Lemko resettlements and Akcja Wisla

The following story is part travelogue and part biography.  The interconnected vignettes chronicle an October 2011 fieldwork trip to western Ukraine where my colleague Maryann Sivak and I interviewed ethnic Lemkos who were deported from southeastern Poland in the aftermath of World War II.  It was on this journey that we met the Lemko poet Kateryna Rusyn, who was eight years old when her family was deported from the eastern Lemko region in the spring of 1946.  Pani Kateryna charmed us with her wit and humor, overwhelmed us with her hospitality, and inspired us with her enduring love for her culture and homeland.  The article includes the story of her family's deportation from their native village of Strubovys'ka (Strzebowiska) in the spring of 1946 and their subsequent resettlement to Ukraine.

Artykuł prezentuje stosunki państwo-Cerkiew prawosławna na podstawie relacji między ks. Aleksandrem Dubecem, dziekanem rzeszowskim i przemyskim, a od 1983 r. biskupem diecezji przemysko-nowosądeckiej, a władzami PRL. Autor starał się ustalić kwestie związane z tym, na ile administracja państwowa wywierała na niego wpływ w zakresie zarządzania Cerkwią prawosławną w południowo-wschodniej Polsce, czy hierarcha sta-rał się o poparcie władz w sprawie awansów, jak przebiegała jego współpraca ze Służbą Bezpieczeństwa oraz jaki miało to wpływ na działalność Dubeca jako biskupa i dziekana. W pracy zastosowano metodę analityczną. Ksiądz Dubec starał się wykorzystywać swoją lojalność wobec władz państwowych w celu rozbudowy prawosławnej struktury na Rzeszowszczyźnie. Postawa ta nie pomogła jednak w znacznym rozwoju struktury cerkiewnej w tym regionie, o czym świadczą odmowy władz świeckich odnośnie do erygowania kolejnych placówek prawosławnych na tym terenie. Taka polityka administracji sprzyjała rozwojowi Cerkwi greckokatolickiej. Współpraca ks. Dubeca z SB odbywała się na zasadzie dobrowolności. W czasie spotkań duchowny przekazywał funkcjonariuszom informacje na temat Cerkwi prawosławnej, greckokatolickiej i działaczy ukraińskich.

Ruś Szlachtowska was a frontier cultural microregion in the southern Poland between Nowy Targ and Nowy Sącz. There was inhabited by Ruthenians until 1950 when the last of them were displaced by Polish communist authorities. I reconstructed their pre-war history on the basis of memories of Polish neighbors from Szczawnica.


Ruś Szlachtowska była przygranicznym mikroregionem położonym w południowej Polsce, w górach pomiędzy Nowym Targiem a Nowym Sączem. Obszar ten zamieszkiwali Rusini wyróżniający się spośród sąsiednich Górali m.in. wyznaniem oraz zwyczajami. Kres ich światu położyły wysiedlenia przeprowadzone przez komunistów w ramach akcji "Wisła". Ostatnie rodziny musiały opuścić swoją małą ojczyznę w 1950 roku. W moim tekście staram się przedstawić obraz przedwojennej Rusi Szlachtowskiej, który malują przede mną świadkowie historii, Polacy z sąsiedniej Szczawnicy.

Lemkos were resettlement in result of the Operation " Vistula " for their collaboration with the UPA (UIA). The author on the basis of Polish and Ukrainian documents is trying to reconstruct the real Lemkos support for OUN and UPA (UIA) movement and range of mastery on Lemki-vshchyna by the Ukrainian nationalist movement. Streszczenie Łemkowie zostali przesiedleni w ramach akcji " Wisła " za współpracę z UPA. Autor na podsta-wie polskich i ukraińskich dokumentów próbuje zrekonstruować faktyczne poparcie Łemków dla OUN i UPA oraz stopień opanowania Łemkowszczyzny przez ukraiński ruch nacjonalistyczny.

