Kurtuluş Savaşı

Our article seeks to determine the functions of visual communication design through the lens of modern conflict and public archaeologies. The Battle of Aslıhanlar, which took place in the triangle of the villages of Çal Köy, Allıören, and Yüğlük in Kütahya from 29 to 30 August 1922, was the focus of our experimentation. Our archaeological survey project was carried out in 2013; interviews with local people, a review of the literature available and our observations of local myths and traditions that emerged after the war constitute the basis of our article. We categorized these sources for the project design in order to form a storytelling narrative, so that the viewer could participate in the process of conflict as well as the ongoing research. We foresaw three major challenges while categorizing this complex dataset: equivalence of visual language; variable outputs of the multi-dimensional research methods; and interactivity for creating a live social platform. We responded to thes...

Atatürk, işgal kuvvetlerinden kurtardığı ve yeni baştan inşa ettiği ülkesini, muassır medeniyetler seviyesine getirmek isteyen bir önderdi.  Askeri dehası, siyasi başarıları, devrimci karakteri yanı sıra sanat ve kültür alanına yaklaşımı da genç cumhuriyetin büyük ve köklü bir ülkeye dönüşmesi açısından önemlidir. Sovyet yönetmenler tarafından çekilen “Türkiye’nin Kalbi Ankara” (1934), Amerika’nın çektiği “Incredible Turk” (1958) ve İngiliz BBC televizyonunun hazırladığı “Atatürk: Father of the Turks” (1970) belgeselleri Atatürk ve Kurtuluş Savaşını anlatır. Bu çalışma, üç farklı zaman diliminde, üç farklı ülkeden, üç farklı yönetmenin gözünden çekilmiş belgesellerde “Atatürk” ve “Kurtuluş Savaşı” temsilini görünür kılmaktadır.

Tarık Buğra’nın Küçük Ağa ve Firavun İmanı romanları üzerinden, yazarın Anadolu’ya bakışını ve Anadoluculuk düşüncesi ile ilişkisini ele almayı amaçlayan bu çalışmada, Buğra’nın ilgili romanlarından sonra Anadoluculuk akımından bahsedilecektir. Sonrasında ise Buğra’nın bu akımın temsilcisi olarak kabul edilen isimlerle ilişkileri, Buğra’nın romanlarında bu isimlere yer vermesi ve bu isimlerin Buğra’nın romanlarına yaklaşımları değinilecek diğer konuları oluşturmaktadır. Sonuç kısmında ise Buğra’nın Anadolucu isimlerle benzerlik gösterdiği ve farklılaştığı noktalara yer verilecektir.

Sahnenin Dışındakiler, the third novel of Tanpınar, is well-liked and evaluated by critics through its interaction with famous authors. Beside this intertextuality, it also interacts with the examples of a literary genre, i.e. Independence War narratives genre that began with Halide Edib’s Ateşten Gömlek in 1922. This novel interprets Turkish Independence War as a civil war and a revolution and narrates a sentimental drama of sacrifice in this historical context. However, Halide Edib’s mostly male successors changed her original story into an epic struggle. Tanpınar challenges this attitude in Sahnenin Dışındakiler. But he wrote a movie scenario entitled İki Ateş Arasında based on this novel and it invalidated every choice he made in the novel and produced a text in which every convention and stereotype of the genre was used. This article compares and analyzes these two opposite texts of the author through a discussion of literary genre theories.

Tanpınar’ın üçüncü romanı olan Sahnenin Dışındakiler, bütün tamamlanmamışlığına rağmen, eleştirmenler tarafından beğenilen ve ünlü yazarlarla etkileşimi üzerinden değerlendirilen bir romandır. Ancak bu roman, Tanpınar’dan beklenebilecek bu tür bir metinlerarasılığın ötesinde, Türkçeye özgü bir edebi türde üretilen güçlü ve zayıf eserlerle de türsel bir ilişki içindedir. Söz konusu tür, Halide Edib’in 1922’de tefrika edilen Ateşten Gömlek’iyle başlayan Kurtuluş Savaşı anlatıları türüdür. Kurucu metin ele aldığı dönemi bir iç savaş ve ihtilal olarak değerlendirip, bu tarihsel bağlam içinde bireysel fedakârlıkla ilerleyen duygusal bir drama kurmuştur. Ondan sonra gelen çoğunluğu erkek yazarlar ise Halide Edib’den aldıkları türü milli birlik içinde başarılan epik bir mücadele olarak yansıtırlar. Tanpınar, Sahnenin Dışındakiler’de bu kolaycılığı sorgular. Ancak bu romandan yola çıkarak hazırladığı İki Ateş Arasında başlıklı senaryo, romandaki seçimlerinin hepsini geçersiz kılacak ve türün her türlü kalıbını uygulayan bir metin olacaktır. Bu çalışma, aynı yazarın birbirine zıt bu iki metnini tür kuramları üzerinden incelemektedir.

