Modern Turkic Dialects

Bu araştırmada, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesindeki,hayvan isimlerinin iki lehçedeki,günümüz kullanımları ve bu kelimelerin  kökenleri konu edinilmiştir. İnceleme için, Türk Dil Kurumu'nun "Büyük Türkçe Sözlüğü"  ve Azerbaycan Milli İlimler  Akademiyası'nın 2006 tarihli "Azerbaycan Dilini İzahlı Lugati Sözlüğü" esas alınarak, bu sözlüklerden 27  örnek kelime seçilmiştir.Seçilen bu kelimelerin iki lehçedeki günümüz kullanımları karşılıklı olarak yazılmıştır.İki lehçede de yazılış ve anlamları aynı olan kelimeler,tek bir kelime olarak yazılmış ve karşılıkları yukarıda belirtilen sözlüklerden yararlanılarak verilmiştir.İki lehçede,yazılışları farklı olan kelimeler ise;sırasıyla,önce Türkiye Türkçesindeki kullanımları,daha sonra ise Azerbaycan Türkçesindeki kullanımlarının karşılıkları verilerek yazılmıştır.Kelimelerin anlamları verildikten sonra;bu kelimelerin kökenleri irdelenmiş ve tarihte,en eski yazılı kaynakları belirtilerek,bu kaynaklardan örnekler verilmiştir. Çalışma diğer birtakım sözlükler ve kaynaklarla da desteklenmiştir. Elde edilen sonuçlarla  Türkiye ve Azerbaycan Türkçesindeki hayvan isimlerinin günümüz şekilleri ve kullanılışları ile kökenleri irdelenmeye çalışılmıştır.

Azerbaycan Türkçesi veya Azerice,Türkçenin Çağdaş lehçelerinden biri olup, Azerbaycan’ın resmî dili konumundadır. Tarihi seyir içerisinde de Türkiye Türkçesine en çok benzeyen Türk lehçelerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesinin de Türkiye Türkçesi gibi Batı Türkçesine ve Oğuz grubuna dahil olmasıdır. Aynı zamanda yazı dili de olan Azerbaycan Türkçesi, yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir. Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesinin nispeten daha geç yazı dili olmasına rağmen Azerbaycan Türkçesi köklu bir yazı dili geleneğine sahiptir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde Azerbaycan Türkçesinin ayrı bir yazı dili halinde teşekkül etmediği fakat Azerbaycan ağzının kısmî özelliklerinin çeşitli eserlerde yer aldığı müşahede edilmektedir. Dolayısıyla Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi, tarihi kökleri ve uzun tarihi gelişim dönemleri bakımından ortaklık göstermektedir. (Ozkan 2007: 94)
Bu ortaklık, bugün iki devlet ve  milletin birbirini rahatça anlamasını sağlayan nedenlerden biridir. Bu makalede Azerbaycan Türkçesinin fonetik özelliklerine değineceğiz ve bu fonetik özelliklerine , Azerbaycan Türkçesi metinlerinden örnekler sunacağız.
---
Azerbaijan Turkish is the official language of Azerbaijan and is one of the modern Turkic dialects. Azerbaijan Turkish,is one of the Oghuz Turkish dialects.This article will be described phonological characteristics of Azerbaijani Turkic. It was taken from the texts written in Azerbaijani Turkish.

Göktürk dönemi yazıtlarından olan İhe Ashete yazıtı, Altun Tamgan Tarkan’ın lahdine ait iki taşın üç yüzüne yazılmış bir mezar anıt yazıtıdır. Yazıt; daha önce W. Radloff, H. N. Orkun, S. E. Malov, K. Wulff (yayımlanmamış notlar), N. SerOdjav, E. B. Rinchen, L. Bazin, L. V. Clark, L. Bold, E. Recebov-Y. Memmedov, N. Bazilhan, M. Dobrovits ve T. Ôsawa tarafından okunmuştur, fakat bütün bu okumalarda tatmin edici olmayan bazı kısımlar mevcuttur. Bu yüzden, bu çalışmada iki taşın üç yüzü de tekrar okunacak ve daha önceki okumalara göre her açıdan daha sağlam bir metin ve çeviri ortaya konmaya çalışılacaktır.

