Kürt Edebiyatı

Öz 1842 Diyarbakır'da dünyaya gelen ve 1910 yılında vefat eden Şeyh Abdurrahman Aktepî, Osmanlının son dönemlerinde yaşamıştır. Hem bir tarikat şeyhi hem alim, yazar ve şairdir. Tasavvuf, siyer, kelam, fıkıh, mezhep, akide, Arapça, tıp ve astronomi gibi çeşitli alanlarda eserler vermiştir. Kürtçe, Arapça, Farsça ve Türkçeyi iyi biliyordu ve bu dillerde kitaplar ve şiirler yazmıştır. Kürtçe yazılmış olan divanı Kürt Edebiyatı için önemlidir. "Dîwana Rûhî" (Rûhî Divanı) olarak bilinen bu eseri genel olarak dinî ve tasavvufi konuları içerir ve pek çok şiiri de aşka dairdir. Elbette tarikatta Aktepî ekolü haline gelen bu zatın şiirinde işlediği aşk, ilahi aşktır. Bu türden aşk gazelleri ise klasik edebiyatın en temel konusudur. Aktepî, klasik edebiyatı da diğer pek çok alan gibi ustalıkla takip etmiş ve belirtilen iki temel alanda mesajını vermek için şiirlerinde pek çok kişinin adını zikretmiştir. Aktepî kişi isimlerini ve kişilikleri zikrederken iki yol izlemiştir: İşlediği dinî konuyla doğrudan ilgili kişilerin isimlerini zikretmek, onlardan bahsetmek; ilahi aşkı tarif için edebî sanatlarla kişi ve kişilikleri kullanmaktır. Aktepî bu şekilde divanında 38 kişinin ve kişiliğin adını zikretmiştir. Bu şahsiyetlerden bazıları dinî, bazıları ise tarihi ve efsanevidir. Küçük bir divanda bu kadar kişinin adının zikredilmesi onun edebî gücünü göstermektedir. Bu çalışmada Aktepî'nin bu şahsiyetlere hangi açıdan değindiğini ve bunları hangi özellikleriyle işlediğini ele alacağız. Anahtar: Şahsiyetler, Abdurrahman Aktepe, Aktepî, Divan, Kürt Edebiyatı. Abstract Sheik Abdurrahman Aktepi who was born in Diyarbakır in 1842 and died in 1910, has lived in the late periods of Ottoman. He is both a religious order Sheik and scholar, writer and poet. He has produced works in various fields such as sûfism, prophet, euphemism, fiqh, sect, religious faith, Arabic, medicine and astronomy. He knew Kurdish, Arabic, Persian and Turkish very well and wrote books and poems in these languages. The divan which was written in Kurdish is important for Kurdish Literature. This work known as "Dîwana Rûhî" (The Ruhi Diwan) generally consists of religious and sûfistic subjects and his many poems are related to love and divine love. This kind of love odes are also the basic subjects of classical literature. Aktepi has followed skilfully classical literature also like other many field and he has mentioned many person's name in his poems to give his message in the both subjects that has been indicated before. Aktepi has followed two ways when he mentions persons' names and personalities: indicating directly and talking about the name of persons' related to the subject that he studies; using persons and personalities to explain the divine love with literary arts. Aktepi has mantioned name of 38 persons and personalities in his divan with this way. Mentioning name of so much persons' name in a small divan shows his literary power. Some of these personalities are religious and some of them are historical and legendary. In this study, we are going to examine in what way Aktepe mentioned these personalities and what features they were studied with.

KURTE
Di folklora Kurdî da lêkolînên li ser têkilîya folklor û jinê zêde dibin. Lê ew bêhtir li ser
temsîlîyeta jinê disekinin. Jin wekî zayenda seretayî tê romantîzekirin. Yek ji cureya herî kêm lêkolîn li ser hatîne kirin lorî ne. Lewma me xwest bala lêkolîneran bibin li ser vê mijarê. Mirov dikare lorîyên Kurdî di çarçoveya zayenda civakî da çawa binirxîne? Me dît ku di lorîyên Kurdî da jin wekî bireserekê cih girtîye, wê erkên zayenda civakî dubare kirine. Herçend hilberîner û îcrakarên wan jin bixwe ne di lorîyan da ji ber dubarekirina nirxên pederşahîyê bi gelemperî dengê jinê yê xwemal nayê bihîstin. Dîsa jî jinê hewl daye di hişê zarokan da bîreka neteweyî ava bike.

