Türk Romanı

Puslu Kıtalar Atlası (1995)*, İhsan Oktay Anar’ın ilk romanıdır. Yazarın bu yapıt dışında Kitab-ül Hiyel (1996) ve Efrasiyab’ın Hikâyeleri (1998) adlı iki romanı daha vardır.
İhsan Oktay Anar’ın bu kitabı, ilk bakışta tarihsel bir roman izlenimi verebilir. Oysa Puslu Kıtalar Atlası, her ne denli tarihsel bir zaman ve uzamda geçen maceraları, o dönemin diliyle anlatan bir roman olsa da, tarihte gerçekten yaşanmış bir sorunu ya da olayı ele almamaktadır. Bu bakımdan tarih Puslu Kıtalar Atlası’nda yalnızca bir atmosfer oluşturma ve dekor işlevi görür. Ancak Anar’ın romanında  asıl dikkati çeken ve çözümlemede odağa alınması gereken özellik, olay örgüsünün düzenleniş biçimidir. İşte bu nedenle Puslu Kıtalar Atlası, öncelikle olay örgüsü bakımından incelenmelidir.

ÖZ: Bu çalışmada unutulmuş yazarlarımızdan biri olan İrfan tarafından kaleme alınan ve 1912’de yayımlanan Matmazel Anjel adlı roman incelenmiştir. Roman; kurgusu, konusu ve barındırdığı örtük iletiler göz önüne alındığında “Türk Tarihinde Ermeni Meselesi” açısından dikkate değer bir öneme sahiptir. Romanın başkişisi Sitrak isminde bir Ermeni gencidir. Bu genç merkeze alınarak kurgulanan ve yaklaşık otuz yıllık zamana yayılan aşk acısı, romanın temel/görünür konusudur. Fakat arka planda Ermeni vatandaşlar ile Osmanlı Devleti arasında giderek çıkmaza giren ilişkiler ve II. Meşrutiyet’in ilanıyla gelen hürriyet gündeme taşınmıştır. Böylelikle kurgu itibariyle gerekli görülen yerlerde örtük iletiler üzerinden Ermenilere bir Türk yazarın -İrfan’ın- mesajları gönderilmiştir. Romanın yayım tarihinin, 1915’te yaşanan “Ermeni Tehciri”nden üç yıl öncesine denk gelmesi de eseri Türk edebiyatı araştırmalarıyla ilgili olarak daha önemli ve değerli kılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Türk edebiyatı, Türk romanı, Türk romanında Ermeniler, edebiyat sosyolojisi, roman-toplum ilişkisi.

ABSTRACT: In this study, the novel Madmazel Anjel written by an author called Irfan and published in 1912, was analysed. Upon the consideration of its fiction, theme, implied messages, the novel is of great prominence in terms of “Armenian Issue in Turkish History”. Main character of novel is an Armenian juvenile called Sitrak. Main / apparent theme of the novel is pangs of love in which this juvenile stands at the centre and which spans for a period of nearly 30 years. Yet, in the background, relations between Armenian citizens and Ottoman Empire heading through an impasse day by day and independence as a consequence of II. Constitutional Monarchy are highlighted; thus, allowing to direct a Turkish author’s –Irfan’s– views to Armenians via implied messages wherever seen necessary as from fiction. The fact that the date of publication comes up to the three years of Armenian Removal Act in 1915 makes the novel more important and valuable with respect to Turkish Literature studies.
Keywords: Turkish Literature, Turkish Novel, Armenians in Turkish Novel, Sociology of Literature, Novel – Society Relations.

Bu çalışma, edebiyatın içinde işte bu “kadına” / “kadın yazarlara” / “kadın metnine” içkin, bir erkek yazarın anlatısında bu biçimiyle (sahihliğiyle, içselliğiyle, derinliğiyle, ya da özgü[n]lüğüyle) var olmasının pek de kolay olmadığı, bu bağlamda bir kadın yazarın “evreninden beslendiği” aşikâr ve bunun imkânlarına açık anlatı dilimlerini kovuşturmaktadır. Bu noktada okurlardan ricam, incelemeyi “erkek yazını” – “kadın yazını” diyalektiğinden tamamen izole olarak okumaları, (içinde muhalefet eden kimi noktaları barındırsa da) kadın yazınını erkek yazınına muhalif biçimde ortaya çıkmış bir “eylem” olarak almamaları, bu bağlamda kadın yazınını “yeni bir tür edebiyat/yazın” olarak nitelendirmeye çalışmamaları; tüm bu karşıtlıklar paradigmasının dışında kalarak, –kadının kendi yaşamsal evreni ve bu evrene içkin duyarlılıkları, öncelikleri zemininde- edebiyatın içinde hangi yeni imkân ve alanların tezahür ettiğini gözlemlemek gayesine yoğunlaşarak okumalarını yapmalarıdır. Meseleye bu cihetle bakıldığı zaman, ayrı, izole, tamamen yeni bir tür olarak kadın yazınından söz edilemeyecekse bile, bünyesinde özgün duyarlılıkları ve öncelikleri barındıran bir “kadın metninden”, bu bağlamda anlatıların içinde tecessüm eden “kadına içkin alanlardan” söz etmenin mümkünatı, hatta tartışılmazlığı, öyle sanıyorum, herkesin malumu olacaktır.

