Mukataa

Tedmür; Suriye'nin orta yerinde, etrafı çöl kumlarıyla çevrili yeşil bir vahada 1 Humus'un 145 km doğusunda, Şam'ın 260 km kuzeydoğusunda yer alır. Çok eski bir tarihi olan kent Palmira ve Tadmor/Tedmür şeklinde iki ayrı adla anılmıştır. Özellikle Yunan ve Roma coğrafyacıları Palmira/Palmyra (hurma ülkesi) 2 adını benimsemiş olsa da Tadmor kentin özgün şark, muhtemelen Sami dilindeki orijinal adıdır. Ayrıca, Tadmor sözcüğünün Sami dilindeki "hurma palmiyesi" anlamındaki Tamar sözcüğünden geldiği belirtilmektedir. 3

Tedmür; Suriye'nin orta yerinde, etrafı çöl kumlarıyla çevrili yeşil bir vahada 1 Humus'un 145 km doğusunda, Şam'ın 260 km kuzeydoğusunda yer alır. Çok eski bir tarihi olan kent Palmira ve Tadmor/Tedmür şeklinde iki ayrı adla anılmıştır. Özellikle Yunan ve Roma coğrafyacıları Palmira/Palmyra (hurma ülkesi) 2 adını benimsemiş olsa da Tadmor kentin özgün şark, muhtemelen Sami dilindeki orijinal adıdır. Ayrıca, Tadmor sözcüğünün Sami dilindeki "hurma palmiyesi" anlamındaki Tamar sözcüğünden geldiği belirtilmektedir. 3

Tedmür; Suriye'nin orta yerinde, etrafı çöl kumlarıyla çevrili yeşil bir vahada 1 Humus'un 145 km doğusunda, Şam'ın 260 km kuzeydoğusunda yer alır. Çok eski bir tarihi olan kent Palmira ve Tadmor/Tedmür şeklinde iki ayrı adla anılmıştır. Özellikle Yunan ve Roma coğrafyacıları Palmira/Palmyra (hurma ülkesi) 2 adını benimsemiş olsa da Tadmor kentin özgün şark, muhtemelen Sami dilindeki orijinal adıdır. Ayrıca, Tadmor sözcüğünün Sami dilindeki "hurma palmiyesi" anlamındaki Tamar sözcüğünden geldiği belirtilmektedir. 3

Tedmür; Suriye'nin orta yerinde, etrafı çöl kumlarıyla çevrili yeşil bir vahada 1 Humus'un 145 km doğusunda, Şam'ın 260 km kuzeydoğusunda yer alır. Çok eski bir tarihi olan kent Palmira ve Tadmor/Tedmür şeklinde iki ayrı adla anılmıştır. Özellikle Yunan ve Roma coğrafyacıları Palmira/Palmyra (hurma ülkesi) 2 adını benimsemiş olsa da Tadmor kentin özgün şark, muhtemelen Sami dilindeki orijinal adıdır. Ayrıca, Tadmor sözcüğünün Sami dilindeki "hurma palmiyesi" anlamındaki Tamar sözcüğünden geldiği belirtilmektedir. 3

Osmanli Devleti'nde klasik mali sistemde vergiler iki turlu toplanmaktaydi. Birincisi; dirlik olarak gorevlilere verilerek dirlik sahibinin topladigi vergiler. Ikinci yontem olarak; dogrudan hazineye aktarilan vergiler yani, devletin vergi kaynagini isletmesi ve bu kaynagin gelirlerini nakdi olarak hazineye aktarmasiydi. Devlet bunu “Iltizâm usulu” ile sagliyordu. Bu baglamda, mukâta’aya donusturdugu vergi kaynagindan vergi toplama hakkini, multezimlere havale ediyordu. Osmanli klasik doneminde butun islerin re’âyâdan alinan vergilere bagimli olmasi, devleti hem re’âyâ hem de vergi toplayicisi multezim ile uzlasan bir yapi haline getirmisti. XVIII. yuzyila gelindiginde iltizâm sisteminin boyutlarinin gittikce genislemesi ve klasik donemde yaratmis oldugu orgutsel uzlasma duzeninin bozulmaya baslamasi, devleti iltizâm sistemini ve dolayisiyla uzlasma yontemlerini yeniden orgutlenmeye yoneltti. Calismamizda, XVIII. yuzyilda Adana sancagi ornegi uzerinden, uygulama alani genisleyen...

The subject of this research is Abdülmü’min Pasha, who was born in Zeyne, which was a small town in the İçel sanjak, and his family has a long local history. As a local leader, he started to make a name for himself in archival sources since the 1650s. He became a mütesellim in 1664, and mukātaa vojvode in 1673. He took part in the Vienna campaign in 1683 as the governor of İçel sanjak. After the death of the governor of the Karaman during this campaign, the province of Karaman was given to Abdülmü’min Pasha. Finally, he died a year later, in 1684, during the defense of the Budin Fortress. This article describes the rise of Abdülmü’min Pasha as a provincial elite and his participation in the Ottoman ruling class. In that time, when the province and sanjak administrations were filled by the aghas and pashas who were educated at Enderun and pasha-sons, it was rare for a local leader to join the military class. In this aspect, Abdülmü’min Pasha is an interesting and probably one of the first examples of the emergency and rise of the notable in the Ottoman provincial society. As much as possible, his ascension story has been tried to be told in a parallel with the conditions of the period and the changes in the Ottoman central administration. The changes in the appointment of administrators to the sanjaks have been particularly taken into account. The Primary sources of the article mainly consist of the Ottoman Archive records and documents. In addition, Konya and Karama kadı registers were also used. Likewise, Ottoman chronicles of the period are our primary sources.