ÖZ
Kürt folklorunda kadın ve folklor ilişki üzerine yapılan incelemelerin sayısı gittikçe artmaktadır. Bu çalışmalarda daha çok kadın temsili üzerinde durulmaktadır ve kadın birincil cinsiyet olarak romantize edilir. Bunlar arasında üzerine en az çalışma yapılan folklor türü ninnilerdir. Bizler de bu çalışmayla araştırmacıların dikkatlerini bu konuya çekmek istedik. Kürtçe ninnilerin toplumsal cinsiyet çerçevesinde nasıl değerlendirilebileceğini inceledik. Yapılan çalışmaların aksine Kürtçe ninnilerde kadının bir nesne olarak yer aldığını ve toplumsal cinsiyet rollerini tekrarladığını tespit
ettik. Her ne kadar üreticisi ve icracısı kadınların kendisi olsa da çoğunlukla bu ninnilerde ataerkil değerlerin tekrar edilmesinden dolayı kadının kendine özgü sesi duyulmaz. Bununla birlikte onun, çocuklarının zihninde milli bir hafıza oluşturmak için çabaladığı görülür.

A B S T R A C T
Studies on the relationship between women and folklore have been increasing in the Kurdish folklore. In these studies, more emphasis is placed on the representation of women and they are romanticized as the primary gender. Among these studies, lullabies are least studied folklore type. We wanted to draw the attention to this issue. We have examined how Kurdish lullabies can be evaluated within the framework of gender. We have found that women are included as an object and repeat gender roles in Kurdish lullabies. Although the producer and performer are women themselves, the unique voice of the woman is’nt heard mostly because of the repetition of patriarchal values. However, she strives to establish a national memory in the minds of children.

Özet: 1842 Yılında Diyarbakır’ın Çınar ilçesine bağlı Aktepe köyünde
dünyaya gelmiş ve 1910 yılında yine kendi köyünde vefat etmiştir. Osmanlının
son dönemlerinde yaşayan bu zat, bir nakşibendî tarikat şeyhi olmasının yanında medreseli bir alim, yazar ve şairdir. Farklı alanlarda farklı ilim dallarında
eserler vermiştir. Eserleri tasavvuf, siyer, kelam, fıkıh, akaid, Arapça grameri,
tıp ve astronomi alanlarına dairdir. Genellikle eserleri risale tarzındadır. Kürt-
çenin yanısıra Arapça, Farsça ve Türkçeyi çok iyi biliyordu. Bütün dillerde ders
veriyordu. Aktepî, eserlerini genellikle Arapça ve Kürtçe yazmıştır. Diğer dillerde ise bazı şiirleri vardır.. Kürtçe eserleri Kürt Edebiyatında önemli bir yere
sahiptir. Bunlar Ravdu’n-Neîm ve Divan’dır. Aktepî şiirlerinde “rûhî” mahlasını çok kullandığı için bu eserine “Dîwana Rûhî” yani “Ruhî’nin Divanı” denilmektedir. Bu eser düzenli, fakat küçük bir divan olup 471 beyitten oluşur ve
klasik Kürt Edebiyatının önemli eserlerindendir. Divanı genel olarak ilahi aşk,
ehl-i beyt sevgisi ve tasavvufi bazı konular üzerinedir. Aktepî şiirlerinde kimi
zaman tarikatına veya şeyhine atıf yapmış, kimi zaman birini eleştirmiş, kimi
zaman sevgilinin güzellik unsurları üzerinde durmuş, kimi zaman da hasret ve
firkat acısından bahsetmiştir. Biz bu çalışmamızda Aktepî’nin divanındaki konular üzerinde duracağız.
Anahtar Kelimeler: Axtepî, aktepî, dîwana rûhî, rûhî divanı, abdurrahman aktepe, Kürtçe
The Subjects in Sheikh Abdurrahman Aktepi’s Divan

Kürtler, Persler ve Araplar, destansı "Ker-ogly" nin kahramanı olan Kürt ulusal direnişinin aktif katılımcılarından biri olan tarihsel bir figür, köken olarak bir Kürt olduğu gerçeğini belirtmek için bir neden vermektedir.
Kürt halk sanatı tarafından yaratılmış ve haklı olarak Kürt folklorunun incilerinden biridir.

