Ali Akar

Kitabın Giriş bölümünde Köktürkler ve yazıt geleneği üzerinde bilgi verildikten sonra Kül Tigin Yazıtı'nın kültür ve dil tarihi bakımından değeri incelenmiştir. Birinci Bölümde Yazıtın eşzamanlı betimlemeli bir gramer ve üslup incelemesi yapılmıştır. İkinci Bölümde Yazıtın orijinal metni, çevriyazılı metni, Türkiye Türkçesine aktarımı verilmiştir. Çalışmanın son bölümünde Dizin/Sözlük ve Kaynakça yer almaktadır.

Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’a 56 km mesafede, Nalayh kasabasının yakınlarındaki Bayan Çokto’da, Türk tarihinin en önemli hatıralarından biri olarak 1300 yıl boyunca zamana direnen Tonyukuk Yazıtı yer almaktadır. “Edip, bilge, devlet adamı, komutan, savaş teorisyeni ve bozkır mistiği” Tonyukuk’un elli yıllık bir fetretten sonra Köktürk Devleti’nin yeniden ihya edilmesindeki rolünü anlattığı bir nevi savunma niteliğindeki bu metin, aynı zamanda Türkçenin de yalın ve güçlü bir edebî anıtı olarak Türk dili ve kültür tarihi içinde temayüz etmektedir. Tonyukuk Yazıtı araştırmalarına bir katkı sunmak üzere hazırlanan bu çalışmada hem büyük bilgenin hayatına dair metin merkezli yeni bir bakış açısı ortaya konulmuş hem de Türk filolojisi açısından metnin tarihî veriler ve önceki yayınlar ışığında yeni bir değerlendirmesine girişilmiştir.

Kelimelerle düşünen insanın, diliyle zihni arasında kuvvetli bir bağ vardır. Zihnimizin kanavasına yerleşen düşünce, dil sayesinde hayat bulurken dil de insanın tarihî macerası içinde gelişerek yeni düşüncelere yol almamızı sağlar. Bu, bilhassa Türkçe için her dilden fazla geçerlidir. Türkçe, kelimenin tam anlamıyla düşünen bir dildir. Başlı başına bir duygu, mantık ve felsefe içerisinde şekillenen zihinsel bir birikimle dünyayı tanımlar, anlamlandırır. Bu ilişkiler ağı içerisinde Moğol bozkırlarında kuma anlamına gelen "küni"den Anadolu’da kıskanmak anlamında kullanılan "günülemek"e ulaşır, dilimizin arkaik unsurlarından "buñ" sayesinde çağdaş bir dil temrini içinde "bunal"ır, "uz" sayesinde "uzmanlaş"ırız.

Düşünen Türkçe, anadilimizin kaybolmuş anlam derinlikleri ve söz yapma mantığı üzerine Türkçenin söz ve eklerinden tadımlık denemeler sunuyor, bizi, derinlere kök salmış sözlerin sihirli dünyasına götürüyor.

Altayistik tasnifler doğrultusunda Türk dilinin tarihî dönemlerini ele alır. Konular işlenirken, dönemin tarihi ve coğrafyası hakkında genel ve temel bilgiler sunulduktan sonra, o dönemde teşekkül etmiş lehçenin temel eserleri tanıtılır ve söz konusu eserler üzerinde yapılan çalışmaların bibliyografik künyeleri verilir. Bilgilerin somutlaştırılması amacıyla esere harita, tablo ve resimler ilave edilmiştir. "Türk dili kadar tarihî derinliği ve coğrafî yaygınlığı olan pek az dil vardır. Bu yüzden Türk dilinin tarihini yazmak, iğne ile kuyu kazmaya benzer. Dilimizin esaslı tarihini ve gramerini yazmak için öncelikle, yazı dili hâline gelmiş lehçelerin temel kaynaklarını tespit etmek ve bunlar üzerinde yapılan çalışmaları bir araya getirmek gerekir. Bu kaynaklar bilgisi, yapılacak karşılaştırmalı lehçe çalışmalarına temel teşkil edecektir. Ancak o zaman, Türkçenin çerçevesini oluşturduğu bir "işte ve "fikirde birlik meydana gelebilecektir.

Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesini tarihi, coğrafyası, yazarları, onların eserleri ve gramer özellikleri bağlamında bütün olarak ele alan temel bir başvuru eseridir. Kitap, ışık tuttuğu 13 – 15. yüzyıllar arasında, yani Oğuzcanın oluşum ve gelişim süreci içinde, ilk yazıcıların biyografi ve eserlerinden başlayarak 16. yüzyıldan itibaren çağdaş Türkiye Türkçesinin temelini teşkil edecek özellikler kazanan söz konusu lehçenin dil ve kültür tarihimizdeki yerini ortaya koyarken, konuyu anlamamıza katkı sunacak özgün metinlerden çokça örneklerle de desteklenmiştir. Eş zamanlı gramer inceleme yöntemlerinin yanı sıra art zamanlı yönteme de başvurulan kitap, bu sayede, Eski Türkçenin devamı, Genel Türkçenin bir kolu olarak Orta Asya’daki Karahanlı – Harezm yazı dili geleneklerinden beslenen Oğuz Türkçesinin genel dil özelliklerini bütünlüklü olarak öğrenmemizi de kolaylaştırmıştır. Oğuzların Dili, gerek bu özellikleriyle gerek ilk üç bölümde işlenen Oğuz kültür tarihine ait levhalarla sadece öğrencilere hitap eden bir ders kitabı değil, genel okurun entelektüel merakını da giderecek bir kültür tarihi kitabı olarak da benzerlerinden farklılaşmaktadır.

Mirkâtü'l-Cihâd, 14. yüzyılda yazılmış bir Danişmendnâme nüshasını Gelibolulu Mustafa Âlî'nin kendi çağının diline aktardığı bir kitaptır. Klasik Osmanlı Türkçesinin ses, yapı ve söz dizimi özelliklerini önemli ölçüde yansıtan bu eser, içerik olarak Aşağı Kelkit Havzası'nın (Tokat, Niksar, Amasya, Çorum) Türkler tarafından fethini anlatır. Destan motifleri arasına gizlenmiş önemli tarihî bilgiler esere tarih metni özelliği de kazandırmaktadır. Eserin birinci bölümünde Mirkâtü'l-Cihâd'ın başlıca dil özellikleri ikinci bölümünde çeviri yazılı metin, üçüncü bölümünde ise dizin/sözlük yer almaktadır.

DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE DİL-DÜŞÜNCE İLİŞKİLERİ
Prof. Dr. Ali AKAR*
ÖZET
Türk dili, edebiyatı ve kültürü bakımından son derece önemli bir metin olan Dede Korkut Hikâyeleri aynı zamanda dil ve düşünce ilişkilerini de gösteren zengin bir metindir. Sözlü kültür çağının birçok özelliğini taşıyan bu metinde sembol-yoğun bir dil kullanılmıştır. Metin, dil ve düşünce ilişkileri bakımından ele alındığında, Türk milletinin hayat felsefesi ve evreni algılayışını yansıttığı görülür. Bu yüzden metnin dil ve üslubu üzerinden önemli kültür verilerine ulaşılır. Bunların başında Türklerin yüzyıllar boyu devam eden sözlü kültür döneminde ürettikleri kahramanlık, cömertlik, mertlik, saygı ve doğruluktan oluşan değerler sistemi gelir. Bu bildiride Türk değerler sisteminin Dede Korkut Hikâyelerinde dilsel ifadelendiriliş biçimleri ele alınacaktır.
ANAHTAR KELİMELER: Dede Korkut Hikâyeleri-Dil ve Düşünce İlişkileri-Türk Düşüncesi-Eski Anadolu Türkçesi
LANGUAGE AND THOUGHT RELATIONSHIPS IN DEDE KORKUT STORIES
ABSTRACT
Dede Korkut stories are prosperous and important texts for Turkish language, literature and culture which show the language and thought relationship. Symbol was intensely used in this text which has many features from oral culture era. If this text is discussed in terms of language and thought relationship, it is seemed that it reflects the life philosophy of Turkish nation and their perceiving of world.  It is reached to important cultural data over the language and wording of this text. Foremost among these, there are system of values consists of heroism, generosity, bravery, respect and righteousness which created by Turkish people during the terms of oral culture that continue for centuries. In this notice, the style of linguistic articulating of Turkish system of values in Dede Korkut stories will be discussed. 
KEY WORDS: Dede Korkut Stories-Language and Thought Relationship- Turk Thought-Old Anatolian Turkish

Bir Dânişmendnâme nüshası olan ve 16. yüzyıl Osmanlı tarihçi-yazarlarından Gelibolulu Mustafa Âli tarafından kaleme alınan Mirkâtü'l-Cihâd'da tarihî ve destani unsurlar iç içe girmiştir. Yeşilırmak havzasının 11. yüzyılda Türkleşme sürecini anlatan bu destanda birçok tarihî olay da mitik bir üslup içinde ele alınmaktadır.

