Öz: Herhangi bir istatistiki çalışmaya dayanmadan, Türk dilinin ölçünlü öge diziminin Ö/N/Y olduğu varsayılır. Ayrıca, çalkalayan bir dil olmasından dolayı, Türk dilinde Ö/Y/N, N/Ö/Y, N/Y/Ö, Y/Ö/N ve Y/N/Ö öge dizimiyle de cümleler...
moreÖz: Herhangi bir istatistiki çalışmaya dayanmadan, Türk dilinin ölçünlü öge diziminin Ö/N/Y olduğu varsayılır. Ayrıca, çalkalayan bir dil olmasından dolayı, Türk dilinde Ö/Y/N, N/Ö/Y, N/Y/Ö, Y/Ö/N ve Y/N/Ö öge dizimiyle de cümleler kurulabileceği öngörülür. Bu çalışmada, bu öngörü ve varsayımların Kazakça konuşurlarının öge dizimi bakımından eş zamanlı ve art zamanlı ortak cümleleri olan ata-sözlerinin öge dizimleriyle ne ölçüde örtüştüğü istatistiki olarak belirlenmeye çalışıldı. Bunun için Kazakçaya ait tek cümleden oluşan 2726 atasözünün öge çözümlemesi yapıldı. Çözümlenen atasözleri yüklemin türü ve çalkalanması, öznenin bağımsız biçimbirim olarak var olup olmaması dikkate alınarak öge dizimlerine göre sınıflandırıldı. Sınıflandırılan öge dizimlerinin dizi sıklıkları belirlendi ve sıklık dağılımları istatistiksel olarak değerlendirildi. Değerlendirilme sonucunda özne, tümleç ve yüklem ögelerinden oluşan Kazakça atasözlerinde öge dizimi eğiliminin N/Ö/Y diziminden yana olduğu istatistiki olarak belirlendi, yüklemle başlayan öge diziminin bulunmadığı tespit edildi. Ayrıca, Türk dilinde özne ve nesne tümlecinin cümlede yer alması cümle kurucunun tasarrufunda olduğu için, bu ögelerin eksiltildiği cümlelerin öge dizimi ve eğilimlerinin tespitinde, öngörülen ve varsayılan öge dizimlerinin yetersiz kaldığı görüldü.
Abstract: Without base on any statistical work, it is assumed that the canonical word order of the Turkic language is SOV. It is foreseen that the sentence can be established in the word order of SVO, OVS, OVS, VOS and VOS in Turkic language. This study was done to determine statistically whether predictions and assumptions to coincided with the word orders of proverbs which are synchronic and diachronic common sentences of Kazakh speaking. For this, the element analysis of 2726 Kazakh proverbs with a single sentence was made. The analyzed proverbs are classified according to the location in sentence and the type of the predicate, to whether or not the subject exists as an independent morpheme. The paradygma frequencies of the classified syntagma were determined and evaluated statistically. As a result of the evaluation, it has been determined that the tendency of word order is in the OSV order in the Kazakh proverbs composed of the subject, the object, and the predicate. It has been determined that there isn't word order in which the predicate is the first element. In addition, since the inclusion of the subject and object complements in the Turkic languages was in the saving of the sentence builder, it was seen that the predicted and default word orders are insufficient in the determination tendencies of word order and word order of the sentences in which these elements were lacking.