romanı ve Metin Erksan'ın filmi, surete âşık olmak teması üzerinden değerlendirilecektir. Aşk, hayatın ve sanatın kadim meseleleri arasında en başta gelen, sayısız metnin, hemen her hayat hikâyesinin içerisinde yer alan ve her seferinde tekrar merak uyandırmayı başaran bir konu. Bazen tartışmaların tam merkezinde, kimi zaman başka temaların yanında, gizli yahut açık, meşru veya gayr-ı meşru, ancak her halükârda taze, sıcak ve etkileyici bir şekilde edebiyattan resme, sinemadan plastik veya geleneksel sanatlara kadar birçok alanda, çok sayıda sanatçının üretiminde başvurduğu bir kaynak, kullandığı tema olarak karşımızda. Çoğu zaman en dikkat çekici, konuyu en sarsıcı şekilde ele alanlar aşkın boyutlarının ve formlarının problematize edildiği eserler oluyor. Surete âşık olma meselesi, bu tür eserlerin gündemine aldığı alt başlıklardan birisi olarak değerlendirilebilir. Ancak, bir 'alt başlık' için son derece iddialı ve ufuk açıcı bir tartışma zemini teşkil etmektedir. Hatta felsefi ve mistik boyutuyla ontolojik meselelere temas ettiği için aşkla ilgili tüm tartışmaların az çok bu noktaya değerek söz söyleyebileceğini öne sürmek abartılı olmayacaktır. Öte yandan, bu geniş kapsama alanı konuyu zenginleştirmekte, konuyu ele alan eserlerin yapısını katmanlılaştırmakta, dolayısıyla tartışmayı salt aşk olmaktan çıkarmaktadır. Bu minvalde, Türkiye'de edebiyat ve sinema alanında öne çıkan bu iki klasik eser, bahsedilen çerçevede incelenecek, surete âşık olmak temasının iki eserde ele alınış biçimi tahlil edilecektir. Eserlerle ilgili kısa bilgilendirmelerin ardından yapılacak içerik analizinin, söz konusu temanın sanatçıların perspektifinden nasıl değerlendirildiğini anlamaya yardımcı olması umulmaktadır.

Türk edebiyatı üzerine akademik araştırmalar yapmanın -özellikle de Tanzimat ve sonrası dönemi kapsayacaksa-başlangıçta büyük bir avantaj gibi görünen, ancak iyi yönetilmezse hızla soruna dönüşme ihtimali bulunan bir açmazı vardır. Zira, incelemeye karar verdiğiniz alanda muhtemelen daha pek çok söylenecek yeni söz mevcuttur ve iyi bir çerçeve çizilebilirse araştırmacının önünde bir anda bakir ve verimli bir kariyer planı belirebilir. Bunlar, kıyıda köşede kalmış, hakkı yenmiş ya da tarihsel olarak görmezden gelinmiş konu/akım/dönem/yazar/kuram/kitap vb. olabileceği gibi, üzerine defalarca gidilse de farklı bakış açıları yakalanamadığından hep aynı kısır döngü yorumlara/tasniflere/ön kabullere sıkışmış çok bildik sorular-sorunlar da olabilir. Bu yüzden, Türk edebiyatı alanında çalışılmamış hiçbir konu kalmadığı ile hiçbir konunun henüz gereğince ele alınmadığı yargısı aynı anda geçerlidir. Dolayısıyla eleştiri düzlemindeki eksiklikler genellikle konu seçiminde ve niyette değil, tercih edilen yöntemde ya da gelenekselleşmiş yöntemlere direnebilmede ortaya çıkar. Çilem Tercüman'ın 2010'da İstanbul Üniversitesi'nde tamamladığı doktora tezinin kitaplaşmış hali olan Türk Romanında Moda ve Toplumsal Değişim (1923-1940 başlıklı çalışması, niyetini ve kapsamını adından başlayarak açık yüreklilikle ortaya koyuyor. Tercüman, eserinin vaadini de Önsöz'de şöyle açıklamış: "[Bu kitap] moda ve alamod şeylerde ifadesini bulan beğeniler ve tercihler ile bunlar etrafında dile getirilen fikirler ve açılan tartışmaları derleyip değerlendirmeyi; böylece moda olgusu bağlamında toplumsal değişimi tespit ve tasvir etmeyi amaçlamaktadır" (s. 12). Bu noktada kitabın ikili bir uğraş edindiği görülür: Bir yandan belirlenen periyottaki Dr., Boğaziçi Üniversitesi. erkanirmak@sehir.edu.tr

