Diyalektik

In this study, a distinction that shows itself especially in several texts of al-Ghazzâlî is argued. According to this, the way of knowing truth is not reason because for the reason everything is equally possible. The sole way to understand the truth is revelation which is given to human being. The distinction causes functional interpretation of reason that is in the path of truth. Saying that there is another perception way above reason which cannot find a way for solving incompatibility between the reason and the life, al-Ghazzâlî does not oppose to reason, but rather a more objective opportunity. By remembering the examples of contemporary philosophy, it seems possible to make it more understandable. This situation is very revolutionary for modern readings of al-Ghazzâlî. Thus al-Ghazzâlî connects functional reason to knowledge and truth to divination.
Keywords: al-Ghazzâlî, Philosophy, Theology, Reason, Knowledge, Truth.

Tarihe bakıldığında Türklerin en Batıdaki yerleşim yerlerinin Balkan coğrafyası olduğu görülmektedir. Balkan coğrafyasında Türk yerleşimi Anadolu coğrafyasından da eskidir. Türkler bu bölgeye Hun akınları ile M.S. 380 yılında gelmişler ve ardından Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kıpçakların akınlarıyla bölgede Türk nüfusunu arttırmışlardır. Fakat bölgede Türk etkisinin en yoğun görüldüğü dönem kuşkusuz Osmanlı Devletinin Balkanlara yayıldığı dönemdir. Osmanlı Devleti iskân politikasıyla Anadolu’dan Türk boy ve aileleri Balkan bölgesine yerleştirmiş, Türk varlığını perçinlemiştir. Böylece Balkan coğrafyasında Türkçe önemli bir dil haline gelmiş, hatta yerel Balkan dillerine kelimeler vermek suretiyle yüzyıllar boyu varlığını devam ettirmiştir. Osmanlıların Balkan coğrafyasından çekilmeye başlaması bu coğrafyada bulunan Türkler için de zor günlerin başlangıcı olmuştur. Kurulan yeni Balkan devletlerinin baskıları ve zulümleriyle çok eziyet çekilmiş, çok fazla kayıplar verilmiş ve Türkler göçlere zorlanmıştır. Bu yaşananlardan sonra Balkanlarda yaşayanlar Türk kültüründen uzaklaşmaya başlamışlardır. Fakat yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkçenin günümüzde bu topraklarda hâlâ iletişim dili olarak yaşaması Türk kimliğinin kaybolmadığının göstergesidir. Sosyal yapı ile kültürde görülen değişimler dile de yansır. Konuya bu açıdan bakıldığında Türkçe gerek dil özellikleri gerek söz varlığı açısından olumsuzluklardan etkilenmiş, ama yıkılmamıştır. Söz varlığı bu coğrafyadaki Türkçe için ayrı bir önem arz etmektedir. Bu konuda şimdiye kadar yapılmış çalışmalarla belirli bölgeler incelenmiş, bölgeler toplu olarak ele alınmamıştır. Bu eksikliği gidermek amacıyla bu çalışmada Güney batı Türklerinin vazgeçilmez coğrafyası olan Balkanlarda bulunan Trakya Bölgesi’nin bugün üç ülkenin sınırları içinde üleştirilmiş olan Batı Trakya, Kuzey Trakya ve Doğu Trakya Türk ağızlarında yer alan sözcük hazinesi derlenip bir araya getirilerek kitaplaştırılmıştır.

"Bu yazı çerçevesinde, Yeni Hegelciliğin hazırlanıĢında Hegel‟e dair ileri sürülen bazı iddialara bakılacak ve bunlar çürütülmeye çalıĢılacaktır. Bu iddialar, yukarıda belirtildiği gibi, genel olarak Hegel‟in Avrupa Aydınlanmacılık hareketi ve özel olarak Fransız Devrimi ile olan iliĢkisi üzerinedir. Bundan dolayı yazıdaki öncelikli amaç, Tinin Fenomenolojisi‟nin (Phänomenologie des Geistes) “Aydınlanmacılık” bölümü temel alınarak, özel olarak Hegel‟in felsefesinin Fransız Devrimi ve Avrupa Aydınlanmacılığı ile olan iliĢkisi, genel olarak da Tinin Fenomenolojisi‟nin içeriği ve Hegelci felsefenin niteliği üzerine bir yorum denemesinde bulunmaktır."

Varlık, kâinat, hayat ve bunların içinde yer alan insanlık âlemi, maddi-manevi yönden donatılmış, mükemmel, düzenli bir sistem oluşturuyorlar. Bu sistem, soyut ve somut boyutları ile düzenli, bilinçli, süreklilik gösteren bir yapı arz ediyor. Bu yapı, bilimsel yasalar ile yaratılıyor. Bütün geçmiş ve geleceğiyle fizik ve metafizik boyutlarına egemen olan güçlü, belirgin sonsuz bir bilinç ile yönetildiği görünüyor. İslam dini bu bilinç ve güce (ilim ve kudrete) Allah ve Rahman diyor. Varlığın bu iki temel direği ile beraber bilinçli yönetim ve işlemek demek olan iradeyi de bildiğimizde Allah’ın üç temel ismini (tecellisini) anlamış oluruz..

