Attila Ilhan

Attila İlhan’ın üslubunda göze çarpan ilk özellik, anlatıcının kendisini kahraman ve karakterlere hakkaniyetli bir biçimde dağıtmış olması, yazarından anlatıcısına, başkahramanından en gölgede kalmış kahramanına büyük bir içtenlikle düşünüyor ve konuşuyor olmalarıdır… Kendisiyle hesaplaşmamış, kendi içinde öteki uğruna kırılıp parçalanmamış tek bir sözcelem bile bulunmaz onun yapıtlarında. Bu durum; Attila İlhan romanlarında bir “hayata yakınlaşma”, gerçeğin çoğul karakterine güçlü bir ışık tutma olarak yansır okuyucuya… Sıcak bir inandırıcılık duygusu uyandırır.
Attila İlhan aynı zamanda romantik yanları ağır basan bir yazardır… Bütün kahraman ve karakterlerinin ruh dünyasını kendi iç çatışmalarıyla birlikte duygusal yanı ağır basan diyaloglarla kurar… Dildeki şair lirizmi, Freudçu bir ruh çözümlemesini andırır çatışmalar üzerine oturur… Pozitivizmin ve diyalektik tarihçiliğin analitik çabası ile yazarın ideolojik bakış açısının yücelttiği kahramanlar uyumlu bir birliktelik oluştururlar.

Edebiyat toplumla doğmuş ve gelişmiştir. Hiç şüphe yoktur ki ait olduğu
toplumdan ya da çevresinden bir şeyler almasın. 'Sadece sanat'
benimseyenlerin dahi eserlerine baktığımızda sosyal hayata dair unsurlara rastlarız. Halktan ve sosyallikten kopuk oluşuyla eleştiriledurulan Divan Edebiyatı'nın bugün cemiyetiyle içiçeligi araştırıcılar tarafından edebiyat dünyasına sunulmaktadır.
Sosyoloji ve edebiyat kardeş bilim dallarıdır. Edebiyatı anlamak için
sosyoloji ile ilgili olmak; sosyoloji çalışmalarında ise edebiyata başvurmak vazgeçilmezdir. Bu hususa dair Prof. Kemal Karpat şunları söyler: "Türkiye 'nin sosyal tarihini yazacak olanların ilk sağlam kaynağı şüphesiz ki edebiyat olacaktır. "J Edebiyat sosyolojisi, edebi eser-toplum münasebetine dayanır. Bu konuda ilk bahis 19. Yüzyılın başında Mme de Staeldir. Onun 'Sosyal Kurumlarla Münasebetleri Bakımından Edebiyat' adlı çalışması edebiyat sosyolojisi alanında yapılmış bir başlangıçtır. Edebiyat sosyolojisinin yöntem ve kuram seviyesine ulaşması ise Hippolyte Taine iledir. Taine, İngiliz edebiyatı tarihini sosyolojik yönden inceleyerek 'Histoire de la Litterature Anglosie'yi 1858'de yazar.
Edebiyat sosyolojisi Taine'den sonra bir hayli gelişim göstermiş ve eleştiri sahasında 'sosyolojik eleştiri kuramı'nın da doğuşunu sağlamıştır.
Edebiyat sosyolojisi inceleme metodu günümüzde önem kazanan inceleme yaklaşımıdır. Yazımızda bu inceleme metodunu kullanarak Atilla İlhan'ın 'Dersaadette Sabah Ezanları' ile Yakub Kadri Karaosmanoglu'nun 'Kiralık Konak' adlı eserlerini karşılaştırmaya çalıştık. Bu romanları seçmemizde, konu edindikleri olayların dönemin gerek sosyal, gerekse siyasi yapısıyla içiçeliği önemli rol oynadı. Sosyolojik ve edebi perspektiften bakılarak ele alınan her iki roman, bize zengin verileriyle benzer çalışmalar için şevk verdi.