Gelibolulu Mustafa Âli tarafından 1588 yılında kaleme alınan ve Dânişmendnâme'nin bir nüshası sayılan Mirkâtü'l-Cihâd'da Aşağı Kelkit Havzasının 11. yüzyılda Türkler tarafından fethi anlatılmaktadır. Bu makalede MC'deki Amasya ve Amasya'nın fethi ile ilgili tarihî ve destani bilgiler tartışılmaktadır.

Yazi dilleri fonetik alfabenin gelismesiyle kurulmaya baslamistir. Cesitli dillere uyarlanan fonetik alfabe, uygulandigi dillerin seslerini gostermekte yetersiz kalmis ve konuyla ilgili yazi-fonoloji sorunlari o caglardan gunumuze dek tartisilmistir. Turk dilinin tarihi alfabeleri ve bu alfabelerle yazilmis metinlerde de yazim sorunlari gorulmustur. Bu alfabelerden ilki olan Kokturk alfabesinde Turkcenin fonetik sistemi belli oranda gosterilmistir. 8. yuzyilda Maniheist-Budist uygarlik cevresine dâhil olan Uygurlar, Sogd esasli yaziyi kabul etmislerdir. Bu alfabe Turkcenin seslerini gostermede yetersiz kalmistir. 9. yuzyilin ikinci yarisindan itibaren Arap alfabesiyle yazilmaya baslayan Karahanli lehcesi metinleri Uygur yazim sistemine adapte edilmistir. Bu yazim sorunlari, Anadolu’da Oguzcanin kurulup gelismeye basladigi 13-15. yuzyillar arasinda onemli bir mesele olarak karsimiza cikar. Bu yazi dili ilk donemlerde Hazar otesindeki Turk yazi geleneklerinden beslenmistir. Bu donem m...

Bu makalede Eski Oğuz Türkçesine yapılmış Kur'an tercümelerinden hareketle Türkçe din terminolojisinin kuruluşu incelenmiştir. Türk dilinin kavram alanındaki üçüncü deneyimi olan (birinci Uygur deneyimi, ikinci Karahanlı deneyimi) bu dönem Kuran tercümelerinde Türkçe din kavramı ve terimi oluşturma yolları, oluşturulan bu yapıların dilsel nitelikleri ele alınmıştır.

Özet:
Ağız araştırmaları şimdiye kadar genellikle dil ve folklor araştırmacıları tarafından yapılagelmiştir. Bu yüzden araştırmalarda elde edilen verilerin değerlendirilmesi, söz konusu alanlarda yapılan çalışmalar-la sınırlı kalmıştır. Oysa ağız metinlerinde tarih, sosyoloji, mutfak kültürü, antropoloji, eğitim bilimleri başta olmak üzere değişik sosyal bilim alanlarına katkı sağlayacak çok sayıda veriye rastlanmaktadır. Tarih araştırmalarında belgelerin yeterli olmadığı yakın dönem olayları konusunda bu metinler önemli başvuru kaynağı niteliğindedir. Ağız metinlerinde yer alan doğum, düğün, ölüm törenleri, toplumsal ilişkiler gibi konular sosyoloji araştırmalarına önemli katkılar sunmaktadır. Kaynak kişilerin tarif et-tikleri yöresel yemekler mutfak kültürü hakkında uygulamalı bilgiler içermektedir. Yine bu metinlerde bireylerin olaylar karşısındaki tutum ve davranışları konusunda sosyal antropoloji çalışmalarını ay-dınlatacak anlatılar bulunmaktadır. Aile ve toplumun, bireyin eğitimindeki yeri ve rolü ile ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Makalede, bu konular, Türkiye Türkçesi ağızlarındaki verilerden hareketle ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Diyalektoloji-folklor-sözlü tarih-sosyoloji-antropoloji

Abstract
Generally dialect researches have been analyzed by linguists and folklore researchers up to now. Therefore, data that acquired from researches are limited by studies in these fields. However, there are many other data in texts of dialect which will contribute to different social sciences especially history, sociology, anthropology, cuisine culture and educational sciences. In history researches for which the documents are not enough about recent historical events, these texts are the important reference guides. The topics such as birth, marriage and death ceremonies and social relations in texts of dialect, make a significant contribution to sociology researches. The local meals that described by source people, have applied information about cuisine culture. In addition, attitudes and behaviors of individuals in complied texts include valuable information for social anthropology. There are important information about place and role of family and society in education of individual. In this article, these topics are discussed with reference from data of Turkey Turkish dialects.

