Kolonyalizm

Afrika sineması, dünya sinema tarihi açısından farklı bir yerde durmaktadır. Bu farkın kökenleri 1960'larda oluşmaya başlayan sömürgecilikten kurtulma sürecinden ve aykırı sinema hareketlerinden kaynaklanmaktadır. Bu tez çalışması Afrikalı yönetmenlerin yapıtlarındaki kolonyal dönem mirasının etkisi ve buna bağlı olarak direniş biçimlerinin de tepkisel üretimi irdelemektedir. Afrika sineması toplumsal tabanlı bir sinemadır. Sömürülen geçmişi, göç olgusu, azgelişmişliği, bağımsızlık mücadeleleri, diktatörlükler ve toplumsal baskılar gibi toplumsal hayatı etkileyen faktörler Afrika sinemasının yönünü çizmesini sağlamıştır. Bu çalışmada, kolonyal dönemdeki batılı ülkelerin sömürgeci idare şekillerine karşı farklı tarzda başkaldırıları barındıran Afrika sinemasının önemli yönetmenlerinin yapıtları kronolojik olarak işlenmiştir. Çalışmanın sonucunda Afrika sinemasında kolonyal ile postkolonyal dönem arasında kültürel, politik ve tarihsel bir ilişkinin varlığı gözlemlenmiştir.

Antikçağdan beri Batı Dünyası, gerek sosyo-ekonomik ve gerekse de kültürel açıdan kendisinden neredeyse tamamen farklı olan Doğu’nun egzotizmi ve doğal kaynaklarıyla ilgilenmektedir. Tahakküm felsefesiyle hareket eden Batı, Doğu’ya karşı tüm pratiklerinde akademik bir kimlik kazandırma ve taleplerini meşrulaştırma çabası içerisinde olmuştur. Akademik, düşünce ve sanat çalışmalarıyla maskelenen oryantalizm, sömürge girişimlerini besleyen bir projeydi. Öylece, bir yandan oryantalizmin çatısı altında Doğu’ya ilişkin üretilen bilgi ile kolonyalizm/sömürgecilik faaliyetleri geliştirildi, öte yandan sömürge kanalıyla elde edilen kaynaklarla da oryantalizm finanse edilerek sömürgecilik devam ettirildi. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerika'nın üstünlüğü ele almasıyla Avrupa ülkeleri doğudaki hâkimiyetlerini kaybetti. Amerika merkezli bu yeni dönemde hemen her düşünce/disiplin: poststrüktüraliz, postmodernizm, postmarksizm, postkolonyalizm gibi, “post” önekini aldı. Postmodernizm ve postkolonyalizm gibi bazı disiplinler “post” önekiyle, “ikircil”liğe neden olup çeşitli tartışmalarla sorunsallaştırıldılar. R. J. Yung’ın “trikontinental” (Latin Amerika, Asya ve Afrika) olarak adlandırdığı ülkelerin halkları, oryantalizme ve sömürgeci ülkelere karşı eleştirel bir tutum sergiledi. Bu uyanışla, özellikle de 1950-1960’lardan sonra, sömürgecilikten kurtulan (sömürgeciliğin kabuk değiştirmesi) ülke halklarının; edebiyatçıların, düşünürlerin vs. Batı karşıtı “postkolonyal eleştiri”leriydi. Transforme olan sömürgecilik postkolonyalist uygulamalarla emperyalist pratiklerin en beter biçimi olarak devam etti. Oryantalizmin sanatsal, felsefi ve bilimsel özelliklerinden hareketle (düşünce yapısı itibariyle) Rönesans’tan modern oryantalizme ve günümüze kadar resimde, sinemada, edebiyatta hatta İstanbul Bienali'ne kadar bir kısım örneklerle anlatılmıştır. Bu bağlamda, Batı tarafından üretilen “oryantalizm” maskesi altında yatan siyasi, iktisadi ve kültürel arka plandaki gerçekleri sorgulamak, “postkolonyalizm” ile ilişkisini irdelemek bu makalenin en temel amacıdır. Ayrıca, “kolonyalizm”, “oryantaizm”/neo oryantalizm ve “postlolonyalizm”in: ontolojik, epistemolojik, sosyolojik bakımdan incelemek makalenin bir diğer amacıdır.

Kolonyalizm, bu terim günümüzde varlığı konusunda tartışmalar yaratsa da aslında toplumlar nezdinde Emperyalizm adı altında hala varlığını sürdüren önemli bir kavramdır. 1400 yıllardan itibaren girilen Coğrafi keşifler ve bunun akabinde meydana gelen kıtalar arası teşebbüslerin sonucunda dünyada bir sömürge furyası başlamıştır. Birçok Avrupa ülkesi Fransa, İspanya, Almanya, Hollanda ve içlerinde en önemlisi olan ada ülkesi İngiltere bu yarışta kendilerine özel Sömürge, Kolonyalizm veya Manda modelleri geliştirmiş bu sayede gittikleri ülkeleri kendi amaçları doğrultusunda hem maddi hem de manevi olarak kontrol altına almışlardır. Bu çalışmamızda Kolonyalizm modelleri içerisinde en başarılı olarak gösterilen İngiliz Kolonyalizm modeli tetkik edilecek ve günümüzdeki Post – Kolonyalizm haline nasıl evirildiği hakkında açıklamalar yapılmaya çalışılacaktır.