Osmanli Devleti'nde klasik mali sistemde vergiler iki turlu toplanmaktaydi. Birincisi; dirlik olarak gorevlilere verilerek dirlik sahibinin topladigi vergiler. Ikinci yontem olarak; dogrudan hazineye aktarilan vergiler yani, devletin vergi kaynagini isletmesi ve bu kaynagin gelirlerini nakdi olarak hazineye aktarmasiydi. Devlet bunu “Iltizâm usulu” ile sagliyordu. Bu baglamda, mukâta’aya donusturdugu vergi kaynagindan vergi toplama hakkini, multezimlere havale ediyordu. Osmanli klasik doneminde butun islerin re’âyâdan alinan vergilere bagimli olmasi, devleti hem re’âyâ hem de vergi toplayicisi multezim ile uzlasan bir yapi haline getirmisti. XVIII. yuzyila gelindiginde iltizâm sisteminin boyutlarinin gittikce genislemesi ve klasik donemde yaratmis oldugu orgutsel uzlasma duzeninin bozulmaya baslamasi, devleti iltizâm sistemini ve dolayisiyla uzlasma yontemlerini yeniden orgutlenmeye yoneltti. Calismamizda, XVIII. yuzyilda Adana sancagi ornegi uzerinden, uygulama alani genisleyen...

Osmanlı Devleti, Anadolu'da yaşam süren birçok konargöçer
topluluğu mukataa sistemi çerçevesinde değerlendirmiştir.
Anadolu'nun gerek toplumsal gerekse iktisadî yapısı bakımından
önemli konar göçer topluluklarından olan Rişvan ve Çakallı
aşiretleri de diğer konar göçer topluluklar gibi mukataa sistemi
içerisinde yer almış; iltizam ve malikane sistemiyle tasarruf
edilmiştir. Rişvan ve Çakallı aşiretlerine bağlı konargöçer bazı
cemaatlerle yerli Rişvan mensuplarına ait bazı vergiler bu
mukataayı oluşturmuştur. Rişvan ve Çakallı Mukataası'nın
tasarrufu 17. yüzyılın sonlarına kadar emaneten ve iltizamen
tasarruf edilmişken malikane sisteminin ihdas edilmesiyle birlikte
malikane olarak tasarruf edilmeye başlanmıştır. Mukataa gelirleri
çeşitli kale ve mühimmat harcamalarına, hanedanın kadın üyelerine
ve bazı önemli devlet adamlarına tahsis edilmiştir. Gelirlerin
tahsiliyse voyvodalar tarafından gerçekleştirilmiş olup, voyvodalar,
çoğunlukla, aşiret içerisinden veya yerel güçlü aile mensuplarından
seçilmiştir. Verginin tahsili konusundaysa tüm vergi birimlerinde
yaşanan sorunlar bu mukataa özelinde de benzer şekillerde
yaşanmıştır.
Bu çalışmayla Rişvan ve Çakallı Mukataası'nın tasarruf şekilleri,
mukataa reayasından tahsil edilen vergiler, vergi tahsilinde yaşanan
sıkıntılar, mukataaya yapılan müdahaleler, müdahalelere karşı
alınan tedbirler, mukataanın yönetimi gibi konuların tespiti
amaçlanmıştır.

LİSELER AYDINLARINI TANIYOR III Projesi kapsamında herkesin tarih kitaplarında gözüne çarpan âyan kavramı ve bu kavramın yıllar içinde geçirdiği süreç, bu sürecin aşamaları Kemal H. Karpat ve diğer tarihçilerin çalışmaları baz alınarak "Osmanlı İmparatorluğu İçin Bir Kırılma Noktası: Âyanlığın Yaygınlaşması" başlığı altında incelenmeye çalışılmıştır. Kemal H. KARPAT, Halil İNALCIK, Özcan MERT, Ahmet TABAKOĞLU ve birkaç daha tarihçilerin makaleleri incelenmiştir. Bu bağlamda "Âyan Nedir?", "Âyanlığın Evrim Süreçleri Nelerdir?", "Âyanlığın Güçlenmesindeki Temel Etken Nedir?", "Tımar Nedir?", "İltizam Nedir?", "Mültezim Nedir?" sorularına da cevap aranmıştır. Âyanlığın zaten var olduğu ancak yıllar geçtikçe güç kazandığı görülmüştür. Bu güçlenmeye zemin hazırlayan tımarın bozulması ve vergi sistemindeki değişiklikler irdelenmiştir.