ÖZET Türkçede şimdiki zaman biçimleri ve çekimleri, tarihi dönemlerden itibaren çok çeşitli yapılar ve şekiller göstermiştir. Bu bağlamda, Anadolu ağızları içinde kendine özgü bir yeri olan Muğla ağzında şimdiki zaman ekleri de çeşitlilik göstermektedir. Sayısı 10'u geçen şimdiki zaman biçimleri, Türk dilinin tarihi dönemlerinden kalma birtakım yapı ve şekilleri de kendi bünyesinde günümüze kadar taşımıştır. Bu yapılar, aynı zamanda günümüz Türk lehçelerinden Türkmence, Kırgızca, Kazakça ve Nogayca ile de paralellik göstermektedir. Bu bakımdan Muğla ağzının, şimdiki zaman yapılarıyla, bir yandan tarihi lehçelerle, diğer yandan da çağdaş lehçelerle ilgisi ve ilişkisi vardır. Muğla ağzı, aynı zamanda Türkçedeki şimdiki zaman kavramının kullanım ve yaygınlığını göstermesi bakımından da tipik bir örnektir. ABSTRACT Present continous forms and inflections in Turkish language have had many different structures and patterns since the early periods. In this context the affixes in the present continuous tense also vary in the dialect of Muğla which has its distinguished place in the dialects widely spoken in Anatolia. The dialect of Muğla has carried in its own body more than ten present continuous forms and some patterns handed down to the present form the early periods of Turkish language. At the same time these structures have close affinities with the Turkish dialects today such as Turkmenish, Kirghizish, Kazakish and Nogayish. The dialects of Muğla with its present continuous forms has close ties and relations with the old dialects on the one hand and with the contemporary ones on the other. Moreover, this dialect is a typical example as it shares the common use of present continuous tense in Turkish language.

Türkiye'deki önemli gizli dillerden biri olan Muğla Kavaklıdere ilçesi civarındaki köylerin kalaycı esnafı tarafından geliştirilen ve konuşulan "Kalaycı (Palleci) dili" üzerine etraflı bir inceleme. Bu makalede, dilin oluşma sebepleri, kelimelerin ses ve anlam bakımından incelenmesi, örnek cümleler ve sözlük çalışması yapılmıştır.

Sivas bölgesi ağızlarının Türk lehçebilgisi bakımından artzamanlı ve eşzamanlı olarak incelenmesini konu alan bir makaledir. Makalenin giriş bölümünden teorik lehçebilgisi ve ağızlar konusu üzerinde durulmuş, daha sonra yapılan modellemeler Sivas ağızlarına uyarlanmıştır.

Öz Şahıs ekleri, çekimli fiillerde hareketi gerçekleştiren şahsı ifade eden eklerdir. Türkiye Türkçesi gramerlerinde şahıs ekleri; şahıs zamiri kökenli, iyelik kökenli ve emir kökenli şahıs ekleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Diğer ağızlarda olduğu gibi Çal ve yöresi ağızlarında da bu üç tip şahıs eki tespit edilmiştir. Fakat şahıs eklerinin şekil ve zaman ekleriyle kullanımı noktasında ağızlar ve yazı dili farklılık göstermektedir. Yazı dilinde iyelik kökenli şahıs ekleri bilinen geçmiş zaman ve şart; zamir kökenli şahıs ekleri ise şimdiki zaman, öğrenilen geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek zaman ve gereklilik kipi ile çekimlenmektedir. Yöre ağızlarında bilinen geçmiş zaman üzerinde yalnızca iyelik kökenli şahıs ekleri kullanılmakta, diğer bütün şekil ve zaman ekleri hem şahıs zamiri hem de iyelik kökenli şahıs ekleriyle kullanılmaktadır. Bu makalede söz konusu durum "Çal ve Yöresi Ağızları" isimli yüksek lisans tezinden hareketle örneklerle açıklanacaktır. Abstract Personal endings are suffixes that expressing the person who performing the action in finite verbs. In Turkey Turkish grammars; personal ending is divided into three categories: personal endings of personal pronoun origin, personal endings of possessive suffix origin and personal endings of the imperative origin. As in other dialects, these three types of personal endings were identified in the dialects of Çal and its districts. However, dialects and written language differ in terms of usage of personal endings with form and tense suffixes. In the written language, personal endings of possessive suffix origin were conjugated with past tenses and conditional; personal endings of personal pronoun origin * Bu makale, Muğla Sıtkı Koçma Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17264 kod numaralı "Çal ve Yöresi Ağızları" başlıklı yüksek lisans tez projesi ile desteklenmiştir.

