusunda bilgi sahibi olması ve miktar birleşimi konusunda onay vermesi gerekir. Öte yandan yürütme organını bütçeyi bir yönetim aracı olarak kullanabilmesi için kamu kesimi kaynak ve harcamalarının tüm ayrıntıları ile ekonomi üzerindeki etkisini bilmesi ve hesaplaması zorunludur. Son olarak ta, planlama aracı olarak bütçenin kullanılabilmesi tüm kamu kaynak ve harcamalarının toplam arz ve talep içindeki yerinin ve büyüklüğünün bilinmesi gerekmektedir. (UYANIK, 2014), Kamu Maliyesi, http://www.ortaklarymm.com/KamuMaliyesi.pdf Bütçe ilkelerinin gerek sayı gerekse yapıları konusunda yazarlar arasında birleşme söz konusu değildir. Bütçe ilkeleri ile ilgili değişik sınıflandırmalara ve açıklamalara rastlanmaktadır. Başlıca bütçe ilkeleri genellik, yıllık olma, teklik, açıklık, doğruluk, samimiyet, denklik, önceden izin alma, giderlerin öncelikle, bölümler itibariyle oylanması, mali saydamlık ve hesap verilebilirlik ilkeleri olarak belirtilebilir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Bu nedenlerden dolayı bütçenin temel özellik ve işlevlerinin gerçekleşmesi için uygulaması zorunlu olan bütçe ilkelerinin başlıcaları şunlardır. 1.3.1. Genellik İlkesi Bütçede, tüm kamu gelir(kaynak) ve harcamalarının bütün ayrıntıları ile yer almasına genellik ilkesi adı verilir. Genellik prensibi; gelirler ile giderlerin cinsi tutarı ve kullanımında uygulanacak biçim, gerek kamu tüzel kişilerinin, gerekse diğer kuruluş ve toplulukların gerçek mali durumlarının bütçelerinde görülmesini sağlar. Genellik prensibinin gerçekleştirilmesi uygulamada üç yöntemle sağlanır; (UYANIK, 2014), Kamu Maliyesi, http://www.ortaklarymm.com/KamuMaliyesi.pdf Bütün gelirlerin ve giderlerin bütçede gösterilmesi yöntemi, Gayri safi hâsılat yöntemi, Ademi tahsis yöntemidir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Bütün gelirlerin ve giderlerin bütçede gösterilmesi yöntemi Ancak bazı durumlarda devlet bütçesinin katı şekilciliği gelirlerin toplanması ve giderlerin yapılmasını ağırlaştırıp aksatacağı nedeniyle bu yönteme bazı istisnalar tanımak zorunda kalmıştır. Böylece özellik arz eden durumlar için bazı bütçe dışı özel fonlar kurularak gelir ve giderler bu fonlardan idare edilmiştir. Gayri safi hasılat yöntemi Bütçede gelirlerin brüt tutarlarına göre yer alması gerekir. Yani gelirler, gelirin elde edilmesiyle ilgili masraflar düşülmeksizin bütçeye yazılır. Böylece bütçede bir tarafa gayri safi olarak gelir, diğer tarafta ise tüm giderler açık bir şekilde görülebilir. Örneğin; devlet herhangi bir vergiyi elde etmek için çeşitli masraflar yapar. Bu masraflardan hiçbirisi vergiden düşülmeksizin bütçeye gider olarak, vergide gelir olarak yazılır. Memurlara verilen maaşlardan kaynakta vergi stopajı yapıldığı halde maaşlar brüt tutarları ile bütçede gider olarak, stopajı yapılan vergiler gelir olarak ayrı ayrı yer alır. Ademi tahsis yöntemi Belirli kaynaklardan elde edilen gelirler, belirli hizmetlere tahsis edilmeyip, bütün hizmetlerin karşılığı olarak kabul edilir. Örneğin; mahkemelerin almış olduğu harçlar, trafik polislerinin kestikleri cezalar bu dairelerin hizmetlerini görebilmeleri için kendilerine tahsis edilmez doğrudan doğruya hazineye gelir yazılır. Bu yöntemle devletin tek hazinesi olması esasını kabul eder. Devletin bütün gelirlerinin bu hazinede toplanması ve giderlerin bu hazineden ödenmesi gerekir. (UYANIK, 2014) 1.3.2. Birlik İlkesi Kamu sektörünün bütün gelir ve harcamalarını içeren tek bir bütçe hazırlanması anlamına gelir. Gider ve gelirlerin tek bütçede gösterilmesi hâlinde kuruluşlar karşılaştırılabilir. Ayrı ayrı bütçe hâlinde karşılaştırma imkânı azalır ve bu israfa da yol açar. Ülkede bütün harcama ve gelirlerin ekonomideki etkisini topluca görebilmek bakımından birlik ilkesi uygulanmaktadır. Bazı şartlarda olağanüstü harcamalar yapılması gerekebilmektedir. Olağanüstü harcamaların mevcut bütçede yer alması doğru olmayabilir. Bu nedenle olağanüstü bütçe ayrıca hazırlanır. (Bütçe, 2014) Devlet bütçesi bir bütçe olarak devletin bütün gelir ve giderlerinin görülmesine imkân verecektir. Böylece, kamu kuruluşlarının yürütmek istediği hizmet programları ve bunlara verilen ödenek miktarları hakkında kesin bilgi ve denetim sağlanacaktır. Ayrıca, birlik kuralının gerekçesi genellik kuralı gerekçesine dayanır. Bir ülkedeki tüm kamu kesimi için tek bir bütçe düzenlenebilmesi için kamusal hizmetlerin toplumun tümünü ilgilendiren ve ülke çapında bölünmez nitelikte olması gerekir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.3. Doğruluk İlkesi Bütçenin gelir ve harcama tahminleri, mümkün olduğu kadar gerçeklere uygun sonuçlar verebilmelidir. Yıl içerisindeki iktisadi değişmelerin doğru tahmin edilmesi gerekir. Bütçe hazırlanırken gerçeğe yakın tahminler yapılmalıdır. (Bütçe, 2014) Böylece doğru tahmin, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşulların bozulmadan iyileşmesini sağlayacaktır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Aksi durumda bütçenin uygulaması güçleşir ve bütçe açığı meydana gelir. Tahminlerin, önceki yıllarla ilgili istatistiki bilgilerden faydalanılarak, ülkenin içinde bulunduğu şartların ve dünyadaki gelişmelerin göz önünde bulundurularak yapılması gerekmektedir. (Bütçe, 2014) Bu ilkenin diğer adı objektif doğruluk ilkesidir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.4. Yıllık Olma İlkesi Söz konusu ilke, bütçenin uygulanması için verilen iznin bir süre ile sınırlandırılmasını ifade eder. Bu süre bir yıl olarak kabul edilir. Ancak bazı istisnai durumlarda geçici bütçe uygulanabilir. Geçici bütçeler, bir yıldan daha az dönemi kapsayabilir. Ekonomik dalgalanmalar, ekonomik planlar nedeniyle daha uzun süreli bütçeler yapılabilir. Genellikle her ülkede kabul edilen ve uygulanan mali yıl, bir yıllık bir süreden oluşur. Bu dönem bütçe uygulaması itibariyle uygun bir zaman dilimidir ve ülkemizde de anayasanın 161. maddesinde “yıllık” ifadesi kullanılmaktadır. (Bütçe, 2014) Bütçenin yıllık olması ilkesi; gelir ve gider tahminlerinde doğruluk derecesini artırmak, bütçe denetimini daha doğru ve verimli yapmak amacına dayanmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.5. Önceden İzin Alma İlkesi Belli bir döneme (mali yıla) ait harcama yapma ve gelir topla yetkisinin yasama organınca o mali yıl başlamadan önce bir bütçe yasasıyla yürütme organına verilmesidir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Önceden izin alma ilkesi; en fazla bütçede yer alan miktar kadar harcamanın yapılmasına olanak sağlamaktadır. Borçlanmaya gidebilme konusunda da yürütme organına sınırlama getirir. (Devlet Bütçesi, 2014) Bu, gelecek bir yıl içinde gelirlerin toplanmasına ve harcamaların bütçe yasası ile getirilmiş esaslar ve sınırlar içinde yapılmasına izin verme anlamına gelmektedir. Millet temsilcileri veya milletvekilleri bu ön izin ile yürütme organına yani hükümete, bütçe yasası ile öngörülen gelirleri toplama ve harcamaları yapma iznini verirler. Gelir toplamak, harcama yapmak, borçlanmak gibi mali olaylar çeşitli idari işlemlerin yapılması ile gerçekleşebilir. Bu nedenle yasama organı kendisine ait olan hak ve yetkileri kullanmaya ve bu işlemleri yapmaya yürütme organını ve kamu yöntemini yetkili kılmaktadır. Bütçede belirtilen miktardaki ödenek yetmediği takdirde ancak yeni bir yasa ile bu ödenek artırılabilir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.6. Anlaşılır Olma İlkesi Bütçede yer alan gelir ve giderlerin herkesin kolayca anlayabileceği şekilde açık ve sade olarak düzenlenmesini ifade eder. (Bütçe, 2014) Bütçenin herkes tarafından kolayca anlaşılır bir belge olarak düzenlenmesidir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Bu ilkeye uyulması, aynı zamanda bütçenin uygulanmasını da kolaylaştırır. Bütçe gelir ve giderleriyle ilgili rakamların kolayca anlaşılmasını sağlar. 1.3.7. Alenilik (Açıklık) İlkesi Bütçede gelir ve harcamalarla ilgili yer alan bilgilerin mümkün olduğu kadar açık olması, sadece uzmanların değil ilgi duyan vatandaşların da anlayabileceği şekilde hazırlanması gerekir Ayrıca herkesin incelemesine açık olmalıdır. Bütçeler basılarak yayımlanmalıdır. İsteyen herkesin alıp inceleyebilme imkânı sağlanmalıdır. Bütçe ile ilgili bilgi ve belgelerde herhangi bir gizlilik olmamalıdır. (Bütçe, 2014) Tüm bilgilerin kamuoyunun kullanıma ve bilgisine sunulması gerektirir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Alenilik ilkesinde bilgi ve belgelerinin kamuoyuna sunulması gerektiğinden bazı kurumlar bu ilkenin istisnasıdır. Askerî istihbarat ve MİT bütçeleri bu istisnaya örnektir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.8. Samimiyet İlkesi Maliye Bakanlığınca bütçe tahminlerinin doğruyu ve gerçeği yansıtacak biçimde hazırlanmasıdır. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Bu ilkenin diğer adı sübjektif doğruluk ilkesidir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.9. Bütçenin Bölüm Bazında Onaylanması İlkesi Bir kuruluşun bütçe tasarısının, yasama organında görüşülüp onaylanırken bölümler itibariyle görüşülerek onaylanması ve yasalaşmasıdır. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Böylece kuruluşun her bir bölümünün ödenek miktarı yasama organı tarafından kabul edilerek onaylandığı için onun değiştirilmesi de ancak yasama organı kararı ile olabilir. 1.3.10. Sınırlı Yetki İlkesi Bütçe kanununa bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz. 1982 Anayasası’nın 161. maddesinde bu ilke açık olarak tanımlanmıştır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.3.11. Tasarruf İlkesi En az harcama ile en fazla hizmetin sağlanmasını savunur. Gereksiz harcamaların önlenerek, verimliliğin sağlanmaya çalışılarak, kamu gelirlerinin zorunluluk dereceleri dikkate alınarak kamu giderlerinde kullanılmasını açıklar. 1.3.12. Denklik İlkesi Klasik maliyecilerin ve ona uygun klasik maliye görüşünün savunduğu bir ilkedir. Bütçede gelir ve giderlerin birbirine denk olması gerektiği savunulur. Kamu giderleri, normal gelirlerle finansa edilmelidir. Bu nedenle harcamalar gelirlere eşit olmalıdır. Eğer bütçe hazırlanırken giderlerin toplamı, gelirlerin toplamından fazla çıkarsa aradaki fark iç borçlanmalarla kapatılır ve gelir gider toplamları eşitlenir. Bu eşitliğe görünüşte denklik denir. Bütçe uygulandıktan sonra kesin hesap kanununda gelir ve giderler gerçekten birbirine denk çıkarsa buna gerçek denklik denir. Bu ise bütçe hazırlanırken gelir ve giderlerle ilgili tahminlerin gerçeğe yakın olması durumunda mümkündür. Artık klasik iktisatçıların görüşünün dışında bütçe denkliğinin yıllık olarak sağlanması zorunlu görülmemektedir.  (Bütçe, 2014) 1.3.13. Hesap Verilebilirlik İlkesi Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar; kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Alınan kararların politik ve sosyoekonomik maliyetinin tamamıyla karar alıcılar tarafından üstlenilmesidir.             Siyasal hesap verilebilirlik: Tüm yönetim kademelerindeki siyasi liderlerin seçmenlere karşı duyarlı ve sorumlu olmalarını ve buna karşılık seçmenlerin alınan kararlar ve sonuçlar hakkında tam bir bilgiye sahip olmasıdır.             