Özet: Osmanlı Devleti"nde Beytülmâl-ı Âmme ve Hassa şeklinde isimlendirilen muka-taalar, vârissiz ölen kimselerin mallarına el koymak ve elde edilen geliri devlet hazi-nesine veya merkezden yönlendirilen herhangi bir harcama alanına aktarmak için ku-rulmuştu. Mukataa görevlileri, vârissiz ölenleri tespit edip terekelerine el koyar, malın sayımını yapar ve satışa çıkarırdı. Mukataalarda bu işleri yapacak görevliler çalıştırılmaktaydı. Mevcut literatürde vârisli ölenlerin terekelerinin mirasçılar ara-sında taksimine dair detaylı bilgiler bulunmasına karşın vârisi olmadan ölenlerin nasıl tespit edildiği, bunların mukataa yöneticilerine kim tarafından bildirildiği, mallarına el konulması, sayımı ve satışı süreçlerinin nasıl işlediğine dair neredeyse hiçbir ay-rıntı yoktur. Bu araştırmada Bursa, İstanbul, Manisa ve Tekirdağ"a ait kayıtlar kul-lanılarak söz konusu süreçlerin işleyişine dair bulgular değerlendirilecektir.

Ottoman fiscal studies have some difficulties whether the farmer in the rural area has the right of use craft of his personal farming field. This difficulty has been caused by the lack of personal data provided by the farmers on their own. All we can access for the farmers livelihood is provided by the state mandated documentaries. The Ottoman farmers consider as tenant for the farming fields since the state was considered the real owner of the all arable lands of the empire. However some findings prove else for the condition of peasants due to the Ottoman legislation. It is true that whole country was a possession of Sultan as the head of the state. Among these possession addressed as “hass”, describes the most abundant lands of its income is the highest comparing with other de facto areas. Second type of the land called “zeamet” saved for the highest ranks of the Ottomans such vizier, governors or ser-asker (chief commander of the ottoman army). Third type of the Ottoman lands spared for the war-lords is called “tımar”. These three types of the arable lands were the most profitable percentages of the Ottoman territory and the smaller share must provide at least 10.000 silver piasters each year. Mostly all of these lands directly were under the Sultans’ will whether to donate whom. Nevertheless there is one more another type of the arable land is defined in the ottoman documents as “tarla”. This “tarla” saying in a word simply describes “the field”, cultivated by the farmer or peasant in the rural area. This type of farming area is considerably smaller than previous type of the de facto lands. However this small scale of the cultivated fields scores the largest percentages of the arable lands of the Ottoman Empire. Along with the possessors of this humble and merely fields were more crowded than the provisions that have been gifted by the exalted Sultan to his own family members or to his most loyal subjects. These humble small scale fields cultivated by their ex-owners who firstly settled in the vicinity at the rural country life or commonly owned pre-Ottoman administration. Ottoman conquest gave a good gesture for the small scale land owners to possess their lands as tenants on the condition of paying the taxes of mainly issued as tithe for the any kind of the grains. Thus any farmer regardless owned by Muslim or non Muslim possessed his miserable inherited fields to gain by the livelihood paying the gratitude to state each harvesting season. The difference between these humble fields and the fertile large scale farms was one inherited due to the being peasant or farmer and the other was provided and granted with the solely will of the Sultan. It hence be claimed that this small scale fields and their owners has the right of the use craft of their cultivated fields. This means simply the right of the estate was directly belonged to the farmer or peasant. The farmer of the Ottomans could owned the possession as long as he cultivated according to the most known ottoman regulations, arranges the farmers status in the state. However some findings proves that even the farmer, could not cultivate his own field continued to own the land and hire its use craft to other share croppers. Sometimes the owner of the field hired the right of the cultivation to others with a reasonable sum percentage of the harvested product. Sometimes the owner of the farm shared his fields’ use craft and burden of cultivation if he has not got any yoke. This shared cultivation system between the real owner of the field and other share-cropper caused the division of the harvest in to half for each. Or some documents proves that in some occasions the real owner of the field passed his use craft to others for nothing but simply to gain good gesture as charity from the needed one. In the Ottoman State tax registration notebooks contain social and fiscal datum belonging to the public. The tax registration notebooks should be examined for rural history writing. In our study, the tax registration notebook of the village Ziğdi is scrutinized. The modeling of the Ottoman State for the social and fiscal structure of the rural population has been struggled to detect. In this study, it has been defined that the Ottoman state creates a kind of modeling that depicts the poor and rich along with the middle class in the Ottoman society. Same modeling also goes for the Ottoman rural economy. The affects of rich families in the social structure of the village can be depicted. These rich families who have mills, baths, shops, fields, and animal herds within the range of reasonable economic value also had an immense influence in the rural economic struggle of the peasantry daily life. The Ottoman modeling of detecting the wealth owner in the rural area by looking in to the amount of estate, of animal herds and of the other incomes was successful. In the village of Ziğdi, animal husbandry was also recorded as a secondary living occupation. The endemic sheep named as “Karayaka” Sheep was the main source of wealth among the husbandry dealers. Thousands Karayaka sheep were also transferred to the sublime port of Istanbul as a live food stock. Three families gained benefit from the sheep trade with the port and considered as a local elite among the society of Turkic nomads. There were also some notables in the village who were trustee of pious foundations named as “Mütevelli families”. These families, named as mütevelli (trustee) were appointed to arrange the pious foundations, named Veli Chelebi and Kaya Chelebi in the village. Some were appointed from the pious foundations of Amasia and some were from Sivas. These trustees eventually settled in the village and mixed with the locals via marriage. They became the elite of the peasantry community with their wealth, gained from the work of trustee and also with their education, skilled to run the pious foundations. In this study these notable families and their wealth was scheduled to compare their might within the rural population. We did also try to find out the taste of the peasant cuisine in the village of Ziğdi. Our findings prove that their habit towards the grain cultivation must be inherited from the Hittite time. These findings need further clues to develop but the main grain cultivation resembles as the daily life agricultural routine of the Hittite peasants. In the study we also came across with the mills for grains and floors and linen mills too. The owners of the Turkish bath were also in action in the village most probably inherited from the sovereignty past of the Roman Empire. The vineyards were not fruitful but help the sugar consumption of the population to utmost degree. The gardens refers to some fruit trees as wild cherries, to produce medicine in Amasia and it hence sent to the local market of Amasia to feed the drug production.