“Geçmişin Sesinden Arnavutköy: Savaşın ve Göçün Çocukları” çalışmasıyla yapmaya çalıştığımız da makro tarihe mikro alanda hareketle katkı yapmaktır. Sözlü tarihin kaynaklarını Arnavutköy’de mülakat yaptığımız 52 kişi oluşturmaktadır. Arnavutköy’ün farklı bölgelerinde yaşayan katılımcılarla bölgenin tarihine dair kendi anlatılarını anlamak için, veri toplama aracı olarak derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. Kimi bölgelerde de odak grup görüşmelerine müracaat edilmiştir. Araştırmacılar sosyal gerçekliği yakından tanımak için görüşme yapılan kişilerin bulunduğu mekânlarda görüşmeleri ses kayıt cihazıyla kaydetmişlerdir. Yapılan ses kayıtları Marmara Üniversitesi, İstanbul Araştırmaları Bilim Dalı yüksek lisans öğrencileri Canan Tun ve Aykut Ünsal tarafından deşifre edilmiştir. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde ve analiz edilmesinde ise “Maxqda 11” bilgisayar programından yararlanılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma ile başlayan muhalefet olgusu, Milli Mücadele sonrasında kurulan Büyük Millet Meclisi’nde de etkilerini göstermiştir. Milli Mücadele’nin en etkili gücü Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, mecliste de kendine yer bulmuş ve Halk Fırkası’na dönüşmüştür. Partileşme sonrasında ülke tek parti yönetimine dönüşmüş, Meclis içerisinde de muhalefet devam etmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkenin içinde bulunduğu ekonomik ve toplumsal durumdan rahatsızlık duyanlar muhalif parti denemelerinde bulunmuş ancak bu denemeler başarısız sonuçlanmıştır. Totaliter ve Faşist rejimlerin sükse yapmasıyla Türkiye de dış ilişkilerinden dolayı bu rejimlerden etkilenmiş ve yönetiminde bu rejimlere benzer değişiklikler yapmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla demokratik olmayan rejimlere karşı alınan tavır ve savaşın demokrasi yanlılarının zaferiyle sonlanması, Türkiye’yi de kapsayan küresel değişikliklere neden olmuştur. Türkiye de bunlardan etkilenmiş ve esen demokrasi rüzgarına kapılmıştır.

İşte bu çalışmada Türkiye’nin çok partili hayata geçişinde rol oynayan iç ve dış faktörler incelenmiş ve karşılıklı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Çalışmada, “Türkiye çok partili siyasal hayata geçiş sürecinde dış faktörlerden etkilenmiş midir?”, “Türkiye’de tek partili dönemde muhalif düşüncelere izin verilmiş midir?” gibi sorulara yanıt verilmiştir.

Yaşar Kemal’in “Bir Ada Hikâyesi”, yayımı 14 yıl sürmüş bir roman dörtlüsüdür. Dizideki romanlar ve yayın yılları şu şekildedir: Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana 1998, Karıncanın Su İçtiği 2002, Tanyeri Horozları 2002 ve son cilt Çıplak Deniz Çıplak Ada 2012.  Yayın tarihi açısından diğerleriyle arasında 10 yıl olan son cildin dörtlüye yaptığı katkı ve dörtlüyü bir sona ulaştırıp ulaştırmadığı konusu ayrıca tartışılmalıdır. Bu konu bir yana, BAH dörtlüsünü en temelde savaş karşıtı bir anlatı olarak değerlendirebiliriz. Ancak Yaşar Kemal’in bu dörtlüdeki niyeti bundan çok daha karmaşıktır. Dizinin tamamını kapsayan ve çeşitli biçimlerde ele alınan, tarihteki tüm savaşlara yöneltilebilecek genel eleştirel tutum, sadece bir yola çıkış noktasıdır. Buradan yola çıkan yazar, Anadolu’nun 1915’ten 1925’e kadar geçen on sene içerisinde, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’ndan nasıl etkilendiğini, bu travmatik etkiyle savaşın hemen ardından nasıl başa çıkmaya çalıştığını vermeye odaklanır. Bu anlamda da, söz konusu dönemdeki savaşları bir mecburiyet, daha da kötüsü bir kahramanlık anlatısı olarak sunan tüm edebi ve edebi olmayan anlatılara yönelik bir “karşı-anlatı” kurar.