Yeni Alman sineması auteur yönetmenlerinden Werner Herzog, özellikle bazı filmlerinde sıklıkla yerli imgelerini kullanır: Tanrının Gazabı, Aguirre (The Wrath of God, Aguirre) (1972), Herkes Kendi Başına ve Tanrı Herkese Karşı, (Enigma of Kasper Hauser) (1974), Fitzcarraldo (1982), Düşlerin Ağırlığı (Burden of Dreams) (1982), Küçük Askerin Şarkısı (Ballad of the Little Soldier) (1984), Yeşil Karıncaların Düş Gördüğü Yer (Where the Green Ants Dream) (1984), Yeşil Kobra (Cobra Verde) (1987). Bu filmlerdeki yerli imgelerin ortaya çıktığı coğrafyalar, Avrupa’nın ekonomik ve kültürel sömürüsüne maruz kalan eski sömürge topraklarıdır. Herzog filmlerindeki yerli imgeler, bu çalışmada, kolonyal ve postkolonyal yaklaşımlar perspektifinde incelenecektir. Bu doğrultuda temel amaç, Herzog filmlerindeki yerli imgelerinin toplumsal bellekte nasıl bir yeri olduğunu tartışmaktır. Çalışmanın temel argümanı ise bölgelerin sömürge tarihinin yönetmenin filmlerinin merkezinde yer aldığı iddiasıdır. Ayrıca Alman kolonyal tarihinde önemli bir popüler imge olan Karl May’in Winnetou karakteri, “soylu vahşi” (noble savage) kavramına atıfla irdelenecektir. Sözü edilen filmler, metin çözümlemesi yöntemi ile analiz edilecektir. Çalışmanın temel bulgusu, yönetmenin filmlerinde yarattığı imgelerin sömürge tarihini dışlamaktan çok bu tarihi içerdiği yönündedir.

Anahtar Kelimeler: Werner Herzog, kolonyalizm, postkolonyalizm, soylu vahşi, yerli imgeler Werner Herzog, one of New German Cinema’s auteur directors, often uses indigenous people’s images, especially in his films The Wrath of God, Aguirre (1972), Enigma of Kasper Hauser (1974), Fitzcarraldo (1982), Burden of Dreams (1982), Ballad of the Little Soldier (1984), Where the Green Ants Dream (1984), and Cobra Verde (1987). The geographical regions from which the indigenous images in these
films emerge are former colonial lands that have been the subject of European economic and cultural exploitation. In this study, indigenous images in Herzog films are examined through colonial and postcolonial perspectives and analysed in terms of their place in collective memory. The main argument of the study is that the colonial history of former colonial regions is at the centre of the director’s films. Also, the Winnetou character of Karl May, an important popular image in German colonial history, is examined with reference to the concept of the ‘noble savage’. These films are analysed using the method of textual analysis. The main finding of the study is that the images created by the director in his films include rather than exclude colonial history.

Keywords: Werner Herzog, colonialism, postcolonialism, noble savage, images of indigenous people.

Öz: Uzun yıllardan beri dünyanın özellikle batı kesiminde bulunan ülkelerin, doğu kesimi üzerine çeşitli şekillerde tahakküm uygulamaları gerçekleştirdikleri görülmüştür. Bunun temel nedeni küresel çapta güç elde edebilme ve bunu sürdürebilmedir. Güç sağlama girişimlerinin neticesinde de yeryüzünün çoğu bölgesinde adaletsizlikler, ayrımcılıklar, ötekileştirmeler, eşitliksizlikler söz konusu olmuştur. Belli toplumların zenginliklerine karşın, sömürülmüş ve sömürülmekte olan toplumların fakirlikleri ve geri kalmışlıkları dikkate değerdir. Ancak tahakküm kurma ve sömürme durumu, hep aynı amacı taşısa da zamanla biçim değiştirmiştir. Çalışmamız, bu biçim değiştirmeyi göstererek, evrensel düzeydeki haksızlıkların ne şekilde gerçekleştiğinin daha anlaşılır olmasını amaçlamaktadır. Çalışmamızda, kolonyalizm ve emperyalizm arasında mahiyet bakımından yapılacak olan ayrıma dayalı bir değerlendirme yapılacaktır. Bu değerlendirme kapsamında da kolonyalizm ya da emperyalizmden hangisinin daha etkili olduğu tartışılacaktır.