Mali hesap verilebilirlik: Yerel sakinlerin yerel nitelikteki hizmetler için bir bedel ödemelerini, yerel yönetimlerin bazı gelirlerini belirleyebilme yetkisine sahip olması gerekir.             İdari hesap verilebilirlik: Kimin neden sorumlu olduğuna ilişkin açık bir düzenleme gerektirir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) 1.3.14. Mali Saydamlık İlkesi Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında denetimin sağlanması amacıyla kamuoyu zamanında bilgilendirmesini ifade eder. Bu amaçla bütçeler, görev, yetki ve sorumlulukların açık olarak tanımlanmasını sağlamalıdır. Hükümet politikaları, kalkınma planları, yıllık programlar, stratejik planlar ile bütçelerin hazırlanması, yetkili organlarda görüşülmesi, uygulanması ve uygulama sonuçları ile raporların kamuoyuna açık ve ulaşılabilir olması gerekmektedir. Ayrıca genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından sağlanan teşvik ve desteklemelerin bir yılı geçmemek üzere belirli dönemler itibarıyla kamuoyuna açıklanması, kamu hesaplarının standart bir muhasebe sistemi ve genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine uygun bir muhasebe düzenine göre oluşturulması zorunludur. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.4. Bütçe Sistemleri Bütçe sistemleri kamu parasının doğru harcanması için geliştirilen sistemleri ifade eder. Kamu parasının doğru harcanması ise; Usulüne uygun (hukuka uygunluk) harcamayı Ekonomik, etkin, verimli (3E) kuralına uygun harcamayı ifade eder. Aslında bu sistemler; makro mali disiplin, kaynakların stratejik önceliklere göre dağılımı, kaynakların 3E kuralına göre kullanılması, hesap verilebilirlik ve mali saydamlık meselelerinin çözümü için geliştirilmişlerdir. (Bütçenin Kurumsal Yapısı, 2014), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CDwQFjAC&url=http%3A%2F%2Fhakan.hozyildiz.com%2Ffile%2Fresource%2Fferhatemilhakanyilmazders3butcesistemleri_110215181748.ppt&ei=H_oOU4vYN8rOygPxz4GIBA&usg=AFQjCNH5cX1Le0EudpH9XVg8G6cj4TCq5g&sig2=F6lHAgWQRtBNNOJvhEAJiQ&bvm=bv.61965928,d.bGQ 1.4.1. Klasik Bütçe Sistemi (Harcama Kalemi Bütçesi, Örgüt Bütçesi) Devletin bir yıl sonra neleri satın alacağının bir listesini yapmaktır. Kaynak kullanımı sürecinin ilk aşamasıdır.  (Bütçe, 2014) Klasik devlet ve maliye fonksiyonlarına bağlı olarak ortaya çıkan bu bütçe sisteminde bütçe ödenekleri daha ziyade hizmeti yapacak olan kurum veya örgütlerin ihtiyaçlarına göre ayarlanır. Diğer bir ifadeyle verilen bütçe ödenekleri ile kamu birimlerinin bir yıllık süre içinde cari veya rutin işlerinin karşılanması amaçlanmaktadır. Bu bütçe sisteminde bütçe amaçlarının belirlenip gerçekleştirilmesine gereken önem verilmez. Bütçede fonksiyonel olarak hizmetler değil, sadece harcama kalemleri ve bu kalemlerden ne kadar harcama yapılabileceği görülür; bütçe ile bütçe-plan ilişkisi kurulmaz.  (Bütçe Sistemleri, 2014), http://ekonometriknotlar.wordpress.com/2012/02/11/butce-sistemleri/ Klasik bütçenin temel çıkış noktası kamu harcamalarının denetlenip israf ve suiistimallerin önlenmesini sağlamaktır. Klasik bütçe girdilerin satın alınmasına odaklandığı için girdi bütçesi olarak da adlandırılır. Klasik bütçenin odaklandığı temel nokta girdilerin satın alınmasıdır. Klasik bütçenin, odaklandığı ikinci nokta devletin örgütsel yapısıdır. Bu nedenle bütçe teklifleri kuruluş bazında teklif edilir. Klasik bütçeye aynı zamanda örgüt bütçesi denir. (Devlet Bütçesi, 2014) Klasik bütçelemede bir kamu kurumu faaliyetine devam ediyorsa yaptığı işte başarılı olup olmadığına bakılmaksızın ödenek almaya devam eder. Bir bakanlık birden çok kamusal amaca yönelik hizmet yapabilir veya bir amaca birden çok bakanlık veya kamu kurumu hizmet edebilir. Bu nedenle belirli amaçları başarmanın maliyetlerini çıkarmak ve başarıyı ölçmek mümkün değildir. Klasik bütçelemenin belki de en önemli aksaklığı, devletin katlandığı maliyete değecek bir sosyal fayda ortaya çıkıp çıkmadığını belirleyememesidir. Klasik bütçeleme devletin kasasından çıkan paraları maliyet olarak görmekte, sadece finansal işlemleri yansıtmaktadır. Harcamaların alternatif maliyetleri ile ilgilenmemektedir. Bir başka deyişle “Kullanılan kaynaklar başka bir alternatifte kullanılsaydı, daha fazla sosyal yarar sağlanabilir miydi?” sorusunun yanıtını aramaz. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Geleneksel bütçe sisteminin aksaklıklarını gidermek için “performans bütçe”, “program bütçe” ve “Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi PBS)” gibi yeni bütçe sistem ve teknikleri geliştirilmiştir. 1.4.2. Performans Bütçe Sistemi Performans bütçe sistemi, klasik bütçede olduğu gibi kullanılan kaynaklara değil, kamu kurumlarının faaliyetleri ile bunları başarmalarına göre ödenek tahsis etmektedir. Performans bütçeleme, faaliyetlerin maliyetlerini tahmin etmeye çalışır. Performans faaliyetlerin birim maliyetlerini çıkarmaya çalıştığı için, daha düşük maliyetle daha iyi hizmet üretimine olanak sağlar. Bütçe sisteminin yoğunlaştığı nokta girdilerden, kaynakların faaliyetlere nasıl kullanıldığına kaymaktadır. Bunun doğal sonucu ise yöneticilerin faaliyet sonuçlarını değerlendirilebilmesi ve hesap vermelerine olanak sağlanmasıdır. (Bütçe Sistemleri, 2014) Performans bütçeleme tekniği üç aşama kullanmaktadır. Birinci aşamada bütçeler faaliyetlere veya iş yüklerine göre sınıflanır. Dolayısıyla bunlara göre tercih yapmak gerekmektedir. Örneğin yolların asfaltlanması, poliklinik hizmetleri, ameliyat yapma gibi faaliyetler belirlemek ve bunlar arasında tercihler yapmak performans bütçenin temelini oluşturur. İkinci aşamada, bütçeler bu biçimde yapılandırıldıktan sonra performans ölçümlemeleri yapılır. Her bir faaliyetin maliyetleri toplanır. Üçüncü aşmada gerçekleşen maliyetlerle hedeflenen arasındaki farklılıklar ve nedenleri raporlanır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Performans bütçeleme sistemine çeşitli eleştiriler de yapılmaktadır. • Birinci olarak birçok kamu yöneticisinin performans bütçe kavramından hoşlanmaması ve bu nedenle tekniğin çalışmasının zor olduğu iddia edilmektedir • İkinci olarak bütçe ödeneklerini onaylayan yasama organı, ilgi alanının harcama kalemlerinden kurum faaliyetlerine kaydırılmasından memnun olmayabilir. Özellikle bütçe gelirleri ve bütçe dengesi gibi faktörlerin dikkate alınmaması yasama organını rahatsız edebilir. • Performans bütçe, faaliyetlerin başarılıp başarılmadığına göre kamu yöneticilerinin değerlendirilmesine olanak sağladığı için, bürokratlar tarafından sevilen bir teknik olmaması da üçüncü eleştiri konusu olmaktadır. • Dördüncü eleştiri konusu performans bütçe hazırlanmasının, kolayca tahmin edilebileceği gibi, klasik bütçeye göre daha pahalı bir teknik olmasıdır. • Beşinci eleştiri ise bazı performans ölçülerinin uygun olmaması veya yanıltıcı olması gösterilmektedir • Altıncı eleştiri performans ölçüleri kamu yöneticileri tarafından etkilenebilir olmasından kaynaklanmaktadır. • Son eleştiri ise bazı kamu hizmetlerinden performans bütçeyi tam anlamıyla uygulayabilmek çok zor hatta olanaksızdır. (KAYALI, 2014) 1.4.3. Program Bütçe Sistemi Program bütçeleme sistemi devletin öncelikle amaçlarını belirleyerek bu amaçlara yönelik tüm faaliyetlerini ve programlarını koordine etmeye çalışır. Kamusal amaca yönelik bu faaliyetleri, programları hangi kamu kurumunun yerine getirmekte olduğuna önem vermez. Böylece farklı kamu kuruluşlarının programlarının koordine edilmesi ile kamusal hizmetler çok daha etkin bir biçimde görülecektir. Program bütçe kamu kurumlarının sosyal amaçlara olan etkilerini analiz etmeyi gerektirmektedir. Program bütçe sistemi toplum refahını arttırmanın nasıl mümkün olabileceğini ve amaca ulaşmak için hangi programlara ihtiyaç olduğunu belirlemeye, böylece bu programlar arasında koordinasyonu sağlamaya çalışır. Program bütçe, aynı amaca yönelik çalışan programları birleştirir. Böylece aynı işin yapılmasında kullanılacak fonlar arasında bir rekabet başlar. (Bütçe Sistemleri, 2014) Örneğin kariyer geliştirme programı için birçok kamu kurumunda bulunan meslek edindirme faaliyetleri birlikte düşünülecektir. Bu biçimde, farklı kamu kurumlarının faaliyetlerinin koordine edilmesi ile kamusal hizmetler daha iyi yerine getirilebilecektir. Program bütçe, kaynak kullanım sürecinin son aşaması olan yapılan kamu hizmetinin sonuçları ve toplum refahı üzerindeki etkileri ile ilgilenir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Kamu yönetimi veya birimlerince yapılması gereken hizmetlerin fonksiyonel bir sınıflandırmaya tabi tutulmasıdır. Devletin yürüttüğü hizmetlerin plan-programa bağlanıp o şekilde gerçekleştirilmeye çalışılmasıdır. Bu bütçe sisteminde hedeflere ulaşılmasını sağlamak üzere, her program için hedefe yönelik ödenek tahsis edilir. Ülkemizde program bütçe uygulamasına 1973 yılında başlanmıştır. Performans bütçe bir hizmetin nasıl yapılacağı üzerinde yoğunlaşırken: program bütçe belirli kaynaklarla en yüksek sosyal faydanın hangi hizmetlerle sağlanabileceği üzerinde durmaktadır. Yani bu sistem, ne satın alındığı değil; ne yapıldığı ve bunun nasıl başarıldığı veya başarılacağı üzerinde durur. (Bütçe Sistemleri, 2014) Program bütçe uygulamasına getirilen eleştiriler de vardır. • Program bütçenin uygulanması büyük örgütlerde oldukça önemli sorunlar yaratabileceği söylenmektedir • Program bütçede ikinci eleştiri, bir programın birden çok amaca hizmet etmesinde ortaya çıkmaktadır • Üçüncü olarak program bütçenin karar almadaki inisiyatifi yasama organı, baskı grupları ve bürokrasi üzerinde alıp daha rasyonel ölçülere dayandırmasıdır. • Son olarak program bütçenin kamu kurum yöneticilerini, işi başarmanın alternatif yollarını ve istenen amaca en az maliyetle ulaşmanın yolunu aramaya zorladığı bunun da kaynak kullanımında tasarruf sağlayabileceği söylenmişti. (KAYALI, 2014) 1.4.4. Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi (PPBS) PPBS (planlama programlama ve bütçeleme sistemi) program bütçeden daha sonra gelişmiş ve daha kapsamlı bir sistemdir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Daha sonra gelişmesi dolayısıyla program bütçe sistemini daha sistematik hale getirmiştir. Bütçeleme aşaması her iki bütçe sisteminde de aynıdır. Bir mali plan niteliğindeki bütçeyle kamu hizmeti etkinliğinin sağlanabilmesi için, belirlenen amaçları gerçekleştirebilecek hizmet programları ve bunların alt-program, faaliyet/proje sınıflaması ile faaliyet/proje aşamasından başlayarak hizmetlerin maliyet-fayda analizleri yapılır. Alternatif programlardan en uygun olanı seçilerek, bütçeyle kaynak-hizmet ilişkisi kurulur ve böylece ödeneklerin hizmetlere tahsisi sağlanır. PPBS planlama-programlama- bütçeleme- sistem analizi ve kamu yönetiminden oluşur. Klasik bütçede ödenekler satın alınan şeylere tahsis edildiği halde; PPBS’de ödenekler hizmetlere tahsis edilerek, yapılan harcamaların sebebi, niçin yapıldığı soruları cevaplanır. (Bütçe Sistemleri, 2014) PPBS Temel Özellikleri • PPBS’nin temel özelliklerinin ilki planlamaya dayalı olmasıdır. Devletin fonksiyonlarının uzun vadeli belirlenmesi ve bunların ışığı altında programların, bütçelerin şekillenmesi temel amaçtır. • PPBS’nin ikinci özelliği, planlanan amaçlara ulaşmak için kamu hizmetlerinin programlar şeklinde düzenlenmesidir. Böylece program hedefleri başarıldığında, o programların ilgili olduğu fonksiyon amacına da ulaşılacaktır. • PPBS’nin üçüncü özelliği kamu hizmetlerinin fonksiyonel sınıflandırılmasını gerektirmesidir. • Dördüncü özellik kamu yönetiminde verimliliğin arttırılmasına yardımcı olmasıdır. Belirli hizmetlerin sonuçlarına göre ödenek ayırması kaynakların daha verimli kullanılmasına olanak sağlar. • PPBS’nin bir diğer özelliği, bilinen tüm analiz tekniklerinden yararlanarak bütçe kararlarında rasyonelliği sağlamaya çalışması olarak söylenebilir. • PPBS’nin altıncı özelliği, sistemin program çıktılarının girdilerle ve amaçlarla ilişkisini kurmaya çalışmasıdır. • PPBS’nin söylenebilecek son özelliği, iyi bir muhasebe ve raporlama sistemi ile bilgi üretimini gerektirmesidir. (KAYALI, 2014) 1.4.5. Yeni Performans Bütçeleme Sistemi Yeni performans bütçeleme sisteminde kamu kurumları, kendi programlarını oluşturmakta, bu programlara yönelik performansları belirlemekte daha sonra bütçe tekliflerini hazırlamaktadır. Yeni performans bütçe kamu kurumlarının faaliyetlerinin sonuçlarına bakar ve ona göre değerlendirir. Bu bütçeleme sistemi geleneksel performans bütçenin ve program bütçenin özelliklerini taşımaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.4.6. Sıfır Tabanlı Bütçeleme Sistemi (STBS) Sıfır Tabanlı Bütçe tekniği yapılacak faaliyetlerle ilgili fayda ve zararın anlaşılması için uygulanmaktadır. Sıfır Tabanlı bütçeleme sistemi diğer sistemlerden farklı bir anlayışa sahiptir. Geçmiş yıl ödeneklerine bağımlılığı ortadan kaldırmayı ya da azaltmayı amaçlamakta ve bunun için de tüm faaliyet ve harcamaların temel gerekçelerini belli aralıklarla, yani sıfırdan belirlemeyi öngörmesi bakımından, diğer bütçeleme sistemlerinden farklı bir anlayışı ortaya koymaktadır. (DANGAÇ, 2014), Sıfır Tabanlı Bütçeleme Sistemi, http://www.akademiktisat.net/calisma/kamu_maliye/sifir_butce_gdangac.htm Sıfır esaslı bütçeleme sistemi, kamu kurumlarının her yıl en azından bir önceki yılın ödeneği kadar ödeneği hak kazandığı varsayımını ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Bunun yerine kamu kurumlarının hiçbir ödeneğe sahip olmadığı ve gerekli olan ödeneğin hepsinin gerekçesinin her yıl açıklanmasını zorunlu kılar. Bu nedenle bütçe ödenekleri üzerindeki tartışmalar, ödenek artışları/azalışları hakkında değil, bütçenin tümü üzerinde yapılmaktadır. Genellikle diğer bütçeleme sistemlerinde görülen “artırımcılık” özelliğini ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Sıfır Tabanlı Bütçeleme de her yönetici en ufak ayrıntısına kadar kendi bütçesinin gerekçesini gösterme zorunluluğundadır ve harcama gerekçesini kanıtlamalı, bunu yöneticiye anlatmalıdır. (DANGAÇ, 2014) Sıfır Esaslı Bütçelemenin üstün yanları olarak şunlar söylenebilir: • Sıfır esaslı bütçeleme sistemi, klasik bütçelemede olmayan, iş yükü, performans ölçüleri gibi yöneticilerin kullandığı verileri üretmesi açısından bir avantaja sahiptir. • İkinci olarak kamu kurumunun içindeki önceliklerin gözden geçirilmesine yardımcı olmaktadır. • Üçüncü üstünlük olarak bütçe hazırlıklarının, aşağıdan yukarıya doğru olması, bütçe kararlarının daha iyi alınmasına yardımcı olabilmesi söylenebilir. • Son olarak alternatif kaynaklarla yapılabilecek işleri ortaya koyması nedeniyle kaynak tasarrufu sağlayabilmektedir. Bu faydalarına karşılık Sıfır Esaslı Bütçeleme Sisteminin, önemli sorunları da birlikte getirdiği bilinmektedir. • Öncelikle karar paketlerinin oluşturulmasının oldukça fazla zaman ve emek almakta olduğu söylenebilir. Yöneticilerin karar paketlerinin hazırlanmasına gerekli özeni göstermesi gerekir. Fakat bu kadar zaman ve emek gerektiren bir süreç için yöneticilerin kendiliklerinden üstün çaba göstermeleri beklenemez. Yöneticileri bir biçimde bu konuda özendirmek gerekir. • İkinci olarak dairelerin faaliyetlerine uymayan karar birimleri ve performans ölçüleri geliştirilebilir. Bunun sonucu ise ölçülen performansların dairenin amaçları ile çelişebilmesidir. • Üçüncü bir konu, kamu kesiminde birçok hizmetin sıfır esaslı olması söz konusu değildir. (KAYALI, 2014) 1.4.7. Yatırım (Kapital, Sermaye) Bütçesi Yatırım bütçesinin en eski uygulama örnekleri İskandinav ülkelerinde, özellikle İsveç’te görülmüştür. Bu sistem ülke kalkınmasının planlanmasında, devletin mal varlığındaki değişmelerin görülmesine ve bütçe tahminlerinin daha isabetli olmasına yardımcı olur. Bu sistemde devlet iki ayrı bütçe yapar: Yatırım bütçesi, borçlanmayla finanse edilir. Cari bütçe, vergilerle finanse edilir. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Yatırım bütçesi uygulamasından beklenen yararlar şunlardır: • Özellikleri farklı harcamaları içermesi nedeniyle tahmin, analiz ve finansman yöntemlerinin oldukça farklı olması, bütçede tahminlerin daha isabetli olmasına ve bütçe uygulamasının daha iyi yapılmasına yardımcı olabilmektedir. • Devletin yatırım harcamalarının daha iyi bir biçimde görülmesi ülke kalkınmasının planlamasına yardımcı olabilmektedir. • Devletin net malvarlığındaki değişmelerin daha iyi görülmesine yardımcı olabilmektedir. 1.4.8. Torba (Lump-Sum) Bütçeleme Sistemi Bütçeleme sistemleri içerisinde en basit olanı “lump-sum” veya “torba bütçe” olarak bilinen sistemdir. Bu bütçe sisteminde kamu kesimi çeşitli açılardan geniş kategorilere ayrılır. Örneğin eğitim, sosyal güvenlik ve sağlık gibi veya Millî Eğitim Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Bakanlığı gibi. Daha sonra bu kategorilerin kullanacakları toplam kaynak genellikle başbakanlar tarafından belirlenir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Torba bütçelerde ödenekler oldukça geniş kapsamlı kategorilere göre tahsis edilir. Kategoriler biraz daha ayrıntıda her bir bakanlık veya daireye göre belirlenebilir. Bu bütçe sisteminde bakanlık veya dairenin ödeneği harcayacağı yerler konusunda bir kısıtlama yoktur. Bakanlık ve daire yöneticisine harcamaları yapama konusunda oldukça fazla takdir yetkisi tanımaktadır. Harcamaların nerelere yapıldığı ile ilgili bir kısıtlama olmadığında, bütçe uygulaması sonunda da harcamanın nerelere yapıldığı konusunda bilginin edinilebilmesi için ciddi denetim yapılması gerekir. (Bütçe Sistemleri, 2014) Torba Bütçeleme Tekniğinin Belirli Üstünlükleri Vardır. • Birinci olarak torba bütçelerin hazırlaması kolaydır ve hazırlıklar için geçecek zaman ve katlanılacak maliyetler çok düşüktür. • İkinci olarak ödeneklerin büyüklükleri konusunda karar vericilerin uzlaşması oldukça kolaydır. Bütçeler geniş kategoriler bazında yapıldığı için yasama ve yürütme organı arasındaki fikir ayrılıklarını çözmek kolaydır. • Üçüncü üstün yanı olarak, bütçe hazırlıklarında dikkatlerin ayrıntılardan ve dar kapsamlı konulardan daha geniş kapsamlı konulara kayması söylenebilir. Torba Bütçeleme Tekniğine yönelik eleştiriler üstün yanlarından oldukça fazladır. • İlk olarak harcamanın nereye yapıldığı bilinmek isteniyorsa bu tür bilgiye torba bütçede ulaşmak zordur. Harcamanın nereye yapıldığının bilinmemesi hâlinde, kötüye kullanım ya da yolsuzlukların ortaya çıkması kolaylaşmaktadır. • İkinci ve belki de daha önemli eleştiri, yapılan harcamaların etkilerinin neler olduğu konusunda da bilgi edinilmesinin zor olmasıdır. Kullanılan ödenekler nedeniyle katlanılan maliyetlerin, sonucunda ne tür faydalar ortaya çıktığı anlaşılamamaktadır. Bu nedenle katlanılan maliyetlere değip değmediği soru işareti olarak kalmaktadır. • Üçüncü eleştiri bütçelerin ayrıntılarının bu bütçeleme tekniğinde görülmemesi, bürokrasiye çok geniş takdir yetkisi vermektedir. Ancak bu takdir yetkisinin iyi veya kötü kullanımı söz konusu olabilir. • Son eleştiri ise hizmet veya bakanlık önceliklerinin belirlenerek farklı programların bu önceliğe göre sıralandırma torba bütçe sisteminde imkânsız olmasıdır. Bu sorun da hükümetlerin öncelik sıralamalarının bilinmesini engellemektedir. Dolayısıyla halkın, hükümetlerin icraatları hakkında yorum yapması da engellenmektedir. (KAYALI, 2014) 1.5. Türkiye’de Kamu Bütçeleri, Hazırlanması ve Uygulanması  Ekonomide fiyat istikrarının sağlanması, gelir dağılımının düzeltilmesi, yatırımların teşvik edilmesi gibi hedeflerin gerçekleştirilmesinde kullanılan en önemli mali araçlardan biridir. Bütçe harcamalarının nitelikleri ve etkileri farklı olduğundan bütçenin etkin bir mali araç olarak kullanılabilmesi için harcamaların temel kriterlere göre sınıflandırılması gerekir. Yeni bütçe kanuna göre bütçe analitik olarak sınıflandırılmıştır. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) 1.5.1. Analitik Bütçe Sınıflandırması 1973 öncesi Klasik bütçe sınıflandırması uygulanırken, 1973-2003 yıllarında program bütçe sınıflandırılması uygulandı. 2003 yılında hem program bütçe hem de analitik bütçe uygulandı. 2004 yılında klasik bütçe zorunlu hale gelmiş. (Devlet Bütçesi Final Ders Notları, 2014), http://www.somut.net/789/aof3ders/devlet-butcesi-final-ders-notlari-ozet.1.html Devlet bütçelerinden beklenen amaçlar ve bu amaçlara yönelik olarak kamu harcamalarının ve kamu gelirlerinin bütçelerde yer alma biçimleri değişmektedir. Örneğin klasik bütçeleme tekniğinden beklenen temel amaç, denetimde kolaylık sağlamaktır. Klasik bütçenin bu amaçlarını gerçekleştirmek üzere kamu harcamalarının sınıflandırma şekli de harcama kalemi düzeyinde kalmaktadır. Bir başka deyişle kamu hizmetlerinin üretiminde kullanılan girdiler esas alınarak bir sınıflama yapılmaktadır. Devlet anlayışında ortaya çıkan değişmelerle birlikte devlet bütçelerinden beklenenlerde artmıştır. Bu gelişmelere bağlı olarak yeni bütçeleme teknikleri geliştirilmeye başlanmıştır: performans bütçe, program bütçe, planlama programlama bütçeleme sistemi gibi. Çağdaş bütçeleme tekniklerindeki değişmelerle birlikte bütçe sınıflama türlerinin de değişmesi gerekmiştir. Artık bütçelerden beklenen amaçlara ulaşabilmek için harcama sınıflamaları daha çok fonksiyonel ve ekonomik sınıflama biçimine dönüşmüştür. Yeni bütçeleme tekniklerinde mali politikaların uygun bir biçimde analiz edilebilmesi, değerlendirilebilmesi ve daha geniş anlamda kamu kesiminin performansını değerlendirebilmek için kamu harcamalarının ekonomik ve fonksiyonel sınıflamalarına ihtiyaç duyulmuştur. Ekonomik sınıflama daha çok mali politikaların ekonomi üzerinde etkilerini ölçebilmek ve değerlendirebilmek için uygun iken fonksiyonel sınıflama ise kamu kesiminin performansını belirlemede kullanılabilmektedir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 5018 sayılı Kanunda bütçelerin kurumsal, işlevsel ve ekonomik sonuçların görülmesini sağlayacak, gelir ve giderlerin ekonomik ve mali analizinin yapılmasına imkan verecek, hesap verilebilirliği ve saydamlığı sağlayacak şekilde Maliye Bakanlığınca uluslararası standartlara uyumlu olarak belirlenen sınıflandırma sistemine göre hazırlanacağı ve uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Bu çerçevede oluşturulan