Stratejik öneme sahip bir yerde, Ankara Defterdarlığı yapan Yahya Galip Bey Ankara’da Milli Mücadeleyi benimseyerek, o dönem Ankara Valisi olan Muhittin Paşa’nın Milli Mücadele karşıtı faaliyetlerini engeller ve tutuklanmasında rol alır. Daha sonra Yahya Galip Bey, Mustafa Kemal Paşa ile irtibatlı olarak Vali Vekilliğini üstlenir.

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son döneminde Ankara Defterdarı ve Vali Vekili iken, Milli Mücadele’ye katılıp vatan ve millet uğrunda büyük çabalar harcayan tarihe mal olmuş bir şahıs olmasına rağmen bugün adeta unutulan Yahya Galip Bey’in hayatını, hizmetlerini, faaliyetlerini ve bilinmeyen yönlerinin hatırlanmasını amaçlandı. Bu konuda araştırma yaparken Yahya Galip Bey’in hatıralarını yazdığına veya bir arşive belge verdiğine dair bir bilgiye ulaşılmadı.

Kitap, giriş ve dokuz bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Milli Mücadele Dönemini oluşturan süreç ve şartlar hakkında bilgi sunulmuştur

Mondros Ateşkes anlaşmasının 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanmasından sonra İtilaf Devletleri, hazırladıkları planlar çerçevesinde Anadolu’nun birçok yerini işgal etmeye başladılar. 15 Mayıs 1919 günü İzmir’e Yunan askerinin çıkması memleketin her yanında büyük bir infial yaratırken işgallere karşı direniş kararı alınan yerlerin başında da Balıkesir gelmektedir. Balıkesir halkı İzmir’in işgalinin ertesi günü 16 Mayıs’ta Yunanlara karşı ayaklanmış ve 29 Mayıs 1919’da ilk kurşunu Ayvalık cephesinde atmıştır.
Balıkesir Bölgesi’ndeki faaliyetleri organize etmek amacıyla “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Balıkesir Heyeti Merkeziyesi” kurulmuş ve bu cemiyet işgalciler ile Milli menfaatlere karşı yapılanan çetelere karşı mücadele vermiştir. Bu bildiride; bu cemiyetin emri altında faaliyet gösteren ve ikinci Anzavur ayaklanmasında Gönen’de şehit edilen Kaymakam (Yarbay) Rahmi Bey’in hayatı ile genelde Türk Milleti’ne özelde ise Balıkesir ve Gönen’e yaptığı katkılardan bahsedilecektir.
Anahtar Kelimeler; Balıkesir, Gönen, Rahmi Bey, Anzavur.

After signing the Truce of Mondros on 30th October 1918 the Allied Powers began to occupy several places in Anatolia in line with the plans having been prepared in advance. While the occupation of Izmir by Greek soldiers on 15th May 1919 caused a delirium everywhere in the country, Balıkesir was one the main places where decision has been taken to resist against occupation. On the next day of the occupation of Izmir, on 16th May 1919 the people of Balıkesir rebelled against the Greek and on 29th Mayıs 1919 the first bullet was fired at the Ayvalık front.
In order to organize the activities in the Balıkesir region, the Center of Balıkesir Delegation of the Anatolian and Rumelian Resistance Organization (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Balıkesir Heyeti Merkeziyesi) has been established and this organization fought against the occupiers and the gangs which had been organized against national interests. This paper will deal with the life of District Governor Caimacam (Lieutenant Colonel) Rahmi Bey who was under the order of this organization and martyred in Gönen during the second Anzavur rebellion, the contributions he made to his people in general and to Balıkesir and Gönen in particular.
Keywords: Balıkesir, Gönen, Rahmi Bey, Anzavur.