Varlık bütünlük ve organizma olduğundan her şeyin içinde kendi yapısına göre bir benlik vardır. Allah en büyük ve sonsuz varlık olduğu için en büyük ben (kişi ve otorite) Allah’ındır. Bu İlahî sonsuz benlik, her varlığa yoğunluğuna göre yansıyor. İnsan varlık ağacının özü, çiçeği ve çekirdeği olduğu için benlik onda en gelişmiş şekilde var olmuştur. Hatta İlahî benliğin gölgesi olduğu halde çoğu zaman kendini onun yerine ikame edip tanrılık iddiasında bulunuyor.

İnsanın bu ve benzeri davranışlarından anlıyoruz ki; insan diğer varlıklar gibi sabit, değişmeyen bir düzene tamamen bağlı bir robot değildir. Yani doğal sistem içinde her varlığın görevi belli ve sabittir; özgürlükleri yok denilecek kadar azdır. Fakat insan belli oranlarda özgürdür. Herkes vicdanında bu özgürlüğü hiseder. Demek insan, doğaya yüzde yüz bağlı bir durumda olmadığından onun görevi diğer bitkiler ve hayvanların görevleri gibi şeyler değildir.

** Bu makale Marifet ve Velayet - Allah'ı Bilmek ve Allah'a Yakınlık  kitabında yer almaktadır.

Her dalıyla sanat, üretimin bireyselliği, ürünün özgünlüğü ve eseri gerçekleştiren sanatçının yaratıcılığı, toplumsal normların dışına çıkabilir oluşuyla birey gelişiminin özgül ve uç bir alanını oluşturur. Öznellik ve bireyselliğin toplumsallıkla karşıtlaşarak gelişimi ya da toplumsallığın içerisinde bireyin gelişimini yeti ve özelliklerini kaybetmeden sürdürmesi sanatçı bireyin toplumla olan ilişkisinde çok daha çarpıcı bir hal almakla birlikte, bu konu, toplumun bireyle, bireyin toplumla ilişkisinin temel sorunudur.  Soyut resme geçişle sanatsal yaratımda özne-nesne ilişkilerinde gerçekleşen değişimin, ekolleriyle, estetik ve  felsefi açıdan eleştirel bir değerlendirmesini içeren bu çalışma, kapitalizmde birey gelişiminin sınırlarını ve çok yönlü gelişim olanaklarıyla komünizmin özgürleştirici potansiyellerini, sınıf, toplum, birey ilişkileri içerisinden ortaya koymayı amaçlayan bir çalışmanın bir parçasıdır.

Genel olarak sure içindeki ayet ve cümlelerin birbiriyle olan olağanüstü derin münasebetleri Kur’anın bir mucizeliği kabul edilir. Buna Belagat ilminde “nazm-ı maani” (manaların harika dizilişi) denilir. Bu olağanüstü yapı istisnasız olarak bütün surelerde vardır. Ve surenin asıl konusu ve maksadı ancak bu yöntemle ortaya çıkartılır.

Bundan anlaşılan bu Kur’anî özellik 1. derecede sureler içi mevcuttur. Kur’anın bütün ayetlerinin birbiriyle bağlantısı elbette ki var. Fakat bu 2. derecedeki münasebetler nazm-ı maani gibi mucizevî bir durum arz etmezler. Sadece birer ek açıklama ve delillendirme sağlarlar.

Sureler özellikle uzun sureler arası gösterilen münasebetlerin ise ilmî ve mucizevî bir değeri yoktur. Bazı hocaların gösterdiği münasebetler bütün genel konular arasında bulunan açık şeylerdir. Ve maalesef zorlamalı olarak gösterilen bazı münasebetler, insanı güldürecek derecede basit düşüncelerdir.

Hemen hatırlatmak gerekir ki; kısa sureler ile ifade edilen Duha ve sonrası sureler arasında önemli işarî münasebetler vardır. Ki sahih rivayette; bu sureler okunduğunda tekbir ile bitirilmeleri sünnettir.

Evet, bu ve benzeri bilinçli düzenlemeler içeren ve ilahî dizayn ile tertip edilen elimizdeki Mushaflar, birçok mucizevî tevafuk nüktelerini içerirler. Esbab-ı nüzule dayanılarak sözde nüzul sırasına göre tertip edilen Mushaflarda ise bu ve benzeri güzellikler kayboluyor.

Felsefeciler arasında, diyalektik mantık ile formel mantık düşman kardeşler olarak görülmektedir. Formel mantıkçılara göre, diyalektik mantık diye bir şey yoktur,  ya da yanlış ve geçersizdir. Diyalektikçilere göre, formel mantık gerçeklikten uzak, işe yaramazdır. Bu mantıklar gerçekten böyle midir? İncelersek, hiç de böyle olmadığını, birbirini bütünlediğini görürüz.