Ağızlar, Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmayan pek çok morfolojik unsuru içinde
barındırır. Bunlardan biri de zaman ekleridir. Ağızlarda şimdiki zaman hariç diğer zaman
ekleri pek fazla değişiklik göstermez. Şimdiki zaman, eylemin gösterdiği oluş ve kılışın
içinde bulunulan zamanda gerçekleştiğini bildirir. Harezm Türkçesinden itibaren görülen
şimdiki zaman çekimi, Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçelerinde çeşitli şekillerde karşımıza
çıkar. Bugüne dek Türkçede kullanılan şimdiki zaman ekleriyle ilgili pek çok çalışma
yapılmıştır.
Konya ilinin Beyşehir ilçesinde Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılan {-(X)yor}
şimdiki zaman ekinin yanı sıra Damlapınar, Doğanbey ve Üçpınar Mahallelerinde tespit
edilen {-(X)vIr(I)} yapısı da kullanılmaktadır. Zarf-fiil + yardımcı fiil biçiminde oluşturulan
bu analitik yapı, Damlapınar ve Doğanbey Mahallelerinde ön ve art sıradan ünlü
bulunduran fiiller üzerinde sadece ön ünlülü {-(X)vir(i)} şekliyle kullanılarak ünlü uyumu
dışında kalmıştır. Üçpınar Mahallesinde ise ek uyuma girmiş ve ön sıradan ünlü bulunduran
fiillere {-(x)vir(i)}, art sıradan ünlü bulunduranlara {-(x)vır(ı)} biçimiyle eklenmiştir.
{-(X)vIr(I)} yapısı şekil bakımından tezlik fiiline {-(i)ver-} benzemektedir. Bu çalışmada
söz konusu yapıda kullanılan yardımcı fiilin ver- mi, var- mı olduğu ve tasvir fiillerinin
özellikle tezlik fiilinin şimdiki zamanla ilişkisi üzerinde durulmuştur.

Eski Türkçeden Eski Oğuz Türkçesine (XIII. yüzyıl) olan saklantılar (arkaizm) ses, ek ve sözcük düzeyindeki alıntılarla ilgili teorik bir makalede. Makalede, öncelikle "arkaizm" ve "eskicil"lik terimleri tartışılmış ve bunların, bu dil olgusunu karşılamadığı, onun yerine "saklantı" teriminin kullanılması gerektiği ortaya konulmuştur. Saklantı olarak belirlenen yapıların tespit edilme ölçütleri irdelenmiştir.