Наслідком переселення українців в рамках акції «Вісла» на територію квідзинського повіту було цілковите розбиття цієї меншості, а також утрата її ідентичності. Політика розселення, яку проводила комуністична влада була зорієнтована на те, щоб розселення українців унеможливило відтворення суспільних контактів. Як наслідок роздрібнення народу, а також розпорошення не була утворена інституціоналізована українська меншість або суспільний інститут, який би займався українськими питан- нями, не було також лідера пам’яті, який був би відповідальний за розповсюдження конкретної точки зору щодо минувшини. Причин такої ситуації слід шукати перш за все в політиці переселення післявоєнної адміністрації, а також в суспільній ситуації, в якій українці виявилися на нових місцях мешкання. В даному тексті автор презентує документальні і емпіричні матеріали, що пов’язані з акцією «Вісла» в квідзинському повіті, які дозволяють вияснити, чому український наратив не присутній сьогодні в локальній пам’яті.

Please find abstract in English below.

Abstrakt w języku polskim:
Artykuł odnosi się do antropologicznych badań terenowych przeprowadzonych wśród społeczności łemkowskiej w latach 2011-2012. Metodologia badawcza opierała się na założeniach antropologii rzeczy.
Badania dotyczyły historii przedmiotów, które zostały zabrane przez Łemków w czasie przesiedlenia Podczas pracy «Wisła» w 1947 roku, które, między innymi, „święte” obrazy, ubrania i książki. Historie tych przedmiotów zawierały wiele informacji na temat procesu zmiany tożsamości Łemków, dlatego artykuł skupia się przede wszystkim na tym aspekcie.

Abstract in English:
The article relate on anthropological fieldwork conducted among the Lemko community in 2011-2012. The research methodology based on the assumptions of anthropology of things.
The study considered stories of objects, which had been taken by Lemkos in the time of resettlement during the operation «Vistula» in 1947. That were, inter alia, the sacred pictures, clothes and books. The stories of those objects contained a large number of information about process of changing the identity of Lemko people, which is why the article focuses primarily on this aspect.

"The Lemko are a small band of East Slavic highlanders who for centuries have inhabited the northern slopes of the Carpathian Mountains. Unable to control their political fate, these folk have spent their entire history under foreign rule and divided among competing ideologies. After World War II, the Lemko were forcibly resettled across the Ukraine and western and northern territories of Poland. Nevertheless, they continue to utilize vernacular speech and practice the rich cultural traditions of their ancestors.
The story of the Lemkos and their remarkable ethnic survival is relayed in this book, the first comprehensive reference on this group and their region. Featuring more than 5,000 bibliographic citations, the volume describes the geology, geography, flora, fauna, and climate of the Lemko region. It discusses access to materials and resources, and recounts in detail the history, industry, religion, language, education, literature, and culture of this enduring society. The book concludes with an analysis of the Lemko's current political and cultural situation."
Reviews:
Dupliak, Mykola.  Lemkivshchyna no. 4 (2010): 27-31, no. 1 (2011): 23-26; no. 2 (2011): 24-27.
Zayarnyuk, Andriy. Canadian Slavonic Papers 53, no. 1 (2011): 147-148.
Rusyn 21, no. 2 (Prešov, 2011): 12.
Pugh, Stephen. Slavic & East European Journal 56, no. 1 (2012): 131-133.
Werdt, Christophe von. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 2, no. 1 (2012): 4-6.
Risch, William Jay. The Rusian Review 71, no. 2 (2012): 327-329.
Dudra, Stefan. Studia Zachodnie no. 14 (2012): 340-341.
Best, Paul. The Polish Review 58, no. 4 (2013): 125-126.

Please find abstract in English below.

Abstrakt w języku polskim:

Artykuł traktuje akcję „Wisła” (1947) jako kryzys, czyli okres przełomowy, gwałtowną zmianę w historii Łemków. Akcja „W” była przymusowym, pośpiesznym, gwałtownym przesiedleniem społeczności łemkowskiej na Ziemie Odzyskane. Dla Łemków było to zburzenie dotychczas tworzonego bezpiecznego i uporządkowanego świata, oderwanie od korzeni i osadzenie w przestrzeni zupełnie innej pod względem przyrodniczym i kulturowym. Autorka opisuje się konsekwencje akcji „Wisła” oraz jej odzwierciedlenie we współczesnej świadomości Łemków.
Prezentowany artykuł bazuje na etnograficznych badaniach terenowych realizowanych wśród społeczności łemkowskiej w 2011 r.