Among philosophers, dialectical logic and formal logic are seen as enemy brothers. According to formal logicians, there is no such thing as dialectical logic, or it is false and invalid. According to dialecticians, formal logic is useless, far from reality. If we examine these logics as if they were really like this, we see that it is not like that, but integrate each other.

Doğa bilimcileri merak konularının merkezine doğayı koyarken, sosyal bilimciler için bu soru insanı ve toplumu anlamak üzerinde yoğunlaşmıştır. Amaçları arasındaki farklılıklar, yöntemlerinin birbirlerine eş olup olamayacağı sorunsalını da beraberinde getirmiştir. Bu sorunun cevabını bulmak önemlidir. Zira amaç her nasıl aracı belirliyorsa, araç da amacı belirlemektedir. İş bu çalışmamızda öncelikle bilim, kuram, yöntem, araştırma teknikleri kavramlarına değinilecektir. Ardından doğa bilimleri ve sosyal bilimleri ayrımı ve sebepleri araştırılacaktır. Bilahare diyalektik yöntem ve deneysel yöntem tanımlanacak olup uygulanılabilir oldukları sahaların farklılıkları anlaşılmaya çalışılacaktır. Son olarak bu farklılıkların ortadan kaldırılıp kaldırılamayacağına yönelik ayrı uçtaki iki temel yaklaşım açıklanacak ve çalışmamıza son verilecektir.

Marx'ın diyalektik metodolojisinin en ergin olduğu dönem, Hegel'in ''Köle-Efendi Diyalektiği'' ile kapıyı açtığı çatışkı ile gündeme gelmektedir. Zira, Hegel'in tam karşısında yer alacak olan Marx, ''burjuva-proletarya'' çelişkisi sayesinde Hegel ile bir nevi ''entropik bağ'' kuracaktır.

Lenin’in din üzerine bütün yazıları ilk kez Türkçede.
Türkçesi: Ferit Burak Aydar
272 sayfa
1. basım: Nisan 2016
http://agorakitapligi.com/din-ve-devrim/

Devletin dinle hiçbir alakası olmamalıdır, dahası dinî cemaatlerin devlet yetkilileriyle, hükümet katıyla hiçbir bağı olmamalıdır. Herkes istediği dine inanmakta ya da hiçbir dine inanmamakta, yani ateist olmakta (ki genel olarak konuşmak gerekirse, her sosyalist aynı zamanda ateisttir) özgür olmalıdır. Yurttaşlar arasında dinî inançlarından ötürü ayrımcılığa hiçbir şekilde müsamaha gösterilemez. Resmî belgelerde bir yurttaşın dininin yazılı olması bile kesinlikle yasaklanmalıdır. Yerleşik kiliseye tek kuruş bütçe ayrılmamalı, devletten din adamlarına ve cemaatlere hiçbir kaynak aktarılmamalıdır. Dinî cemaatler aynı temayüldeki yurttaşların tamamen özgür birlikleri haline gelmeli ve devletten bağımsız olmalıdır.

“Din, yaşamları boyunca çalışıp yine de yokluk içinde yaşayanlara bu dünyada bulundukları süre zarfında itaatkâr ve sabırlı olmalarını, cefalarının mükâfatını cennette alacak olmalarıyla huzur bulmalarını öğretir. … Din, sermayenin ködin ve devrim kapaklelerinin kendi insan suretlerini, insana az çok yaraşır bir yaşam taleplerini içinde boğdukları bir tür manevi içkidir.”

Liberalizmin sunduğu özne anlayışı, uluslararası hukukta yer etmiş insan hakları beyanname ve sözleşmelerinde rastladığımız öznedir: bireysel, bağım- sız, bağlantısız, sabit, soyut ve evrensel nitelikli insan! Bu çalışmanın amacı, böyle bir özne anlayışına teorik bir alternatif sunarak, modern insan hakları algısının insanın kişilik ve kimliğinin oluşumundaki yetersizliğini ortaya koymaktır. Çalışma, bu amaca yönelik olarak Jean-Luc NANCY’nin yorumu ile pekiştirilmiş Hegelci özne anlayışını temel alır. Bu doğrultuda, Hegel’in toplumsal anlamda somutlaşan (yani karşılıklı tanınmadan geçip ‘biz’ olgusunu oluşturan) özne kavramını ve kendi somutluğunda değişkenlik gösterebilen öznellik durumunu inceler. Modern insan hakları düşüncesinde, evrensel ile tikelin diyalektik uzlaşısı üzerine inşa edilen kimlik anlayışının eksikliğine vurgu yapar.