II. Köktürk Kağanlığının (682-744) kuruluşunda ve kurumlaşmasında siyasi ve askerî bakımdan önemli görevler yapan Vezir Bilge Tonyukuk, kendi adına diktirdiği yazıtta o dönemdeki askerî seferler ve devlet yönetimiyle ilgili önemli bilgiler verir. Siyasi ve askerî bir nutuk olan bu yazıtın dil özellikleri de dikkat çekicidir. Köl Tigin ve Bilge Kağan Yazıtlarından önce yazılan bu Yazıt, bu yönüyle de Türkçenin ilk yazılı metni olarak kabul edilmektedir.
Metnin dil özellikleri incelendiğinde o dönemdeki Türk dilinin fonetik, morfolojik ve söz varlığı biçimde temsil etme bakımından dikkat çekicidir. Metnin yazı sistemi, dönemin birçok alfabesinde olmayan sesçil (alfabe) olduğu ortaya çıkar. Bu alfabede her fonem için ayrı bir işaret gösterilmiştir.
Tonyukuk Yazıtı aynı zamanda Türk dilinin yapım ve çekim eklerinin toplu olarak görüldüğü bütünlüklü ilk metin sayılabilir. Bu gün kullandığımız birçok çekim eki (hâl ve zaman ekleri) ve yapım eki (yerçi, bilig, sözleş-, korkma, yorıt-…) Tonyukuk Yazıtında işlevsel olarak kullanılmıştır. Bu yazıtta söz varlığı da dikkat çeker. Türk dilinin 8. Yüzyıl başlarında birçok kavram, nesne, olay ve olguyu ifade etme tarzına ve sınırlarını gösterir. (ben/men, siz, til, boğaz, ağaç, bulıt, yüri-, kör-, işit-, udı-, öl-…). Bunların yanında metinde kelime-üstü birimler olarak bilinen deyim, atasözü gibi kalıp sözler de bulunur. Bunlar, bir dilin işlenmişliğini göstermesi bakımından son derece önemlidir. Tonyukuk Yazıtı’nda geçen, tün yeme udısıkım kelmedi, [kün yeme] olursıkım kelmedi “Gündüz oturasım, gece uyuyasım kelmedi” (T 22) deyiminde sözlü kültür çağından kalma konuşma üslubunun özellikleri görülür. toruk bukalı semiz bukalı ırakta bilser semiz buka toruk buka tiyin bilmez ermiş “Zayıf boğa ile semiz boğa uzakta (iken) hangisinin semiz boğa hangisinin zayıf boğa olduğu bilinmezmiş” (T I-5-6). Bu atasözünde de Tonyukuk, Türk milletinin binlerce yıl hayvanları gözlemleyen, onların davranışlarından hayata uyarlanabilecek davranış modellerini dil aracılılığıyla ile ifade etmiştir.

Nurullah Ataç'ın Türkçecilik macerasının "gelenek karşıtlığı" üzerinden ele alındığı bir makale. Ataç'ın yeni sözcükleri yapmaya götüren nedenler... Ataç'ın dil ve düşünce arasında kurduğu nedensellik bağlarının yeni sözcükler türetmesindeki yeri... Dil ve yenilik...

Kelimeler, gerçek dünyadaki nesne, olay, olgu ve hareketlerin dildeki karşılıklarıdır. Gerçek dünyadaki nesneleri adlandırma ihtiyacı olmasa dil olgular, insanlık tarihine koşut olarak zamanla değişmekte veya yerini daha gelişmiş başka şeye/şeylere bırakmakta veya büsbütün yok olmaktadır. Nesneler dünyasındaki bu gelişme ve değişmelere koşut olarak dilde de birtakım farklılaşmalar meydana gelmektedir. Kimi kelimeler işlev değiştirmekte, kimilerinin anlamı daralmakta, kimilerinin anlamı genişlerken kimileri de unutulup gitmektedir. Dillerin tarihi ve gelişmesi ile onların konuşurlarının yaşam tarzları arasında doğrud bağlantılar vardır. Tarihleri boyunca Avrasya coğrafyasında göçebe olarak yaşayan Türklerin yaşam tarzları çeşitli kültür ve uygarlıklarla karşılaştıkça değişmiş, dönüşmüştür, başkalaşmıştır. İşte bu değişme sürecinden dil de etkilenmiş ve Türk dili ses varlığı bakımından değişmiş, gelişmiştir. Sosyal hayattaki değişikliklerin dile yansıması sonucu bu alanda bazı nesne, kavram ve hareketlerin dildeki karşılıkları boşalmıştır. Kelime dilde yaşamasına rağmen onun hayattaki karşılığı yok olmuşt yaşamdaki nesnel/öznel karşılıkların yok olması sonucu dilde, hayatta karşılığı olmayan kelimeler görülmektedir. Böyle durumlar için “kavram alanı boşluğu” terimini öneriyoruz. İşte bu yazıda gerçek dünyada karşılığı kalma kalan kelimelerin “kavram alanı boşluğu”na düşerek dilden yok olmaları çeşitli dönemlere ait Türkçe sözlüklerdeki leksik veriler ışığında ele alınacaktır.

Dilde yeni türetilen kelimelerin toplumun hayatı ve zihinsel işleyişiyle güçlü ilişkileri vardır. Türk dilinde türetilen kelimelerin de Türklerin yaşam şekli, yaşamı algılayışlarıyla ilgilidir. Bu makalede,  "atlamak", "komşu", "çalışmak" ve "savaş" kelimelerini bu bakış açısıyla incelendi.