Birçok Türk edebiyatı tarihi kitabında, Türk edebiyatı isimler sözlüğünde ve bilimsel makalede, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı adlı eser, İlhan Selçuk’un ilk ve tek romanı olarak gösterilmektedir. Ancak daha çok deneme, düşünce ve gazete yazılarıyla tanınan Selçuk’un, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’na yazdığı ön sözde ifade ettiği düşünceler, aslında söz konusu kitabın türü ve yazarının kim olduğu konusunda var olan ön kabullerin sorgulanması gerektiğini düşündürür. Çünkü Selçuk, bahsedilen ön sözde, Dr. Cengiz Yurtoğlu’nun, babası Yüzbaşı Selahattin’e ait anı defterlerini kendisine getirdiğini ve kendisinin birtakım eksiltmeler ve düzenlemelerle kitabı yayımladığını dile getirir. O hâlde bu noktada sorulması gereken soru, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı adıyla yayımlanan kitabın roman türüne mi; yoksa anı türüne mi dâhil edilmesi gerektiğidir. Bununla birlikte ilk soruyla doğrudan bağlantılı olarak kitabın gerçek yazarının kim olduğu da tartışılmalıdır. Bu makalede, temel olarak, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın, bilinenin aksine roman türüne değil, anı türüne dâhil edilmesi gerektiği savlanacaktır. Dolayısıyla Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın yazarının İlhan Selçuk olmadığı, onun kitabı yayına hazırladığı ileri sürülecektir. İfade edilen görüşün kanıtlanma sürecinde, üstyorum, okuma kontratı ve suje kavramlarına başvurulacaktır. Buna göre, İlhan Selçuk’un bazı sözleri ve bilhassa arka kapak üzerinden oluşan üstyorum zinciri, her ne kadar ele alınan metni roman türüyle ilişkilendirse de, kitabın ön sözünde İlhan Selçuk tarafından ortaya konan okuma kontratı ve Rus Biçimcileri’nin suje kavramı göz önünde bulundurulduğunda Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın Selahattin Yurtoğlu tarafından kaleme alınan anı kitabı olduğu ortaya çıkacaktır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun fiilen yıkılıp Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşuna kadar geçen mücadele sürecini ihtiva eden Mütareke dönemi,
geniş açılımlarıyla Türk romanında da sıklıkla işlenen konular arasındadır.
Çocukluğu ve ilk gençliği Osmanlı’nın son yıllarına tekabül eden Peyami
Safa, ilk kalem tecrübelerinden itibaren bizatihi şahit olduğu Birinci Dünya
Savaşı ve Millî Mücadele sürecini Sözde Kızlar (1923), Şimşek (1923),
Mahşer (1924), Bir Akşamdı (1924) ve Biz İnsanlar (1959) adlı
romanlarında gündeme getirmiş, mücadelenin cephedeki karşılığından
ziyade arka planında kalan farklı yüzünü roman dilinin imkânlarından
faydalanarak işlemiştir. Onun cepheden uzak tavrı eleştirmenler tarafından
zaman zaman tenkit edilmesine rağmen romanlarda savaş ortamını geniş
boyutlarda ve farklı açılımlarla değerlendirmesi, söz konusu eleştirileri
haksız çıkaracak niteliktedir. Bu çalışmada Peyami Safa’nın ilk romanı
Sözde Kızlar ile son romanı olarak kabul edilebilecek Biz İnsanlar dikkate
alınarak Millî Mücadele’nin cephe gerisindeki sivil hayatta ve toplumsal
ilişkilerde nasıl karşılık bulduğu, hangi hassasiyetlerle gündeme getirildiği
değerlendirilecektir. Ayrıca her iki romanın yazılma tarihleri arasında
gerçekleşen toplumsal ve siyasal dönüşümün yazarın Millî Mücadele’ye
bakışını değiştirip değiştirmediği de tartışılacaktır.

Güzin Dino'nun Türk Romanının Doğuşu adlı kitabını dönemin başında neredeyse her satırını çize çize okumama rağmen ve bu yazıyı yazmak için tekrar göz attıktan, notlarımı okuduktan sonra pek çok şeyden bahsetmesine rağme n, Osmanlı toplumunun sosyo ekonomik yapısı, Batı'ya duyulan hayranlık ve Modernleşme çalışmaları, benim asıl aklımda kalan Namık Kemal'in tek gerçek romanı dediği İntibah: Sergüzeşt'i Ali Bey (1876) çalışmasının bel kemiği yapıp incelerken kullandığı yön tem ve hangi estetik, ahlaki akımlardan etkilendiği olmuştur. Bu esnada tahlillerini ve yargılarını yazarken etkilenmiş olduğu/olabileceği siyasi ve ideolojik akımları düşündüm. Güzin Dino'nun eşi Abidin Dino ile mektuplaşmalarını daha önce okumuştum ve bu
kişisel yazılardan edindiğim bilgilerle, önceki yazılarının yazdığı bu inceleme kitap üzerinde ne gibi etkilenimlerinin olmuş olabileceğine dair daha net çıkarımlar yaptım. Güzin Dino, Namık Kemal'in İntibah adlı eserini So vy et Sosyalist Cumhuriyetler Bir liğinin Yazarlar Birliğinin, daha doğrusu Moskova'da bulunan bir avuç yazarın, Partinin ve bürokratik elitin dayattırdığı Marksist Leninist estetik dogmaların, edebiyatın neye hizmet etmesi, edebi eserin amacının ahlaki formasyon ve şanlı(?!) proleteryatın hayatına katkıda bulunduğu sürece edebiyatın değerli olduğu Sosyalist estetik değerlerin süzgecinden ve bu ideolojik perspektiften incelemiştir.

Ey okur! Şık’ın bu cehaletini, bu eblehliğini romancının hayal gücünde vücut bulmuş bir mübalağa olarak kabul etmeyiniz. Ben bu satırları sırf hayalimden yazmıyorum. Modelim görüp işittiğim hakikatlerdir. Bu hakikatlere rastlamamda ben de şüphe ettim. Fakat sağlamasını yaptım. Doğru buldum. Hayal ne kadar hayal olsa yine az çok hakikatten doğar.