In the province of Crete, which joined to the Ottoman lands in a late period, the land registry was made twice in 1650 and 1670. From the beginning of the 18th century onwards, however, the issues the Empire faced, the economic problems on the island and the new regulations made the third land registry necessary in the island of Crete. The third land registry, which began in late 1704, was completed in January
1706. It is clear that this is the last land registry in Crete.
The first of the three books in the Ankara Tapu Kadastro Archives is detailed land registry book of Candia and Sitia and the second one is detailed land registry book of Hania and Rethymno sanjaks. The third one is Book of Castle and Commanders of Fortress.
With these arrangements, which we will date to 1705, the tax organization has been continued in some issues as it was in 1670 regulations, and in some cases, the 1650 regulations reapplied. The organization based on the principle that the land is the source of wealth and tributary land system, which allows large private ownership were continued. From the beginning of the 18th century onwards, it can be seen that the size of Tımar lands in the Ottoman Empire had shrunk significantly and they were transferred to the sultans. Indeed, this was the case in Crete too and many villages were registered as new imperial demesne. Last land registry of Crete is written in a religious style in accordance with the spirit of the period.

From the last decades of XVIth Century, there have been some important developments such as budget deficit, debasement based on budget deficit, price inflation, long lasting wars and war technology in Ottoman Emprie. Ottomans had to collect more part of tax revenue in cash because of recruit more bigger army in center, contuniusly train and to fund of this army in cash in long lasting wars. They have taken a fiscalist approach to solve this problems. On the one hand they have look for the way to increase their incomes on the other hand to reduce costs. The change that has became apparent by starting of widespread of iltizam and malikane practise has continued almost to the Tanzimat era. And this also brought about administrative, financial, military and social changes. In this study, it has been studied the effect of change and transformation mentioned to the Konya city in the base of Ayan. In this context in financial field, it has been found out the malikane practise has succeed or not in Konya scale, the place of Konya muqâtaas in whole system, the persons whose managed of these muqâtaas in genereal and the identity of managers in local. In the field of administration, it has been examined the place of Karaman administrator in whole system, who was the Konya ayan and the responsiblity of these ayan they have taken. For a better understanding of this matter discussion has been concretized on Arapağazade es-Seyyid Süleyman Ağa as a Ayan of Konya. As a result, it has been said that central government has not lost its control in financial, administrative and military sense in Konya.

Öz Çalışmamız, Lârende özelinde iltizam sisteminin 16. yüzyılda geniş bir uygulama zemini bulduğunu öne sürerken, sistemle ilgili şikâyetlerin daha çok neden bu yüzyılda değil de sonraki dönemlerde ortaya çıktığı sorusuna cevap aramaktadır. Bu amaçla, sistem içindeki mültezimler, taşeron mültezimler, kefiller, iltizam süreleri, mukataaların bir veya birkaç kalemden oluşması, mukataaların tasarruf biçimleri (has, zeamet, timar, vakıf, mülk), mukataa birimlerinin meblağları vs. gibi hususlar üzerinden yürüttüğümüz incelemede 17-19. yüzyıllardaki uygulamalara göre bazı farklılıklar tespit edilmiştir. Buna göre, incelenen dönemde mukataalar tasarruf edilişleri bakımından çeşitlidir, mukataaları almak için yarışan mültezim sayısı ve rekabet oldukça fazladır, birden fazla mukataayı eline geçiren mültezim yok gibidir, taşeron mültezimlerin sayıları oldukça düşüktür, henüz ranttan beslenen bir mültezim grubu ortada yoktur, zaman zaman sayıları 2-5 arasında değişen ortaklıklar mevcuttur, ihale süreleri 70 günle başlayıp 3 yıla kadar uzamakta, daha çok 1 yılla sınırlandırılanlar ağır basmaktadır. Ayrıca devlet kurumlarını ve toplum hayatını sarsacak köklü değişiklikler yaşanmamıştır. Buradan hareketle, zamanla sistemin kendi içyapısındaki değişimin-iltizam, emanet, malikâne-iltizam uygulamalarını maliye ve reaya açısından sıkıntılı hale getirdiği iddia edilebilir. • Anahtar Kelimeler Mukataa, Mültezim, Malikâne, Vergi, Dirlik • Abstract Our study suggests that the tax farming system (iltizam) in Lârende has found a wide ground of application in the 16th century, and seeks to answer the question of why the complaints about the system arose in the following periods, not in this century. For this purpose, research on some matters as multazims, subcontractor multazims, warrants, taxpayment periods, one or more items of mukataas, saving forms of mukataas (has, zeamet, timar, foundation, property), sums of mukataa units etc. in the system, some differences have been determined according to the applications of 17th century and 18. centuries. According to this, mukataas are varied in terms of savings and the number of multazims competing to get mukataas and the competition is quite high. There is almost no any multazim seized more than one mukataa. the number of subcontractors is quite low. there is not yet a group of multazim fed by rent. There are partnerships varying from 2 to 5. Tender process start with  Bu çalışma, 20-22.06.2019 tarihleri arasında Karaman'da düzenlenen Karaman Sempozyumu'nda, aynı adla, sunulan bildirinin genişletilmiş hâlidir.  Prof. Dr, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, ORCİD : https://orcid.org/0000-0003-3358-384X