Tanburî Hâfız İsmâil Hakkı, Samsun’un millî şâiri olarak tanınmaktadır.
Hayatı hakkında malumatımız olmamakla beraber, 1338 yılında kaleme aldığı Feryâd-ı Vatan adlı eseriyle bilinmektedir. Feryâd-ı Vatan, Kurtuluş Savaşı’nda yaşananları manzum bir şekilde dile getirmiştir. 16 manzum metnin yer aldığı bu eserde, “Kuvva-i Milliye Marşı, Büyük Millet Marşı, Yeni İzmir Marşı, Zavallı Bursa, Zavallı Karamürsel„ gibi usul ve faslı belli olan marşlar yer almaktadır. Marşlarda; Yunanlıların mezâlimi, Atatürk ve silah arkadaşlarının kahramanlığı, İzmir’in ve Bursa’nın İşgali gibi Kurtuluş Savaşı için önemli olan birçok olay ve kişi konu edinmiştir. Samsun’da Şems Matbaası’nda basılan Feryâd-ı Vatan, Kurtuluş Savaşı’na Anadolu’nun verdiği desteği ve Anadolu insanının hürriyete olan düşkünlüğünü, Anadolu’nun bağrından çıkan bir şâir tarafından kaleme alınması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Marşlar umumiyetle 4+4+4+3, 4+4+3 duraklı, hece ölçüsüyle kaleme alınmıştır. Sade
bir dil kullanılması da metinlerin her yaşta ve her seviyede insanı göz önüne alarak kaleme alındığını göstermesi bakımından oldukça önemlidir.
Marşlarda kullanılan kelimeler, Anadolu insanının düşmana olan kinini
ve halkın psikolojisini oldukça açık bir şekilde göstermektedir. Metinlerde yer yer argo ifadelerin de kullanılması, marşların edebî değerden ziyade, halkın duygularına tercüman olmak adına kaleme alındığını göstermektedir. Biz de bu çalışmamızda, “Feryâd-ı Vatan„ adlı manzum metni, edebî ve tarihî olarak ele almış bulunmaktayız. Mamafih, Feryâd-ı Vatan, edebî bakımdan kıymete hâiz olmamakla beraber, tarihî açıdan oldukça mühim bir eserdir.

Kitap, giriş kısmı, dokuz bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.
I. Bölümde; Konunun geçtiği yer olan Ankara adının tarih­teki anlamları, İlk Çağlar’da ve Türklerin Hâkimiyeti’nde An­kara’nın tarihi yapısı anlatılmıştır.
II. Bölümde; Osmanlı Devleti dönemi Ankara’nın idari yöne­timi;
III. Bölümde; Kurtuluş Savaşı’nın Manevi Reisi, Mehmet Rifat (Börekçi) Efendi’nin hayatı, Ankara ve stratejik önemi, Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasından önce milli faali­yetler,;
IV. Bölümde; Ankara’da Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin ku­rulması ve faaliyetleri, Siyasi kararları, Ankara’nın milli merkez oluşunda Mehmet Rifat Efendi’nin rolü;
V. Bölümde; Türklerin İslâmiyet’e girişi, fetvâların genel özel­likleri, Osmanlı ulemâsı,  I. Dünya Savaşı sebebiyle verilen ci­hâd fetvâları, Milli direnişi kırmak için İstanbul Hükümeti’nin fet­vâsı, İstanbul Hükümeti fetvâsının hangi şartlar altında ve­rildi­ği;
VI. Bölümde; Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılması, Mehmet Rifat Efendi’nin Muğla (Menteşe) mebusu seçilmesi, İsyanların İç ve Dış nedenleri, Mehmet Rifat Efendi’nin Çerkez Ethem’e nasihati;
VII. Bölümde; Şeyhülislâmlıktan Şer’iyye Evkaf Vekâleti’ne geçiş, Dine bağlı devlet devresi;
VIII. Bölümde; Diyanet İşleri Reisliği’nin ismi üzerinde ya­pılan müzakereler, Tarihçesi ve kuruluşu;
IX. Bölümde; Mehmet Rifat Börekçi’nin Atatürk’le ilişkileri, Mali kaynak isteğiyle Başvekil ve Cumhurreisi İsmet İnönü’ye mektupları, Cumhurreisi Umum Kâtibi Kemal Gedeleç’e mek­tubu, İsmet İnönü ilişkileri, Hayatının son günleri, Torunları H. İsmet ve Rıfat Börekçi’nin Dedesi ile ilgili yazılı bilgilendirme­leri ele alınmıştır.
Kitapta ayrıca resmi belgeler ve fotoğraflar yer almaktadır.

This thesis explores an eminent liberal journalist, Ahmed Emin (Yalman)’s changing perceptions of the “other” in the armistice period (1918-1923). Throughout the work, how Ahmed Emin perceives non-Muslim Ottomans, non-Turkish Muslims and the Western powers, as well as the alteration of his receptions are analyzed through both
qualitative and quantitative methods based on content analysis. Furthermore, having in addition to the analysis of his articles published in two newspapers Vakit and Vatan in Istanbul during the armistice period, his narration and reconstruction of the past events in his memoirs, one of which was composed in English, are also included in the comparative analysis. The consequence of the studies carried out within this thesis shows that along with the continuous elements in his writings, such as his almost unchanging liberal-Westernist ideology, Ahmed Emin’s opinions and stance were subject to change in accordance with the transformations in the conjuncture, and especially with the shifts in power configurations.