Muhtelif edebî metinlerin başında kullanılan alıntı sözler olarak tanımlanan epigraf, okuyucu ile metin arasında ilişki kurma amacı güden kısa metinlerdir. Attilâ İlhan, epigraf kullanan ve bunu da daha çok Klâsik şiir geleneğinden aldığı beyit veya mısralarla yapan bir şairdir. Şiirini oluştururken ve kendine özgü imgelemi şiire dökerken klâsik sesten kopmamıştır. Şiir zihniyetinin arka planının büyük bir kısmını oluşturan klâsik şiirden beyitler iktibas ederek, sanki şiirinin dayandığı yapı, imge ve ses dünyasının izlerini kitaplarına serpiştirmiştir. Modern zamanlarda söylenen şiirlerin arka planında bulunan klâsik geleneği yansıtmanın bir boyutu olarak, Attilâ İlhan epigraf tekniğini kullanmış; hem kendi şiirinin arka planını sergilemiş hem de o geleneğin özgün yapısını muhafaza edip olduğu gibi yansıtarak, modern zamanlar öncesi ile modern zamanlar çelişkisini ve/veya uyumunu göstermiştir.

Ali İhsan Kolcu tarafından yapılan bu çalışma, Charles Baudelaire'in hayatı ve genel hatlarıyla birlikte edebî ve kişisel özelliklerinin anlatıldığı 'Giriş' kısmı haricinde iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde Baudelaire'in Türkçeye çevirisi yapılmış eserleri (şiir, biyografi ve diğer düzyazıları) kısaca tanıtılmış ve künye olarak verilmiştir. 'Tesirler' başlığını taşıyan ikinci bölüm ise Baudelaire'in Türk şairlerine (Tevfik Fikret'ten Attila İlhan'a…) ve dolayısıyla edebiyatına etkisinin incelendiği kısımdır. Kitapta Baudelaire'in Türk şiirine tesirini tespit etme noktasında iki yol tercih edilmiştir: 1. Baudelaire'in sanatına hâkim genel görüntü Türk şairlerin ve şiirlerinin genel izlekleriyle karşılaştırılmıştır. 2. Metinlerarası intihal, benzerlik, ilham, esin ve tesir; imaj, dize veya bütünüyle şiir bazında gösterilmiştir. Bu iki yoldan hareketle Türk şiirinde Baudelaire etkisi incelenirken 'Aslan, yediği hayvanlardan ibarettir' sözündeki ilkesel mananın dikkate alındığı belirtilmiştir.

Since the rise of text linguistics, the notion of text has been described from a multi-directional perspective. Text, which was analysed from the level of sentence under general linguistics, has become a field of interest in modern text linguistics, which regards the text as a unity whose elements are interconnected at various capacities. Literature is a realm in which language is recreated in a specific context, which, as an end result makes literature an object for linguistic inquiry. From a text linguistic perspective, a literary text is considered a unified whole, whose units are interconnected at different levels. Among those levels, cohesion and coherence play a crucial role in the perception of literary texts and their holistic processes. The methodological framework proposed by text linguistics provides a more detailed exploration of text producer, text and the receiver. This will contribute to both literary scholars’ and critics’ assessment of the text, by showing them the text in its entirety. In this study, I will first introduce text as an interdisciplinary realm of inquiry and will draw on Dressler and Beaugrande’s seven standards of texuality. I will then elaborate on the text linguistic notions, cohesion and coherence. Finally, I will conduct text linguistic analyses of three literary texts, Atilla İlhan’s poem Boulevard of Mists, Sait Faik’s adapted story An Amazing Train and Oğuz Atay’s novel The Disconnected.