İnsanlık tufûliyet (çocukluk) dönemini geçip soyut değerleri öğrendiği yani Âdem olduğu günden beri varlığı, varoluşu ve hayatı sorgulamaya başlamıştır. İşte bütün insanların kabul ettiği veya edebileceği bu önerme içinde üç temel önerme var:

a) Kâinatta ve varoluşun başlangıç dönemlerinde, başta artı-eksi olmak üzere bütün zıtlıklar iç içedir. Zıtlar göreceli olduğu gibi, iç içe oldukları bu dönemde görecelilikleri daha fazladır.

b) Bir ağaç gibi gelişen varoluştaki bu zıtlar, gittikçe netleşiyor ve birbirleriyle olan ilişkileri giriftleşiyor. Varlık ve hayat adeta sonsuz bir şekilde bilgi işlem içeren bir cihaz gibi oluyor.

c) Bu girift ve gittikçe artan ilişkiler, biyolojik boyuta yükseldikçe sistemin daha güzel ve daha anlamlı olmasına rağmen; anlaşılması daha da zorlaşıyor. Bu yükseliş trendi sosyolojik sahaya çıkınca bilinmezler ve anlaşılmayan olgular daha da artıyor.

Fizikten kimyaya; kimyadan biyolojiye; biyolojiden sosyolojiye, sosyolojiden psikoloji ve derin anlamı ile ontolojiye yükselen bu varoluş sürecine karşı insanlar, Âdemiyet zamanından beri birbirinden çok farklı algı ve yorumlarda bulunmuşlardır.

Bu anlamlı farklılık,  hayat ve varoluşun, varlığın her çeşidini içermesinden dolayıdır. Başka bir tabir ile varlığın her yönüyle mükemmel ve saf iyilik olmasındandır. Yani eğer böyle olmasaydı mana ve anlam yönüyle bir kısım yokluklar sistemi geriletirdi. Hâlbuki saf iyilik olan varlık, asla hiçbir kusur kaldırmaz.

Mahiyet ve anlam itibarı ile varlık ve varoluş, insanlık âleminin bütün düşünürleri tarafından bir muamma (çözülmesi çok zor bir mesele) olarak ele alınmıştır. Bu muammanın çözümü konusunda semavi dinler, en başarılı ve en güzel yoruma sahiptirler. Bunların içinde de en güzeli İslam ve Kur’anın okuyuş tarzıdır. Çünkü İslam ve Kur’an zıtları bir görür, onları bütünlük, sonsuzluk ve soyut değerler çerçevesi içinde değerlendirir.

Evet, Kur’an varlığın ve varoluşun özellikle sosyal ve biyolojik boyutun çok güzel bir okunuşudur. Konusu sosyal ve ailevi âlem olan bu 24. Surenin (Nur Suresinin) bir açıdan biyolojik boyuta bakan 35-58. ayetlerini numune bir çalışma olarak tefsir edeceğiz. Bu ayetleri sadece biyolojik boyuta bakan yönüyle tefsir ediyoruz. Çünkü bu ayetler hukuk, ibadet, sosyal, ruhanî ve işarî yönleriyle birçok tefsirde yeteri kadar izah edilmişlerdir. Onun için bu yazıyı sadece; Kur’anda şimdiye kadar görünmeyen veya gösterilemeyen bir boyuta, gerçekliğin aynası olan biyolojik boyuta dikkatleri çekmek için kaleme alıyorum.

Bu makalenin amacı, anayasa incelemeleri için alternatif bir yöntem önermektir. Önerinin zemini, Türkiye’de anayasa tartışmalarının yoğunluğu ile anayasa incelemelerinde yöntem tartışmalarının cılızlığı arasındaki çelişkidir. Bu çalışmanın anayasal pozitivizme karşı önerdiği diyalektik yöntemin ardında içsel ilişkiler felsefesi ve bütünsel bir sosyal bilim anlayışı yatmaktadır. Makale, bu bakımdan, takip ettiği felsefe ve sosyal bilim anlayışını sergilemenin yanı sıra anayasal pozitivizme hâkim olan atomistik-rasyonalist bütünlük anlayışına yaslanan dışsal ilişkiler felsefesinin ve parçalı sosyal bilim anlayışının bir eleştirisini de yapmaktadır. Makalede diyalektik anayasa incelemeleri için önerilen çerçeve, ağırlıklı olarak Bertell Ollman’ın Karl Marx’ın eserlerinin diyalektik bir okumasına dayanarak yeniden kurduğu diyalektik yönteme dayandırılmıştır. Önerilen çerçevenin ana hatları kapsam, genellik düzeyi ve konumlanma noktası soyutlamalarına ve diyalektiğin öz ve görünüm, özdeşlik ve farklılık, nicelik ve nitelik, başkalaşım, karşıtların birliği, çelişki, yadsımanın yadsıması, önkoşul ve sonuç gibi kategorilerine göre şekillendirilmiştir.
------
The aim of this article is to propose an alternative method for the studies of constitution. The contradiction that stems from the fact that the intensity of the debates on constitution does not accompany sufficient methodological discussions is what lays the basis for this proposal. Underlying the dialectical
method that this study proposes as an alternative to legal positivism employed by mainstream studies of constitution are internal relations philosophy on the one hand and a holistic understanding of social sciences on the other. In this respect this article not only exhibits its own conception of philosophy and of social sciences, it also develops a critique of external relations philosophy as well as the specialized understanding of social sciences that rests on an atomistic-rationalist conception of totality. The model that the article proposes for the studies of constitution builds mainly on the dialectical method that Bertell Ollman has reconstructed through a dialectical reading of Marx's classical works. What informs the main tenets of the proposed method in this article are abstractions such as extension, level of generality and vantage point as well as the dialectical categories such as essence-appearance, identify-difference, quality-quantity,
metamorphosis, unity of opposites, contradiction, negation of negation, precondition and result.