Giriş Vergilendirme ve vergi toplama konusunda, ziraî sektörün hâkim bulunduğu sanayi öncesi ekonomilerin tarihteki ortak özellikleri olarak ortaya çıkan sorun ve güçlükler Osmanlı eko-nomisi için de geçerli olmuş ve devlet bu problemleri çözmede, tarihteki ömrü süresince, çeşitli aşamalar gösteren, orijinal, kendine özgü metotlar geliştirerek dünya maliye tarihindeki yerini almıştır. 1 Devletler ve imparatorluklar görevlerini yerine getirebilmek için bazı harcama-larda bulunmaktadırlar. Bu harcamaları finanse etmek ise, çeşitli kaynaklardan tahsil edilen ge-lirlerle ancak gerçekleştirilebilmekteydi. Bunlar, vergiler (resimler), harçlar, para cezaları, mülk ve teşebbüs gelirleri, para ve basımından doğan gelirler, iç ve dış borçlanma gibi gelirlerdir. Bu türden gelirlerin konusu ve bu nedenle doğrudan ya da dolaylı bir şekilde gelirlerin kaynağı olan iktisadî unsurdan, söz konusu gelirlerin tahsilini kolaylaştıran birimler devlet açısından önemli faydalar sağlamaktadır. Devletler, gelirlerini kalemler bazında tahsil etme zorluğunu bu birimler vasıtasıyla aşabilmektedir. Bunlar iktisadî hayatta birer firma olarak görülmektedir. Osmanlılarda ise bu fonksiyonu mukataa kurumu üstlenmekteydi. Bir başka ifadeyle, muka-taalar aracılığıyla merkezî hazineye gelir sağlanmaktaydı. Mukataa, bir işletme olabileceği gibi, genel olarak gelirlerin tahsil edilmesini konu edinebilen bir kuruluştur. 2 Bu bağlamda değer-lendirildiğinde Osmanlı malî-idarî sistemi içerisinde mukataa, üstlendiği fonksiyon nedeniyle hem Osmanlı belgelerinde hem de Osmanlı toprak sistemi, vergi toplama yöntemleri ve malî yapısı üzerine yapılan çalışmalarda farklı anlamlarının kullanıldığı görülmektedir. 3

Afyonlu bir macun türü olan Rahîkî macunu, 16. yüzyılda yaşamış bir şair olan Yusuf Sinan Rahîkî tarafından icat edildi. Yaklaşık 250 yıl boyunca aynı aileden gelenler tarafından İstanbul Mahmutpaşa’daki dükkânda imalat ve satışı yapıldı. Osmanlılarda tüketilen pek çok macun gibi şifa ve ilaç maksadıyla imal edilmişti. İstanbul içinde ve dışında “Rahîkî berşi” adıyla meşhur oldu. 1783 yılında, dükkân sahibi Rahîkî-zâde Mustafa Efendi evlatsız olarak vefat etti. Bunun üzerine, yeni gelir kaynakları yaratma çabasında olan devlet, macunhaneyi devletleştirerek mukataa haline getirdi. Gelirini “esham” yöntemiyle hisseler halinde, işletmesini ise “malikâne” yöntemiyle ve kayd-ı hayat şartıyla taliplilerine sattı. Macunhane, 1790 yılından itibaren zarar etmeye başladı. Savaşlar, artan maliyetler ve azalan tüketim, macun imalini giderek düşürdü ve geliri de azalttı. İşletmeciler ve devlet tarafından yıllarca ayakta tutulmaya çalışıldı. Fakat 1831 yılında, işletmecisinin borcuna karşılık bir sarrafa satıldı. Bu çalışma, bir zamanlar İstanbul’da çok rağbet görmüş, halkın bildiği ve tiryakilerinin aradığı bir ürün olan Rahîkî macununu ve macunhanesini tanıtmayı amaçlamaktadır.

ABSTRACT
Rahîkî paste, which was a paste type of opiate, was invented by Yusuf Sinan Rahîkî, a poet of the 16th Century. His family and descendants produced and sold Rahîkî paste around 250 years in a store at Mahmutpaşa. The paste, which was famous as Rahîkî berşi, was producing for the purposes of medicine and healing, like others. When the storekeeper Rahîkî-zâde Mustafa Efendi died in 1783 without heir, the state, was in need of new revenues, confiscated the plant and transformed into a muqataa. Its’ revenues and the management were sold as shares to claimants for life. Arising costs and decrease in consumptions affected the paste production and income negatively and the plant started to make loss after 1790. Although keepers and the state tried to keep it survive the plant was sold to moneylenders in return of the keepers’ debts in 1831. The article tries to introduce famous and desirable Rahîkî paste and its’ plant in Istanbul once.

Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı hâkimiyetine giren Adıyaman, idarî yapılanmada Maraş Eyaleti’ne bağlıdır. Maraş Eyaleti içerisindeki idarî yapılanmada ise Hısn-ı Mansur kazası Maraş Sancağı’na; Behisni, Gerger, Kahta ve Samsat kazaları ise Malatya Sancağı’na bağlıdır. Söz konusu kazalardan her birinin, Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra sınır kalesi olma özelliklerini kaybetmeleri ve ticaret yollarının uzağında kalmaları askerî ve idarî önemlerini kaybetmelerine neden olmuştur. Söz konusu kazalar içerisinde Behisni ve Hısn-ı Mansur kazaları nispeten önemlerini devam ettirmekle beraber Hısn-ı Mansur kazasının bir alaybeylik olması ve önemli yöneticilerin burada ikamet ediyor olması, Behisni kazasının ise bölgenin güçlü ailelerinden olan Rişvanzadelere ev sahipliği yapması her iki kazanın 18. yüzyılda kısmen de olsa gelişme göstermelerine katkı sağlamıştır.
18. yüzyılda Adıyaman konar göçerlerin, yerleşiklerin, Müslümanların ve Hıristiyanların (Ermeni, Süryani) bir arada yaşadığı çok kültürlü bir şehir özelliği göstermektedir. Bu çok kültürlü yapı içerisinde konar göçer toplulukların Adıyaman için ayrı bir yeri vardır. Adıyaman’ın, konar göçer toplulukların yoğun olarak yaşadığı ve göç güzergâhı olarak kullandıkları bir yer olması Adıyaman’daki asayiş sorunlarının artmasına neden olmuştur. Devlet, asayiş sorunlarına birtakım tedbirler almaya çalışmışsa da bunda başarılı olamamış ve başta Hısn-ı Mansur kazası olmak üzere söz konusu kazalar asayiş olaylarının ve devletin ilgisizliğinin bir sonucu olarak harabe hale gelmişlerdir.

Klasik dönemde lonca sistemine bağlı olarak çalıştıklarını düşündüğümüz değnekçiler 19. yüzyılda İhtisab veya Hububat Nezâreti,  Şehremâneti kurulduktan sonra ise Şehremâneti veya Altıncı Daire müdüriyetine bağlı olarak çalışmışlardır. Taşra belediye teşkilatlarının kurulmasıyla beraber taşra belediyeleri de bulundukları bölgedeki değnekçilerle ilgili işlemleri yürütmüştür. Ancak taşrada görev yapan değnekçilerin de her türlü işlemlerinin Osmanlı merkez teşkilatına bağlı olarak yürütüldüğü görülmektedir. Nitekim taşrada görev yapan bir liman değnekçisinin liman riyasetine, liman riyasetinin de Der-saâdet liman riyâsetine bağlı olarak hareket etmesi bunun önemli bir göstergesidir. Bu durum Osmanlı devletinin “merkezileşme” anlayışının bir sonucudur.
Değnekçiler görevlerini yerine getirirken hiyerarşik bir düzen içerisinde hareket etmişlerdir. Bu çerçevede 19. yüzyılda değnekçiler bir kethüdaya bağlı olarak hareket etmiş, kethüdalar bir başkethüdaya, başkethüda ise belediyeye bağlı olarak çalışmıştır.
Değnekçilerle ilgili işlemlerin 19. yüzyılda “Es’âr Odası” adı verilen bir yerden yürütüldüğü ve değnekçilerin atanması, görevden alınması ve denetimi gibi hususların nezaretlerin gözetiminde belediyeler tarafından gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.
Değnekçilik hizmetlerinin 19. yüzyılda mukataa sistemi çerçevesinde idare edildiği görülmektedir. Muhtemelen çok fazla gelir getiren bir hizmet olmaması nedeniyle değnekçiliğin çörçöp mukataası veya taşrada bulunan bazı mukataa gelirleriyle birleştirilerek ihale edildiği, ancak bu faaliyetlerin de değnekçilik mukataasının cazibesini artırmadığı ve bu çerçevede değnekçilik hizmetinin devlet uhdesine alınarak “emânet” yöntemi ile idare edildiği görülmektedir.
ÖZET
Değnekçiler; hamal ve kayıkçı esnafının sorunlarını kethüdaya iletmek, bu esnafın vermekle yükümlü olduğu vergileri (rüsûm) toplamak, denetlemek, hamal ve kayıkçıların ihtiyaç duyulan alanlarda istihdamını sağlamak gibi muhtelif görevleri üstlenmişlerdir. Lonca sisteminde esnaf ile kethüda arasındaki iletişim genel olarak yiğitbaşılar tarafından sağlanmışken, hamal ve kayıkçı esnafı içerisinde kethüda-esnaf koordinasyonunu sağlayan görevli değnekçi olarak adlandırılmıştır. Değnekçiler; klasik dönemde lonca sistemi çerçevesinde faaliyetlerini yürütürken, 19. yüzyılda İhtisab veya Hububat Nezâreti, Şehremâneti kurulduktan sonra ise başkentte Şehremâneti veya Altıncı Daire Müdüriyeti, taşrada ise taşra belediye teşkilatları tarafından faaliyetlerini yürütmüşlerdir.
Anahtar Kelimeler
Değnekçilik, kayıkçılar, hamallar, iskele, belediye.
   