Bu makalenin  40 sayfalık  çok daha kapsamlı br versiyonu  Erol Çankaya'nın Türk Edebiyatının Uzun Yolculuğu  (İmge Kitabevi Yayınları , Ankara, 2024)  adlı kitabında  ayrı bir bölüm olarak  yer almaktadır.
------------------------------------------------
Öz: Türklerin İstanbul'u fethi Osmanlı tarihinde olduğu kadar Türk şiiri üzerinde de etkili olmuştur. Böylece Osmanlı tarihinde İstanbul'un başkent oluşu ile Divan Şiirinde İstanbul dönemi başlar. Şairler yüzyıllarca, İstanbul'u doğal güzelliklerine şiirler ya-zar. Ne var ki bu şiir, genellikle somut yaşamdan değil, mazmunlardan, kalıplardan çıkış yapan, İstanbul'un doğal güzelliklerini yansıtmayı aşamamış bir şiirdir. Tanzimat, Fransız etkisinin şiirde de belirdiği bir dönemdir. Bu evrede İstanbul'un geleneksel semtlerindeki kültür çatışmasının, yoksul insanların da şiirde konu edildiği görülmekte-dir. Bütün bu süreçte yüzlerce yıl şiirin fonu İstanbul'dur. Milli Mücadele döneminde başlayan Anadolu'ya yöneliş ile Türk şiiri yüzlerce yıl merkez aldığı İstanbul'dan çık-maya başlar. Cumhuriyet Dönemi ile bu yöneliş hızlanır. Gelgelelim İstanbul artık baş-kent olmasa da Türk edebiyatının ve şiirinin başkenti olmayı sürdürecektir. İstanbul, bu kentin yerlisi şairlerin yanı sıra, Anadolu'dan yetişen şairlerin de gelip yaşadığı büyü-leyici bir şehir olmayı sürdürecektir. Cumhuriyet döneminde Türkiye'de yaşanan deği-şim ve kentleşme öncelikle İstanbul'a yansırken, bu değişimin izleri İstanbul şiirlerinde-ki bakışı da etkileyecektir. Abstract: Turks' conquest of Istanbul had a significant effect on Turkish poetry as well as on Ottoman history. Therefore, following the conquest of the city, Istanbul began to be the focal point in Ottoman poetry. For centuries, poets wrote poems under the spell of Istanbul, for its natural beauties and so on. However, this style of poetry, rather than reflecting the real life, could only depict the natural beauties of the city using the same poetic themes and known patterns. With the Tanzimat reform act, a significant French effect can be seen on poetry. Towards the end of 19th century, as the fall of Ottomans began, Turkism and publicist trends took off and this would affect Turkish poetry. During the Republican Era, this trend escalated. However, Istanbul, though no longer the capital city, would never cease to be the capital of Turkish literature and poetry. The great change experienced in the country was first felt in Istanbul and the traces of this change would also affect the poets' viewpoints. Therefore, it is a fascinating journey to follow the reflections of the changes in Turkish society in the changes of " Istanbul poems " .

Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı sonrası başlayan işgallere ve barış için dayatılan
Sevres Anlaşması’na karşı verdiği bağımsızlık mücadelesini yürüten kadro, bunun
anti-emperyalist bir hareket olduğu hususunu Kurtuluş Savaşı sırasında sıklıkla
vurgulamıştır. Türk düşüncesinde ilk olarak 1930’lu yıllarda Kadro dergisi Kurtuluş
Savaşı’nın niteliğine ilişkin tezleri gündeme getirmiştir. Savaşın niteliğine ilişkin
tartışmaların yeniden konu edinilmesi ise 1960’lı yıllarda olmuştur. Söz konusu
yıllarda dünyada ve Türkiye’de sol düşüncenin yükselişe geçmesinin de etkisiyle
emperyalizm meselesi incelemelere konu olmuştur. Özellikle 1960’ların ilk yarısında
Yön dergisi çevresinde yer alan Kemalist çizgideki düşünürler Kurtuluş Savaşı’nın
Batılı emperyalist güçlere karşı verilmiş bir mücadele olduğunu savunurken, solun
içinden Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi isimler ise bu görüşe karşı
çıkmışlardır. Bu çalışmada, öncelikle emperyalizme ilişkin tarihsel perspektifte
kavramsal bir açıklama yapılmaya çalışılmıştır. Ardından Kurtuluş Savaşı
yıllarından başlayarak savaşın anti-emperyalist niteliğine ilişkin öne sürülen tezler
ve itirazların, özellikle bu tartışmayı 1960’lı yıllarda ele alan Niyazi Berkes, Doğan
Avcıoğlu, Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi düşünürlerin görüşleri üzerinden
bir incelemesinin yapılması amaçlanmıştır.