Analitik Bütçe Sınıflandırması; giderin (kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma), gelirin ve finansmanın sınıflandırması olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. (2012-2014 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberi, 2014), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCYQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.bumko.gov.tr%2FTR%2C141%2Fabs-siniflandirma-listeleri.html&ei=qnQQU8eULY2h7Aa5nIHwBA&usg=AFQjCNEQtYuuJAXGZELnOcOR-JC4xmck7g&bvm=bv.62286460,bs.1,d.bGE 1.5.1.a. Kurumsal Sınıflandırma Siyasi ya da bürokratik olarak yönetim yetkisi temel kriter kabul edilmiştir. Kurumsal sınıflandırmayla siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesi ve program sorumlularının tespiti hedeflenmektedir. Kurumsal sınıflandırma, dört düzeyli bir kod yapısından oluşmaktadır. Sınıflandırmanın birinci düzeyinde, bakanlıklar ve anayasal olarak eşdeğer idareler ile bütçe türleri itibariyle bir sınıflandırma yer almaktadır. İkinci düzeyde, birinci düzeyde tanımlanan yöneticilere karşı doğrudan sorumlu birimler. Üçüncü düzeyde, ana hizmet birimleri gibi ikinci düzeye bağlı olan ve kurumsal politikanın uygulanmasından sorumlu olan birimler. Dördüncü düzeyde ise, destek ve lojistik birimler ile politikaları uygulayan ve hizmetten yararlananlarla doğrudan muhatap olan birimler yer almaktadır. Dolayısıyla üçüncü ve dördüncü düzeyde kurumların teşkilatına ilişkin mevzuatına ve teşkilat şemasına uygun olarak sınıflandırılan idari birimler yer alacak ve bu birimler harcama yetkilisinin belirlenmesinde esas alınacaktır. Kurumsal sınıflandırmada teşkilat yasaları esas alınacaktır. Zorunlu haller dışında teşkilat yasalarında bulunmayan birimlere kodlamada yer verilmeyecektir. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) Birinci Düzey Kurumsal Kodlar • 01 - Cumhurbaşkanlığı • 02 - TBMM • 03 - Anayasa Mahk. • 04 - Yargıtay • 05 - Danıştay • 06 - Sayıştay • 07 - Başbakanlık • 08 - Adalet Bakanlığı • 09 - Milli Savunma Bak. • 10 - İçişleri Bakanlığı • 11 – Dışişleri Bakanlığı • 12 - Maliye Bakanlığı • 13 – Milli Eğitim Bakanlığı. • 14 - Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı • 15 - Sağlık Bakanlığı • 16 - Ulaştırma Bakanlığı • 17 - Tarım Ve Köy işleri Bakanlığı • 18 - Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı • 19 - Sanayi Ve Ticaret Bakanlığı • 20 - Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı • 21 - Kültür Ve Turizm Bakanlığı • 22 - Çevre Ve Orman Bakanlığı • 38 - 39 Yüksek Öğretim Kurumları • 40 - 41 Özel Bütçeli Kurumlar • 42 - Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar • 43 - Sosyal Güvenlik Kurum. • 44 - 45 İl Özel idareleri • 46 - 47 Belediyeler • 48 - Mahalli idare birlikleri (KAYALI, 2014) 1.5.1.b. Fonksiyonel Sınıflandırma Fonksiyonel sınıflandırma, devlet faaliyetlerinin türünü göstermektedir. Devlet faaliyetlerinin ve bu faaliyetlere yönelik harcamaların zaman serileri boyunca izlenmesi ve uluslararası karşılaştırma imkânının elde edilmesi, fonksiyonel sınıflandırma ile mümkün olabilmektedir. Ayrıca, bütçe politikalarının oluşturulmasında sektörel ayrımların yapılabilmesi de bu sınıflandırmanın hedefleri arasındadır. Fonksiyonel sınıflandırma, dört düzeyli bir kod grubundan oluşmaktadır. Birinci düzey, Devlet faaliyetlerini on ana fonksiyonda gösterilmiş, ana fonksiyonlar, ikinci düzeyde alt fonksiyonlara bölünmüş, üçüncü düzey kodlar ise, nihai hizmetlere ayrılmıştır. Fonksiyonel sınıflandırmanın dördüncü düzeyi de, özel olarak izlemeyi gerektiren bazı kurumsal planlama ihtiyaçlarının karşılanması ve izlenmesi amacıyla yapıya dahil edilmiştir. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) Fonksiyonel Sınıflandırma I. Düzey • 01 Genel Kamu Hizmetleri • 02 Savunma Hizmetleri • 03 Kamu Düzeni Ve Güvenlik Hizmetleri • 04 Ekonomik İşler Ve Hizmetler • 05 Çevre Koruma Hizmetleri • 06 İskan Ve Toplum Refahı Hizmetleri • 07 Sağlık Hizmetleri • 08 Dinlenme, Kültür Ve Din Hizmetleri • 09 Eğitim Hizmetleri • 10 Sosyal Güvenlik Ve Sosyal Yardım Hizmetleri (KAYALI, 2014) 1.5.1.c. Finansman Tipi Sınıflandırma Analitik Bütçe Sınıflandırması, genel idare tanımına giren tüm kamu kurum ve kuruluşlarının kullanacağı bir kod yapısıdır. Finansman tipi sınıflandırma, yapılan harcamaların hangi kaynaktan finanse edildiğini göstermektedir. Finansman tipinin belirlenmesinde ödemenin nereye yapıldığı hususu önem taşımamaktadır. Örneğin, herhangi bir genel bütçeli idareden döner sermayeye, özel bütçeli bir idareye veya sosyal güvenlik kurumuna yapılan yardım ve ödemelerde, ödemeyi yapan, genel bütçeli bir kurum olduğundan finansman tipi sınıflandırmada bütçe kodu “1-Genel Bütçe” olacaktır. Finansman tipi sınıflandırma aynı zamanda dış proje kredileri ile özel ödenekler ile bağış ve yardımların da takibine imkan vermekte olup, özellikle mali mevzuatımız gereği ayrı tertiplerde izlenmesi gereken ödeneklerin takibine de olanak sağlamış olacaktır. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) Finansman Tipi Sınıflandırması • 1 Genel Bütçeli İdareler • 2 Özel Bütçeli İdareler • 3 Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar • 4 Sosyal Güvenlik Kurumları • 5 Mahalli İdareler • 6 Özel Ödenekler • 7 Dış Proje Kredileri • 8 Şartlı Bağış Ve Yardımlar Herhangi bir ödenekte finansman kodu “1” olarak görülüyorsa bunun anlamı bu ödeneğin genel vergi havuzundan yapıldığı anlaşılmaktadır. Kodun “2” olması ise ödeneğin finansmanın özel bütçeli kurumların kendi öz kaynaklarından karşılandığını ifade etmektedir. Diğerleri de benzer biçimde ve kolaylıkla anlaşılacağı üzere ödeneklerin hangi kaynaktan finanse edildiği açıklanmaktadır. (KAYALI, 2014) 1.5.1.d. Ekonomik Sınıflandırma Ekonomik sınıflandırmayla, Devletin görev ve fonksiyonlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin, milli ekonomiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkilerinin planlanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Ekonomik sınıflandırma; gelirlerin, harcama ve borç vermenin, finansmanın (gelir-gider farkı) sınıflandırması şeklinde üç bölümden oluşmaktadır. Gelir ile harcama ve borç vermenin sınıflandırılmasında, karşılıklı veya karşılıksız, cari veya sermaye ayırımı öncelik taşımaktadır. Karşılıksız işlemler, kanunun emrettiği hususlarda bir mal veya hizmet karşılığı olmadan yapılan, burs ödemeleri veya vergi gelirleri gibi tahsilat ve ödemeleri kapsar. Sermaye ve cari ayırımında ise, bütçe hazırlama rehberi ile bütçe kanununda belirlenmiş asgari değer ile kullanım ömrü dikkate alınmaktadır. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) 1.5.2. Bütçenin Kapsamı – Kamu Kesimi Genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri; Merkezi Yönetim Bütçesi, Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri, Mahalli İdareler Bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır. Kamu idarelerince bunlar dışında herhangi bir ad altında bütçe oluşturulamaz. (5018 sayılı kanun madde: 12) (Bütçe Kavramı ve Bütçelerin Özellikleri, 2014) 1.5.2.a. Merkezi Yönetim Bütçesi Merkezi Yönetim Bütçesi, bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin bütçelerinden oluşur. Kamu idarelerinin gelir ve gider tahminlerini gösteren, bunların uygulanmasına ve yürütülmesine yetki ve izin veren kanundur. Maliye Bakanlığı, merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısının hazırlanmasından ve bu amaçla ilgili kamu idareleri arasında koordinasyonun sağlanmasından sorumludur. Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, Bakanlar Kurulunun Mayıs ayının sonuna kadar toplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca hazırlanan orta vadeli programı kabul etmesiyle başlar. Orta vadeli (gelecek 3 yıl) program, aynı süre içinde Resmi Gazetede yayımlanır. Kamu idareleri, merkez ve merkez dışı birimlerinin ödenek taleplerini dikkate alarak gider tekliflerini hazırlar. Genel bütçe gelir teklifi Maliye Bakanlığınca, diğer bütçelerin gelir teklifleri ilgili idarelerce hazırlanır. Makro ekonomik göstergeler ve bütçe büyüklüklerinin en geç Ekim ayının ilk haftası içinde Yüksek Planlama Kurulunda görüşülmesinden sonra, Maliye Bakanlığınca hazırlanan merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı ile milli bütçe tahmin raporu, mali yıl başından en az yetmişbeş gün önce Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi, merkezi yönetim bütçe kanun tasarısının metnini maddeler, gider ve gelir cetvellerini kamu idareleri itibarıyla görüşür ve bölümler halinde oylar. Merkezi yönetim bütçe kanunu mali yıl başından önce Resmi Gazetede yayımlanır. Bu doğrultuda, kamu idarelerinin bütçe tekliflerini ve yatırım programını hazırlama sürecini yönlendirmek üzere; Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi Maliye Bakanlığınca, Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ise Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca hazırlanarak Haziran ayının sonuna kadar Resmi Gazetede yayımlanır. (BÜTÇE, 2014), http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butce-4.html Merkezî Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri 1. Genel Bütçe Kapsamındaki İdareler 2. Özel Bütçe Kapsamındaki İdareler 3. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumları (Anadolu Üniversitesi, 2014) Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri: Devlet tüzel kişiliğine dahil olan, ve bu Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçesidir. (BÜTÇE, 2014) 1) TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ 26) SAHİL GÜVENLİK KOMUTANLIĞI 2) CUMHURBAŞKANLIĞI 27) EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 3) BAŞBAKANLIK 28) DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 4) ANAYASA MAHKEMESİ 29) DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI 5) YARGITAY 30) HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 6) DANIŞTAY 31) DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI 7) SAYIŞTAY 32) GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI 8) ADALET BAKANLIĞI 33) DENİZCİLİK MÜSTEŞARLIĞI 9) MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI 34) AVRUPA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ 10) İÇİŞLERİ BAKANLIĞI 35) BAŞBAKANLIK YÜKSEK DENETLEME KURULU 11) DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI 36) DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI 12) MALİYE BAKANLIĞI 37) ÖZÜRLÜLER İDARESİ BAŞKANLIĞI 13) MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 38) TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU 14) BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI 39) GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI 15) SAĞLIK BAKANLIĞI 40) DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 16) ULAŞTIRMA BAKANLIĞI 41) KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 17) TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI 42) TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 18) ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI 43) DEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 19) SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 44) TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 20) ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI 45) PETROL İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 21) KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 46) BASIN-YAYIN VE ENFORMASYON GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 22) ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI 47) SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 23) MİLLİ GÜVENLİK KURULU GENEL SEKRETERLİĞİ 48) SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 24) MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI 49) AİLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 25) JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI 50) KADININ STATÜSÜ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Tablo 1.1. Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel) (Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel), 2014), http://peb.bumko.gov.tr/TR,2592/genel-butce-kapsamindaki-kamu-idareleri-i-sayili-cetvel.html Özel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri: Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve bu Kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir. (BÜTÇE, 2014) 1) YÜKSEK ÖĞRETİM KURULU 45) KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ 2) ÖĞRENCİ SEÇME VE YERLEŞTİRME MERKEZİ 46) MERSİN ÜNİVERSİTESİ 3) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 47) MUĞLA ÜNİVERSİTESİ 4) İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 48) MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ 5) ANKARA ÜNİVERSİTESİ 49) NİĞDE ÜNİVERSİTESİ 6) KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 50) PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ 7) EGE ÜNİVERSİTESİ 51) SAKARYA ÜNİVERSİTESİ 8) ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 52) SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 9) ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 53) ZONGULDAK KARAELMAS ÜNİVERSİTESİ 10) HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 54) ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ 11) BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ 55) GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ 12) DİCLE ÜNİVERSİTESİ 56) AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ 13) ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 57) KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ 14) ANADOLU ÜNİVERSİTESİ 58) DÜZCE ÜNİVERSİTESİ 15) CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ 59) MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ 16) İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 60) UŞAK ÜNİVERSİTESİ 17) FIRAT ÜNİVERSİTESİ 61) RİZE ÜNİVERSİTESİ 18) ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 62) NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ 19) SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 63) ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ 20) ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 64) AKSARAY ÜNİVERSİTESİ 21) ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 65) GİRESUN ÜNİVERSİTESİ 22) AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 66) HİTİT ÜNİVERSİTESİ 23) DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 67) BOZOK ÜNİVERSİTESİ 24) GAZİ ÜNİVERSİTESİ 68) ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ 25) MARMARA ÜNİVERSİTESİ 69) ORDU ÜNİVERSİTESİ 26) MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ 70) AMASYA ÜNİVERSİTESİ 27) TRAKYA ÜNİVERSİTESİ 71) KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ 28) YILDIZ ÜNİVERSİTESİ 72) AĞRI DAĞI ÜNİVERSİTESİ 29) YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ 73) SİNOP ÜNİVERSİTESİ 30) GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ 74) SİİRT ÜNİVERSİTESİ 31) ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ 75) NEVŞEHİR ÜNİVERSİTESİ 32) ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 76) KARABÜK ÜNİVERSİTESİ 33) AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ 77) KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ 34) BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ 78) ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ 35) CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ 79) ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ 36) ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ 80) BİLECİK ÜNİVERSİTESİ 37) DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ 81) BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ 38) GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ 82) KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ 39) GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ 83) OSMANİYE KORKUT ATA ÜNİVERSİTESİ 40) HARRAN ÜNİVERSİTESİ 84) BİNGÖL ÜNİVERSİTESİ 41) İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ 85) MUŞ ALPARSLAN ÜNİVERSİTESİ 42) KAFKAS ÜNİVERSİTESİ 86) MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ 43) KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ 87) BATMAN ÜNİVERSİTESİ 44) KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ Tablo 1.2. Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) A) Yüksek Öğretim Kurulu, Üniversiteler ve Yüksek Teknoloji Enstitüleri (Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) A) YÜKSEK ÖĞRETİM KURULU,ÜNİVERSİTELER VE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜLERİ, 2014), http://peb.bumko.gov.tr/TR,2594/a-yuksek-ogretim-kuruluuniversiteler-ve-yuksek-teknoloj-.html 1) SAVUNMA SANAYİ MÜSTEŞARLIĞI 17) TÜRK AKREDİTASYON KURUMU 2) ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU 18) TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ 3) TÜRKİYE VE ORTA-DOĞU AMME İDARESİ ENSTİTÜSÜ 19) MİLLİ PRODÜKTİVİTE MERKEZİ 4) TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU 20) TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ 5) TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ 21) ULUSAL BOR ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ 6) TÜRKİYE ADALET AKADEMİSİ 22) TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 7) YÜKSEK ÖĞRENİM KREDİ VE YURTLAR KURUMU 23) KOSGEB 8) GENÇLİK VE SPOR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 24) İHRACATI GELİŞTİRME ETÜD MERKEZİ 9) DEVLET TİYATROLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 25) TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI 10) DEVLET OPERA VE BALESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 26) ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU BAŞKANLIĞI 11) ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 27) GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ 12) VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 28) ÖZELLEŞTİRME İDARESİ BAŞKANLIĞI 13) HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 29) KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU 14) ELEKTRİK İŞLERİ ETÜD İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 30) CEZA VE İNFAZ KURUMLARI İLE TUTUKEVLERİ İŞ YURTLARI KURUMU 15) MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 31) MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU 16) SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Tablo 1.3. Özel Bütçeli Diğer İdareler (II Sayılı Cetvel) (Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) B) ÖZEL BÜTÇELİ DİĞER İDARELER, 2014), http://peb.bumko.gov.tr/TR,2595/b-ozel-butceli-diger-idareler.html Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Özel kanunlarla kurul, kurum veya üst kurul şeklinde teşkilatlanan ve bu Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan her bir düzenleyici ve denetleyici kurumun bütçesidir. (BÜTÇE, 2014) RADYO VE TELEVİZYON ÜST KURULU TELEKOMÜNİKASYON KURUMU   SERMAYE PİYASASI KURULU   BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU   ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU   KAMU İHALE KURUMU   REKABET KURUMU   TÜTÜN, TÜTÜN MAMÜLLERİ VE ALKOLLÜ İÇKİLER PİYASASI DÜZENLEME KURUMU   KAMU GÖZETİMİ, MUHASEBE VE DENETİM STANDARTLARI KURUMU Tablo 1.4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (III Sayılı Cetvel) (Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (III Sayılı Cetvel), 2014), http://peb.bumko.gov.tr/TR,2596/duzenleyici-ve-denetleyici-kurumlar-iii-sayili-cetvel.html 1.5.2.b. Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri Sosyal güvenlik kuruluşları; kişileri iradeleri dışında uğradıkları fiziki ve iktisadi tehlikelerin zararlarından kurtarmak veya bu tehlikelerin zararlarını azaltmak, kişiye bu zararlar karşılığında insanlık onuruna yaraşır asgari bir yaşam düzeyi sağlamak amacıyla sosyal devlet ilkeleri gereğince kurulmuş kamu kuruluşlarıdır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere, kanunla kurulan ve bu Kanuna ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir. (Türkiye'deki Kamu Bütçeleri, 2014) 1-Sosyal Güvenlik Kurumu 2- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Tablo 1.5. Sosyal Güvenlik Kurumları (IV Sayılı Cetvel) (Bütçe Kavramı ve Bütçelerin Özellikleri, 2014) 1.5.2.c. Mahalli İdareler Bütçesi Mahalli idareler bütçeleri; yerel yönetim kuruluşlarının ayrı ayrı bütçesinin oluşturulduğu bütçe şeklidir. (BÜTÇE, 2014) Mahallî idareler yerel düzeyde mal ve hizmet sunmakla yükümlü kamu idareleridir. Türkiye’de mahallî idareler; belediyeler, il özel idareleri ve köyler olmak üzere üç çeşittir. Mahallî idareler arasında en geniş uygulama alanına sahip üniteler belediyelerdir. İl özel idareleri ise büyük ölçüde belediye sınırlar dışına taşan hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla kurulmuş idarelerdir. Köyler en küçük yerel yönetim üniteleridir ve genellikle ihmal edilmektedir. Mahallî idarelerin gelir kaynakları devlet bütçesinden aldıkları vergi payları ve kendi öz gelirleridir. Mahallî idarelerin gelirlerinin yaklaşık yarısından fazlası genel bütçe vergi gelirlerinden verilen paylardan oluşmaktadır. Mahallî idarelerin geri kalan gelirleri vergi dışı gelirlerinden ve faktör gelirlerinden oluşmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.5.3. Bütçe Hazırlama Süreci Bütçe, esas itibariyle bir kanun olmasına karşın bütçe yasa tasarısının hazırlanması, mecliste görüşülmesi ve kanunlaşması açısından özellik arz eden bir kanundur. Bütçe yasası kamu yönetiminin faaliyetlerini hukuki normlara bağlayan bir yasadır. Ülkemizde devlet bütçesi yasal dayanağını Anayasa ve 5018 sayılı Kanundan almaktadır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile devlet bütçesinin esas ve şekle ait hükümlerini, hazırlama esaslarını ve bütçenin uygulanmasını esaslı bir şekilde saptamış ve yasal ilkeleri belirlemiştir. Orta Vadeli Program 5018 sayılı Kanunun 16’ncı maddesi uyarınca, çok yıllı bütçe hazırlık süreci Bakanlar Kurulunun en geç Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Kalkınma Bakanlığınca hazırlanan orta vadeli programı kabul etmesiyle başlamaktadır. Orta Vadeli Program, bütçe sürecini başlatarak stratejik amaçlar temelinde kamu politikaları ve uygulamalarını şekillendirecek ve kaynak tahsisini bu çerçevede yönlendirecektir. Aynı