“Dönemin sokak hayatının, caddelerinin, mimarisinin, eğlence âleminin ya da ev yaşamının yanı sıra, Hüseyin Rahmi şehrin kozmopolit, çok kültürlü dokusunu ve gündelik yaşama dair daha birçok ayrıntıyı da eserlerinde cömertçe bizimle paylaşır. Konuşma dilini edebiyatta en iyi temsil eden ve bu dilin renklerini metinlerine en ustaca yansıtan yazarlarımızdan olan Hüseyin Rahmi’nin bu üslup özelliğinin örneklerine, ilk romanı olan Şık’ta da sıklıkla rastlamak mümkündür.” Erkan Irmak

“Kimsin sen çocuğum?” “Şık yazarı Hüseyin Rahmi…” "Matbuat Caddesi"ne ilk adımını atan genç Hüseyin Rahmi, Ahmet Midhat Efendi’ye kendini bu şekilde tanıtır. Bu ifade aynı zamanda büyük bir romancının edebiyat dünyasına kendini takdimidir. Yazarın ilk romanı olan Şık, kitabın önsözünde de ifade edildiği gibi daha sonraki birçok başyapıtın işaretlerini de taşımaktadır. 19. yüzyıl sonu İstanbul’unun, Beyoğlu’sunun birçok rengini önümüze seren bu küçük roman, ibretlik ve eğlenceli hikâyesiyle her dönemde okunmayı hak ediyor.

1925 yılı 13 Şubat’ında, Cumhuriyet’in ilanından iki yıl sonra Şeyh Sait Kürt ayaklanması başlamıştır. İsyanın 12.gününde terakkiperver Partisi kapatılır. Başbakan Fethi Bey 6 gün sonra görevi İsmet Paşa’ya bırakır. Takriri Sükûnunu çıkar. Gazeteler kapatılır. Söz ve yazı hürriyeti ortadan kalkar. Tekke ve zaviyeler kapatılır. İstiklal Mahkemeleri kurulur isyan sona ermesine rağmen görevini 1927’ye kadar sürdürür. !925 yılında büyük inkılaplar başlar, takvimin kabulü, medeni kanun, ceza hukuku, şapka kanunu, çıkartılır. Böylelikle Yeniçerilerin ortadan kaldırılmasıyla başlayan Batılılaşma gidişi olağan sonucuna ulaşmış olur. Sovyet Devriminin de etkisi ve desteğiyle politikalar, Alman ekseninden, İngiliz eksenine doğru kayar. Saltanat ve Halifeliğin kaldırılmasını İngiliz politikası destekler.

Öz Kurmacaya en çok imkân tanıyan edebî tür romandır. Romancılar, bu imkân dairesinde sınırsız bir özgürlükle eserlerini kaleme alırlar. Şahıslar kadrosu oluşturulurken de böyledir. Şahıslar, tamamen kurgulanmış kişiler olabilecekleri gibi aynı zamanda gerçek hayattan alınma kişiler de olabilirler. Şiirleriyle; edebî, siyasi içerikli düz yazılarıyla ve görüşleriyle Türk edebiyatının en önemli ediplerinden biri kabul edilen Yahya Kemal Beyatlı'ya (1884-1958) roman dünyasında, kurgusal bir kişi olarak rastlamak mümkündür. Bu çalışmada şahıslar kadrosunda açık adıyla veya takma bir adla Yahya Kemal'e yer veren romanlar üzerinde durulmuştur. Yapılan araştırma sonucunda Türk edebiyatının farklı dönemlerinde kaleme alınan sekiz romanın şahıs kadrosu içinde Yahya Kemal'in olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada söz konusu romanlardan hareketle ve sadece edebî metin merkezli bir okumayla roman kişisi olarak Yahya Kemal'in portresi çizilmeye çalışılmıştır. Abstract Novel is the literary genre that allows for fiction most. Novelists, within this facility, write their works up with a limitless freedom. This is also the case when characters are created. Characters might be not only fully fictionalized people but also ones inspired by real lives. In the literary world, it is possible to find Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958), who is regarded as one of the most important literary men of Turkish Literature with his poems, literary and politically explicit proses and also his opinions, as a fictional person. This study focuses on the novels that include Yahya Kemal with his own name or a nickname in the character list. As a result of this research, Yahya Kemal was found to be among the characters of the eight novels that were written up during the different periods of Turkish Literature. In the study, Yahya Kemal's literary identity as a character was tried to be formed with reference to the novels in question and merely with a literary text-centered analysis.