Toplumcu-gerçekçilik, modern sanat ve edebiyat akımlarından birisidir. Sanatsal/edebi eser nezdinde ilk olarak Maksim Gorki’nin Ana adlı romanıyla belirginlik kazandığı kabul edilen bu akım, 1934’te Rusya’da gerçekleştirilen 1. Sovyet Yazarlar Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda sistemleştirilmiş ve aynı ülkede “resmi sanat/edebiyat anlayışı” olarak benimsenmiştir. Kısaca “Marksizm’in sanat ve edebiyat alanındaki izdüşümü” şeklinde tanımlanabilecek bu akım, Türkiye’de Meşrutiyet’in son yıllarında yankısını bulmaya başlamış, 1920’lerin sonunda Nâzım Hikmet’le ivme kazanmış ve 1980’lere kadar Türk edebiyatının baskın akımları arasında yer almıştır. Fakat Rusya’da ve Batı’da olduğu gibi Türkiye’de de toplumcu-gerçekçilik, temsilcisi konumunda bulunan bütün yazarlar/şairler nezdinde aynı şekilde idrâk edilmemiş, bunun sonucu olarak Türk edebiyatı özelinde birden fazla toplumcu-gerçekçilik anlayışı ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında öne çıkanlardan birisi, Attilâ İlhan’ın “sosyal realizm” şeklinde adlandırdığı estetik anlayıştır. “Sosyal realizm”, özgün bir toplumcu-gerçekçilik teorisi ve pratiği yaratma çabasının bir sonucu olarak görülebilir. İşte bu makalede sosyal realizm, Attilâ İlhan’ın ‘İkinci Yeni’ Savaşı ve Gerçekçilik Savaşı adlı kitaplarındaki yazılardan hareketle ele alınacak ve bu hususta temel ilkeler tespit edilmeye çalışılacaktır.

Attila İlhan’ın “Aynanın İçindekiler” roman dizisinin üçüncü sırasında yer alan “Yaraya Tuz Basmak” da, diğer romanlar gibi zaman aralıklarıyla, dönüşümlü olarak yazılmıştır. Ekim 1959 / Mart 1960’da başlayıp 1962-1963Te Paris, Ağustos 1970/ Ekim 1971’e İzmir, Ağustos 1976 / Eylül 1977’de aralıklarla yazımı sürdürülmüş kitabın ilk basımı 1978 yılında yapılmış. Bu diziyi Attila İlhan’la ilgili yazılarda “Aynanın İçindekiler” dizisi içinde sayılmayan “Kurtlar Sofrası” ile başlatmak hiç de aykırı kaçmayacaktır… Olaylar ve kahramanlar hiç yabancı değildir…
“Yaraya Tuz Basmak”, 1950’lerden başladığı anlatı zamanını Kore Savaşı’nda uzun bir duraksama yaptıktan sonra 27 Mayıs 1960 öncesinin gergin siyasi ortamına taşımış; farklı bakış açılarından bir 27 Mayıs 1960 hareketi çözümlemesi yapmaya girişmiştir…
Kore Savaşı’na Yüzbaşı olarak katılmış Demir, 27 Mayıs öncesi “komitacı” ekipte yer almış, o gece Harb Okulu’nda kritik görevler üstlenmiş ve 27 Mayıs’tan sonra Binbaşı olarak meclisteki askeri birlikte etkin görev almış bir addır…
Kore Savaşı’na da büyük bir heyecanla, gönüllü olarak katılmış Demir’in Kore’de ağır yaralandıktan sonra yitirdiğini sandığı erkekliği, iki güzel kadın arasında,  Suat ile Ümid arasında gidip gelen bir aşkla geri dönmüş, “Yaraya Tuz Basmak” romanı, kurgusunun ana siyasi ekseni 27 Mayıs’ın arka planına oturmasına karşın başarıyla uzanılmış iç dünyalardaki çatışmalarla da farklı derinlikler kazanmış bir metin olmuştur…