Sedat ulugana,  "Di Navbera Kurd(î)parêz Ahmedê Xanî û Netewperwer Hecî Qadirê Koyî de Pirayeke zêrîn Xewsî" , (  The 200th Anniversary of Haji Kadiri Koyi "1816-2016", an international conference organizad by Koya University (22-23 May 2016, Koya -Erbil,Kurdistan İraq)

Özellikle medrese, tekke, tarikat ve üniversite gibi belirli çevrelerde, bu kadim geleneğin sürdürüldüğünü biliyoruz. Söz konusu çevrelerde yetişen insanların Klasik edebiyat anlayışıyla şiirler yazdıkları ve bazılarının divan sahibi olduğu da görülmektedir. 
Bundan 15 yıl kadar önce 2003 yılında Tatvan’da vefat eden, şiirlerinde Nûrî mahlasını kullanan Koğak medresesi müderrislerinden Mele Nurullah-i Godîşkî de bahsedilen kişilerden biridir. Onun kendi el yazısıyla kaleme aldığı ve Klasik edebiyat anlayışıyla yazdığı şiirlerini topladığı Arap harfli Divan’ı, söz konusu edebî anlayışın günümüzde devam ettiği iddiasını destekler niteliktedir.

VEDA’Î’NİN DİVANINDAKİ BAZI DİNİ TERİM VE İMGELER*
SOME RELIGIOUS TERMS AND IMAGERIES IN DIWAN OF VEDA’I
Osman ASLANOĞLU*
Öz
Veda’î, klasik dönem şairlerindendir. 1790’da şimdi Van’a bağlı olan Müküs’te dünyaya gelmiş ve 1850’lerde vefat etmiştir.
Veda’î, Müküs’te yöneticilik yapan iki emirin yanında kâtiplik yapmıştır. Bu emirlerin ilki Şeyhî Beg, ikincisi de onun vefatından sonra
yerine geçen Mahmud Han’dır. Bilgin bir kâtip ve şair olduğu için Kürtçenin yanı sıra Farsça, Arapça ve Türkçeyi de bilmekteydi.
Veda’î kâtiplik yaptığı dönemde Kürtçe ve Farsça şiirlerden oluşan bir divan yazmıştır. Veda’î’nin divanında 37 Kürtçe ve 69 Farsça şiir
vardır. Veda’î, şiirlerinde sade bir tarz kullanmıştır. Bazı şiirlerinde hikâyelendirme ve münazara yöntemini de kullanmıştır. Şiirlerinde
daha çok aşk konusu üzerinde durur. Bunu, dini konular takip eder. Dinî terim ve imgeler, bu iki bağlamdan birinde kullanılmıştır.
Yakın dönemde ortaya çıkarılmış bu klasik dönem şairinin, daha iyi anlaşılması için divanındaki dinî terim ve imgeler üzerinde
durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Veda’î, Weda’î, Divan, Dinî Terimler, Klasik Şiir, Kürtçe.

nasandina pirtûkan-Kitap tanıtımı
Bu çalışmada Dr. Adnan Oktay’ın Terceme-i Tevârîh-i Şeref Hân: Şem’î
(İnceleme-Metin-Özel İsimler Dizini) adlı eseri tanıtılacaktır. Nûbihar Yayınları
tarafından 2016’da yayınlanan eser, 1597 yılında Şeref Hân-ı Bitlisî tarafından
Farsça olarak yazılmış Şeref-nâme’nin1682 tarihindeki ikinci Osmanlıca çevirisidir.