Devrimci Marksizm, Bu Sayı

Mike Davis, Canavar en sonunda kapımızda

Sungur Savran, 2020 borsa çöküşü: Üçüncü Büyük Depresyon’un dördüncü evresi

Levent Dölek, Metal işçilerinin ekmek ve hürriyet mücadelesi: Engeller, vaatler, perspektifler

Sungur Savran, Bir ihtilal olarak Millî Mücadele 1: Burjuvazinin güçleri

Burak Sayım, Mütareke İstanbulu’nda beynelmilel komünizm

Sungur Savran, Türkiye’nin Bolşevik partisi: Türkiye Komünist Fırkası

Mustafa Suphi, Yazılar ve konuşmalar

Alper Öztaş, Bertell Ollman’ın diyalektik mantık anlayışının eleştirisi

Özgür Öztürk, Krausz’un Lenin’i

Özdeniz Pektaş, Kapitalizm ve kölelik

Genel sayımlara göre, Kur’an’ın 40–45. sayfaları, vakıf Kur’anlarına göre, 39–44. sayfalarında yer alan 15 ayetin sadece diyalektik gerçekleri açısından tefsirini yazacağız. Fakat önce bu diyalektik kavram ile ilgili bir ara not yazmak gerekir, şöyle ki:

Dualite Ari dillerde iki taraflılık, bir şeyin iki ontolojik temel tarafı demektir. Evet, somutlaşmış her nesnenin ve olayın iki zıt boyutu vardır. Bu iki zıt birbiriyle çatışıp gelişince buna “diyalektik” denilir. Eski Arapçada ve Osmanlıcada bu realitenin ismi cem-i ezdat’tır. Bugünkü Arapçada bu gerçeğe tevettür (gerilim) denilir. Çünkü zıtlar gelişmek üzere birbiriyle çatışınca gerilim meydana çıkar; negatif–pozitif elektriğin gerilip ışık olarak görünmesi gibi. Aslında tevettür sözcük olarak Bir olma isteği ve pratiği demektir. Kelimenin kökü olan vitir, bir veya sonu bir olan demektir. Bu 15 ayetin bütün yönleriyle tefsirini yapmak, galiba bir cilt kitap ister. O da bizi çokça gerdirir. Fakat sadece diyalektik yönlerini yazsak, bu bizi bütün gerçeklere ve o sonsuz manalara çıkarabilir.

Devrimci Marksizm, Bu Sayı

Burak Gürel, Dünya kapitalizminin krizi ve Çin'in yükselişi

Kurtar Tanyılmaz, Piyasa ile sosyalizm arasında bitmeyen yolculuk: Adam Smith Pekin’de üzerine

Levent Dölek, Devrimden sonra Çin: beyaz kediyle siyah kedinin kavgası

Özgür Öztürk, Türkiye finans kapitalinin dışa açılması

Sungur Savran, Arap devriminin vaadleri ve zaafları

Erwin Marquit, Çelişki: doğa-toplum-düşünce üçlüsünün yapı ve gelişim kaynağı

Jindřich Zeleny, Diyalektik-Materyalist rasyonalite

Savas Mihail-Matsas, Plehanov’un Marksizmi, Lenin’in diyalektiği: güncel bir tartışma

Şiar Rişvanoğlu, İsmail Beşikçi: Direnişin ve tevazuun sebatkâr “fikir gerillası”