ABSTRACT
“Değnekçilik” in Ottoman Empire in the 19th Century
“Değnekçiler” were responsible for various tasks such as informing “kethüda” about the problems of porters and boatmen, collecting and supervising the taxes (rüsûm) that these tradesmen had to pay and employing them in relevant regions where they were needed. Whereas the communication between tradesmen and “kethüda” was carried out by “yiğitbaşı” in the “Lonca” system, the officer that maintained the coordination between porters and boatmen and “kethüda” was called “değnekçi”. In the classic period, “değnekçiler” rendered their service within the “lonca” system; however, in the 19th century they served under the ministry of “ihtisab” and cereals, under the “Şehremâneti” or the Sixth Board Directorship in the capital city after the foundation of “Şehremâneti” and under local municipalities in provincial areas.
Keywords
Değnekçilik, boatmen, porters, wharf, municipality.

Öz Türkiye Selçuklularının ve Karamanlıların başkenti olan Konya XV. yüzyılın ortalarına doğru şiddetlenmeye başlayan Osmanlı-Karaman mücadelelerinden büyük ölçüde etkilenmiş, bir yandan nüfus kaybına, bir yandan da tahribata uğramış, bünyesindeki pek çok vakıf eser harap hale gelmiştir. Bölgede, Osmanlı egemenliğinin tesis edilmesiyle birlikte siyasi belirsizlik yerini istikrara bırakmış, idari yapılanma içinde Karaman eyaletinin merkezi kabul edilmiş, başına atanan şehzadeler ve paşalar üzerinden merkezi yönetime eklemlenmiştir. Üzerinde konumlandığı Anadolu'nun en işlek yol güzergâhlarından biri olan sağ kol ile doğu-batı eksenindeki ticaret ve hac kervanlarının uğrak yeri olmuş, böylelikle Osmanlı gibi büyük bir organizasyonun merkezinde yer alarak, siyasi ve ticari etkinliğini arttırabilmiştir. Öyle ki çok sayıda pazar, iş hanı ve çarşıların içinde onlarca farklı meslek kollarının icra edildiği bir şehir hüviyetine bürünmüştür. Bu durum şehirde üretilen malların ve hizmetlerin vergilendirilmesiyle ortaya çıkan toplam vergi gelirlerine de sirayet etmiştir. Ne var ki vergi geliri miktarı yüzyılın başları ile sonları arasında yükselme yerine düşme eğilimi göstermiş, bu da vergi kalem ve ünitelerinin tahrirlere yazım biçiminin farklılığının yanında, şehirdeki sosyal ve ekonomik faaliyetlerin daralma gösterdiği şeklinde yorumlanabilecek bir tavır almıştır. Vergi gelirleri kendi içinde sanayi, hizmet ve tarım sektörü olmak üzere üç gruba ayrıldığında, hizmet sektörünün Konya şehir ekonomisinde başı çektiği anlaşılmaktadır. Şehirlerde hâkim faaliyet alanının sanayi ve hizmet sektörü olması beklenmekle birlikte özelde Karaman eyaleti, genelde Osmanlı şehirlerinde tarım sektörü de görülebilmektedir. Abstract Konya, the capital of Sultanate of Rûm and Karamanids, was highly affected by the struggle between Ottoman and Karamanids which began to intensify towards the middle of 15th century, and was exposed to loss of population and destruction and its foundation works crumbled. In the area, political uncertainty turned into stability with the establishment of Ottoman domination and Konya was accepted to have been the center of Karaman province and it was connected to central administration by means of şehzade (sultan's son, prince) and pashas (generals) which were appointed there. Konya become a popular place for trade and hajj caravans in east-west axis by means of right line which was one of the busiest road routes in Anatolia on which it was situated, and increased its political and commercial effectiveness by taking part in a great organization such as  Bu çalışma SÜBAP tarafından desteklenen 10701520 numaralı projeden üretilmiştir.