The article offers a detailed study of the twentieth-century Turkish poet Attilâ İlhan’s early work by focusing on the use of imagery and atmosphere. The critical term in Turkish literary studies for imagery is imge and the term has acquired an unsettlingly wide semantic range since its popularization with the rise of the İkinci Yeni poetry movement in the 1950s and 60 s. İkinci Yeni's descriptive procedures continue to be the dominant influence on Turkish poetry today and this article turns the spotlight on Attilâ İlhan in order to trace alternative conceptions of imagery which were developed concurrently and in reaction to the İkinci Yeni movement. The article engages with relevant psychoanalytic and affect theories that help elucidate İlhan's use of anxiety as a socially and poetically constitutive force.

ÖZ Türk şiir geleneği içerisinde kendini has bir çizgisi olan ve bu alanda kendi olgunlaşmasını tamamlayan şairlerden birisi de Attilâ İlhan'dır. Kendisinden önce savaşların, ideolojilerin ve bunlara bağlı toplumsal değişimlerin örgütlediği şiirimiz İlhan'la beraber kentsel yapıyı ve onun farklı getirilerini fark etmiştir. Hatta bizzat bu değişim ve dönüşümlerin içerisinde yer almıştır. Sosyal realizm denilen bir olgu kendine has bir yapı ve söyleme biçimine ilk ve ciddi anlamda İlhan'la başlamıştır diyebiliriz. Kentsel kişilik kısmi bir dışlanmışlıkla dilden kahramanlara kadar yarı asi tipler ortaya çıkarmıştır. Hayatı boyunca kendi "bıçkın delikanlı" tavrının bütün metinlerini etkilediğini söyleyebiliriz. Uzun bir ömür ve farklı değer, dönemleri yaşamanın getirdiği tavırla İlhan, eserlerinde bir Türkiye retrospektifi ortaya çıkarmıştır.Şiirinin kişilik değerlerinden birisi de kadınlardır. Bir aslında olmayan kadın imgesinin peşinde yazmış ve yaşamıştır. Geleneksel kadından feminist kadına kadar oluşturduğu tiplemelerle zamana kadınların dünyasından tanıklık etme çabasına girmiştir. Farklı kategorilerde ve oldukça kapsamlı olabilecek Attilâ İlhan kadınlarına sadece annelik bağlamında bakmaya çalışacağız. Her ne kadar asli nitelikleri annelik paydası olsa da kadınının sürekli taşıdığı sığınma, doğurganlık, sevgili, ev-mekân gibi tavırlar şiirlerindeki kadınsı değerlere önemli göndergeler taşımaktadır. Bilinmeyen kadınlar İlhan şiirinde bilinen değerlere dönüştürülür. Annelik bu bilinen değer yapılanmalarından sadece birisi gibi durmaktadır.

The aim of this essay is to read Attilâ Ilhan’s novel Gâzi Paşa, a historical novel about the Turkish Independence War, with a focus on the distinction between history writing and historical novel. I begin my analysis of this novel from the narratological perspective developed by Dorrit Cohn, who emphasizes two aspects of this distinction: different reference fields of history and fiction, and fiction’s distinctive ability in reaching into the minds of characters. These aspects will help me to unravel the production of meaning in Gâzi Paşa through its ambivalent and intentional border crossings between the two fields. Then, I will explain this intentional textual swing through an analysis of its roman à thèse features, which I ground on Susan Rubin Suleiman’s description of the genre. Finally, the essay will discuss Gâzi Paşa’s authorial intention that aims at instructing an audience through a narrative of charisma, founded on a specific representation of Mustafa Kemal for the purpose of propagating a black-and- white perception of history and politics.