Abstract: For many years, it has been seen that the western part of the world, especially, has dominated the eastern part in various ways. The main reason for this is to gain power globally and to be able to continue it. Injustice, discrimination, alienation and inequality have been the subject of matter as a result of gaining power attempts. In spite of advanced level and welfare that certain societies have, poverty and backwardness of the societies that have been exploited and are being exploited are noteworthy. Although domination and exploitation have the same purpose, they have changed form in time. Our study aims to make it clear how universal injustice is applied by showing this evolvement. In this studying, it will be make an assessment which is based on discrimination in terms of quality between colonialism and imperialism. It will be argued that colonialism or imperialism is more effective in this assessment.

Reklam, sadece ürünün ya da hizmetin tanıtılmasını, satın alınmasını sağlayan bir araç değildir. Yaşamı değiştirme ve düzenleme konusunda önemli bir kitle iletişim aracı olan reklamlar, anlamlar yaratan ve söylemler üreten bir yapıya sahiptir. Tarihsel olarak yaşadığımız dünyanın değişmesinde önemli bir etkisi olan kolonyalizm kavramı da reklamlarda kendisine yer bulmaktadır. Coca-Cola markasının iki adet reklam filminin ele alınıp incelendiği bu çalışmada, reklamlardaki kolonyal ve postkolonyal unsurlar çözümlenmektedir. Tarihsel süreçte kolonyalistin, kolonileştirilenler üzerinde kurduğu tahakkümün ve inşa ettiği dilin Coca-Cola reklamlarında da aynı söylem ve dil üzerinden yeniden üretildiği görülmektedir. Amaçlı bir dilin ve anlam aktarımının olduğu bu iki reklam filminde, genel anlamda Batı'nın özelde ise Amerika'nın, Avrupalı olmayan milletlerle ilgili tarihten bu yana yaratılmış olan göstergelere yer verdiği görülmektedir. Batı'nın yerli olana ilişkin yarattığı imajların yanı sıra tarihsel süreçte kendisi için inşa ettiği nitelikler de reklam filmlerinde kitlelere aktarılmıştır. Sömüren ve sömürülen ilişkisinin yansıtıldığı bu reklamlarda, Batı'nın bakış açısı ile kurgulanmış bir söylem üretilmiştir. Kolonyalist dilin ve Batı'nın tahakküm çeşitlerinin ön plana çıkartılmaya çalışıldığı bu makalede, Roland Barthes'ın göstergebilimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Kullanılan yöntem ile yapılan çözümlemede markanın reklam filmlerinde yan anlamsal ve mitsel düzeyde kolonyal ve postkolonyal ideolojiler barındırdığı gözlenmiştir.

Özet: Emperyalizm Çağı Avrupa toplumunda yaşanan belli dönüşümler üzerine bina edilen bir dönem olarak ortaya çıktı. Bu dönüşümler XIX. yüzyıl Avrupalı devletlerin olduğu kadar bireylerin ve toplumsal yapıların davranışlarına da yön vermekteydiler. Bu dönemde yayılma ve şiddet belirgin bir şekilde artmış ve dünyada hızlı bir ekonomik, siyasal, kültürel ve sosyal değişim yaşanmıştır. Şimdilerde birçoklarının eleştirdiği emperyalizmin, meşruiyetini sağlayan bazı duygusal ve mantıki temeller olmaksızın, bize vahşice gelen bu yayılma böyle uzunca bir süre örgütlenemezdi. Dolayısıyla Avrupa kültüründe emperyalizme destek veren bir birikim ve bir duygu ve düşünce kümesi olduğu söylenebilir. XIX. yüzyılın sonunda emperyal hayat tarzı ve güç tutkusu bütün Avrupa'yı sarmaktadır. Gündelik hayatın formlarından, ekonomik ilişkilere, siyasal süreçlerden insan ilişkilerine, sanat ve edebiyattan spora kadar birçok alanda emperyalizm temel belirleyici öğe olarak öne çıkmaktadır. Emperyalizm temel olarak şu üç temelden beslenmektedir: Uygarlaştırma misyonu, siyasî güç ve prestij arzuları ve ekonomik kâr ihtirası. Bu makale emperyalizmin insanların zihinlerinde nasıl yer ettiğini ve emperyalizme hayat veren kaynakları incelemektedir. Anahtar Kelimeler: Emperyalizm, kapitalizmin yayılması, 19. yüzyıl Avrupa toplumu, uygarlaştırma misyonu, emperyal hayat tarzı. Abstract: This article is analyzing the position of imperialism in the minds of European people and he sources of imperialism. The age of imperialism has been built on some social transformations in the European society. These transformations has been effected the European individuals as well as states. In the last quarter of 19 th century invasion and violence have increased and a fast economical, cultural and social change has been realized. Without some social emotions and images that support its legitimization, the barbaric diffusion of imperialist states could not be managed. So, those emotions and ideas that have covered almost all areas of daily life (economic relations, political processes, literature, art etc.) are very important to be focused on. Imperialism has been fed by mainly three sources that are formulated as 3G (God, Gold, and Glory) of imperialism: Civilizing mission, will to political power and prestige and economic motives.