Kadının ikinci cins olarak kabul edilmesinin gerekçesi, Âdem ile Havva menkıbesine kadar dayandırılır. Semavî dinlerde önce Âdem'in, sonra onun kaburgasından Havva'nın yaratılması ve cennetten kovulma hikâyesinde kadının yoldan çıkarıcı olarak yansıtılması, toplumsal algıda kadının ikinci cins olarak görülmesini temellendirmek için kullanılır. İlk çağdan günümüze kadar, hatta günümüzde de kadın, ataerkil düzenin mağduru olmuştur. Doğuştan sahip olması gereken hakları için bile mücadele vermek durumunda bırakılmıştır. Feminizm kadının temel, siyasî ve sosyal hak arayışı olarak doğmuş; daha sonra çeşitli fikir Öz: Kadın, dünyanın var oluşundan bu yana insana yapılan haksızlıkların ötesinde cinsiyeti sebebiyle de pek çok haksızlıklara maruz kalmış bir varlıktır. İnsan, hiçbir zaman kendisini içinde yaşadığı toplumdan tam olarak soyutlayamaz. Bununla birlikte kendi içine doğru yaptığı yolculuk veya birey olarak var olması da insanın bir başka boyutudur. Kadınların tarihsel süreçte temel haklarını savunma kısmından ideoloji ile ilgili söz sahibi olduğu kısma doğru geçirdikleri değişim hiç de kolay olmamıştır. Yüzyıllar süren bir mücadelenin ürünü olarak bugün kadın, doğuştan sahip olması gereken haklarını büyük oranda elde etmiştir.Kadın, temel hak arayışından yola çıkıp zaman içerisinde mücadelesine farklı ideolojik pencereler açmıştır. Bu pencerelerden biri de Marksist felsefedir. İdeal toplum düzeninin bu düşünceden hareketle sağlanabileceğine inananlar sosyalist düzenin savunucusu olmuşlardır. Bu düşüncenin geri planında, hak arayışında geleneksel yapı ile girişilen mücadelenin de tesiri vardır. İster bireysel, isterse toplum içindeki konumu açısından olsun kadın ve ona dair haller, her zaman edebiyatın önemli tema değerlerinden biri olmuştur. Yukarıda sözü edilen durumun edebî metinlere yansıyan yönlerinin açığa çıkarılması bir tür yorum ve anlamlandırma faaliyetini gerektirmektedir. Bildiride Leyla Erbil'in "Tuhaf Bir Kadın" romanının Marksist felsefeden etkilenen "Nermin" adlı karakterinin halleri; muhafazakâr ailesi karşısındaki duruşu; geleneksel toplum yapısına dair sorgulamaları çözümlenmeye çalışılacak ve feminist edebiyat eleştirisi merkezli bir yaklaşımla "kadın"ın yeri tespit edilmeye gayret gösterilecektir.

Kiralık Konak, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun 1920’de yayımlanan
ilk romanıdır. Yazar, bu eserinde, Naim Efendi konağını odağa alarak
Tanzimat’tan sonra başlayan ‘modernleşme’ sürecinin Osmanlı toplumu ve
ailesi üzerindeki etkilerini; gelenek- modern, kuşaklararası çatışma, kültürel
yozlaşma vb. sorunları ele alır. Seniha, romanda bu sorunları ve kültürel
kopuşu yansıtan en önemli figürlerden biridir. Bu makalede Kiralık
Konak’ın söz konusu figürü, dış görünüşü, psikolojisi, tutkuları, özlemleri ve
zihniyet değişimi açısından çözümlenmiş, yer yer kendinden önceki
alafranga tiplerle karşılaştırılmıştır.

metnin anlamının incelenmesinde büyük önem
taşır. Yazarın evrenindeki etki kaynaklarını gösterir ve
metnin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunur.
Tanpınar’ın romanlarında metinlerarası ilişkilerin tespit
edilmesi, onun etkilendiği, sergilemek istediği, ilgi
duyduğu alanların romanda ne şekilde yer bulduğunu
göstermenin yanı sıra, bunun roman tekniğine olan
etkisinin değerlendirilebilmesine de imkan tanır. Bu
makale, ele alınan dört romanda bu ilişkilerin
incelenmesine dayanır.

Osman Cemal Kaygılı'nın "Çingeneler" romanı teknik açıdan bazı aksaklıkları içinde barındırmasına rağmen bir devri ve o devrin içinde yetişen insanları anlatma noktasından oldukça mühimdir. Bilhassa Osmanlı toplumunun bir parçasını teşkil eden Çingenelerin yaşayışlarını, geleneklerini, mûsıkî zevklerini ve dönemin İstanbul'unun Çingene yaşamına akseden yüzünü bir bütün olarak okuyucusuna aktarması romanın ayrıca sosyolojik bir değer ihtiva etmesini de sağlamıştır.
          Aynı zamanda Ahmet Midhat Efendi'nin "Çingene" romanı da pek çok yönden Osman Cemal Kaygılı'nın adı geçen romanıyla benzerlikler göstermekle birlikte dönemin insanının Çingenelere bakışı ve bu bakışın nasıl olması gerektiği ile ilgili görüşlere yer vermek bakımından da oldukça ehemmiyetlidir. Ahmet Midhat Efendi, birçok romanında gösterdiği hâce-i evvel misyonunu burada da sürdürerek okuyucusuna, gidişatın istediği yönde değerlendirilmesi hususunda telkinlerde bulunur ve nihayetinde toplumun Çingenelere olan yaklaşımını tamir etme anlayışıyla bir olay örgüsü teşkil eder.
          Bu çalışmada adı geçen iki romandan hareketle Osmanlı dönemindeki Çingenelerin konumu incelenecek, onların yazınsal metinlerde aldığı yer ve dönem insanının onlara karşı olan bakışı tespit edilecek ve yazarlarımızın romanlarda bu bakışı değiştirme çabaları ortaya konarak edebiyat ve toplum ilişkisi bu nokta-i nazardan değerlendirilecektir.
          Anahtar Kelimeler: Ahmet Midhat Efendi, Osman Cemal Kaygılı, Çingene.

