Edebiyata Kurdî

Feqe Reşîd yek ji zanayên Kurd e ku di dawiya sedsala 19emîn û di serê sedsala 20emîn de jiyaye. Beriya vê nivîsê derheqê jiyan, kesayetî û berhemên wî de di qada zanistê de, herçiqas qismek ji Sirru’l-Mehşera wî hatibe çapkirin jî, tu tişt nedihat zanîn. Di vê gotarê de, em ê hewl bidin perdeya li ser jiyan û kesayetiya Feqe Reşîd û li ser berhemên wî rakin.
Feqe Reşîd sê berhem nivîsîne. Yek ji van berhemên wî Kitêba Sirru’l-Mehşer e ku heya niha kesekî bi temamî ev kitêb nedîtibû û serencama wê bi temamî nizanîbû. Em ê di vê gotarê de li ser serencama Sirru’l-Mehşerê bisekinin û ew beşê winda yê ku me dîtiye binasînin

TUHFETU’L-XULLAN FÎ ZIMANÊ KURDAN A MELA MEHMÛDÊ BAZÎDÎ
Tahirhan Aydın*

Puxte
Ev gotar, berhemeka destxet a bi navê Tuhfetu’l-Xullan fî Zimanê Kurdan’ê ji alîyê nasname, rewşa fîzîkî û naverokê ve vedikole. Tu guman tune ku ev berhem, ya Mela Mehmûdê Bazîdî ye û ji alîyê wî ve hatîye nivîsîn. Bazîdî dibêje ku Aleksandre Jaba bi kurdî ra eleqedar bûye û ji bo nivîsandina berhemeka bi vî rengî jê rica kirîye. Ji ber vê yekê, dibêje ku wî, ev berhem ji bo hevalê xwe (Jaba) wek dîyarîyek nivîsandîye. Ev berhema serbixwe, di halê hazir da bi awayeka zexim, di koleksîyona Aleksandre Jabayî da li Pirtûkxaneya Akademîya Zanistan a Rûsyayê ye. Berhema ku ji 143 rûpelan pêk tê, rêzimana zimanê kurdî (kurmancî) vedibêje. Berhem ji gelek alîyan ve giring tê dîtin. Ev destxeta kevin û nadir ku di derbarê zimanê kurdî da hatîye nivîsîn, xebateka serbixwe ye û nisxeyeka wê ya din tune ye. Berhem digel pêşkêşkirina rêzimana kurdî, ji gelek alîyên wek hevoksazî, peyvsazî, dengnasî, rastnivîsîn, alfabe, xalbendî, asta zimanî, bandora zimanên din û hêmanên çandê ve di pileya xezîneyeka bêhempa da ye. Berhem van mijarên bingehîn dihewîne: danasîna lêkerê û cureyên wê, danasîna navdêrê û cureyên wê, herf, dem, cihnav, ravek, rader, rengdêr, hokerên demê û yên cihî, daçek, gire, gihanek.
Peyvên Sereke: Mela Mehmûdê Bazîdî, Tuhfetu’l-Xullan, kurmancî, rêzimana kurdî, berhemên destxet

Abstract
“A Review of Mela Mahmoudi Bazidi’s Tuhfetu’l-Khullan fi Zimani Kurdan”
This work deals with the manuscript work of Tuhfetu’l-Khullan fi Zimani Kurdan in tems of identity, physical structure, and content. There is no doubt that this essay belongs to Mela Mahmoudi Bazidi and that was written by him. Bazidi says that Alexsandre Jaba was interested in Kurdish and he requested him to compose such a work. Thereupon, he says that he wrote this book as a gift for his friend (i.e. for Jaba) who has been called by Bazidi as a Fellow. As an independent work, the manuscript is currently located in Alexandre Jaba's collection in the Russian Academy of Sciences Library in St. Petersburg in a solid case. The 143-page work presents the grammar of Kurmanji dialect of Kurdish language. The work is important in many respects. The manuscript, one of the oldest and rare works on the Kurdish language, is an original work and does not have a second copy. Besides offering Kurdish grammar, the work is an invaluable treasure trove in terms of syntax, morphology, phonology, spelling rules, alphabet, punctuation, language features, influence of the other languages, and the cultural items. The work, basically tackles the following topics: definitions and parts of verb, definition and parts of nouns, letters, times, pronouns, noun phrase, gerunds and infinitives, adjective, adverbs of space and time, prepositions, suffixes, conjunctions.
Keywords: Mela Mahmoudi Bazidi, Tuhfetu'l-Khullan, Kurmanji, Kurdish grammar, manuscript