Keywords: Ahmed Emin Yalman, Istanbul, Mudros Armistice, Turkish
independence war, Lausanne Peace Treaty, armistice period, change, other, mandate question, late Ottoman and modern Turkish history, history of press, memoirs, reconstruction of the past.

Türkiye’de sosyal ve siyasi gelişmelere paralel olarak Hükümetler tarafından çok sayıda genel af yasası çıkarılmıştır. Hukukî, sosyal ve siyasal açıdan oldukça önemli bir yere sahip olan af yasaları, gerek gündeme getirildikleri dönemlerde, gerekse yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren, siyasi çevrelerde ve kamuoyunda önemli birer tartışma konusu olagelmiştir. Bununla birlikte, bugüne kadar daha ziyade hukuki boyutuyla ele alınmış olan konunun tarihsel boyutu üzerinde fazla
durulmamıştır. Temel olarak, savaş ilanlarından önce veya savaş, ihtilal ve inkılâplardan hemen sonra yeni bir başlangıç yapılması ve geçmiş dönemin unutulması gibi amaçlarla genel af yasaları çıkarıldığı  görülmektedir. Bunların yanı sıra cezaevlerinin mevcudunu azaltmak ve mahkemelerin yükünü hafifletmek gibi faydaları olan genel af yasaları siyasi iktidarlar tarafından sıkça başvurulan uygulamalar arasındadır. TBMM Hükûmetleri de kuruldukları tarihten itibaren zaman zaman af yasaları çıkarmışlardır. Nitekim Birinci TBMM, Kurtuluş Savaşı
boyunca çok sayıda özel af yanında, Millî Mücadele’ye taraftar  kazanmak, TBMM ile halk arasında yakınlaşmayı temin etmek ve düzenli orduya asker sağlamak gibi amaçlarla kısmi genel af yasaları çıkarmıştır. Özellikle Sakarya Savaşı ile Başkomutanlık Meydan Muharebesi arasındaki dönem zarfında yoğunlaşan bu af kanunları, Meclisin Millî Mücadele dönemi boyunca sadece yargılama müessesesini değil, aynı zamanda af yetkisini de önemli ölçüde kullandığını göstermesi bakımından da dikkate değerdir.

Özet XVIII. yüzyılın sonlarında Avrupa'da ortaya çıkmış olan Tarihi roman yazıcılığı Tanzimat'ın ilk roman örnekleri ile birlikte Türk romanında da kendisini göstermiş ve uzun yıllar boyunca da beğeni ile okunmuştur. Türk tarihinin daha çok siyasi ve askeri tarih okumaları üzerinden anlatılmasından dolayı Türk romanı da Türk tarihini yakından ilgilendiren birçok siyasi ve askeri tarih konusunu farklı açılardan ele almak suretiyle ilgi alanına dahil etmiştir. Osmanlı'nın son yüzyılı, I. Dünya Savaşı ve Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluş yıllarını ele alan romancılarımızdan biri, Kemal Tahir'dir. Yazar; Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu, Yorgun Savaşçı romanlarında 2 Mütareke ve işgal hadisesini ve onun yarattığı psikolojik durumu 'insan gerçekliği' üzerinden okumayı tercih etmiştir. Bu bildiride bu romanlardan hareketle Mütareke dönemi insanını; işgal edenler, işgal taraftarları ve işgal edilenler bağlamında ele almaya çalışacağız. Abstract Historical novel writing, which emerged in Europe at the end of the XVIIIth century, showed itself in the Turkish novel with its first Tanzimat novel samples and was read with great pleasure for many years. As Turkish history has been more told via martial and political history readings, Turkish novel dealt with many political and martial historical issues which are related to Turkish history from different aspects. One of our novelists who deals with the last century of Ottoman, World War I and the founding years of the Republic of Turkey is Kemal Tahir. In his novels " Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu, Yorgun Savaşçı " , the author chose to read the events of armistice and occupation and the psychological situation they created via the human reality. In this paper, in the light of these novels, we will try to deal with the Armistice Period people in the context of intruders, supporters of intruders and those who are intruded.