FEATURES OF THE DEVELOPMENT OF PHRASEOLOGICAL UNITS
OF FLORISTIC VOCABULARY IN THE DIALECTS OF THE AZERBAIJAN
AND TURKISH LANGUAGES
Huseynova E.E.
Institute of Linguistics named after I. Nasimi ANAS, Azerbaijan
Azerbaijani and Turkish languages belong to the Oguz family of the Turkish languages. The
dialectology of these languages is rich in units of floristic vocabulary. When comparing the lexical units and
dialects of the literary language of the Azerbaijani and Turkish languages, a number of similarities and
differences between them can be identified. Sometimes a word from the floristic vocabulary used in one of
the literary languages of Azerbaijan and Turkish appears in the dialect of another. Sometimes dialectological
units are similar to their counterparts in the literary language. In most cases, dialect words do not occur at all
in the literary language.
Key words: Azerbaijani dialects, dialects of the Turkish language, Karabakh dialects, dialectology,
floristic vocabulary.

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ ФЛОРИСТИЧЕСКОЙ
ЛЕКСИКИ В ДИАЛЕКТАХ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО И ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКОВ
Гусейнова Э.Э.
Институт языкознания имени И.Насими НАНА, Азербайджан
Азербайджанский и турецкий язык принадлежит к семейству огузrой группы тюркских языков.
Диалектология этих языков богата единицами флористической лексики. При сравнении лексических
единиц и диалектов литературного языка Азербайджанского и тюркского языков можно выявить ряд
сходств и различий между ними. Иногда слово из флористической лексики, используемой в одном из
литературных языков Азербайджанского и турецкого  появляется в диалекте другого. Иногда
диалектологические единицы подобны своим аналогам в литературном языке. В большинстве
случаев диалектные слова вообще не встречаются в литературном языке.
Ключевые слова: Азербайджанские диалекты, диалекты турецкого языка, Карабахские
диалекты, диалектология, флористическая лексика
558

This is a short review on Old Turkic "kirgin – saka – teşgüt - (dengişik) - tuluk" according to Old Uyghur texts and Modern Turkic  languages // Eski Uygurca "kirgin – saka – teşgüt - (dengişik) - tuluk" gibi kelimeler üzerine metinler ve günümüz Türk dillerinden, Anadolu ağızlarından verilen bilgileri içerir.

"Çağdaş Türk dillerinde “vadi, dar geçit” anlamlarında kullanılan özen ve özek olmak üzere iki sözcük bulunur. Özen sözcüğü yaygın olsa da Anadolu ağızlarıyla Hakas, Türkmen, Yakut ve Yeni Uygur Türkçelerinde özek sözcüğü de aynı anlamda kullanılmaktadır. Özen ve özek sözcükleri Çuvaş Türkçesinde de vasan ve varak biçimlerinde bulunur. Bir l/r dili olarak Çuvaş Türkçesinde sözcüğün biçimi varak olmalıdır, vasan biçimi başka bir Türk dilinden ödünçlenmiş olabilir. Çuvaş Türkçesindeki varak sözcüğü var ad kökünden +AK küçültme ekiyle türetilmiştir./In modern Turkic languages there two words özen and özek used wtih the meaning “valley, passage”. Although the Word özen is widespread, in Antolian dialects, Khakas, Yakut and New Uigur, the word özek is used with the same meaning. The words özen and özek are also found in Chuvash with the forms vasan and varak. Being a l/r language, the Chuvash form of the word should be varak and the vasan form should be a borrowing form some other Turkic language. Chuvash Word varak is derrived from the stem var  with the dimminutive +AK. "