Abstract in English:

The article discusses the action "Vistula" (1947) as a crisis, or watershed, sharp reversal in the Lemko’s history. Action "V" was forcible, hasty, violent resettlement of Lemko community to the Regained Territories of PRL. For Lemko society it was the destruction of safe and orderly world that they had previously created. Lemkos had been detached from their roots and forced to settled on the territory that was differed from their homeland in terms of nature and culture. The author describes the consequences of the "Vistula" and its reflection in the contemporary consciousness of Lemko society.
The article is based on ethnographic fieldwork conducted among the Lemko community in 2011.

In the text drawn up using the ‘oral history’ method, the Author presents selected components of biographic experiences of persons forcibly resettled during the course of "Operation Vistula" in 1947. The interviewees, born in the areas of the mountains of Bieszczady and the foothills of Przemyśl, corresponding to today's south-eastern Poland,
due to political decisions, were forcibly relocated to the area of present-day Pomerania. Forcibly removed from the local communities, they were moved to Biały Bór and the surrounding area. The author, frequently quoting his interviewees directly, shows selected fragments of  experiences of those forcibly relocated. Among the discussed
topics are memories of the trip to the unknown Recovered Territories, as well as the memory of new homes, where the Ukrainian and Lemko people were settled. In the work, the author broadly acquaints the reader with the memory of new neighbours, who, together with those resettled, began to create new local communities in the Recovered Territories.

Wybrane doświadczenia Ziem Zachodnich w świetle narracji biograficznych osób wysiedlonych w akcji " Wisła " w 1947 r. Streszczenie Autor w tekście przygotowanym w oparciu o materiały uzyskane metodą tak zwanej historii mówionej przedstawia wybrane wątki doświadczeń biograficznych osób wysiedlonych w akcji " Wisła" w 1947 r. Jego rozmówcy, urodzeni na obszarach Bieszczadów i Pogórza Przemyskiego, czyli dzisiejszej Polski południowo-wschodniej, wskutek decy-zji politycznych zostali wysiedleni na tereny dzisiejszego Pomorza. Przymusowo wy-rwani z lokalnych społeczności, trafili do Białego Boru i okolicznych miejscowości. Autor, sięgając do bezpośrednich cytatów z wypowiedzi jego rozmówców, prezentuje ułamki wspomnień wysiedlonych. Wśród relacji pojawiają się motywy związane z podróżą w nieznane na Ziemie Zachodnie, jak również pamięć nowych domów, do których osiedlano ludność ukraińską i łemkowską. W tekście autor obszernie przybliża czytelnikowi także utrwalony w pamięci obraz nowych sąsiadów, którzy wraz z wysiedlonymi zaczęli tworzyć nowe wspólnoty lokalne na Ziemiach Zachodnich.

In the spring of 1947 the Political Bureau of Polish Workers' Party decided to "solve" a problem of Ukrainian underground and the supporting Ukrainian population. In March 1947 at the meeting of National Security Commission, General Stefan Mossor, deputy of a General Headquarters's chief, was ordered to draw up a project of na action, which would displace the civililan population from south-eastern Poland and eliminate the Ukrainian Insurgent Army. Accidental death of General Karol Swierczewski was an excellent pretext for the Polish authorities to justify a use of collective responsibility against the Ukrainian population. Over 21 troops, policemen and Ministry of Public Security's agenst took part in the special operation "Wisła". Under General Mossor's direct command, in the 3 months, from 28th of April to 31st of July 1947, the entire Ukrainian underground was destroyed and over 140 000 people of Ukrainian origin were displaced to the lands of western and northern Poland.