Mustafa Kemal Coşkun, Şeyleşmenin aşıldığı an: Paris Komünü

Mehmet İnanç Turan, İki anı kitabı ve kısa gerçekler

Marx, Kapital (2015)’de ve pek çok metninde kapitalist üretim ilişkilerinin eleştirisinde sık sık emeğin soyut, somut; üretken, üretken-olmayan kategorilerinden söz eder. Bu kavramsal ve kategorik çözümleme, Marx’ın yöntemsel dehâsının yanında, kuşkusuz, kapitalist üretim ilişkilerinin özgül biçimlerini, emeğin sermayenin tahakkümüne girme koşullarını açıkça göstermesindeki başarının da ifadesidir. Nitekim her biri belli bağlamlarda özgül anlamlar kazanan bu kavram ve kategoriler, emek gücünün özgül bir meta olarak nasıl sermayenin tahakkümüne girdiğini ortaya koyar. Dolayısıyla bunların mantıksal araçlar olarak Marxçı anlamıyla anlaşılıp ele alınması, kapitalist üretim ilişkileri karşısında tavır alan herhangi bir sınıfsal mücadelenin de önkoşuludur. Bu bakımdan kapitalist toplum içinde ortaya çıkan benzersiz emek süreçlerinin değer ve artık-değer üretimini nasıl mümkün kıldığını, emeğin ve emek kategorilerinin Marx’ın ifade ettiği biçimiyle neye karşılık geldiğini ortaya koymak önemlidir.
Marx’ın da işaret ettiği üzere, emeğe, mantıksal bir soyutlama olarak en genel ve en basit anlamıyla, insanın doğayla metabolik ilişkisi denilebilir. Üretim tarzından bağımsız ve insanın biyolojik bir varlık olmasından kaynaklı bir zorunluluk olarak emek, tarihin “canlı, biçim veren ateşi”dir (Marx, 2013: 253).  Ancak insan hep belirli bir toplumsal biçim içinde yaşar; genel bir yaşayışı yoktur ve bu nedenle de doğayla bu metabolik ilişki, belirli üretim ilişkileri içinde belirli biçimlerde gerçekleşebilir. Dolayısıyla üretim ilişkilerinden ayrı genel bir emek kavramından söz etmek yerine, herhangi bir üretim ilişkisi içindeki emekten ve onun biçimlerinden söz etmek gerekir. Bu nedenle de kapitalist üretim ilişkileri içinde emek, kapitalizm öncesi emekle aynı şeyi ifade etmez. Zira bu üretim ilişkileri içinde, diğer her şey gibi, insan emeği de özgül bir karaktere bürünür. Kendisinden önceki biçimlerinden farklı olarak kapitalizmde emek, sermayenin var olma koşulu, “sermayenin bir kişileşmesi” ve “değişken sermaye olarak olumsuz biçiminde olsa dahi bizzat sermayenin kendisi” (Azeri, 2019) olarak ortaya çıkar. Bu nedenle de sermayenin Marxçı eleştirisi “emek içinden değil; bizzat (kapitalist) emeğe yöneltilen bir eleştiridir” (Azeri, 2019; Postone, 2003). Ne var ki emeğin bu benzersiz süreçlerinin ve kategorilerinin anlaşılamaması/yanlış anlaşılması yaygın durumlardır.
Bunlardan ilki emeğe yüce bir karakter atfetmektir. Marx, Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisinin Gotha programının “Emek bütün zenginliğin ve bütün kültürün kaynağıdır” biçimindeki ilk cümlesini “burjuva lafazanlığı” (Marx, 1989) olarak nitelerken bizzat emeğin “doğa-üstü yaratma gücü” olarak düşünülmesine karşı çıkar. Zira doğa-üstü “yüce” bir yaratma gücü olarak düşünüldüğünde emek, onun nesnel koşullarına (üretim araçlarına) sahip olanlar karşısında kendi emek-gücünden başka hiçbir şeye sahip olmayanların sömürülmesinin garantisi haline gelir (Marx, 1989). Buna karşılık emek kadar doğa da zenginliğin kaynağıdır. İnsan doğayı manipüle ettiği ölçüde emek, kullanım-değerlerinin ve dolayısıyla da servetin kaynağı olabilir (Marx, 1989). Bunun yanında servet ile kapitalist servetin aynı görülmesi de bir sorundur. Zira Marx’ın, daha sonra Kapital’de yapacağı eleştiri bununla ilgilidir. Kapitalist emek servetin değil; değerin biricik kaynağıdır; değer ise servetle aynı şey değildir. Değer kapitalist servetin toplumsal biçimidir.