Attila İlhan’a göre Türkiye için sorunu Batılılaşmak mı yoksa doğulu olarak kalmak mı şeklinde ortaya koymak yanlıştır. Bu rasyonel Batılı kafasına göre de yanlıştır. Zira bir toplumun yüzlerce yıllık müktesebatından bir çırpıda soyutlanıp başka bir uygarlık alanına geçmesi akla uygun değildir. Böyle bir şey nesnel koşullara ve eşyanın tabiatına aykırıdır. Böyle bir çağdaşlaşma anlayışı yalnızca Türk ulusunu ikiye bölecektir . Nitekim İlhan, Hilmi Ziya Ülken’in yaptığı tespite katıldığını belirterek Türk toplumunda Tanzimat’tan sonra geçen yüzyıl içinde Doğu ve Batı, eski ve yeni, alaturka ve alafranga karşı karşıya geldiği halde hiçbir senteze ulaşılamadığını söyler. Türk toplumunun en buhranlı problemi bir senteze ulaşamayan bu ikici görüştür. İlhan’a göre bu ikici görüş hala varlığını sürdürmektedir. Bu sorunu ortadan kaldırmak ise bilimsel yöntemlerle, geçmişimize dayanan, ondan yararlanan, fakat ileriye açılan ulusal bir bileşim yaparak mümkündür.

Attila İlhan’ın “Aynanın İçindekiler” serisinin ilk kitabı olan “Bıçağın Ucu” 1973’te yayımlandı. Kitap, ana ekseni ile 1960 Darbesi öncesi Türkiye’nin karmaşıklığına odaklansa da, karakterlerinin “geri dönüş”leriyle 20. yüzyılın başına dair hatırlatmalarda bulunuyor. Ta ki, ana karakterlerin 1960’da “sevinçli fakat yorgun” karşıladıkları bildiri okunup yazarın deyimiyle “Derin bir cumhuriyet sessizliği” olana kadar…

Öz
Attilâ İlhan, Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin önemli isimlerinden biridir. Genel bir ifadeyle şairin poetik serüveninin üç ana evreden oluştuğunu söylemek mümkündür. Bunlar, toplumcu gerçekçi şiir anlayışı, bireyin kendi varlığını ve evrendeki yerini sorguladığı evre ve son olarak neoklasik dönem olarak sıralanabilir. Şairin yayımlanan ilk şiir kitabı olan Duvar (1948), bu üç ana evre içerisindeki toplumcu gerçekçi dönemin örneklerinden biri olarak kaleme alınmıştır. Duvar'da yer alan "İş Başı" adlı şiir ise ilk bakışta toplumcu gerçekçi sanat anlayışının bir ürünü olarak görülmesine rağmen şairin ilerleyen dönemlerde geliştireceği poetikasına dair çeşitli izler taşır. Bu yazıda "İş Başı" şiiri, Attilâ İlhan'ın poetikasında gözlemlenen "geçiş" durumunu göstermesi açısından incelenecektir.
Abstract
Attilâ İlhan is one of the important names of Turkish poetry in the Republican period. In general terms, it is possible to say that the poetic adventure of the poet consists of three main phases. These can be listed as socialist realistic understanding of poetry, the stage in which an individual question his own existence and place in the universe, and finally the neoclassical period. Duvar (1948), his first published poetry book, was written as one of the examples of socialist realistic period in these three main phases. The poem "İş Başı" in Duvar, although seen as a product of the socialist realistic understanding of art at first glance, carries various traces of the poetics that the poet will develop in later periods. In this article, poem "İş Başı" will be examined in terms of showing the "transition" situation observed in Attilâ İlhan's poetics.