zamanda, kamu ve özel kesim için öngörülebilirliği artıracak bir yol haritası niteliğinde olan bu Program, son yıllarda sosyal ve ekonomik alanda sağlanan gelişmelerin daha sağlam bir zeminde sürdürülmesi suretiyle güven ve istikrara katkıda bulunacaktır. Çeşitli alanlarda birbirleriyle tutarlı bir amaç, politika ve öncelikler seti sunan Orta Vadeli Program, makro politikaların yanı sıra, temel gelişme eksenlerini ve ana sektörleri kapsamaktadır. Bakanlık ve kurum bütçelerinin hazırlanmasında, idari ve yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesinde, kurumların karar alma ve uygulama süreçlerinde Programın amaç ve öncelikleri esas alınacaktır. Dinamik bir yapı arz eden ve üç yıllık perspektife sahip olan Program, yıllık uygulamaların sonuçları ve genel şartlardaki değişmeler dikkate alınarak, her yıl yenilenmektedir. Bu kapsamda, Program uygulamaları ile Programı etkileyebilecek dışsal gelişmeler etkili bir şekilde izlenecek ve değerlendirilecektir. Programda yer alan amaç ve öncelikler bakımından uygulamanın izlenmesi, değerlendirilmesi ve Bakanlar Kuruluna bilgi sunulmasından Kalkınma Bakanlığı sorumludur. Orta Vadeli Program İçeriği; - Kamu ve özel kesim için öngörülebilirliği artıracak bir yol haritası niteliğindedir. - Çeşitli alanlarda birbirleriyle tutarlı bir amaç, politika ve öncelikler seti sunmaktadır. - Makro politikaların yanı sıra, temel gelişme eksenlerini ve ana sektörleri kapsar. - Uzun vadeli amaçlara katkıda bulunacak şekilde, üç yıllık dönemde üzerinde yoğunlaşılacak öncelikleri tespit eder. - Uygulamaların sonuçları ve genel şartlardaki değişmeler dikkate alınarak, her yıl yenilenecek dinamik bir yapı arzeder. - Üç yıllık perspektife sahiptir. Orta Vadeli Mali Plan Bütçe hazırlık sürecinde yer alan ikinci doküman Orta Vadeli Mali Plandır. 5018 sayılı Kanuna göre Orta Vadeli Mali Plan, Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren bir belgedir. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Orta Vadeli Malî Plan, en geç Eylül ayının onbeşine kadar Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanarak Resmî Gazetede yayımlanmaktadır. Bu maksatla hazırlanan orta vadeli mali plan, orta vadeli programda belirlenen temel amaç ve politikaların hayata geçirilmesine yönelik olarak hazırlanan, merkezi yönetim bütçe büyüklüklerini ve kurumsal bazda ödenek teklif tavanlarını belirleyen bir belge niteliğindedir. Genel ve özel bütçe kapsamındaki idareler, bu iki belge ile belirlenen sınırlar içinde kendi kurumsal önceliklerini saptayarak bütçelerini hazırlayacaklardır. Bütçenin hazırlanması ve uygulanmasında etkinliğin artırılarak mali disiplinin güçlendirilmesi, kamu maliyesi politikası hedeflerinin başında gelmektedir. Bu kapsamda ilk defa uygulamaya konulacak çok yıllı bütçeleme anlayışı, bu amaca ulaşma çabalarına önemli bir katkı sağlayacaktır. Öte yandan, uygulanan politikaların başarıya ulaşması, katılımcılığın artırılarak toplumda geniş bir destek görmesine ve bu politikaların tasarlanmasında ve uygulanmasında kamu idareleri arasında yeterli düzeyde işbirliği ve eşgüdümün sağlanmasına bağlıdır. Bu destek ve işbirliği, bütçe yönetiminde saydamlık ve hesap verilebilirliğin artırılmasına da yardımcı olacaktır. Orta Vadeli Mali Planda yer alacak en önemli unsur Mali Planda yer alan politika öncelikleri ve makroekonomik göstergelere dayanarak ekonomik sınıflandırma bazında yapılan merkezi yönetim bütçe ödenek teklif tavanlarıdır. Belirlenmiş olan tavan; söz konusu kurumun verebileceği hizmetler için ayrılmış olan maksimum kaynağı ifade etmekte olup, kurumun bütçe teklifinde belirteceği hizmetlere ihtiyaç duyulup duyulmamasına göre bu kaynağın tamamı tahsis edilebilir veya edilmeyebilir.      Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi  Orta vadeli program ve orta vadeli mali plan yayımlandıktan sonra kamu idarelerinin bütçe tekliflerini ve yatırım programını hazırlama sürecini yönlendirmek üzere; Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi Maliye Bakanlığınca, Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ise Kalkınma Bakanlığınca hazırlanarak en geç Eylül ayının onbeşine kadar Resmî Gazetede yayımlanır. Bütçe Hazırlama Rehberi ile Yatırım Programı Hazırlama Rehberi, Bütçenin hazırlanmasında izlenecek yol ve yöntemler teknik ayrıntı ve standartlar ve hazırlanması esnasında kullanılacak formları içerir.      Bütçe Tekliflerinin Hazırlanması  Gelir ve gider tekliflerinin hazırlanmasında; - Orta vadeli program ve malî planda belirlenen temel büyüklükler ile ilke ve esaslar, - Kalkınma planı ve yıllık program öncelikleri ile kurumun stratejik planları çerçevesinde belirlenmiş ödenek tavanları, - Kamu idarelerinin stratejik planları ile uyumlu çok yıllı bütçeleme anlayışı, - İdarenin performans hedefleri, dikkate alınır.               Genel ve Özel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdarelerince Yapılacak Bütçe Hazırlık Çalışmaları Kamu idareleri, stratejik planları ile Bütçe Hazırlama Rehberinde yer alan esaslar çerçevesinde, bütçe gelir ve gider tekliflerini gerekçeli olarak hazırlar ve yetkilileri tarafından imzalanmış olarak en geç Eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına gönderir. Kamu idarelerinin yatırım teklifleri, değerlendirilmek üzere aynı süre içinde Kalkınma Bakanlığına verilir. Kamu idareleri, gider tekliflerini hazırlarken katılımcı bir yaklaşım benimseyecekler ve merkez dışı birimlerinin ödenek taleplerinin de tekliflere yansıtılmasını sağlayacaklardır. Özel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, gider teklifleri yanında ilgili yıl ve takip eden iki yıla ilişkin gelir tekliflerini de hazırlayarak en geç Eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına (Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğüne) göndereceklerdir. Genel bütçe gelir teklifi ise Maliye Bakanlığınca hazırlanacaktır. Gider teklifleri, Maliye Bakanlığınca belirlenmiş kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırma esasına (analitik bütçe sınıflandırması); gelir teklifleri ise ekonomik sınıflandırma esasına uygun olarak hazırlanacaktır.  Bütçe gelir ve gider teklifleri gerekçeli olarak hazırlanacak ve yetkilileri tarafından imzalanacaktır. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Tarafından Yürütülecek Bütçe Hazırlık Çalışmaları 5018 sayılı Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan düzenleyici ve denetleyici kurumlar, bütçelerini üç yıllık bütçeleme anlayışına uygun olarak kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırma sistemine göre hazırlayacaklardır. Söz konusu kurumlar, bütçelerini Eylül ayı sonuna kadar doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne, bir örneğini de Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısına eklenmek üzere Maliye Bakanlığına (Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü), yatırım tekliflerini ise Yatırım Programı ile ilişkilendirilmek üzere Kalkınma Bakanlığına göndereceklerdir. Maliye Bakanlığında Yapılacak Bütçe Görüşmeleri  Harcamacı kurum tarafından oluşturulan bütçe teklifine son şekli Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünce verilir. Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünde gelen bütçe tekliflerinin Bütçe çağrısı ve bütçe hazırlama rehberinde belirtilen ilke ve standartlara uygun hazırlanıp hazırlanmadığı ödenek istemlerinin yasal dayanaklarının ve ekonomik gerekçelerinin yeterli olup olmadığına bakılır. Bu safhada Maliye Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı sıkı bir koordinasyon içinde çalışmaktadır. Bütçe Hazırlık Sürecin Diğer Aşamaları   - Bütçe kanun metni çalışmaları; Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü - Yatırım büyüklükleri koordinasyon toplantısı; Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı - Yüksek Planlama Kurulu toplantısı - Kamu kurum ve kuruluşlarına ait bütçe tekliflerine son şeklinin verilmesi; Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Kalkınma Bakanlığı - Bütçe kanun tasarısına son halinin verilmesi - Bütçe kanun tasarısının TBMM’ ye sevki; Bakanlar Kurulu Merkezî yönetim bütçe kanun tasarısına (Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesi sırasında dikkate alınmak üzere);  - Orta vadeli malî planı da içeren bütçe gerekçesi, - Yıllık ekonomik rapor, - Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri cetveli, - Kamu borç yönetimi raporu, - Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin son iki yıla ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri, - Mahallî idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçe tahminleri, - Merkezî yönetim kapsamında olmayıp, merkezî yönetim bütçesinden yardım alan kamu idareleri ile diğer kurum ve kuruluşların listesi, eklenir. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Sayıştay ile Düzenleyici ve denetleyici kurumlar, bütçelerini Eylül ayı sonuna kadar doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisine, bir örneğini de Maliye Bakanlığına gönderirler. Bütçenin Kanunlaşması      Plan Bütçe Komisyonunda Görüşülmesi Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne sunulan bütçe kanun tasarısı; Meclis başkanı tarafından Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilir. Bu komisyon bütçe yasa tasarısı üzerinde teknik incelemeyi yapan komisyon olup, buradaki çalışmaların 55 gün içerisinde tamamlanması gerekir. Plan Bütçe Komisyonunda 25 iktidardan olmak üzere toplam 40 üye bulunmaktadır. Üyeler komisyon gündemindeki bütçe tasarısı üzerinde önergeler verip, kabul edilmesi halinde, değişiklik yapma imkânına sahiptirler. Komisyon, merkezi yönetim bütçesine dahil kuruluşların bütçe tasarılarını tek tek görüşür. Tasarı, program bazında onaylanıp gerekli değişikliklerle kabul edildikten sonra yapılan değişiklikleri ve ekleri içeren bir komisyon raporu ile birlikte T.B.M.M Genel Kurulu’na sunar. Bütçe Yasa Tasarının T.B.M.M. Genel Kurulunda Görüşülmesi Genel Kurulda bütçe görüşmelerine, Maliye Bakanı’nın konuşmasıyla başlanır. Bütçenin Genel Kurulda görüşülmesi için 20 günlük süre vardır. Bütçenin bütünü üzerine yapılan görüşmelerden sonra, merkezî yönetim bütçe kanun tasarısının metnini maddeler, gider ve gelir cetvellerini kamu idareleri itibarıyla görüşür ve bölümler halinde oylar. Genel Kuruldaki görüşmeler sırasında, milletvekilleri, Anayasanın 162 inci maddesi gereğince gider arttırıcı veya gelir azaltıcı tekliflerde bulunamazlar. Genel Kuruldaki bütçe görüşmeleri, gelir bütçesi ve kanun tasarısının diğer maddelerinin de görüşülüp oylanması sonucu sona erer. Bütçe Yasa Tasarısının Mali Yıl Başlangıcından Önce Onaylanması ve Yayınlanması Genel Kuruldaki görüşmelerin bitiminden sonra bütçenin tümü açık oya sunulur. Kabul oyları red oylarından fazla ise bütçe, T.B.M.M.’nce kabul edilmiş olur. T.B.M.M. tarafından kabul edilen kanun tasarısı onaylanmak üzere Cumhurbaşkanlığı’na gönderilir. Cumhurbaşkanı, Anayasanın 89 uncu maddesi gereği, bütçe kanununu yeniden görüşülmek üzere T.B.M.M.’ne iade edemez. Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan merkezî yönetim bütçe kanunu malî yılbaşından önce Resmî Gazetede yayımlanarak mali yılbaşında yani 1 Ocak’ta yürürlüğe girer. (Bütçe Hazırlama Süreci, 2014), http://www.bumko.gov.tr/TR,41/butce-hazirlama-sureci.html Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Çerçevesinde Merkezi Yönetim Bütçesi Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci SÜREÇ YETKİLİ MERCİ TARİH FAALİYETİN NİTELİĞİ ORTA VADELİ PROGRAM Kalkınma Bakanlığı hazırlar. Bakanlar Kurulu kabul eder. En geç Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar Kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri kapsar. ORTA VADELİ MALİ PLAN Maliye Bakanlığı hazırlar. Yüksek Planlama Kurulu karara bağlar. En geç Eylül ayının onbeşine kadar Orta vadeli program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içerir. BÜTÇE ÇAĞRISI ve EKİ BÜTÇE HAZIRLAMA REHBERİ Maliye Bakanlığı En geç Eylül ayının onbeşine kadar Bütçe tekliflerinin hazırlanmasına esas olmak üzere, kamu idarelerince uyulması gereken genel ilkeleri, nesnel ve ölçülebilir standartları, hesaplama yöntemlerini, bunlara ilişkin olarak kullanılacak cetvel ve tablo örneklerini ve diğer bilgileri içerir. YATIRIM GENELGESİ VE EKİ YATIRIM PROGRAMI HAZIRLAMA REHBERİ Kalkınma Bakanlığı KAMU İDARELERİNİN BÜTÇE VE YATIRIM TEKLİFLERİNİN GÖNDERİLMESİ VE GÖRÜŞÜLMESİ Harcamacı Kuruluşlar bütçe tekliflerini Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğüne, yatırım tekliflerini Kalkınma Bakanlığına gönderilir Orta Vadeli Mali Planın Yayımı-Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun TBMM'ye Sevki Gelir ve gider tekliflerinin hazırlanmasında; Orta vadeli program ve mali planda belirlenen temel büyüklükler ile ilke ve esaslar, Kalkınma planı ve yıllık program öncelikleri ile kurumun stratejik planları çerçevesinde belirlenmiş ödenek tavanları, Kamu idarelerinin stratejik planları ile uyumlu çok yıllı bütçeleme anlayışı, İdarenin performans programı ve performans hedefleri, dikkate alınır. Bütçe teklifleri Maliye Bakanlığına verildikten sonra Harcamacı Kuruluşların yetkilileriyle gider,gelir ve performans programı teklifleri hakkında bütçe görüşmeleri yapılır. YÜKSEK PLANLAMA KURULU (YPK) Kalkınma Bakanlığı En geç Ekim ayının ilk haftası Merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısı Bakanlar Kurulunca TBMM'ye sunulmadan önce Yüksek Planlama Kurulu toplanarak makro ekonomik göstergeleri ve bütçe büyüklüklerini görüşür. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU TASARISININ HAZIRLANMASI Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü 15 Eylül-17 Ekim İlgili kurum ve kuruluşların görüş ve önerileri ile belirlenen maliye politikaları doğrultusunda merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısı ve bağlı cetvelleri hazırlanır. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU TASARISININ T.B.M.M’ YE SEVKİ Bakanlar Kurulu En geç 17 Ekim Makro ekonomik göstergeler ve bütçe büyüklüklerinin Yüksek Planlama Kurulunda görüşülmesinden sonra, Maliye Bakanlığınca hazırlanan merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı, mali yıl başından en az 75 gün önce Bakanlar Kurulu tarafından TBMM'ye sunulur. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUN TASARISININ TBMM’ DE GÖRÜŞÜLMESİ T.B.M.M. Plan ve Bütçe Komisyonu 17 Ekim – 31Aralık Merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısı 17 Ekim'i takip eden 55 gün içinde Plan ve Bütçe Komisyonunda, sonraki 20 gün içerisinde ise Genel Kurul'da görüşülür. T.B.M.M. Genel Kurulu MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUN TASARISININ KANUNLAŞMASI T.B.M.M. ve Cumhurbaşkanı En geç 31 Aralık TBMM tarafından kabul edilen merkezi yönetim bütçe kanunu Cumhurbaşkanı tarafından onaylandıktan sonra mali yıl başından önce Resmi Gazete'de yayımlanır. YÜRÜRLÜK Maliye Bakanlığı Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri 1 Ocak 31 Aralık Mali yıl Tablo 1.6. Merkezi Yönetim Bütçesi Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci Tablosu ( Merkezi Yönetim Bütçesi Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci, 2014), http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/19,butcehazirlamatakvimiyenixls.xls?0 1.5.4. Bütçenin Uygulanması Bütçenin hazırlanması ve kanunlaşması aşamalarından sonra bütçenin uygulama aşaması başlamaktadır. Bütçe, hükümet tarafından uygulanır. Görevli kuruluş ise Maliye Bakanlığıdır. Bütçenin uygulamaya girmesiyle faaliyetlerin yürütülebilmesi için gelirler toplanacak giderler ödenebilecektir. Bütçenin uygulanmasında iki yol takip edilir: Gelirlerin toplanması, Giderlerin yapılması. 1.5.4.a. Gelirlerin Toplanması Gelirlerin toplanmasında aşağıdaki ilkelere uyulur: - Maliye Bakanlığı, gelir politikaları ve uygulamaları konusunda ilkelerini, amaçlarını, stratejilerini ve taahhütlerini her mali yıl başında kamuoyuna duyurur. - Mükellef ve sorumlulara vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerini kolayca yerine getirebilmeleri için gerekli hizmetler sağlanır. - Mükellef ve sorumluların vergiye uyumu teşvik edilir. - Hakların korunması ve yükümlülükler konusunda mükelleflerin bilgilendirilmesi için ilgili idareler tarafından gerekli önlemler alınır. (Bütçenin Uygulanması, 2014), http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butcenin-uygulanmasi.html Analitik Bütçe Sınıflandırması 1. Düzey Gelir Kodları Gelirin Ekonomik Kodlaması 01 Vergi Gelirleri 02 Sosyal Güvenlik Gelirleri 03 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 04 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 05 Diğer Gelirler 06 Sermaye Gelirleri 08 Alacaklardan Tahsilat 09 Red ve İadeler (-) (2012-2014 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberi, 2014) 1.5.4.b. Giderlerin Yapılması Bütçelerden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olması gerekir. Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır. Elektronik ortamda oluşturulan ortak bir veri tabanından yararlanmak suretiyle yapılacak harcamalarda, veri giriş işlemleri gerçekleştirme görevi sayılır. Gerçekleştirme görevlileri, bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken iş ve işlemlerden sorumludurlar. Ödeme belgelerinin şekil ve türleri; kamu borç yönetimine ilişkin olanlarda Hazine Müsteşarlığının uygun görüşünün alınması kaydıyla, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri için Maliye Bakanlığınca, mahallî idareler için İçişleri Bakanlığınca, sosyal güvenlik kurumları için de bağlı veya ilgili oldukları bakanlıklar tarafından, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınmak suretiyle çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir. (Bütçenin Uygulanması, 2014), http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butcenin-uygulanmasi.html 1.6. Bütçenin Denetimi Türkiye’de bütçe gelir ve giderleri ve kamu varlıkları hakkında karar alınması, uygulanması ve uygulamanın denetlenmesi, mevzuata dayalı bir dizi işlem, görevli ve kurumun devreye girmesini gerektirmektedir. Gelir ve giderlerin gerçekleşmesi, bunları gerçekleştirecek yetkili ve sorumlu görevlilerin işlem ve süreçleri yerine getirmesi ve bunların kamu idaresi, yargı ve yasama organları çerçevesinde ve kendine özgü düzenlemelere tâbi olması üzerinde genel olarak fikir birliği vardır. TBMM tarafından görüşülüp onaylanmış olan bütçenin giderlerine ilişkin denetimi, yasalarda öngörülen yöntemlerin ve amaçların gözetip gözetilmediğini araştırmayı esas alır. Bütçe denetimi iş ve işlemlerin muhasebe kayıtlarına ve bütçe yasasına uygun olup olmadığını izleyecektir. Bütçenin gelir bölümüne gelince; gelir yasaları çoğunlukla bütçe kanunu dışında ve kendi ayrı kanunlarına göre düzenlenmiştir. Bütçe yasası ile gelir yasalarının malî yıl süresince yeniden uygulanmasına izin verilir. Bu açıdan, Türkiye’de bütçe giderleri ve gelirleri arasında ortak olan özellik; gelir toplama ve gider yapma konusunda yürütme erkine ve hükümete devredilen bir yetkiye dayanmalarıdır. Bütçenin denetimi de, devredilen yetkilerin nasıl kullanılacağını, kullanıldığını, ne sonuçlar alındığını ortaya koymayı amaçlar. (Devlet Bütçesi Kitabına Ait Düzeltmeler, 2014), http://www.anadolu.edu.tr/sites/default/files/devlet_butcesi_dy.pdf  Mali yıl içinde devlet gelirlerinin toplanması ve harcamaların yapılması sırasında bütçe denetimi yapıldığı gibi bütçe yılı bittikten sonra toplanan gelirlerin ve yapılan giderlerin kanunlara ve bütçeye uygunlukları araştırılmaktadır. Türkiye’de bütçe denetimi iç ve dış denetim olmak üzere ikiye ayrılmıştır. 1.6.1. İç Denetim İç denetim, kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir. Bu faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile mali işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir. İç denetim, iç denetçiler tarafından yapılır. Kamu idarelerinin yapısı ve personel sayısı dikkate alınmak suretiyle, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun uygun görüşü üzerine, doğrudan üst yöneticiye bağlı iç denetim birimi başkanlıkları kurulabilir. İç denetim aşağıdaki birimlerden oluşur: Harcama Birimleri Harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılacak asgari kontroller, mali hizmetler birimi tarafından ön mali kontrole tabi tutulacak mali karar ve işlemlerin usül ve esasları ile ön mali kontrole ilişkin standart ve yöntemler Maliye Bakanlığınca belirlenir. Kamu idareleri, bu standart ve yöntemlere aykırı olmamak şartıyla bu konuda düzenleme yapabilir. Muhasebe Muhasebe hizmeti, gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm mali işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanması işlemleridir. Bu işlemleri yürütenler muhasebe yetkilisidir. Memuriyet kadro ve unvanlarının muhasebe yetkilisi niteliğine etkisi yoktur. Muhasebe yetkilisi adına ve hesabına para ve parayla ifade edilebilen değerleri geçici olarak almaya, vermeye ve göndermeye yetkili olanlar muhasebe mutemedidir. Muhasebe mutemetleri doğrudan muhasebe yetkilisine karşı sorumludur. Mali Hizmetler Alım, satım, yapım, kiralama, kiraya verme, bakım-onarım ve benzeri malî işlemlerden; idarenin tamamını ilgilendirenler destek hizmetlerini yürüten birim, sadece harcama birimlerini ilgilendirenler ise harcama birimleri tarafından gerçekleştirilir. Ön Mali Kontrol Ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsar. Ön mali kontrol süreci, mali karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden oluşur. 1.6.2. Dış Denetim (Sayıştay Denetimi) Sayıştay tarafından yapılacak harcama sonrası dış denetimin amacı, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır. Dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporlar, talep edilmesi halinde Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulur. Yargı denetiminin ağırlık noktası, sayman hesapları üzerinedir. Saymanlar, kendi dönemlerine ait hesapları mali yılı izleyen yedi ay içinde Sayıştay’a göndermek zorundadır. Bu hesapları önce denetçiler inceler. İlgililerin savunmaları alınarak rapor düzenlenir. Bunlar Birinci Başkanlığa sunulur ve yargılanmak üzere dairelere gönderilir. Daire üyelerine dağıtılır. Bunları üyeler inceler ve Daire Başkanı’na geri verirler. Sonra da hesapların yargılanmasına geçilir. Yargılama sonunda beraat, tazmin veya zimmet kararı verilebilir. 