ÖZET
Bu çalışmada, dünya dillerinde önemli bir yere sahip olan sıfat-fiilli yapıların tipolojilerini inceledik. Bunu yapmaktaki amacımız, Türk Dili Tipi Sıfat-fiilli Yapı tipolojinsin dünya dilleri arasındaki yerini tespit etmek ve benzer tipolojiler ile karşılaştırmaktır. Türk dili ile akraba olduğu varsayılan Japon, Kore ve Macar dillerini, sıfat-fiil tipolojileri açısında analiz ederek Türk
Dili Tipolojisi ile olan benzerlikleri ortaya koymaya çalıştık. Sıfat-fiil tipolojisini analiz ederken, Chomsky’nin Üretken-Dönüşümlü Dil Bilgisi ve Yönetim ve Bağlama Kuramı’ndan faydalandık. Dilin yapısal olarak incelenmesi gerektiğini ileri süren Chomsky, derin yapı ve yüzey yapı kavramları ile taşınım ve dönüşümün bütün diller için kaçınılmaz bir gerçeklik olduğunu gösterdi. Biz de bu çalışmada ad öbeği taşınımı ve boşluk kuramı ışığında, sıfat-fiilli yapı tipolojilerini karşılaştırmalı olarak ele aldık ve Türk, Japon, Kore ve Macar dilleri arasındaki şaşırtıcı benzerliği, öbek yapı ve
söz dizimi seviyesinde tespit ettik. Anahtar Kelimeler: Sıfat-fiil tipolojisi, Türkçe, Türk Dili, Japonca, Macarca, Korece, Chomsky.

Öz Şahıs ekleri, çekimli fiillerde hareketi gerçekleştiren şahsı ifade eden eklerdir. Türkiye Türkçesi gramerlerinde şahıs ekleri; şahıs zamiri kökenli, iyelik kökenli ve emir kökenli şahıs ekleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Diğer ağızlarda olduğu gibi Çal ve yöresi ağızlarında da bu üç tip şahıs eki tespit edilmiştir. Fakat şahıs eklerinin şekil ve zaman ekleriyle kullanımı noktasında ağızlar ve yazı dili farklılık göstermektedir. Yazı dilinde iyelik kökenli şahıs ekleri bilinen geçmiş zaman ve şart; zamir kökenli şahıs ekleri ise şimdiki zaman, öğrenilen geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek zaman ve gereklilik kipi ile çekimlenmektedir. Yöre ağızlarında bilinen geçmiş zaman üzerinde yalnızca iyelik kökenli şahıs ekleri kullanılmakta, diğer bütün şekil ve zaman ekleri hem şahıs zamiri hem de iyelik kökenli şahıs ekleriyle kullanılmaktadır. Bu makalede söz konusu durum "Çal ve Yöresi Ağızları" isimli yüksek lisans tezinden hareketle örneklerle açıklanacaktır. Abstract Personal endings are suffixes that expressing the person who performing the action in finite verbs. In Turkey Turkish grammars; personal ending is divided into three categories: personal endings of personal pronoun origin, personal endings of possessive suffix origin and personal endings of the imperative origin. As in other dialects, these three types of personal endings were identified in the dialects of Çal and its districts. However, dialects and written language differ in terms of usage of personal endings with form and tense suffixes. In the written language, personal endings of possessive suffix origin were conjugated with past tenses and conditional; personal endings of personal pronoun origin * Bu makale, Muğla Sıtkı Koçma Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17264 kod numaralı "Çal ve Yöresi Ağızları" başlıklı yüksek lisans tez projesi ile desteklenmiştir.

Afghanistan is one of the ancient lands where many nations and ethnic groups coexist. In this geography, besides the Turkic tribes such as the Uzbeks, Turkmens, Kyrgyz, and Kazakhs who speak their native languages even today, there are also tribes like the Hazaras, the Aimaqs, and the Galchays whohaving forgotten their mother tonguesspeak Persian or Pashto. In Afghanistan, where the Turkic dynasties generally ruled before 1747, the Pashtuns became the dominant ethnic community with the proclamation of the Afghan state in 1747. The turbulent history and political life of Afghanistan have deeply affected the Turkic communities, as have all Afghan peoples. The Turkic peoples were occasionally forbidden to receive education in their native tongues, while it was also aimed to change the demographic structure by resettling Pashtuns in some regions. The Soviet occupation and the ensuing civil war claimed thousands of lives and forced millions of people to leave their country. Between 2001 and 2021, the administration in Afghanistan changed hands once again as supported by the Western states; yet, there was partial relief for the Turkic peoples during this period. The developments in August 2021 dragged these peoples into uncertainty again. In this study, the situation of the Turkic peoples living in Afghanistan and the languages they use before August 2021 were assessed by providing the available information.