Özet Biz ile öteki ayrımını belirginleştiren edebi eserlerin propaganda amaçlı kullanımı özellikle savaş gibi milli seferberlik hallerinde artmaktadır. Edebiyatın söz konusu işlevi kitlelerin birliğini sağlayıp sürdürerek grup bilincinin oluşmasını, ulus devletin hayal edilmesini ve seferberlik hallerinin başarıya ulaşmasını mümkün kılar. Milli Mücadele döneminde üretilen edebi eserlerde de benzer yaklaşım söz konusudur. Kurtuluş Savaşı devam ederken öyküler kaleme alan Ömer Seyfettin, milletin tarihine milliyetçi şekilde yaklaşıp toplumu milli iradeye ikna etmek isteyerek vatanın bütünlüğünü tehdit eden düşmanları görünür kılmaya yönelen bir entelektüel hareket içindedir. Dönemin edebi metinlerinde işgal ve isyanlar sebebiyle imparatorluk merkezli bakış açısı etkisini yitirir; tam anlamıyla ulus devlet temelli bakış açısı hâkim olur. Bir tezin savunuculuğunu üstlenen öyküleriyle Ömer Seyfettin, yaşananların Türk ve dünya kamuoyuna duyurulması için ikili karşıtlıklar oluşturur, mutlak ayrımlarla karakterleri ve olayları kurgular, metinlerin inandırıcılığının artması için gerçek olay, kişi ve kurumlara göndermeler yapar, anlatılanların gerçek hayatta yaşandığına dair notlar ekler. Böylece Kurtuluş Savaşı döneminin atmosferi Ömer Seyfettin öyküleri aracılığıyla görünür kılınır.

Osmanlı 3’üncü Kolordusu (Üçüncü Kolordu) 1911 yılında kurulmuş; ilk olarak Balkan Savaşları’nda Trakya bölgesinde görev yapmış, Tekirdağ’da konuşlu olduğu sırada en hızlı şekilde seferberliğini tamamlayan birlik olarak Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Gelibolu’ya kaydırılmıştır. Bu süreçte Çanakkale’de kurulan 5’inci Ordu’ya bağlı olan 3’üncü Kolordu; 7’nci, 8’inci, 9’uncu ve daha sonra kurulmuş olan 19’uncu Tümenlerden müteşekkildi. Arıburnu ve Seddülbahir’deki muharebelerde önemli başarılar elde eden 3’üncü Kolordu, Çanakkale Cephesi’nin kapanmasıyla evvela Doğu Cephesi’nde, akabinde de Filistin-Suriye Cephesi’nde görevlendirilmiştir.

3’üncü Kolordu, Filistin-Suriye Cephesi’ndeki şiddetli ve geniş çaplı muharebelerin merkezinde yer almış; 1917 sonlarına kadar başarılı savunma muharebeleri yapmıştır. Fakat Kasım 1917’de meydana gelen Üçüncü Gazze Muharebesi’yle başlayan Filistin Cephesi’ndeki Osmanlı savunma hatlarının yarılması sürecinde büyük kayıplar vererek önce Suriye’ye ardından Halep’e çekilen 3’üncü Kolordu, 7’nci Ordu’nun emir komutasında Halep’in kuzeyinin savunulması için görevlendirilmiştir. Nihayetinde Mondros Mütarekesi öncesi İskenderun, Hatay, Afrin-Katma hattında emrindeki 24’üncü, 41’inci ve 43’üncü Tümenlerle birlikte konuşlanan 3’üncü Kolordu, İngiliz ileri harekâtını bu bölgede durdurmuş; birkaç gün sonrasında da 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi imzalanmıştır.

Mütarekenin akdiyle önce Payas’a, daha sonra Ulukışla’ya ve en nihayetinde Sivas’a çekilen 3’üncü Kolordu, Millî Mücadele döneminde de önemli roller üstlenmiştir. Bilhassa Maraş başta olmak üzere Güney Cephesi’ndeki işgallere karşı başlayan milli direnişi organize eden 3’üncü Kolordu, bir müddet sonra Batı Cephesi’ne kaydırılmış ve Büyük Taarruz’daki üstlendiği görevini başarıyla tamamlamasını müteakip 6 Ekim 1923’te İstanbul’u teslim alan ilk Türk birliği olmuştur.