Dulkadirli Türkmenleri'nden ayrılarak Çukurova'da yaşamakta olan oymaklara İfrâz-ı Zü’l-kadriyye Türkmenleri denilmiştir.  Bu konar-göçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçirilmesi meselesi, devleti oldukça uğraştırmıştı.
1691 iskânı sırasında bu Türkmenlerden bir kısmı iskân ettirilmiş ise de büyük bölümü ya iskân edilen bölgelerden firar etmiş ya da iskân edildikleri bölgede eşkıyalık hareketlerine başlamışlardı. Eşkıyalık hareketlerinin artmasıyla birlikte devletin bu bölge ile olan ilişkileri,18. yüzyıl boyunca artarak devam edecekti.
Böylece, İfrâz-ı Zü’l-kadriyye yöneticileri paşa, kapudân-ı derya, sancakbeyi, beylerbeyi gibi asker kökenli yöneticilerin yanında, bölgede güçlü olan yerel ayanlar tarafından da yönetilmiştir.
İfrâz-ı Zü’l-kadriyye'nin yereldeki ve merkezdeki üst düzey yöneticilerin nazarında olmasının nedenleri arasında, iskân bölgesinde ortaya çıkan eşkıyalık hareketleri ve gelirlerinin büyüklüğü gösterilebilir. Çukurova'da yoğun eşkıyalık hareketlerinde bulunan Türkmenlerin yönetilmesi ve vergilerinin merkeze gönderilmesi devleti uğraştıran bir mesele olarak kalmıştır. Bu nedenle, İfrâz-ı Zü’l-kadriyye'yi yönetecek kişilerden beklenen, öncelikle eşkıyalık hareketlerine son verilmesi, daha sonra da vergilerin düzenli bir şekilde toplanarak merkeze iletilmesidir.
Bu tebliğde, Çukurova'daki devletin iskân politikalarından biri olan İfrâz-ı Zü’l-kadriyye üzerinden yöneticilerinin kimler olduğuna bakmak ve bu yöneticilerin merkez ile olan ilişkileri üzerinde durmak tebliğin ana konusu olacaktır. Merkezin bakış açısıyla beraber, İfrâz-ı Zü’l-kadriyye yöneticileri ile olan ilişkileri incelenmeye çalışılacaktır.

"The aim of this dissertation is to shed light on aspects of centre-periphery relations in the eighteenth-century Ottoman state. The kaza of Karaferye (Greek Veroia) in the period 1758-1774 is used as a case study.
The main source used is the registers (sicils) of the kadı court of Karaferye. The Ottoman kadı court was not just the judicial but also the administrative centre of a kaza. Therefore, all incoming orders were addressed to the kadı and were recorded in his register. Since the register also included entries about internal issues, it is obvious that the sicils are an extremely useful source for studying the kaza both as an independent unit and as part of the Ottoman empire. Most of the sicil entries of the period under study are of administrative nature.
This material is supplemented by entries of registers of the central bureaucracy in Istanbul. All these entries should in theory be found copied in the sicils of Karaferye. Indeed there is some overlap, but not much. Gaps in the Karaferye material is the basic reason for that. Research for material from the Christian community of Karaferye has been fruitless. The little that survives is found in ecclesiastical registers. Finally, contemporary reports of travellers and consuls blend well with Ottoman archival sources." [Taken from the Preface, p. ii]

The taxing principle related to the sources of income used to eventuate in two basic ways. First one was by officials who are paid salaries and who can be seen in almost every country, and the other way was to hand over the duty of tax collecting to private enterprises under certain circumstances. The land tenure, which is an indispensible method for financial necessities, and whose various forms are more or less seen in different countries, started to be applied in Ottomans within the first hundred years of the establishment of the government. Land tenure forms a whole with crown land system by accomplishing one another, but from time to time they have existed separately as two opposing elements. The basic factor in the emergence of land tenure was the necessity of the putting tax rights into the financial mechanism in order to pay the increasing expenses of the government.
Through the end of the 16th century, muqata'ah is generally assumed as land tenures. The Canca mine muqata'ah, Gümüşhane, from which valuable metals are mined, is operated either as custody or as land tenure from time to time. With the idea of covering the expenses, by an annual price, which is decided with a competitive auction and whose certain percentage is paid in cash, and by showing a guarantor, the operation of the Canca muqata'ah used to be given as land tenure for a limited period of time with its profits and deficits. In this study, the application of land tenure in Canca mine muqata'ah, as a more advantageous way of operation when compared with operating on deposit, is analysed.

Under the leadership of Abazha Mehmed Pasha, a revolt took place in Erzurum in the seventeenth century after Sultan Osman II was assassinated by the janissaries. The revolt which lasted a long time could only be put down by the efforts of the grand-vizier and the commander-in-chief Husrev Pasha. Husrev Pasha made some arrangements in order to reestablish the former order of Erzurum which during the revolt was under the control of Mehmed Pasha. Besides providing the fortifying services, needed for the reestablishment of the former order, Husrev Pasha also prepared the kanunnâme which was one of his most important achievements regarding the province. The kanunnâme, prepared by the purpose of re-establishing the order after the revolt, it gives information about the socio-economic structure of that era.

FROM MUKATAA SALES TO MALIKANE SYSTEM UNDER THE ILTIZAM SYSTEM IN 17TH CENTURY (1656-1658)

It can be observed that there was a direct relationship between the financement of the war expenditures and financial applications in 17th century. Several financial applications supporting each other by developing the well-known iltizam system as well as traditional instruments were utilized in order to determine the financial potential which the state owned. While these applications support each other, Ottoman State met the financial needs through the internal debts and managed wealths turn into capital in the financial markets, they maintained new balances to prevent possible financial dire straits. In this paper, working of mukataas which were the subject of iltizam system through a livrer payment forward and malikane methods is studied.
Keywords: İltizam (Tax Farming), Malikane (Life-Time Tax Farming), Payment Forward, Ottoman Public Finance, Wars, Wealth, Capital.