1.6.3. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Sayıştayın Denetlenmesi TBMM tarafından bütçenin uygulanmasından sonra yapılmaktadır. Sayıştay’ın üç ayda bir bütçe uygulanması hakkında TBMM’ye rapor vermesi, hükümetin de her bütçe için uygulamadan sonra bir Kesin Hesap Kanun Tasarısı hazırlayıp TBMM’ ye sunması gerekir. Kesin Hesap Kanun Tasarısı, ilgili olduğu yıl içinde elde edilen gelirler ve giderlerin gerçekleşmiş tutarını gösterir. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve ilgili mali yılın bitiminden itibaren bir yıl içinde TBMM’ ye verilmesi zorunlu olan Kesin Hesap Kanun Tasarısına Sayıştay’ca hazırlanacak Genel Uygunluk Bildiriminin eklenmesi gerekir. TBMM Kesin Hesap Kanun Tasarısını onaylamakla hükümeti aklamış olur. (Hazine İşlemleri, 2014), http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/hazine-islemleri.html 1.7. Bütçelerde Harcama ve Gelir Tahminleri Harcama ve gelir tahminlerine politik, hukuki, ekonomik faktörler oldukça önemli derecede etki yapmaktadır. Harcama ve gelir tahminlerinin farklı olabileceği, hatta gelir ve harcama türlerine göre farklı tahmin yöntemlerinin uygulanabileceği akılda tutulmalıdır. Örneğin harcama tahminleri yapılırken tahminciler genellikle kamusal ihtiyaçlar üzerinde bir denetime sahip değil iken (Politikacıların belirlediği bir konudur.), hizmetlerin maliyetleri üzerinde az da olsa bir denetime sahiptirler. Ancak gelir tahminleri, genellikle denetlenemeyen ekonomik ve diğer faktörler tarafından etkilenmekte, vergi politikalarındaki değişiklikler genellikle yıl içerisinde çok fazla değişmemektedir. Bu nedenle harcama ve gelir tahminlerinde farklılıklar olabilmektedir. Harcama ve gelir tahminleri çok genel olarak iki ana kategoriye ayrılabilir: kantitatif (sayısal veya nicel) yöntemler, kalitatif (sayısal olmayan veya nitel) yöntemler. Harcama ve gelir tahminleri farklı yazarlarca oldukça çeşitli biçimlerde sınıflanabilmektedir. (Anadolu Üniversitesi, 2014) 1.7.1. Nitel ( Sayısal Olmayan, Kalitatif) Yöntemler Daha çok subjektif esaslıdır. Genel olarak, ilginin az olduğu, yeterli ve güvenilir veri toplamadığı ve teknik donanımın, tahmincilerin eğitim düzeylerinin yetersiz olduğu durumlarda kullanılır. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Ancak subjektif olmasından nitel yöntemlerde matematiğin veya istatistiğin hiç kullanılmadığı anlamını çıkarmak yanlış olur. Bu yöntemde matematik ve veriler sistematik bir biçimde kullanılmadığı veya çok az kullanıldığı için nitel yöntem olarak adlandırılmaktadır. Nitel yöntemlerin kullanım alanları sınırlıdır. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Yargıya Dayalı Tahmin Programlar veya bazı yeni gelir kaynakları hakkında yeterli düzeyde bilgi ve deneyim olmadığında kullanılır. Diğer bir nedeni, ölçümlenemeyen faktörler olduğu zaman diğer yöntemlere göre bir üstünlüğe sahip olmasıdır. Özellikleri; Belirli bir zaman dilimiyle sınırlı değildir. Belirli standartları tutturmak zorunda değildir. Maliyeti oldukça düşüktür. Genellikle bazı birey veya bireylerin düşüncelerine dayalıdır. Bu nedenle başarısı oldukça düşüktür. Kullanımları kolaydır. İlk denenen ve diğer teknikler kullanılamadığında son başvurulan bir tekniktir. Matematik ve verilen sistematik bir biçimde kullanılmamasını veya çok az kullanılmasıdır.  Delphi Tekniği; Birden çok bütçe uzmanının görüşlerinin alınması amaçlanır. Yönetici bu görüşleri bir rapor halinde hazırlar ve uzmanlara yollar. Uzmanlar bu rapora göre yeni tahminler sunar. Belirli bir düzeyde ortak görüş elde edildiğinde sona erer.  Beyin Fırtınası Tekniği; Uzman kişilerin bir araya gelip toplanarak ortak bir tahmin üretmelerine dayanır. Toplantıda her uzmanın aklına gelen tüm görüşleri ortaya koymasıdır. Delphi tekniğine göre daha hızlı tahmin yapılır. Birim Maliyete Dayalı Yöntem Öncelikle tahminlere esas olarak birim maliyeti hesaplamaktır. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) 1.7.2. Nicel(Sayısal, Kantitatif) Yöntemler Nitel yöntemlerin aksine nicel yöntemler ise sayısal bilgiye ihtiyaç duyar. Geçmişteki sayısal verilerin gelecekte de aynı biçimde devam edeceği varsayımına dayalı olarak tahminler yapılmaktadır. Nitel yöntem olarak üç yöntem incelenecektir; basit yöntem, zaman serisi yöntemi ve nedensel tahmin. (Anadolu Üniversitesi, 2014) Basit Yöntem Çok fazla teknik bilgi gerektirmeyen ve yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Otomatik usuller olarak da adlandırılır. Daha çok gelir tahminlerinde kullanılır. Tahmin edilecek harcama veya gelirin geçmiş yıl rakamları esas alınır. Tek üstünlüğü hesaplanmasının kolay olmasıdır. Zayıf yönleri ise; Tahmin edilecek yıllardaki, ekonomik, sosyal ve diğer gelişmeleri tamamen göz ardı etmesi en önemli eksikliğidir. Basit aritmetik ortalamanın hesabında, standart sapmanın oldukça yüksek olması halinde ortalamanın temsil gücü oldukça düşmektedir. Hata payı yükselir. Geçmişteki ortalama eğilimin gelecekte de devam etmesi varsayımına dayanmaktadır. Zaman Serisi Yöntemi Tahmin edilecek değişkendeki geçmiş yıl verilerini ele alıp, bu verilere dayalı olarak çıkan trendin devam edeceği varsayımıyla tahmin yapılır. Hareketli ortalamalar tekniği: Geçmiş yıllar verilerinin ortalamalarının alınmasıyla verilerdeki tesadüfiliği ve mevsimselliği ortadan kaldıracağı düşüncesine dayanır. Üstsel düzeltme tekniği: Hareketli ortalamalar tekniğinin bazı aksaklıklarını gidermek için geliştirilmiştir. Yakın geçmişe daha fazla ağırlık verme olanağı tanımaktadır. ARMA tekniği: İki ayrı varsayımı vardır. Otoregresiv tahmin, geçmiş verilerin doğrusal trendinin bir bileşimi olduğunu varsayar. Hareketli ortalamalar, geçmişteki hata terimlerinin bir bileşimi olduğunu varsayar. Box – Jenkins tekniği: ARMA tekniğinde hangi tipin daha uygun olduğunu test etmektedir. Modelin tanımlanması, model tahmini ile testi ve modelin tahminde kullanımı. Nedensel Tahmin Teknikleri Bu teknik tahmin edilecek değişkeni etkilediği düşünülen başka değişkenler ile istatistiksel ilişkilerden yararlanılmaya çalışılır. Regresyon analizi: daha çok gelir tahminlerinde kullanılmaktadır. Uzun yıllara dayalı verilere ihtiyaç duyar. Ekonometrik modeller: regresyon analizine dayalıdır. Aralarındaki temel farklılık, regresyon modelinde tek bir fonksiyonda bağımlı, bağımsız değişkenler arasında ilişki araştırılırken, ekonometrik modellerde birden çok fonksiyon ve bunların birbiriyle ilişkileri de analiz edilmekte ve buna dayalı tahminler üretilmektedir. Politika ve program analizleri: Kamu kesiminde karar almayı kolaylaştırmak için kullanır. Ortaya çıkış nedeni kamusal hizmetlerle ilgili maliyetlerin bilinmesi isteğidir. Analizler, politika oluşturmada oldukça kullanışlı ve faydalıdır. Politikaların amaçlarının belirlenmesinde ve sınıflanmasında da kullanılabilmektedir. Program değerlemesi kamu hizmetlerinin etkilerinin araştırılmasıyla ilgilenir. Programların maliyetleri ve sonuçları konusunda bilgiler sağlar. (Devlet Bütçesi Kavramı, 2014) Kaynakça Merkezi Yönetim Bütçesi Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci. (2014, 02 28). http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/19,butcehazirlamatakvimiyenixls.xls?0 adresinden alınmıştır 2012-2014 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberi. (2014, 02 27). https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCYQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.bumko.gov.tr%2FTR%2C141%2Fabs-siniflandirma-listeleri.html&ei=qnQQU8eULY2h7Aa5nIHwBA&usg=AFQjCNEQtYuuJAXGZELnOcOR-JC4xmck7g&bvm=bv.62286460,bs.1, adresinden alınmıştır Anadolu Üniversitesi. (2014, 02 22). Devlet Bütçesi. http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MLY301U.pdf adresinden alınmıştır Bütçe. (2014, 02 24). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butce.html adresinden alınmıştır BÜTÇE. (2014, 02 28). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butce-4.html adresinden alınmıştır Bütçe Hazırlama Süreci. (2014, 02 28). http://www.bumko.gov.tr/TR,41/butce-hazirlama-sureci.html adresinden alınmıştır Bütçe Kavramı ve Bütçelerin Özellikleri. (2014, 02 24). http://www.erkankaraarslan.org/wp-content/uploads/2012/10/33.5.pdf adresinden alınmıştır Bütçe Sistemleri. (2014, 02 27). http://ekonometriknotlar.wordpress.com/2012/02/11/butce-sistemleri/ adresinden alınmıştır Bütçenin Kurumsal Yapısı. (2014, 02 26). https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CDwQFjAC&url=http%3A%2F%2Fhakan.hozyildiz.com%2Ffile%2Fresource%2Fferhatemilhakanyilmazders3butcesistemleri_110215181748.ppt&ei=H_oOU4vYN8rOygPxz4GIBA&usg=AFQjCNH5cX1Le0EudpH9 adresinden alınmıştır Bütçenin Uygulanması. (2014, 02 28). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butcenin-uygulanmasi.html adresinden alınmıştır DANGAÇ, G. (2014, 02 27). Sıfır Tabanlı Bütçeleme Sistemi. http://www.akademiktisat.net/calisma/kamu_maliye/sifir_butce_gdangac.htm adresinden alınmıştır Devlet Bütçesi. (2014, 02 24). http://www.auzef.net/aof-kamu-yonetimi-devlet-butcesi-ders-ozeti adresinden alınmıştır Devlet Bütçesi Final Ders Notları. (2014, 02 28). http://www.somut.net/789/aof3ders/devlet-butcesi-final-ders-notlari-ozet.1.html adresinden alınmıştır Devlet Bütçesi Kavramı. (2014, 02 25). http://www.somut.net/788/aof3ders/devlet-butcesi-vize-ders-notlari.1.html adresinden alınmıştır Devlet Bütçesi Kitabına Ait Düzeltmeler. (2014, 02 28). http://www.anadolu.edu.tr/sites/default/files/devlet_butcesi_dy.pdf adresinden alınmıştır Devlet Bütçesi1-7. (2014, 02 25). http://www.acikogretim.us/devlet-butcesi-ders-notlari/982-devlet-butcesi-unite-unite-ders-notlari.html adresinden alınmıştır Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (III Sayılı Cetvel). (2014, 02 28). http://peb.bumko.gov.tr/TR,2596/duzenleyici-ve-denetleyici-kurumlar-iii-sayili-cetvel.html adresinden alınmıştır Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel). (2014, 02 28). http://peb.bumko.gov.tr/TR,2592/genel-butce-kapsamindaki-kamu-idareleri-i-sayili-cetvel.html adresinden alınmıştır Hazine İşlemleri. (2014, 02 28). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/hazine-islemleri.html adresinden alınmıştır KAYALI, Ş. (2014, 02 22). Devlet Bütçesi. http://www.sukrukayali.com/FileUpload/ks447296/File/devlet_butcesi.pdf adresinden alınmıştır Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) A) YÜKSEK ÖĞRETİM KURULU,ÜNİVERSİTELER VE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜLERİ. (2014, 02 28). http://peb.bumko.gov.tr/TR,2594/a-yuksek-ogretim-kuruluuniversiteler-ve-yuksek-teknoloj-.html adresinden alınmıştır Özel Bütçeli İdareler (II Sayılı Cetvel) B) ÖZEL BÜTÇELİ DİĞER İDARELER. (2014, 02 28). http://peb.bumko.gov.tr/TR,2595/b-ozel-butceli-diger-idareler.html adresinden alınmıştır Türkiye'deki Kamu Bütçeleri. (2014, 02 27). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/butce-3.html adresinden alınmıştır UYANIK, A. (2014, 02 25). Kamu Maliyesi. http://www.ortaklarymm.com/KamuMaliyesi.pdf adresinden alınmıştır 55