Sahnenin Dışındakiler, the third novel of Tanpınar, is well-liked and evaluated by critics through its interaction with famous authors. Beside this intertextuality, it also interacts with the examples of a literary genre, i.e. Independence War narratives genre that began with Halide Edib’s Ateşten Gömlek in 1922. This novel interprets Turkish Independence War as a civil war and a revolution and narrates a sentimental drama of sacrifice in this historical context. However, Halide Edib’s mostly male successors changed her original story into an epic struggle. Tanpınar challenges this attitude in Sahnenin Dışındakiler. But he wrote a movie scenario entitled İki Ateş Arasında based on this novel and it invalidated every choice he made in the novel and produced a text in which every convention and stereotype of the genre was used. This article compares and analyzes these two opposite texts of the author through a discussion of literary genre theories.

Tanpınar’ın üçüncü romanı olan Sahnenin Dışındakiler, bütün tamamlanmamışlığına rağmen, eleştirmenler tarafından beğenilen ve ünlü yazarlarla etkileşimi üzerinden değerlendirilen bir romandır. Ancak bu roman, Tanpınar’dan beklenebilecek bu tür bir metinlerarasılığın ötesinde, Türkçeye özgü bir edebi türde üretilen güçlü ve zayıf eserlerle de türsel bir ilişki içindedir. Söz konusu tür, Halide Edib’in 1922’de tefrika edilen Ateşten Gömlek’iyle başlayan Kurtuluş Savaşı anlatıları türüdür. Kurucu metin ele aldığı dönemi bir iç savaş ve ihtilal olarak değerlendirip, bu tarihsel bağlam içinde bireysel fedakârlıkla ilerleyen duygusal bir drama kurmuştur. Ondan sonra gelen çoğunluğu erkek yazarlar ise Halide Edib’den aldıkları türü milli birlik içinde başarılan epik bir mücadele olarak yansıtırlar. Tanpınar, Sahnenin Dışındakiler’de bu kolaycılığı sorgular. Ancak bu romandan yola çıkarak hazırladığı İki Ateş Arasında başlıklı senaryo, romandaki seçimlerinin hepsini geçersiz kılacak ve türün her türlü kalıbını uygulayan bir metin olacaktır. Bu çalışma, aynı yazarın birbirine zıt bu iki metnini tür kuramları üzerinden incelemektedir.

Edebiyat toplumla doğmuş ve gelişmiştir. Hiç şüphe yoktur ki ait olduğu
toplumdan ya da çevresinden bir şeyler almasın. 'Sadece sanat'
benimseyenlerin dahi eserlerine baktığımızda sosyal hayata dair unsurlara rastlarız. Halktan ve sosyallikten kopuk oluşuyla eleştiriledurulan Divan Edebiyatı'nın bugün cemiyetiyle içiçeligi araştırıcılar tarafından edebiyat dünyasına sunulmaktadır.
Sosyoloji ve edebiyat kardeş bilim dallarıdır. Edebiyatı anlamak için
sosyoloji ile ilgili olmak; sosyoloji çalışmalarında ise edebiyata başvurmak vazgeçilmezdir. Bu hususa dair Prof. Kemal Karpat şunları söyler: "Türkiye 'nin sosyal tarihini yazacak olanların ilk sağlam kaynağı şüphesiz ki edebiyat olacaktır. "J Edebiyat sosyolojisi, edebi eser-toplum münasebetine dayanır. Bu konuda ilk bahis 19. Yüzyılın başında Mme de Staeldir. Onun 'Sosyal Kurumlarla Münasebetleri Bakımından Edebiyat' adlı çalışması edebiyat sosyolojisi alanında yapılmış bir başlangıçtır. Edebiyat sosyolojisinin yöntem ve kuram seviyesine ulaşması ise Hippolyte Taine iledir. Taine, İngiliz edebiyatı tarihini sosyolojik yönden inceleyerek 'Histoire de la Litterature Anglosie'yi 1858'de yazar.
Edebiyat sosyolojisi Taine'den sonra bir hayli gelişim göstermiş ve eleştiri sahasında 'sosyolojik eleştiri kuramı'nın da doğuşunu sağlamıştır.
Edebiyat sosyolojisi inceleme metodu günümüzde önem kazanan inceleme yaklaşımıdır. Yazımızda bu inceleme metodunu kullanarak Atilla İlhan'ın 'Dersaadette Sabah Ezanları' ile Yakub Kadri Karaosmanoglu'nun 'Kiralık Konak' adlı eserlerini karşılaştırmaya çalıştık. Bu romanları seçmemizde, konu edindikleri olayların dönemin gerek sosyal, gerekse siyasi yapısıyla içiçeliği önemli rol oynadı. Sosyolojik ve edebi perspektiften bakılarak ele alınan her iki roman, bize zengin verileriyle benzer çalışmalar için şevk verdi.