ÖZET: Bu makalede Divân-ı Hikmet'in Kazakistan'ın Kökşetav Edebiyat ve Sanat Müzesinde bulunan nüshasında karşımıza çıkan tasvirî fiiller ve tasvirî fiillerde kullanılan unsurlar ele alınacaktır. Özellikle bu tür birleşik fiiller hem sözlüksel (leksik) hem de görünüşsel (aspekt) anlamları bakımından incelenecektir. Metinde tespit edilen al-, bar-, bėr-, bol-, ḳal-, kėl-, kėt-, kör-, tur-, yürü-tasvirî fiillerinin sözlüksel anlamları sıralanarak bu anlamlar örneklendirilecektir. Çünkü bu fiillerin tek başına kullanılabilen gerçek ve mecazi olmak üzere birkaç sözlüksel anlamı vardır. Buna paralel şekilde bu fiillerin kullanım sıklığıyla ilgili olarak sayısal verilere de yer verilecektir. Tespit ettiğimiz fiillerin kullanılışıyla ilgili kısımlarda isimlerle kaynaşarak birleşik fiil oluşturabilen bazı fiiller (bol-, ḳal-, bėr-) üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte esas fiile getirilen sıfat-fiillerle kaynaşarak karmaşık fiil oluşturan fiillerle (bol-) ilgili kısa bilgilere yer verilecektir. Daha sonra işlevleri kısmında her tasvirî fiilin esas fiile kattığı anlamları, ayrıntılı ve karşılaştırmalı şekilde incelenecektir. Özellikle bu fiillerin esas fiillerle birleşmesini sağlayan zarf-fiil eklerinin kullanımları ve zarf-fiil eklerinin bu tür birleşik fiillere kattığı anlamları açıklanacaktır. Anahtar kelimeler: Divân-ı Hikmet, Kökşetav nüshası, tasvirî fiiller, birleşik fiiller, sözlüksel anlam ABSTRACT In this article, the descriptive verbs and the elements used in the descriptive verbs that we encounter in the copy of Divân-ı Hikmet, found in the Kökşetav Literature and Art Museum of Kazakhstan, will be investigated. In particular, compound verbs will be examined in terms of both lexical and aspectual meanings. The lexical meanings of al-, bar-, bėr-, bol-, ḳal-, kėl-, kėt-, blind-, tour-descriptive verbs determined in the text will be listed and these meanings will be exemplified because these verbs have several lexical meanings, which can be used alone, literally and figuratively. Parallel to this, numerical data will be included regarding the frequency of the use of these verbs. In the sections related to the use of the verbs we have identified, some verbs (bol-, shal-, bėr-) that can combine with nouns and form compound verbs will be emphasized. In addition, brief information about the verbs that form complex verbs (bol-) by combining adjective-verbs brought into the main verb will be included. Then, This work is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License

Dilde ozel bir kavram alanina sahip olan sozcukler arasinda argo, gizli dil ve sovgu (kufur) sozleri onemli bir yer tutar. Bu uc dil alani, arastirmalarda birbirlerinin yerine kullanilmaktadir. Oysa, argo, gizli dil ve sovgu sozleri birbirinden apayri olusum nedenleri ve kullanim farkliliklarina sahiptirler. Argonun bir alt alani olarak sayilabilecek ucuncu dil alani sovgu sozleridir. Dilde olusan argo, gizli dil, sovgu sozleri, soylenmesinden korkulan tabular… gibi alt dil alanlarin hepsinin olusma sebebi olarak insanin ‘sozcuk’u dilbilimindeki “gosterge” degeriyle degil, onun isaret ettigi durumla ozdeslestirerek algilamasindan dogmustur. Bu yuzden sovgu sozlerinin ahlak, hukuk ve gramerde yasak olmasinin asil sebebi bu ozdeslestirme psikolojisi yatmaktadir. Ornegin cinsel eylemlere ad olan sozcuklerin kullanimi, o eylemle ozdeslesme olarak algilanmaktadir. Iste bu yuzden dilde bu tur sozler ya ortmece (=euphemism) kullanilarak, cinsellik cagrisimi yapmayan sozcukler ya da baska d...