Diğer bir durum da emeğin kategorilerinden ilkin emeğin soyut karakterinin ya geleneksel “soyut” kavramıyla ilişkili olarak “zihinsel” bir kategori ya da mübadele alanında ortaya çıkan bir durum olarak anlaşılması; ikinci olarak da üretken emeğin sermaye için üretkenliğinin özgül koşullarının anlaşılmaması ya da enikonu genel bir üretkenlik olarak anlaşılmamasıdır.
İlk durum hem soyut emek ile mübadele, hem de soyut ile zihinsel ilişkisi bakımından genellikle kavramsal bir soruna dönüşür ve çoğunlukla soyut sözcüğünün geleneksel algısına göre yorumlanır. Zihin Emeği Kol Emeği (2011) adlı kitabında Alfred Sohn-Rethel’in soyut emek (bununla bağlantılı olarak zihinsel emek) söz konusu olduğunda geleneksel ikici bakışlarda bulunan bir ikilikten zaman zaman kaçamadığı görülür.
İkinci durum ise üretken emek ile üretken sözcüğü arasında sözcük bazında kurulan ilişki sonucunda, üretken emeğin bağlamından ve koşullarından ayrı yorumlanmasına, dolayısıyla da hangi emeğin üretken olup olmadığı üzerinden gerçekleşen bir sınıflandırma tutumuna varılması, üretken sayılan emek türlerinin yüceltilmesidir. Ev içi emek bağlamında Dalla Costa (1975), MacKinnon (2015) gibi feministlerin üretken emek tartışmaları bu durumu örnekler.
Oysa Kapital’de pek çok yapıtında Marx, soyut ve somut veya üretken ve üretken olmayan emek gibi mantıksal ayrımları emeğin üretim ilişkileri içinde değer üretimi durumuna göre farklı yönlerini gösterme amacıyla yapar. Buna göre somut emek, emeğin faydalı kısmını, soyut emek tekil kişilerin olmayan ancak tekil kişiler üzerinden gerçekleşen soyut zaman cinsinden ifade edilen genel toplumsal emeği ifade eder. Bu soyutluk, “zihinsel” değil, bireyselliğinin genel toplumsallığa dönüşmesi anlamında toplumsal soyutluktur. Üretken emek ise üretkenlik kavramına indirgenmemekle birlikte, sermayenin biçimsel ve gerçek tahakkümüne girerek onunla mübadele edilen ve dolaysıyla da üretim sürecinde bizzat sermaye tarafından tüketilip artık-değer üreten emektir (Hikmet, 1985). Dolayısıyla üretken ve üretken-olmayan emeğin artık-değer üretimine göre ayrılması üretken emeğin kutsanması, üretken-olmayan emeğin aşağılanması için değil (Hikmet, 1985); hangi emeğin sermaye açısından üretken olduğunun ortaya konulmasıdır. Kaldı ki Marx, üretken işçi olmanın bir talih değil; bir lanet olduğunu söyler (2015: 486).
Emeğin ve emek kategorilerinin doğru formülasyonu, kuşkusuz, sadece kavramsal bir tartışmaya indirgenemez. Hikmet (1985)’in belirttiği gibi “Bu kategorilerin kesin biçimde formülasyonu Marx’a burjuva sınıfının servetinin, kârının ve ‘sermayenin üretici gücü’nün kaynağını açığa çıkarma olanağını vermenin yanı sıra endüstriyel (üretici), ticari ve finans sermayeleri dâhil sermayenin çeşitli kesimleri arasındaki farkları ve bunların karşılıklı ilişkilerini doğru biçimde çözümlemesini sağlar. Bunun yanı sıra Marx […] proletaryanın içsel bölümlemelerini ve sermayenin işçi sınıfının farklı kesimleriyle çeşitli biçimlerde siyasal ve ekonomik karşılaşmasını çözümlemek üzere işlerli kuramsal bir araç sağlar.” Dolayısıyla Marx’ın bu mantıksal-kavramsal çözümlemelere başvurma amacı, kapitalist üretim ilişkilerinin koşullarını ve buna bağlı olarak ondan kurtulmanın mantıksal-politik-ekonomik araçlarını ortaya koymak; kendi sınıfının sözcüsü durumunda olan geleneksel politik ekonomicilerin dillendirdikleri biçimiyle bu bilimin bizzat mevcut üretim ilişkilerini yeniden üretmeye dönük bir çaba olduğunu göstermek ve sınıf mücadelesinde sermaye karşısında alınacak tutumun yolunu çizmektir. Dolayısıyla da bu kavram ve kategorilerin doğru formülasyonu sınıf mücadelesi açısından olmazsa olmazdır. Nitekim bu kavramların yanlış anlaşılması, kapitalizme karşı geliştirilecek bir mücadelenin dinamizmine halel getirmekten kaçamaz.