Çalıkuşu is an important Turkish novel which affected the subsequent
literature and social life. The novel has not lost its popularity since its first edition
until now and it always ranked among the most read and loved books of the Turkish
literature.
Çalıkuşu, first edition of which was made in 1922 is rearranged by Reşat
Nuri in 1937 and it is substantially changed with respect to its content and style. This
led to some differences in the skeleton of the novel and in the messages that it
conveyed.
This thesis headed “The Story of Çalıkuşu” has been written in order to
determine the amendments made in the novel and to establish that the differences
were made due to what requirements of the era and of the novelist. Additionally, it is
also analysed in this thesis that why the book which made its mark on Turkish social
life as well as Turkish literature is liked by the readers, how and to what extent it
affected the subsequent works, the life of Turkish woman throughout the history and
how the “new Turkish girl” image of Feride was formed. It is intended to present the
story of Çalıkuşu under the said headings, from 1922, the year that it was first
published until 2012.

Bu çalışmanın amacı, 1960 baharında Demokrat Parti iktidarını devirmeye yönelik bir örgütlenme ve eylemlilik çabası içindeki öğrenci hareketi ile dağınık ve güçsüz durumdaki komünist hareketin dönemin atmosferi içindeki konumlarını ve bu iki hareketin temasını olanaksız kılan koşulları Bir Gün Tek Başına’daki işlenişinden yola çıkarak açıklamaktır. Çalışma boyunca, metnin estetik yönüne ilişkin değerlendirmelerden kaçınılmış, edebiyat sosyolojisinin sınırları içinde hareket edilmiştir. Roman kişilerinin, romandaki temel mesele ve tartışmaların gerçek hayattaki karşılığı, tarihsel ve sosyolojik kaynaklara başvurularak incelenmiş ve yazarın birçok yönden gerçekliğe sadık kaldığı kanaatine varılmıştır. Romanda, üniversite gençliğinin, öğrenci hareketini mobilize etmekte yetersiz kalan yasal öğrenci kuruluşlarına alternatif örgütlenme arayışları sırasında yaşanan tartışmalarda açığa çıkan örgütlenme pratiğine ve sol düşünceye yönelik yaklaşımları, eylemlilik anlarında belirginleşen siyasal tutum ve konumlanışları ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye Komünist Partisi geleneğine mensup dar bir çevreye karşılık gelen komünist hareketin ise sol siyasetin meşruiyet zemininden ve toplumsal tabandan yoksun olması nedeniyle gençliğin dinamizmine yön çizme olanağı bulamadığı ve öğrenci ayaklanmasını uzaktan izlemekle yetindiği ortaya konmaktadır.

          Anahtar kelimeler: Bir Gün Tek Başına, öğrenci ayaklanmaları, öğrenci hareketleri, TKP, 27 Mayıs

Âlim Kahraman’s stories in the book called “Geçit” are basically in the form of metafiction. Yet, the noteworthy characteristic of these texts is the character’s positions against the author. Every figure in the stories has a voice and they can direct the story. This free position of figures against the author characterizes the “Geçit” as polyphonic in a Bakktinian sense. On the other hand, the boundary between the reality and the fiction becomes indistinct due to placing the figures and the author in the same hierarchical level. In some cases, the author becomes just a figure and in some other cases figures can shape the story by intervening in their own destiny. In this paper, we are intended to explain the relation between the author as a figure and his fictive figures in the light of Bakhtin’s concept of polyphony; and then, to show how this polyphonic structure blurs the line between fiction and reality where this blurriness characterize the text as “open work”.

Key Words: Mikhain Bakthin, Polypony, Metafiction, Open Work

ÖZET Oğuz Atay'ın modernist romana özgü teknikleri kullanarak kaleme aldığı Tutunamayanlar, bireyin varoluş sorununu merkeze alarak, kişilerin yaşadığı dünyayı anlamlandırma kaygısını, dünya üzerinde kendine bir yer edinme endişesini ve bozulan benlik bütünlüğünü yeniden inşa etme çabasını anlatır. Romanda tutunamayan, içinde yaşadığı topluma uyum sağlayamayan, yalnızlaşmış ve yabancılaşmış aydına karşılık kullanılırken; tutunamamak eylemi, bu aydının hayat karşısında kendi varoluşunu ifade etme biçimine karşılık gelir. Çok katmanlı bir yapıya sahip olan roman, birden fazla anlatım tekniği, söyleyiş özelliği ve dilin farklı kullanımlarından meydana gelir. Tutunamayanlar'da, kişinin dünya üzerindeki yolculuğu, dış dünyanın katı gerçeklerinden bunalan bireyin içinde yaşadığı topluma uyum sağlayamaması, yanlış anlaşılması, kültürüne yabancılaşması ve bunun sonucunda yalnızlaşması anlatılır. Tutunamayanlar'ın yapısal ve izleksel açıdan incelendiği bu çalışmanın, birinci bölümünde romanın yapısını oluşturan öğeler üzerinde durulmuştur. Romanın kimliği, isim-içerik ilişkisi, romanda bakış açısı ve anlatıcı düzlemi, olay örgüsü, kişiler, mekân ve zaman, anlatı merkezli bir bakış açısıyla incelenmiştir. Çalışmada, romanın yapısını oluşturan unsurlar ayrıntılı bir biçimde ele alınarak metni oluşturan temel yapılar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın izleksel açıdan incelendiği ikinci kısımda ise öncelikle kora şeması oluşturulmuştur. Oluşturulan kora şeması doğrultusunda, özellikle kavramsal ve simgesel düzlemde ülkü değerler ve karşı değerler belirlenerek, romanda tespit edilen izlekler aracılığıyla roman açımlanmaya çalışılmıştır.