Bu kapsamda oldukça geniş bölgeleri ihtiva eden bir tarihi serüvene sahip 3’üncü Kolordu’nun Birinci Dünya Savaşı sonlarında, Filistin-Suriye Cephesi’nden çekilmesini müteakip Halep-Antakya (Hatay)-İskenderun hattındaki askerî faaliyetleri, bu makalenin konu kapsamını oluşturmaktadır. Nitel ve nicel yöntemlerden yararlanılan çalışmada, ATASE arşiv belgelerinden ve telif eserlerden istifade edilmiştir.

Bu çalışma 1919’da başlayan Türk ulusal kurtuluş mücadelesinin son aşamasını temsil eden Lozan Barış Antlaşması’na giden süreci, barış görüşmeleri süresince tartışılan konuları ve konferansın neticesini anlatmak amacıyla kaleme alınmıştır. Emperyal güçlerin işgaline ve İstanbul hükümetlerinin dirençsiz politikalarına karşı direniş başlatan Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu’nun ardından tüm dünya önünde bağımsızlığını kazanmak için önce cephede, daha sonra Lozan’da barış masasında mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu esnada başta müttefik devletlerin kendisine karşı tutumları olmak üzere pek çok konuda zorluk yaşamış, ancak uğradığı kesinti sonucu iki döneme ayrılan konferanstan netice almış ve Lozan Barış Antlaşması’nı imzalamıştır. Lozan’da yer alan ve bu çalışmada bahsedilen başlıca hükümler bugünkü Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini oluşturmuştur.

Tarihsel kökleri binlerce yıl eskiye dayanan Türklerin, Sibirya stepleri ve Türkistan bozkırlarında başlayan yaşama serüvenleri, zaman içinde üç kıtaya yayılır. “Bozkırın Efendileri” olarak tarihe geçen Türkler için "özgürlük", "devlet" ve "vatan" uğrunda savaşılacak değerlerin başında gelir. Türkler, tarih boyunca savaşçı bir ulus olarak yaşarlar. Bulundukları coğrafyaların güç koşulları onları doğanın yanı sıra, iç ve dış düşmanlarla mücadele içine iter. Türklerin savaşı tarih boyunca bir var olma mücadelesi olarak algıladıkları görülür. Bu nedenle savaşlardan söz etmeden Türk olgusundan ve tarihinden söz etmek mümkün değildir.
Ulusların savaşlarda elde ettikleri başarıların arkasında barış dönemlerinde yaptıkları askerî hazırlıklar önemli yer tutar. Bütün hazırlıklar tamamlansa da toplumda savaşma isteği ve zafer kazanma azmi yoksa yenilgi kaçınılmazdır. İşte bu hassas noktada, işin içine savaş dışı unsurlar girer. Bunlardan biri de kitleleri harekete geçiren, maddi ve manevi açıdan moral aşılayan edebiyat ve sanat faaliyetleridir.
Orhun Yazıtlarından (VIII. yy) başlayan süreçte savaşlar Türk Edebiyatı’nın vazgeçilmez temaları olarak karşımıza çıkar. Sözlü veya yazılı edebiyat ürünleri bu açıdan incelendiğinde binlerce sayfa tutacak örnek metinlerle karşılaşılır. Destanlar, şiirler, kahramanlık türküleri ve ağıtlarda işlenen savaş, edebiyatın duygu dünyasında unutulmaz zenginlikler kazanır. Bunun gibi öyküler, romanlar, tiyatro eserlerinde savaş, edebiyatın hayal evreni içinde adeta yeniden yaşatılır. Savaşa katılan ve sıcak çatışmalardan etkilenen insanların anıları ise yaşanılan zorlukları yansıtan canlı tarihlerdir. Bütün bu örnekler zengin bir Türk Savaş Edebiyatı’nın ortaya çıkmasına ve yüzlerce yıl boyunca gelişmesine sebep olur.