Evolution is not a smooth, gradual process. If it were not for an evolution of qualitative transitions with breaks and jumps, it would not be possible to explain the development from simple organisms to complex, higher organisms; e.g., from one-celled to multi-celled organisms, from reptiles to mammals, from the ape to man.

Devrimci Marksizm, Bu Sayı

Özgür Öztürk, Marx ve diyalektik

Kurtar Tanyılmaz, Marx 200 yaşında: Bir devrimcinin kapitalizm eleştirisi

Armağan Tulunay, Marx neden hâlâ kadınların kurtuluş mücadelesinde yaşıyor?

Mustafa Kemal Coşkun, Marksizm ve sınıf mücadelesi

Sungur Savran, Bir devrimci olarak Marx

Burak Gürel, Leninist uluslar politikasının esin kaynağı olarak Marx

Sungur Savran, 1968: bir devrimci dalganın adı

Özgür Öztürk, Lenin’in emperyalizm teorisi: genel bir değerlendirme

Levent Dölek, 21. yüzyılda savaşın karakteri: Çin ve Rusya emperyalist savaşın tarafı mı hedefi mi?

Sungur Savran, İvan İvanoviç önemli miydi, önemli değil miydi?

Politik Felsefe Günleri 3
Politik Felsefe Nedir?

İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü etkinliğidir

22 Ekim 2018 Pazartesi    (Seminer Salonu D Blok I. Kat 03)

İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü Öğretim Üyeleri ve konuşmacıların katılımlarıyla gerçekleştirilecek atölye çalışması

14:00-14:30 Etkinlik argümanterinin sunulması
14:30-17:00 Tartışma

23 Ekim 2018 Salı (Edebiyat Fakültesi Kurul Odası)

I. OTURUM (10:00 - 13:00)

Oturum Başkanı: Cengiz Çakmak

1. Cengiz Çevik. "Antik Yunan'da Felsefe ya da Politik Felsefe"
2. Funda Günsoy. " Teolojik-Politik Problem ve Politik(a) Felsefe(si)"
3. Armağan Öztürk. "Demokratik rasyonellik temelli politik felsefe"
4. Tacettin Ertuğrul. "Politik Felsefe ve Teknik"

YEMEK ARASI

II. OTURUM  (14:00- 17:00)

5. M. Ertan Kardeş. "Politik Felsefe Nedir? Ayrımlar ve Farklar"
6. Ateş Uslu. "Politik Felsefe ve Diyalektik"
7. Kurtul Gülenç. "Politik Felsefe ve Normativite"
8. Cengiz Çakmak. "Politik Yargı olarak Politik Felsefe"


Afiş Tasarım: Atıf Serdar Demirci

Zamanımın çoğunu yeni bir şey yazmaktan, üretmekten çok; aklıma gelen fikirleri eleştirmek ve bunların çoğunun çoktandır yapıldığı konusunda kendi içimde tartışmakla geçiriyorum. Oysa bazen bir fikri gerçekleştirmek; onu yargılamaktan, yerin dibine gömmekten daha kolay. Özgün olmak çoğu zaman çok zor, bazen de neredeyse imkansız. Oysa “iş”e yaklaşırken özgünlük dediğimiz özelliğe bakış açımızı biraz değiştirmekte ve esnetmekte fayda olabilir.

Çağdaş Arap edebiyatının dünyaca en büyük şairi kabul edilen Adonis  ile çağdaş Türk sanatının önde gelen sanatçısı Habip Aydoğdu’yu buluşturan Kan Kırmızı sergisi, resim ve şiiri etkili bir biçimde bir araya getirmesi bakımından önem taşıyor. Sergiyi üç ana temada değerlendirerek, göze çarpan benzerlikleri, ilgi çekici ayrıntıları ve tuvale yansıyan Ortadoğu gerçekliğini deneyimlemek ve bu patikada yürümek, Adonis ile Aydoğdu’nun ortak kaygılarını anlamak için iyi bir yöntem olarak karşımıza çıkıyor.

Darwin'in bulguları çağı itibarıyla sarsıcı, katkısı devrimciydi. Dogmatizme, metafiziksel düşünüşe, her türden idealizme etkili bir darbe indiriyor, doğabilimsel düzeyde felsefi materyalizmi doğrulayıp güçlendiriyor, henüz biçimlenmekte olan tarihi materyalizm teorisine, Marks'ın deyişiyle " doğal bir bilimsel temel " sağlıyordu. Çeşitli türlerin ve insanın tarihsel evrimine ilişkin bulgular, dinsel görüşü (dünyanın/evrenin 5 bin yıllık bir tarihi olduğunu ve tüm canlıların bugünkü durumlarıyla 7 gün içerisinde yaratıldıklarını ileri süren Yaratılış teorisini) çökertti. Tür oluşumları ve geçişler, türsel çeşitlenme, değişim, kaba ayrımlar ve sınırlandırmaların yanlışlığını gösterdi. Yeni türlerin oluşumu, çeşitlenme, basitten karmaşığa doğru oluşan gelişim, canlı varlıkları sabit, değişmez ve bir kerede yaratılmış olarak niteleyen metafizik yaklaşımın yanlışlığını ortaya çıkarttığı gibi, koşullara uyum sağlayabilme zorunluluğu içerisinde ilerleme ve değişimin varlığını, evrim sürecindeki diyalektiğini de göstermektedir. Doğa, ancak materyalist bir temelde anlaşılabilir ve doğadaki hareketin şekli diyalektiktir. Evrim kuramıyla bir kez daha doğrulanmıştır bu.

Buharin’in 1937 yılında Moskova’daki hapishane yıllarında ölümünü beklerken yazmış olduğu kitap olan Felsefi Arabesk, 2017 yılında Otonom yayıncılık tarafından Türkçe'ye kazandırılmıştır. Bilgi birikimini yoğun bir anlatımla kâğıda döken Buharin, bu kitapta; doğa felsefesi ve ontoloji, etik ve siyaset, toplum, tarih, ekonomi ve bu kavramların birey ile ilişkisini ele almaktadır.