Cumhuriyet Dönemi edebiyatının en önemli modern klasiklerini biri olan Ölmeye Yatmak, Adalet Ağaoğlu'nun kaleme aldığı Dar Zamanlar üçlemesinin ilk kitabıdır. Cumhuriyet reformlarıyla büyüyen bir neslin zamanla beraber kendilerine yabancılaşması ve sonrasında hayatı sorgulamaya başlamasının arka planında o dönemin ekonomik, siyasi ve kültürel değişimlerine de tanık oluyoruz. Değişen toplum yapısı ve bu değişime ayak uydurmakta bocalayan bir neslin hikayesi karakterler üzerinden özellikle de kadın kimliğiyle de çelişkiler yaşayan Aysel üzerinden anlatılıyor. O dönem yetişitirilmek istenen "doğru yurttaş" kavramı zamanla "aydın" olarak karşımıza çıkıyor. Adalet Ağaoğlu hem bir yazar hem de bir kadın olarak iki farklı şekilde bakarak yazdığı Ölmeye Yatmak'da daha önce bu kadar açık anlatılmamış bir sorunsalı irdelerken aslında o dönemin anlayışlarının da panoromik bir anlatısını yapıyor. Kentli-köylü ayrımı, ülkücüler, Batı'lı bir kesim ve tüm bunların arasında başkent olan Ankara'nın sosyo-kültürel durumunu anlatarak tam anlamıyla 1923-60 yıllarına ışık tutuyor. Asıl sorgulamak istediği ise Cumhuriyet ile beraber yapılan reformların aydınlar için bir üst kimlik haline dönüşerek onları kimlik çatışmasına sürüklemesi. Sindirilemeden yapılan bu değişimler Türk aydınları üzerinde nasıl bir etkiye sebep oldu? sorusuna yanıt ararken olaylara, o dönemin idealize ettiği kentli aydın imgesi olan Aysel'in bakış açısından yaklaşıyoruz. Aysel, temsil ettiği nesil ile beraber Cumhuriyet reformları ve kendi yaşantısındaki gerçeklikler arasında sıkışıp kalarak etrafına yabancılaşıyor ve tüm hayatını sorguladığı bir yolculuğa çıkarak "ölmeye yatıyor".

Millî Mücadele dönemi, hem savaş yıllarında yazılmış belli sayıdaki romanda hem de sonraki yıllarda verilen çok sayıda eserde çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Kendisi de doğrudan cephelerde görev yaparak bu mücadelenin içinde bulunmuş olan Halide Edip, Vurun Kahpeye romanında, sadece düşman işgaline karşı kazanılan bağımsızlık savaşının mutlak ve kalıcı bir zafer için yeterli olamayacağını fark ettirmeye çalışır. Onun bakışına göre asıl zafer, bağnazlığın ortadan kaldırılması yanında, yozlaşmış yönetim anlayışı ve işlevsizleşmiş eğitim-öğretim sisteminin Batılı modellere uygun olarak düzenlenmesiyle kazanılacaktır. Böylece yazar, Millî Mücadele’ye daha kapsamlı ve uzun vadeye yayılmış çabaları da sürece dâhil eden bir bakış ortaya koyar. Romanda, Kuva-yı Milliye yüzbaşısı Tosun Bey’in askerî planda yürüttüğü mücadele ile nişanlısı Aliye’nin bir öğretmen olarak eğitim-öğretim cephesinde verdiği mücadele aynı düşünsel arka plana dayalı, aynı amaca dönük, birbirini tamamlayan ve birbirini anlamlı kılan eylemler olarak gösterilir. Bu yazıda, Halide Edip’in Vurun Kahpeye romanındaki farklı Millî Mücadele yaklaşımı ana noktalarıyla değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Millî Mücadele, Halide Edip, Roman, Eğitim-Öğretim, Modernleşme. 

        APPROACH TO THE NATIONAL STRUGGLE WITH DIFFERENT DIMENSIONS IN THE NOVEL “VURUN KAHPEYE” (HIT THE WHORE) WRITTEN BY HALİDE EDİP

Abstract
The period of National Struggle has been discussed and dealt both in a certain number of novels written in the war years and in the great number of masterpieces produced in the following years with its various aspects. Halide Edip, who herself also involved in this struggle by working directly at frontlines, in her novel named "Vurun Kahpeye", tries to make the reader aware of the fact that the independence war won against invasion of enemy alone could not be sufficient for an absolute and permanent victory. According to her point of view, the main/permanent victory will be won, besides elimination of the bigotry, by designing the degenerated management mentality and the nonfunctional education system in conformity with Western models. Thus, the Author reveals a point of view which included into the process also the more comprehensive and long-term efforts spread over the National Struggle. In the Novel, the struggle carried out by Tosun Bey, Captain of "Kuva-yı Milliye" (National Military Forces), at Military Plan and the struggle given by his fiancée Aliye at the front of education as a teacher have been displayed and described as the events based on the same intellectual backgound, which are oriented towards the same purpose, complementary and made each other meaningful. In this paper, Halide Edip’s approach to the National Struggle which is different in her novel called “Vurun Kahpeye” will be tried to be evaluated and studied with the main points.   
Key Words: National Struggle, Halide Edip, Novel, Education, Modernization.