MİLLİYETÇİ HAREKETİNİN DOĞUŞU VE DIŞ POLİTİKASI (1919)
Edgar Elbakyan

Makalede Birinci Cihan Harbi'nde ezici bir yenilgiden ve İngiltere tarafından kabul ettirildiği Mondros Mütarekenamesinden sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun durumu kısa bir biçimde anlatılmaktadır. Yazar tarafından Türkiye'de Milliyetçi hareketinin doğuşuna getiren nesnel dahili ve harici nedenleri tartışılmaktadır. Bu nedenler dizinde Türk-İslam alemine savaşa götüren en önemlisi olarak Hıristiyan-Yunanların batıda ile Hıristiyan-Ermenilerin güneyde (Fransız ordularıyla) ve doğuda (Ermenistan Cumhuriyeti olarak) meydana geldiğinin altını çizilmektedir.
Makalede Mustafa Kemal'in ilk diplomatik adımları ele alınmaktadır - Sovyet Rusya temsilcisi Budyonni ile yapılmış gizli görüşmesi, Erzurûm ile Sivas kongrelerinin toplanması ve Fransız resmî temsilcisi Georges-Picot ile yapılmış öngörüşmeleri bu adımlar sırasındadır.
Bu görüşmeler esnasında  Mustafa Kemal Türk tarafının "plan-minimum'u" öneri çıkmıştır (tam bağımsızlık, Kilikya'nın geri alınması), az ehemmiyetli meseleler üzerine ise (Sultan ile Halife'nin kaldırılması, Türkiye’de komünist rejiminin kurulması, Türkiye tarafından tercih edilen suretiyle Amerikan mandasını alması, Fransız tarafına Türkiye’de ekonomik ayrıcalıkların verilmesi v.b.) manevralar yaparak görüşmelerinin bozulmaması ve gelecek gelişmesini sağlayabilmiştir.

Bu çalışma kapsamında, 2014-2019 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ortaokullarda okutulan T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabının içeriğinde Kurtuluş Savaşı dönemine ait edebi eser atıflarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlam kapsamında aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır:
1) T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin materyali olan ders kitabında ne sıklıkta Kurtuluş Savaşı dönemini anlatan edebi eserlere atıfta bulunulmaktadır?
2) T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi kapsamında, Kurtuluş Savaşı dönemi edebi eserlerini okumaya öğrencilere teşvik etmek amacıyla kitap okuma ödevleri verilmiş midir?

Şehitliğin kutsandığı üç savaşı yeniden ele alacağım. Fakat yeniden anlatacağım savaşlarda, şehitlik gurur duyulacak, sevinilecek, başkalarına da önerilecek bir kavram olmaktan çıkacak. Bunun için hikâyelerin sınırlı bir zaman-mekanı içeren, zıtlığa dayalı örgüsünden uzaklaşıp zamanda biraz ileri, az geri gideceğim. Olayların gölgesinde kalan başka coğrafyalara, başka faillere bakacağım. Gösterilen kahramanlıkların bazı başka hikâyelerin susturulmasıyla mümkün olduğunu göstereceğim. Kısaca, şehitlik kültürünü mümkün kılan çerçevenin (kasten sınırlı tutulmuş zaman-mekanın) dışına çıkmaya gayret edeceğim.

Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı sonrası başlayan işgallere ve barış için dayatılan
Sevres Anlaşması’na karşı verdiği bağımsızlık mücadelesini yürüten kadro, bunun
anti-emperyalist bir hareket olduğu hususunu Kurtuluş Savaşı sırasında sıklıkla
vurgulamıştır. Türk düşüncesinde ilk olarak 1930’lu yıllarda Kadro dergisi Kurtuluş
Savaşı’nın niteliğine ilişkin tezleri gündeme getirmiştir. Savaşın niteliğine ilişkin
tartışmaların yeniden konu edinilmesi ise 1960’lı yıllarda olmuştur. Söz konusu
yıllarda dünyada ve Türkiye’de sol düşüncenin yükselişe geçmesinin de etkisiyle
emperyalizm meselesi incelemelere konu olmuştur. Özellikle 1960’ların ilk yarısında
Yön dergisi çevresinde yer alan Kemalist çizgideki düşünürler Kurtuluş Savaşı’nın
Batılı emperyalist güçlere karşı verilmiş bir mücadele olduğunu savunurken, solun
içinden Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi isimler ise bu görüşe karşı
çıkmışlardır. Bu çalışmada, öncelikle emperyalizme ilişkin tarihsel perspektifte
kavramsal bir açıklama yapılmaya çalışılmıştır. Ardından Kurtuluş Savaşı
yıllarından başlayarak savaşın anti-emperyalist niteliğine ilişkin öne sürülen tezler
ve itirazların, özellikle bu tartışmayı 1960’lı yıllarda ele alan Niyazi Berkes, Doğan
Avcıoğlu, Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi düşünürlerin görüşleri üzerinden
bir incelemesinin yapılması amaçlanmıştır.

Öz İstiklal Harbi, mali sıkıntılar içinde geçmiş bir süreçtir. Ülke içinden toplanan yardımların yanında dışarıdan da yardım sağlanmaya çalışılmıştır. Bu süreçte özellikle Rusya coğrafyasından ve bu bölgedeki Türk ve Müslüman halktan toplanan yardımlar önemlidir. Bu makalede, Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü arşiv malzemeleri ışığında konu ele alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.